Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 40, 30 August 1862 — HE MOOLELO NO KA "MERIMAKA," A ME KA "MONITA." [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE MOOLELO NO KA "MERIMAKA," A ME KA "MONITA."

k i ar: inaluna ke kii o ka Merimaka ka Pilikuu o ka f!en»a, a me kona hoapaio ka Monila, rm mea nona ka moolelo kaulana loa o iH'i mea he kaua moana, i emi hope ai na men a pau i hanaia i mea ikaika ma ka moiina, ua pau he inea ole ia inau mea a pau i ka hoea ana mai o nei mau moku nona na kii e kau ae nei.

O ka moku Merimaka ua kamaaina no i n:i kanaka o Honolulu nei, oia no kai ku i Mnmala i kekahi mau makahiki mamua'ku nei, me ke Komodoa Long, no kona nui loa ke kumu i komo ole mai ai iloko o ke awa nei. Ua holo aku oia ina awa e ae o ka moana Pukipika nei, a i ka pau ana o kona manawn e noho ai ma keia aoao, ua hoi koke oia i ka Home, n ua lawe loaia i Norefoka e ku <ii, maniua aku o ka hoomaka ana o keia kaua. Ma ia manawa koke mai no, ua puka ne na Kipi, a ua hopu iho i na moku a pau, a me na lako hana moku ma Norefoka. No ka ike ana oke Kamadoa o ke Aupuni i ka hana a na Kipi, nolaila, ua makaukau oia e puhi a e hoopiho hoi i na moku Aupuni a pau, e hiki ole ana ia ia ke lawe mni. Hoomaka oia e hoomakaukau i na puka nui ma kekahi mau moku i hiki ai ke hoopihoia me ka wikiwiki nui, ke hiki mai ka wa e hana'i ia mea, oia hoi ka hoopilikia loaia mai ai. Aua hanaia pela o Merimaka, a i ka wa i puhiia'i o kahi hana moku ma Norefoka, ua hoopiho kokeia o Mcr 'nnaka, no ka mea, aohe lako i na kanaka nana e lawelawee hiki ai ke hooholo ia ia.

Ma ia hope mai, im hoolanaia e na Kipi o ua o Meriinaka, a ua okjia mawaenakonu o Konu hohonu, oin hoi he ekolu kapuai inuluna'e o kona ana iliwai. A ua hanaia he hale hao paa mu kona oneki; e like me ka mea i kukuluia ma ka nana nnae i ke kii. Aua wnhiia no hoi īa ika hno, a o mua a me hope, ua wahiia i ke kila, me ka hao oioi hoi inainua o kona ihu, i mea e hou aku ai ina moku. Aole he kia ona, a aohe no hoi he wahi mea e ae o kona oneki, o kuhi hale pailnka wale no, me ka puka uwahi kahi mea i ikeia, a he oiohelohe holokoa kona mai ono. O ka manoanoa o ka hao i uhiia'i o kona hale he ekolu iniha. O ka nui o kona mau pu he eha ma kekahi noao a ine kekahi aoao, a he 11 iniha ke akoa o ke ana waena o ka waha, elua pu nui he 100 paona ke kaumaha o ka poka, hookahi mamua, a hookuhi hoi mahope. Ma ka malama o Novemaba, IS6I, kona holo mua ana e hoao, a ua holo mai a kokoke no i Pnpu sJonoro, a ua ike maopopoia kona nno. Aole no ia i holo mai iwaho a hiki i ka \va ana i kii mai nei e hoouka i na aumokn manuwn ma Old Poi«t. Ka iuki mua ana mai o Mekimaka.

