Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 11, 8 February 1862 — Page 1

KA

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE 1.  HONOLULU, FEBERUARl 8, 1862.  HELU 11.

 

HE MOOLELO NO UMI.

KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

HELU2.

                I ko Umi hale ana'ku, pii aku la oia maluna o ka pa laau o ko Liloa hale, a komo aku oia ma ko Liloa puka pakaka, e like me ka olelo a kona makuwahine mamua o kona hele ana mai. A ike mai na Ilamuku o Liloa, ua laa kela keiki no ka pii ana ma ka pa laau, kahi kapu o Liloa, alualu mai e make o Umi; alaila, pii aku o Umi a noho maluna o ko Liloa uha, hookahakaha ae la o Liloa i kona uha, haule iho la o Umi ma ka honua. A i ko Umi haule ana, ike iho la o Liloa i kona niho palaoa ma ko Umi ai, a me kona malo ma ko Umi hope. Ninau aku o Liloa, "Owai kou inoa? O Umi anei oe?" Ae kela, "Ae, o Umi no au, o kau keiki."

                Alaila hii mai la o Liloa ia Umi ma kona uha, a honi ia Umi, me ka ninau aku, "Auhea o Akahiakuleana?" I mai o Umi ia ia, "Nana no au i kuhikuhi mai e hele mai i ou nei." Alaila, hai ae i ka poe me ia i kona mau mea ia Umi. "O kuu malo keia, me kuu palaoa, auhea kuu laau palau?" Hai, mai o Umi, "Aia no mawaho i o'u mau hoa hele." Alaila, kiiia mai o Omaokamau me Piimaiwaa.

                Alaila, hai o Liloa i kona poe kanaka a pau, "I ka wa a kakou i hele ai i ke kapu heiau, ua kapa mai oukou ia'u he hehena, i kuu hume ana i ka malo lauki; aka, eia no ua malo la o'u, a me ka palaoa, a me ka laau palau. Ua waiho au no ia nei, no kuu keiki. O ka'u keiki keia."

                Ike ae la na kanaka a pau o Liloa, he keiki o Umi na Liloa, kena ae la o Liloa, E lawe ia mai na akua ona e oki i ko Umi piko. A ookiia iho la ko Umi piko. A lohe o Hakau, ka Liloa Keiki mua, i ke kani ana o ka pahu, ninau mai oia, "He pahu aha keia?'' I aku kanaka, "He pahu oki no ka piko o ka Liloa keiki hou, o Umi kona inoa."

                I ko Hakau lohe ana he keiki hou ka Liloa hele mai oia me ka huhu nui, a ninau mai ia Liloa, "O kau keiki hou keia?" Ae mai o Liloa me ka hooluolu ia Hakau, me ka nana mai, "O oe no ke alii, o kou kanaka keia, maluna oe malalo aku ia ou." Pela o Liloa i hooluolu ai ia Hakau, no kona huhu nui ia Umi, a oluolu o Hakau me ka hookamani. I ko Umi noho pu ana me Liloa, malama pono o Umi i ka Liloa mau olelo, a malama nui o Liloa ia Umi; a ike mai o Hakau i ko Liloa malama ia Umi, huhu kona naau ia Umi, olelo kalaea wale mai o Hakau ia Umi i ko Liloa wa e ola ana. Kaumaha ko Liloa naau no Umi, i ka huhu o Hakau. Pela mau ko Hakau kue ana ia Umi, a hiki i ko Liloa wa i make ai. I ke kokoke ana o Liloa e make, kauoha o Liloa no Hakau ka aina a pau ; aka, o ke akua, me ka hale akua, oia ka Liloa i kauoha aku ai no Umi, malama no o Umi i ke akua.

                I ka make ana o Liloa, noho aku o Umi malalo o Hakau, a nui no hoi ko Hakau huhu mai ia Umi, a nui no ka hokae mai ia Umi. I ko Umi wa e heenalu ai i ko Hakau papa, i mai o Hakau ia Umi, "Mai hee oe i ko'u papa: no ka mea, he makuahine noa wale no kou ma Hamakua, he kapu ko'u papa, he alii au." I ko Umi hume ana i ko Hakau malo hokae mai o Hakau me ka i aku ia Umi, "Mai hume oe i kuu malo, he alii au; he makuahine kauwa kou no Hamakua." Pela no o Hakau i hoino ai ia Umi, ka hookuke maoli; alaila, hee malu o Umi mai o Hakau aku. Eia ko Umi mau hoa hele, o Omaokamau, o Piimaiwaa, o laua kona mau hoa hele mua mai Hamakua mai a Waipio.

