Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 49, 1 November 1862 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

ka oe ilaila ; ua oleloia, ua ikeia e na mea a pau loa, a ua haule hoi paha ke ki o kuu pahu dala, malie paha e oluolu mai oe, e ninau aku i kahi i waiho ai?" " He hiki hoi paha ko ia ia'u," pela aku o Keaka. Ia kakahiaka ae no, hele hou no o ua o Keaka a hiki aku ana no ia Hale Alii hou aku, a moe iho ia no ia ilaila. I ka lohe ana o kanaka e hele ana o Keaka, i kahi o ka Pilikua, nolaila, olelo mai la ka poe o ka hale ia ia, " ke kaikamahine ua mai, a ua imi lakou i na mea a pau i mea e ola ai, a aohe nae he ola iki ; a e lokomaikai paha ia i ka ninau aku i ka Pilikua i ka mea e ola ai ?" Olelo aku o Keaka, he hiki ia ia ke ninau me ka olioli, a hele aku la. Hiki aku la keia he kiowai; aka, aole nae he waapa, he kanaka nui ka mea nona e halihali kanaka ma kela aoao. Ninau mai la ua kanaka nei e hele ana la ia i hea ? " I kahi o ka Pilikua," pola aku o Keaka. Olelo aku ua kanaka nei, " I hiki aku auanei oe ilaila, ninau aku oe, heaha la ko'u mea i hooliloia'i i mea nana e lawe i kanaka ma kela aoao." Alaila, auamo ae la ua kanaka nei ia Keaka, a laweia'ku la ma kela kapa.

                I ka hiki ana aku o Keaka i kahi o ka Pilikua, o ka wahine wale no ke noho ana i ka hale. Ninau mai la ka wahine i ka ianei mea i makemake ai, a olelo aku la no hoi keia, he makemake ia i hookahi hulu mai ka puapua mai o ka Pilikua; a i ka makemake hoi o kekahi Hale Alii, he ki no ka pahu dala, a e ninau aku ia i ka Pilikua i kahi i waiho ai; a no kekahi Hale Alii, he kaikamahine ua mai, a he makemake ia e ike i kona mea e ola ai; aohe i loihi loa mai laila mai, he wai, a e makemake ana ke kanaka e ike i ke kumu o kona hooliloia'na e halihali mau i kanaka ma kela kapa. Olelo mai la ua wahine nei, " Aohe Karistiano e hiki ke olelo me ka Pilikua; he pau loa kanaka ia ia i ka aiia; aka, i na oe e makemake, e moe oe malalo o ka pela ona, a po, i kona manawa e pauhia'i i ka hiamoe, alaila, kikoo ae oe a huki i kekahi hulu o ka puapua ona; a o na mea au e makemake nei e ike, na'u no ia e ninau aku."

                Ua holo ia mea i ko Keaka manao, a hoi aku la ia malalo o ka pela e moe ai. I ke ahiahi ana iho, hoi mai la ua Pilikua nei, a i kona komo ana aku iloko, olelo ae la, " E kuu wahine, ke honi nei au i ka hauna Karstiano !" " Ae," pela aku ka wahine, " hookahi kanaka ianei i keia la, a hele aku nei no." Nolaila, aole i pane hou mai ua Pilikua nei. Iwaena konu o ka po, i ka wa o ua Pilikua nei e hiamoe ana, a nono ka ihu, ko Keaka lalau ne la no ia a huki mai i hookahi hulu o ka puapua. Hikilele ae la ua Pilikua nei, a kahea aku, " Wahine, ke honi nei au i ke hauna Karistiano, a me he mea la, ua uhukiia aku nei kuu hulu." Olelo aku ka wahine, ''Ua moeuhane paha oe. Ua olelo mua aku au ia oe, he kanaka kai anei, a ua hele loa no. Ua olelo mai no na mea he nui loa, iloko ka o kekahi Hale Alii, ua nalowale ke ki o ka pahu dala, a aohe he loaa iki." " O ! ka poe naaupo !" pela ae ua Pilikua nei; "aia ke ki iloko o ka auolo laau, mahope iho o ka puka, aia malalo o ka pauku laau." " A ua olelo hou mai no, he kaikamahine ka ko kekahi hale ua mai, aole nae lakou i ike i ka mea e ola ai." " O ! ka poe naaupo !" pela ae la no ua Pilikua nei, "aia malalo o ke alapii o ka hale ilalo, he moo, a nana i hana ka lauoho o ua haikamahine la i punana, a ina e loaa hou i ua kaikamahine la, alaila ola," " A ua olelo hou mai no ua kanaka la, aia ka i ke kauwahi mai, he kiowai; a o ke kanaka, he makemake ia e ike i ka mea e pau ai kona lawe ana i ke kanaka." "O ! ka poe naaupo!" pela ae la no ua Pilikua nei, " na ia e hookomo i kekahi kanaka iwaena o ka wai, pau kona lawe ana i ke kanaka ma kela kapa." Ala ae la ua Pilikua nei i kakahiaka nui a hele, a puka mai la o Keaka malalo mai o ka pela me ka hulu maikai loa, a ua loheia i ka olelo ana a ka Pilikua i kahi i waiho ai o ke ki, ke kaikamahine, a me ke kanaka. Hele mai la ka wahine a hahai hou mai la i ua mau mea nei, i poina ole ia ia Keaka, a hoi mai la ia.