Ma ke kakahiaka nui o ka la ewalu o Ma« raki, 1862, ua hooleleia ka oili o na alii o luna o na moku kuua o ke Aupuni, oia hoi o Congress, a ine Cwnberlatid t i kn ike ana'ku i keia inea me ka hale e nee mai ana i ka moana inai Norefoka mai. Ia manawa, ki aku ka nioku Congress, a me Cumberland, o ke Aupuni! i na pu hoailona ; e hoike aku ana i na mfk\\ kaua e ae o ke Aupuni, ia .S/\ Ltiwren< e, Ēoanoke a me Minesota, i ka pilikia e lu ; mai ana; no ka mea, ua īkeia mai la no e Merimaka % nui no hoi ka hooulu ana o na koa. ma ka Papu Monoro. Aohe wahi mea i ikeia mai i& manawa, maluna ae o ka ili o ke kai, o ka pahu hae wale no me ka hae kipi e welo ana i ka makani, a me kah: oukauwahi. Naue malie mai la no ia, ae laeholoi Nupota Nu, aholo • \ "mai la i kahi e ku ana o na moku f Aupuni, €ongress a me CtanStrland, e ku ana laua ma ka waha ponoi o ka muliwai James. - I loa no a kokokefnai ka Merimala, o ke ki koke aku la uj ia o ka moku kaua Cumberland i kona mau pu nui; aka, lele aku la no na poka a pa aku la i ke kino o ua moku kipi nei, o ka pakika aku la no ia o kapoka, o ia no oe la, me he papapa la e kiolaia'na liluna o kekahi hale, ka ua mea he mahinu ole akuO Aole he kipu iki mai o ua Mtrimak<s nei, ua paniia kona mau puka pu, a hoomau no kela i ka malie mai, me ka ikaika nae o ka holo. Oiai oia e holo enai

ana ma kekahi aoao o na moku Aupuni, aia hoi, hoea koke mai la ka moku kaua hao kipi Jamestown a me Yorktow7i mai ka muliwai James, a hoouka koke mai la i na moku Aupuni. Ki mai la na pu o uka, me ka hooikaika e hoopio aku ina moku kaua kipi. Aole no he nana iki aku o ka Merimaka i ke ano o ka lakou hana mai; aka, hoomau mai la no ia i ka holo malie, a hiki paha i kekanalima anana mai na moku Aupuni mai; alaila, ki mai na moku Aupuni a elua, i ko laua mau pu mai mua a hope ; aka, lele liilii ae la naj poka iluna me ka meheu ole aku aka waa kipi; aka, ike ku ana aku nae ina poka a na moku Aupuni i ki mai ai, ua kanalii koke ka holo o ua o Mcrimaka.

ika Mrrimahi a me kekahi mau moku kipi e ae e ku naue ole mai ana ma Sewalls Point, Me he mea la e noonoo ana iakou i na moku a lakou e kii mua'i e hoopiho. O ka Minescta paha, o ka aumoku paha e ku ana ma ka Rip Kaps. Ia ikeia'na, hoomaka koke na moku Aupuni a pau e nee iioko o ka moanawai o Cheaspeake, i pakele ai i na moku kipi, a ua nui no hoi ka pihoihoi. Ma ka hora ehiku kakahiaka, me he mea la, ua holo i ka manao o na kipi ka iakou mea e hana'i; a ia wa no hoi, hoio pololei mai !a o Menmakn, i kahi e ku ana o ka Mmesota, moku mahu kaua o ke Aupuni. Holo malie mai la na moku kipi ka Yorktmcn & me Patrkk Hen-

la manawa, holo koke aku la no ua moku kipi nei a hookui aku la iwaena konu o ke \Cumberland , a o ka naha mai la no ia a ha|kahaka maoli no hoi ka aoao o ua moku nei; a ia wa no, hookaawale īki mai la ia a ki aku he pu i ka moku Aupuni, a pau ia holo hou aku la no a hookui hou, pau loa aku la na aoao o ua moku nei i ka nahaha liilii ; nolaila, haalele iho la no keia i ua moku nei e piho ana.a holo loa'ku la keiaekauame ke Congress, he hapalua mile paha kona kaawale. Huki koke iho la ke Congress i kona hae ilalo, a pii koke mai la no hoi na alii kipi, a lawe pio aku la i na'lii a pau o ia moku, a o na luina i ka pii ana mai o na Kipi ma kekahi aoao o ua moku nei, alaila,