                I ko lakou hoi hou ana i Hamakua, mai Waipio aku, ma ko lakou ala i hele mua mai ai i ko lakou pii ana'ku ma Koaekea, hiki lakou ma Kukuihaele, alaila, loaa ia lakou o Koi, alaila, hele oia me Umi. I ko lakou hele ana'ku a hiki lakou i Kealahaka, oia ko Umi wahi i hanau ai, aole lakou i kipa i kona makuahine; no ka mea, ua manao lakou e hele kuewa wale aku.

                No ia mea, hele aku lakou ma ka akau o ia wahi, a komo lakou ma ko Hilo palena hema, malaila kekahi aina o Waipunalei ka inoa. A no ke kokoke ana e po ka la, kipa lakou e moe, a ao ae hele aku malaila: no ka mea, ua paa ka manao o Umi, e hele kuewa oia a noho ma kahi kipa ana e moe, ike mai na kaikamahine o ia wahi, he poe keiki maemae lakou, koho mai lakou ia Umi ma i mau kane na lakou, a hoao ae la lakou.

                Pakahi lakou i na wahine; aka, o Umi elua ana mau wahine, no ka maikai o ko Umi kino ke nana'ku. I ko lakou noho ana malaila, kuka lakou e huna ia Umi, aole e hai i kona inoa ; kuka hou lakou, aole e hana o Umi, e noho wale no, a noho wale o Umi e like me ko lakou manao. A i ko lakou liuliu ana malaila, hele aku o Piimaiwaa, a me Koi, me Omaokamau, e mahiai ma ke kihapai o ko lakou makuahonowai aka, o Umi ka i hele ole. I ko lakou hoi ana, mai ka mahiai mai, olioli ko lakou makuahonowai no ko lakou ikaika i ka mahiai.

                Aka, o ko Umi mau makuahonowai, kaumaha loa no ko Umi ikaika ole i ka mahiai no kana wahine. A i kekahi wa, hele lakou ma kahakai o Laupahoehoe, he akamai o Umi i ke kahanalu, a heihei ana, hooke ikaika mai o Paiea ia Umi, eha loa ko Umi poohiwi ia Paiea, oia ko Paiea hewa i make ai ia Umi, i ko Umi wa i ku ai i ka moku. A hiki i ke kau Aku o ua wahi la, holo o Piimaiwaa, Omaokamau, me Koi, i ka hoe Aku me kamaaina o ia wahi. I ka wa i loaa mai ai ka lakou Aku, olioli ko lakou mau makuahonowai; aka, o ko Umi mau makuahonowai, kaumaha loa no ko Umi holo ole i ke kaohi Aku me na lawaia o ia wahi. I mai na makuahonowai o Umi i kana mau wahine. "Ina paha ka puipui o ka olua kane, he kanaka lawai-a, ina ua aina ke Aku ; aka, makehewa ko olua mau kino ia ia." I kekahi manawa, ike mai na lawai-a he kanaka puipui o Umi, i mai lakou ia ia e hele i ke kaohi Aku, ae aku no o Umi i ka lakou olelo, aole nae lakou i ike he alii o Umi; aka, ua kaulana loa ka nalo ana o Umi. Aole nae lakou i ike o Umi keia. I ko Umi holo ana e kaohi Aku i ka wai, haawiia mai ai kana Aku e ka lawai-a, ike aku o Umi, ua polalo mai ka lawai-a i ke Aku malalo o ka lemu, aole o Umi i lawe ia i-a nana.

                Aka, kuai aku o Umi i kana ia me ke kaohi e, ka mea i haawiia mai kona ia maluna mai, i mai o Umi, "Homai na'u kau i-a uuku, eia mai kau o ka i-a nui," ae mai kela kaohi. Aole o Umi i ai i ua i-a nei, lawe; aku no na Kaili, (kona akua,) aia no ma kahi o Hokuli, ko Umi wahi i huna ai. I kona holo pinepine ana i ka lawai-a, haohao o Kaleioku i ka pio mau o ke anuenue ma ia malau. Manao o Kaleioku, o Umi paha kela ; no ka mea, ua loheia ko Umi nalowale ana. Alaila, iho mai o Kaleioku me ka puaa, a ike oia ia Umi e noho ana me ka hanohano, a manao iho la o Kaleioku, he alii keia.

                Alaila, kaumaha aku la oia i ka puaa, me ka i aku, "Eia ka puaa e ke akua, he puaa imi alii." I ka Kaleioku kuu ana'ku i ka puaa, holo aku la ka puaa a ku ma ko Umi alo; alaila, huli hou mai ua puaa nei ia Kaleioku. Ninau aku o Kaleioku, "O Umi anei oe ?" Ae mai o Umi, "Ae, owau no."I aku o Kaleioku, "E hoi kaua i ko'u wahi." Ae mai no o Umi; alaila, i ae la kona mau makuahonowai, a me kolaila mau kanaka a pau. He alii ka keia ! o Umi ka ia !! o ka Liloa keiki ka!!! ka mea a kakou i lohe iho nei i keia mau la, ua nalowale.

                O ka hope keia o ka moolelo e Umi, o ka pau ana keia, ina he nui aku koe, o keia moolelo, e hiki no i ka mea i loaa ia ia ka moolelo o Umi, e hiki no i ka mea i ike ke hoolawa mai, a hookui mai i keia moolelo o Umi, ma keia pepa hou mai. A ina hoi ua hemahema a pololei ole paha keia moolelo, e hai mai no ka mea i pau ia ia ka moolelo no Umi ma ke akea.

                Eia kekahi, ma keia hope aku, e hai hou aku ana au i ka Moolelo o ko Kamehameha I., noho aupuni ana maluna o keia Pae Aina o Hawaii nei, mai ka makahiki 1794 a hiki i ka makahiki 1811. A pela hoi i ka wa i hiki mai ai na Misionari mua i Hawaii nei, a me ko Kaahumanu hooponopono Aupuni ana, a me Kamehameha II., a pela'ku, Owau no me ke aloha aku i ka poe e heluhelu ana.  S. K.

 

                E holo ana ka Mokuahi Kilauea, i Hilo i ka Poakahi, oia ka la 10 o Feberuari.

 

E ola ka Moi i ke Akua.

Hakuia e WM. C. LUNALILO.

Ke Akua mana mau,

Hoomaikai, pomaikai

I ka Moi!

Kou lima mana mau,

Malama, kiai mai,

Ko makou nei Moi

E ola e !

 

Ka inoa KAMAHAO,

LEI nani o makou,

E oia e !

Ko EHEU uhi mai,

Pale na ino e,

Ka makou pule nou

E ola e !

 

Haliu, maliu mai,

Nana mai luna mai

Kau Pokii nei;

E mau kou ola nei,

Ke Akua kou kiai

Ka PUA nani e

Hawaii nei!

 

Imua Ou makou,

Ke 'Lii o na 'Lii,

E aloha mai;

E mau ka Ea nei

O keia Aupuni,

E ola mau lakou,

Ia oe no.

Ianuari, 4, 1862.

 

Ke Mele Aupuni.

                Maloko o ke Kuokoa o Dek. 16, 1861. oia hoi ka Helu 5, ua haawiia he makana na ke kanaka Hawaii nana e haku i ke mele maikai loa i ku i ka leo mele "God save the king" a e like hoi me ke Mele haole i paiia ma ia Helu. O na rula o ka hana ana penei:

1. O ka mea nana i haku he hanauna Hawaii, (kanaka maoli.)

2. E hanaia mamua o ka la 31 o Ianuari, 1862, no ka mea, ma ia hope aku aole e ae ia ke mele ke laweia mai, e imi i ka makana. A, no ka mea, e pai ana ke mele no ka la hanau o ka Moi, Feb. 9, 1862.

3. E waeia i ekolu poe noiau e nana a e hooholo i ke mele maikai noloko mai o ka lehulehu, a e pai ana na inoa oia poe maloko o ke Kuokoa e puka mai ana.

4. E haawiia NA DALA HE UMI i ka mea Mele oi loa o ka maikai, ke hooholoia nae e na poe Lunanana i kohoia he kupono ke uku aku i ka makana.

5. I eha wale no pauku o ke Mele, a e like loa ka pili ana i ka leo, God save the King,

                Ua loaa mai ia makou he 15 mele i kakau ia no ka uku makana i haawiia. O kekahi oia poe mele he maikai no, a nolaila, ua hoike keia mea i ka lako o Hawaii nei i na poe haku mele akamai loa. Aka, o ka nui o na mele i hakuia, aole i ku like me ka leo, a oi loa, a ua emi iho kekahi malalo o ka leo. Ua waihoia na mele a pau imua o na Luna nana i kohoia, ka poe i hiki ke ike i ka mea i maikai loa, a eia iho malalo ka lakou olelo hooholo.