ry, ua hele o luna a ohuohu i na koa. 0 ka manao paha o na kipi, ka hoopiho mua ia Minesota; alaiia, hoouka'ku i na Papu ma Nupota N u aku a iilo ia lakou, alaila hoonoho aku i na koa. Holo poiolei mai la no ka Menma&a me ka wiwowiwo ole iho i kahi i ku ai o ka Minaoia, a he ekolu paha mile ke kaawale; alaila, hoea mai ana ka Monila, mahope mai o ka Minesoto y a hoio pololei aku la ma ke alanui o na kipi e holo mai ana. I ka ike mua ana mai o na kipi i kei& mea kupanaha e nee aku aoa, ua kaohi iki ka holo ana o ka moku o iakou, aole no i iiuliu» o ke kuupau hou mai ia no ia o ka Meiimala i kona holo, a he mau wahi minu-

; iho lakou la ma kekahi aoaoa pakeleaku la, a pau ia, puhiia iho la ka moku i ke ahi, nia ia hope mai hoohuli like ae la na moku kipi, a ki aku Ia i na Papu ma Nupota Nu. A ua ki mai no hoi na Papu ; aka, aole no he wahi poino iki i loaa mai i na moku kipi. Ma ia manawa no hoomaka ka Minesota e holo aku e kokua i na moku 1 pilikia, a he moku no ia e like me ko Merimaka, a pela 110 hoi o St. Laivrence\ aka, ua nanahili loa ko laua hele ana, a nolaila, i ko laua hiki ana'ku ua hala ka wa pono, no ka mea, e uhi mai ana ka po; aka, ki no nae laua i na pumuao lauame ka St. Lawr,nce; ekolu moku i hooukaia e ka Ninesota i ka wa

te pokoie iea, kokoke loa me ka Momta.\ 14 Malia i huihui ai kuu manawa, he malihini ka ko ka hale ua hiki mai.*' Peia iho ia paha ka manao o na kipi i ka ike ana mai ia Momta. I ka wa i hele ai iaua nei a he hookahi mile ke kaawaie o kekahi, mai ke'kahi aku aiaila, hooki iaua i ka hoio ana, a ia minute koke no hoi ki mai ia ka Merimaj ka, he poka i ka Minaoiij, aoie nae i pane ia mai. No ke ki oie ana mai o ka Minesota; nolaila, ki aku ka moku ldpi i ka Momta; a ki aku no hoi ka Monūa, a ku ke kipi maiuna ponoi ae o ka iii wai. A ia manawa, ki kupinai mai la ka Merimaia i na pu ona, i ka moku hao o ke Aupuni, me ke ki no n&e

hookahi, a ki no hoi ka Lctitrence i kona mau pu, he mile n.ne paha ke kaawale o laua mai na moku Kipi mai. la wa uhi mai la ka po, a hoea mai la ke konane o ka mahina, ua hele wale a lipōlipo, a ua malie no hoi ke kai; aohe mea nana i hoonaueue mai ka waiho malie ana o ka moana. A o kahi mea wale no e ikea ana, 0 ka hulali mai o keahi o ka pu i kekahi wa. Ka lua o ka la i hoouka'i. Ma ka la Sabati oia ka la 9 o Mamki, ua hoea mai ka la me ka anoano nui.auauhiia hoi ka papalina oka moana e ka ohu; nolaila, ua loihi ole kahi a ka moku e hanai ai Ika ike; ama ka hora eono ame ka hapa, ua pau ka ohu, a ma ia martawa ikea'ku la