HONOLULU, Feberuari 1, 1862.

                O makou o na mea i kohoia e nana, a e hooholo, i ka mea maikai o na Mele e like me ka hoolaha ana ma, ka Nupepa Kuokoa, Dek. 16, 1861.

                Ua heluheluia e makou na Mele mai ka Helu 1. a hiki i ka 15, me ke akaka ole nae o na inoa o ka poe nana i haku.

                He nui no na Mele i maikai na manao, aohe nae he pili i ka leo — ua minamina no hoi makou i ka loaa ole ana o keia Mele iloko o keia paapu, e kupono loa ana i Mele Aupuni.

                Eia ka makou i hooholo; o ka Helu 3; a i ka wehe ana i ka papa inoa, o W. C. Lunalilo ka mea nana i haku ; nolaila, ua hooholoia oia ka mea maikai loa.

                O makou, me ka mahalo,

G. P. JUDD.

E. O. HALL,

J. I. DOWSETT.

Komite.

                Nolaila e like me ka olelo hooholo a na Komite i haiia maluna, ua lilo i ka Mea Hanohano William C. Lunalilo ka mea i oleloia ai o ka uku makana, o na dala he umi, a ua haawiia 'ku ia ia e like me na mea i hoike ia ma na palapala mahope nei.

MEA HANOHANO, W. C. LUNALILO,

                ALOHA OE; — Me ka olioli nui ke hai aku nei au ia oe i ka hoike a na Komite i kohoia e nana i ke Mele maikai loa, i kupono i Mele Aupuni no Hawaii nei, o ke Mele i hakuia e oe, ke Mele maikai loa. A nolaila, e like me ka mea i haawiia ma ke Kuokoa o Dek. 16, 1861, ke hoouna aku nei au i ka uku Makana, UMI DALA.

                Ke hoomaikai aku nei au ia oe no keia mea; aka, ua ike no au i kou akamai nui a me kou naauao, a o kou lilo ana hoi he lala no ka poe Hanohano loa o ka mamo Alii o Hawaii nei, kekahi mea i pono ai ka lilo ana o ka uku Makana ia oe. A ke lana nei ko'u manao, o na kanaka Hawaii kekahi e huipu mai me a'u i ka olioli ana no keia olelo hooholo a na Komite, a e oluolu hoi au i ka aeia'na mai e haawi aku ia oe i keia Makana.

                Me ke aloha a me ka mahalo nui.

H. M. WHITNEY.

Honolulu, Feb. 3, 1862.

             Eia malalo nei kana palapala pane.

H. M. Whitney, Esq.

                ALOHA OE. — Ua loaa mai ia'u kau palapala o ka la inehinei, e hai mai ana i ka olelo hooholo a na Komite no ko lakou mahalo ana i ka'u mele, e like me ka mea i hoolahaia ma ke Kuokoa o Dek. 16, 1861.

                Nolaila, ke waiho aku nei au i ko'u manao mahalo i na Komite nana i noonoo maikai i ka'u mele; me kuu manao aole e loaa ka mahaloia o keia mele; no ka mea. akahi no au a hoomaka e haku i na mele Hawaii, a ma keia hope aku e hiki paha ia'u ke haku aku i na mele i oi ae ka maikai mamua o keia ke kokua pu mai ke Akua i ka'u hana. Me ko'u manao lana e ola mau ka lahui Hawaii, a e holo ka hana a ka Nupepa Kuokoa. Owau no kau kauwa hoolohe. W. C. LUNALILO.

Honolulu, Feb. 4, 1862

 

HE KAUA KAULANA

O

NAPOLEONA I.

MA EILAU I POLANI.

                I ke pio ana o Perusia ma ke kahua kaua o Iena, holo aku o Frederika ke alii o Perusia, a pakele aku la iloko o Polani, i ka poe koa o Rusia. Ke kumu o ke pio koke ana o Perusia, kona kali ole ana i ka hiki mai o Alekanedero me na puali koa Rusia e huipu me Perusia. Nolaila, aole i hoi mai o Napolena ma Farani ; aka, hele aku la ia e hoouka me na Rukini iloko o Polani. Hookipa aloha aku la na Rukini i na koa o Perusia i holo ilaila, a hoomakaukau iho la e hoouka kaua me na Farani.

                Ua hiki mai ka wa hooilo me ka hau anu nui i ka wa i komo aku ai o Napoleona ma iloko o Polani. Ka malama ia o Dekemaba, makahiki 1806, i hoomaka ai ka hele ana o Napoleona me na koa ona i na mile 400 hou aku mai Berelina aku, mawaena o ka aina anu, a iloko o ka hau anuanu, a iwaena o na enemi e keakea ana ia lakou, a hiki i Waresau. Ua hoopuehuia aku la na enemi imua o lakou, a komo aku la na Farani iloko o na ululaau eleele ma na kapa o ka Vistula, i ka malama o Ianuari. 1807. Malaila hoomoana iho la na Farani. e hana i na kauhale i na laau e ulu ana malaila, Manao iho la lakou e kali i ka hoi mai o ke kau mahana, alaila e kaua hou. Hana lakou i na pa kaua ma na aoao a pau o kahi hoomoana i malu ai lakou i na enemi, a kuonoonoo pono lakou no ka hooilo. He lehulehu na kaa i holo mai mahope o lakou e lawe ana i na mea ai he nui loa, a me na ukana e ae e pono ai ko lakou noho ana i ka hooilo ma ia aina hau anu. Na pahu bipi, na holoholona, na pahu palaoa, me na berena paa, aole hoi lakou i nele i ka waina, he mau miliona omole no ka poe mai a me ka poe nawaliwali.

                Aole no i hiki ko lakou manao e malu a hala ka hooilo. Ua maa na koa Rukini i ke anu o na hooilo o ko lakou aina, e hoomakaukau ana lakou e lele maluna o na Farani i ka wa i pilikia ai lakou i ka hau. Aka. aole i naaupo o Napoleona i ko lakou hele ana mai. Ua makaukau no oia e pale aku ia lakou. Ua lohe mua oia i ko lakou hana ana, a halawai nui aku ia lakou ma ke ala a lele nui na Farani maluna o lakou i kahi i manao ole ia'i e na Rukini. He nui na hoouka ia mau la o Feberuari, iloko o ka hau. I ke ao, he hoouka, e kipaku ana i na Rukini, a i ka po, e moe iho na koa maluna o ka hau imua o na ahi nui e a ana ma ka nahelehele. Halii iho lakou i na lala laau maluna o ka hau, ho-a i ke ahi nui, aahu na lole moe o lakou, a hiamoe iho. I ke ala ana i ke kakahiaka, ua paapu ka honua i ka hau hou i haule maluna o lakou i ka po Aole nae lakou i make i ke anu, no ke ahi nui ma na wawae o lakou.

                Maloko o na ululaau, ma na papu, a ma na awawa a pau, ua lele ikaika aku na Farani maluna o na Rukini a hooholo aku ia lakou me ka pepehi aku. Aole hoi i pakele na koa Farani i ka make, no ke kue ikaika mai o na Rukini ia lakou. Ua oi aku ka nui o na Rukini i na Farani, a he nui loa aku hoi ko lakou mau pu kuniahi. Akahi no ke kaua ikaika ana iloko o ka hau hohonu maluna o ka honua. Ua maa na aoao kaua i ka noho malie i ka wa hooilo a hala ka hau, alaila hoouka hou ae. I manao nae na Rukini e hoouka i na Farani ia wa, no ka maa ole o lakou e kaua maloko o ka hau. Aka aole i puni o Napoleona ia lakou. Hoomau aku la ia i na hoouka ikaika i kela la, i keia la, a emi iho la na Rukini mai Vistula aku a hiki i na mile 240. Alaila ku paa iho la na Rukini maluna o na papu o Eilau, i ka po o ka la 7 o Febeeruari, 1807. Ku malie iho la hoi na Farani imua o lakou a hoomakaukau na aoao kue no ka hoouka. Ku lalani mai la na Rukini i ekolu mile ka loa ma ka aoao o kekahi puu nui me na pu kuniahi elima. haneri. Malalo mai na Farani e ku lalani ana. Moe iho lakou a pau ia po maluna o ka hau. He po makani huihui ia, a haule iho ka hau hou maluna o na puali, a nalo iho lakou malalo e hiamoe ana

                Aole i kali o Napoleona i ke ao. I ka wa poeleele, hooku aku ka Empera i kona mau puali, a hoomaka i ke ki pu aku me na pu kuniahi. Ehiku haneri na pu kuniahi i hoolele aku a hoolele mai i na poka maluna o na aoao kue. Haule iho la na koa kaua iloko o ka make, a ua paniia mai ko lakou hakahaka i na koa hou mai. Paapu no ke ao i ka uwahi pauda a me ka hau e haule ana, a ua pouli mai ka la me he po la, a ike ole aku lakou imua. Ua kipu wale aku lakou iloko o ka pouli, a pili aku kekahi poe enemi me kekahi poe enemi, me ka ike ole, a halawai lakou ma ke kahua kaua. I ko lakou halawai ana, pepehi aku a pepehi mai lakou, a holo aku kekahi aoao me ka make nui. O na koa hoohololio a me na koa hele wawae ka i hoouka nui.