i kekahi p>oka i Elua paha hora o ko laua hoouka ana pela, me ka hoolele mai no o na aoao a eiua i na poka he nui waie, i kekahi manawa, neēaku ia ka Momta a kaawaie, a peia no hoi o Merimoka. I ka hapaiua o ka hora umi, kokoke ioa na hoa kaua, a ua ki kupinai ioa na poka okamoku kipi, hookahi no ki ana o ka papa pu mai mua a hiki i hope, a peia no hoi na pu o ka Momia; a no ke kupinai loa o ke ki pu ana o na moku a eiua ; noiaiia, ua naiowale iaua iloko o ka uwahi pauda, ua piha o iuoa o na papu, na kia o na moku a pau e ku ana ma ke awa, oiuna o na Ako ameoa Haie hoi a pau, i ka poe e makaikai ana me ka puuwai

i ka hoouka ann a noia mau moku ano hou. Ai ka wn e kupinni ana ke ki ana o na poka o na moku. ua aua ka lehuiehu me ka whia i ko iakou mau leo, aohe peine, aohe no hoi he nnue nui o na kino; uka, ua like lakou uie he poe la i whiaia e na mea kupanaha. Oka makamaka oke Aupuni, ua lele ko lakou oili no ka loheana aku i m poka e pnhupahu nna i ka aoao o ka moku a lakou i nmnao ai o Monita. Aole no i liuliu ka waihoia ana mai o ka lehu!°hu e inakaikai ana me na puuwai kaumaha ; no ka mea, ma ia wa koke 110, hoea ae hi ka Monita mailoko mai o ka punoliu uwnhi me ka Hae Aupuni e welo aua ma kona pahu hae, a e au ana hoi ia i ka moana me ho manu Xene la iluna o ka iliwai, a e kaapuni ana hoi ia Merimaka, me ka palaualelo ole hoi o kona mau pu ; no ka mea, e kani mau nna kona mau pu, a ku ia'ku hoi ka aoaoo kona enemi. a puka pu. Ma ka hona 11 o ke awakea hoomaka ka . Mincsota e ki nku i kona mau pu i kn moku | Kipi, a uu nui no hoi kana mau pu i ki ai i j kona enemi; aka, aole no hoi he wahi mo,liole iki aku. la ike ana mai ona Kipi i ka hana a ka Minesota, hoomaka koke no iakou e hoolele mai i na poka poha, a lele pololei mai no hoi a ka ipuhao o kekahi mokuahi uuku e ku ana ma ka aoao o jlfinesota pau loa ika nahaha liilii, a make kekahi haole. Hoao pinepine mai ka inoku Kipi e holo me kona ikaika a pau, at hookui mai i ka Minexota ; aka,ua paleia'ku no e ka moku hao o ka Akau, hookahi holo ana mai a ku ia o Moruta a hio ka ua mea o ka ileaika oka holo. O na kokua o ka moku Kipi, ku kaawale mai la no ma kahi mamao. Hookahi moku i holo mai a kokoke, o \orktoum, a i kona ku ana no i ka pu weluwelu liilii ka hale pailaka o luna, o kona hoomaka koke aku no ia e neenee aku a kaawale loa.

Ua hoomau no ka hakaka ana, a na hoa piiio me he mau kanaka mokomoko ia; no kn nai loa oka MeHmaka, ua hiki ole ia ia ke kaapuni hikiwawe ; a nolaila, ua keu kona hoapio ma ia mea, no ka panaiki mai o kona kii; nolaila, ua 'hiki ia ia ke huli me ka wikiwiki loa, a no ia mea hoi, ua hiki ia ia ke wae i kahi ana e makemake ai. Ma ka hora 12, ua hoomaka aku ka moku hao kipi e holo, a i ka nana ana i ke kino o ua moku la, ua poino no. Holo aku oia a liuliu ; alaila, kau mai oia i ka hoailona e hai mai ana i k°na pilikia, a e kauoha mai ana e hele kokeakua kokua ia ia, aole no hoi i liuliu, hiki mai na moku ahi elua, a na la'ia i kolo loa aku ka Merimaka, a hiki i Norcfoka. A pela iho la i pau ai keia hoouka kaua weliweli iwaena o neia mau moku hao. Wawahua o Mehimaka.