                I na hora he 18 keia hoouka ikaika ana o na koa he haneri a me kanaha na tausani. Iwaena konu o ka hoouka aua, lohe ae la o Napoleona, ua pio i na Rukini kekahi halepule e pono ai ke paa ia e na Farani, hele ikaika aku oia i kekahi puali koa ona, kahea aku ia lakou, "E holo nui aku e hoopio i kela halepule." Hooho nui mai lakou ia ia, "E ola ka Empera," a holo ikaika aku lakou iwaena o ua poka e lele mai ana me he ua pakapaka la. Loaa aku ia ia kekahi koa hololio e ulaula ana i ke koko, a ua okiia ae kona lima hema i ka poka pu kuniahi, e holo pu ana. i aku ka Empera ia ia. "Uoki kau, a e holo aku i ke Kauka nana e wahi iho i kou lima a paa ke koko." Pane mai kela, "Alia, a pio hou ka halepule, alaila au e hele." A komo pu aku oia me na hoa kaua iloko o ka hoouka.

                A po iho, aole i okiia ka hoouka kaua ana, ua make na Rukini he kanakolu tausani. A he umi hoi na tausani koa Farani i make, e moe ana maluna o ka hau, me na mea i eha he nui loa. He umi hoi na tausani o na lio , i make iloko o keia hoouka ana i na poka nui. E ikiiki ana kekahi poe iloko oka make, a e holo wale ana kekahi poe i o a ianei aohe mea maluna.

                I ka hora umi o ka po, oki ia iho la na Rukini, ua ane hapalua o lakou i make a i eha, a ua pau ke aho o ka poe i koe. Ia hora no komo mai kekahi poe koa Farani hou iloko o ke kaua, a lele ikaika aku la maluna o na Rukini. Ke emi loa ia o lakou a pau; aka, aole lakou i holo haunaele, hele like aku no, e huli pinepine ana e kipu mai. Ua lanakila nae na Farani ; aka, no ka maloeloe loa, moe iho lakou maluna o ke kahua kaua, iwaena o ka poe i make, e hoomaha iho ai. Hele ae la o Napoleona iwaena o ka poe i eha, e kokua ia lakou, a e nana i ko lakou malama pono ia. Ua aumoe, a ua anu i ka makani hau, aole paha i ike mua ia kekahi poe kanaka e popilikia like ana. Ua lehulehu na mea i make i ka hau no ka hale ole e noho iho ai; a ao ae, weliweli iho la na mea makaikai i ke kahua kaua, kahi e waiho ana na kupapau he tausani kanaka malalo o ka hau. Olo mai la ka ka uwe o ka poe i eha e kokoke ana e make. Noho iho la o Napoleona ma Eilau i na la ewalu, no ka malama ana i na mai, a no ke kanu ana i na mea i make; alaila, hoi hou mai la ia ma Vistula, i kahi mua ana i noho ai, e kali ana i ka pau o ka hooilo, a e kaua hou aku ai me na Rukini. A hiki mai ke kau, hele hou aku la no ia imua i ka lanakila ma Frielani, a i ke kuikahi ma Tilsita.

 

                KA PUKUNIAHI NUI. — Aia ma ka pakaua o Monero kekahi pu nui i hanaia iho nei i mea wawahi i na moku i kapiliia me na aoao kila manoanoa. He 16 na kapuai o kona loa, 2 kap. ka manoanoa ma ka waha, me 4 kap. ma ke kumu, kahi o ka puka kuni. He 49,000 na pouna o kona kau pouna. Ua kapaia, "ka pu o Rodemana," mamuli o Kapena Rodemana nana ia i hana. Ua hoolei aku no ia i ka poka nui he 410 na pauna i na mile aha me ka pololei, a ku i ka mea e kipu ia. Ua pau na pauna pouda he 50 i ka puhi hookahi ana.