Ina la mua o ka malama o Mei, komo o Gen. W 00l iloko o Norefoka, a lawe mai ia wahi no ke'Aupuni, a iioila hoi ua moku hao Kipi la, kahi i lana ai. No ka makau 0 na Kipi o lilo auanei ko lakou moku i na koa Aupuni, nolaila, puhiia e lakou i keahi, a no ka nui loa o ko pauda o luna o ua mo> ku la, nolaila, ua poha mai a naha liilii iho la ka moku Merimaka, a penei ka olelo a kekahi mea i ike maka i kona pohaia'na e ka pauda makapookalallo Met, " Iwaenakonu o ka po, no ka hiki ole i na Kipi ke hoopokele 1 ko Ukou moku mai ka lilo ana ji na koa Aupuni, nolaib, ua puhi lakou i ka moku ike ahi. A mai la no keahi 1 ka a«a maiie, a aole i liuliu holo ae ]& ke ahi ma kona mau puka pu; a puka ae la hoi na mamala ahi ma kona pulea uwahi, a aole no hoi i liuliu liio ae la ia mai mua a hiki i hope i mea enaena loa, a me he mea la ua enaena kona kino hao mai mua a hiki i hope. Ma ka hora elima o kakahiaka, hina kona puka uwahi ilalo. Kakali aku ka poe makaikai me ka eehia mii, a ua manao no hoi kekahi poe, aole he nui o ka pauda o luna; aka, he hapaha hora mahope iho o ka hina ana o kona puka uwahi, aia hoi ikea'ku la ka hapaiia ana'e o ke kino eoaena o ka moku. mai ka opu ae o ka moana me ka lele liilii o na apana ooa io a ianei, a ne~i boi me ka halulu ka opu o ke kai, ia wa ua pau ke ola ana oka Mnimaka. Aole o kanamai ka haalulu o ka honua, a me ka moana, a ua Hke hoi keMino me he la o ka la o Golia ke koa oko Peleeelia i haukhia'i iiaua oka i ' Isaraela. A pela iho la > hiki ole ai ke (I

hoomaopopo pon&ia na moku ikaika o laua. o ka Moniia palia, o ka Mcrimala paha. a ua hooneleia mai no hoi ka Akau i ka mea e hookaulana'i ia ia iho, no ka mea, ua ha!a kona hoa paio ka Pilikoa hao o ka Hema. A oiai no hoi ua hooluoluia m3i na manao o ke Aupuni. e keia puhiia'na o ka Pilikua Kipi; aka, he nui no ka poe i makemake e ike i ko laua hoaa ana, me ke pio paha, a me ka hoopihoia hoi e ka Monita.

£ hiki no i ka poe heluhelu ke nana i ko laoa m.iu kii, a e hoohalike hoi i ko laua ano, ua nui na pu o ka moku Kipt, a ua oi no hoi kona kino, a he uuku loa na pu o ka moku hao o ka Akau, a me kona kino pu no hoi. Ua pai pu iho makou ina kii o laua l a elna, i hiki ai i ka poe heluhelu ke nana no lakou iho, ike ano o na moku nana i hoouka ke kaua kaulana loa i hooukaia ma ka opn oka moana. A oia hoi na moku nana i hoonaueue ka manao kaulike o na Aiii o Europa, hnalulu o Enelani no kona mau inoku laau, a pela no hoi o Farani, Aus-t-teria. a me na Aupuni e ae no hoi, a ua hoomaka koke e hoano hou ae i ke ano o ko Inkou mau waa knua moana, me ka hoolilo )na inoku laau i m'*a ole. He loli nui keia o na kaua o ke-kai.

Ka llokn Hao o ka ll«>nm, '• HEIIIHAKA."

Ka 3Ioku Ilao o ka Akan, * fc MOXITA. M