                I kona manawa i hoi aku ai, hiki mua aku ia ia i ke kanaka iloko o ka wai, a ninau koke aku la ia i ka ka Pilikua mea i olelo mai ai nona; aka, olelo mua aku o Keaka e lawe mua ia ia ma kela kapa, alaila ia hai aku. Nolaila, lawe ua kanaka nei a kau ma kela kapa; i ko laua hiki ana ilaila, olelo aku o Keaka, hookahi wale no ana hana, o ka lawe i kekahi kanaka a waena o ka wai kukulu, alaila, pau kona lawe ana. Nui loa iho la ka olioli o ua kanaka nei a oi aku mamua o ke kaha, a olelo aku ia Keaka no kona aloha ia ia, he makemake ia e lawe hou ia ia ma kela kapa a hoihoi hou mai. Aka, olelo aku o Keaka, nana e malama ia luhi ona; ua nui iho la no kona olioli ia ia, a hele aku la.

                Ma ia hope iho, hiki aku keia i kahi o ke kaikamahine mai, auamo ae la ia i ua kaikamahine nei, a lawe aku la malalo o ke alapii; hopu aku la ia i ka punana a haawi aku i ke kaikamahine, ia manawa koke no, lele ae la ua kaikamahine nei ilalo, a pii e aku la mamua o ianei, ua ola. Olioli loa iho la na makua o ua kaikamahine nei, nolaila, haawi laua ia Keaka i ka laua mau mea a pau loa. A i kona hiki ana aku i kekahi Hale Alii, kii aku la ia i ke ki malalo o ka pauku laau, a haawi aku i ka mea nana ke ki. No kona olioli loa i ka loaa hou ana o ke ki, nolaila, haawi aku ia ia Keaka i kana mea e makemake ai, i ke Kao, ka Bipi, a me ka Hipa.

                Ia manawa, i ka hiki ana aku o Keaka i kahi o ka Moi me keia mau mea, ke Dala, ke Gula, ka Bipi, ka Hipa, a me ke Kao, nolaila, ninau mai ka Moi i kahi i loaa ai ia ia, a olelo aku o Keaka na ka Pilikua mai. Manao iho la ua Moi nei e loaa ia mau mea ia ia, o kona hele iho la no ia i kahi o ka Pilikua ; a i kona hiki ana aku i ka lokowai, oia ke kanaka mua mahope iho o Keaka, lawe ai ke kanaka ia ia a waena o ka wai haaleleia, a piho a make loa. Ko Keaka mare iho la no ia i ke kaikamahine a lilo ae la ia i Moi.  J. W.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, NOV. 1, 1862.

 

O Hawaii Nei.

                Ua oluolu makou i ka hai aku i na hoa o neia pae moku, i ke komo ana o na mea hoikeike o keia aupuni iloko o ka hoike makahiki nui ma Ladana Enelani, aole nae i hiki ilaila, ma ka imi ana a kekahi o koonei poe ponoi iho, aka, na ka malihini kaulana Lady Franklin, i kipa mai ai ianei i kekahi mau la mamua'ku nei, nana i hookomo i kekahi mau mea o keia aina, iloko o ke Keena i hookaawaleia nona, ma ka hale hoike makahiki. A penei no hoi ka olelo a kekahi nupepa no ua mau mea la a Lady Franklin i hoomakaukau ai:

                Ua nele na pae aina Hawaii i ka hoike makahiki o ka M. H. 1851, no ka loihi loa o ko ka moku holo ana mai, nana i lawe mai kolaila mau mea hoike, a pela no ke ano i keia hoike ana, mai loohia hou no keia ohana moku o ka Pakipika ia nele mau ana ; o mai lilo la paha o ka mea e pili iki ai ka inoa o na moku Hawaii me ka hoike makahiki o ka M. H. 1862, o kona Hae Silika, a me kona Comisina e noho hana ole ana. Aka, e ole e hiki mai nei o Lady Franklin me kekahi o na mea o Hawaii, a o ka hapanui hoi, ua waihoia eia mahope mai, a no ka mea hoi, aole no i laweia mui na mea ano kalepa a na kanaka Hawaii, nolaila, aole e maopopo ma keia mau mea i hiki mai nei, ka nui o ka holomua ana o ka poe Hawaii ma na mea imi waiwai. Ke hooulu nei na kanaka i ke Ko, Kope, a me ka Raiki, me ka maikai loa ; a ke hoouna nei no hoi lakou i na ili bipi, me ka aila bipi, aka, no ka pau e no i ke kuaiia e ko Amelika poe, nolaila, aole i hiki mai kekahi o ia mau mea ma Enelani nei. O ka mea pili waiwai wale no i hoikeia e Lady Franklin, he pulu, ka mea e hanaia nei e ia poe i mea pela, a me ko Amerika poe pu hoi kekahi, a he awa kekahi, he mea e inu ona ai na kanaka. Ua ikeia iho no hoi he Lei hulu, he Kuhili, a me kekahi mau mea e ae no hoi, he kapa kekahi o na mea i hiki mai, me kekahi lei i hanaia noloko mai o ka lauoho o ke kanaka. Ua hoikeia no hoi na lole o ko Hawaii poe wahine e aahu ai, a me na papale, e hoike ana ia mau mea, i ke ano o ko ke kaikamahine Hawaii kahiko ana ia ia iho.

                Aia no hoi ma ko Hawaii Keena ka palapala Kauoha Hou, i unuhiia ma ka lakou olelo iho, e na Misionari Amerika, a me ka Baibala holookoa, a me ka Palapala Aina, a me kekahi mau buke kula e ae no hoi. A aia no hoi kekahi buke kanawai o Hawaii, a me kekahi mau nupepa o Honolulu, i paiia ma ka olelo Hawaii a me ka olelo haole, me ke kope pu hoi o na Olelo Alii a ka Moi, imua o kona poe Luna Ahaolelo o ka M. H. 1862, a me ke Kumukanawai ana e hoomalu nei i kona poe kanaka. Aia no hoi ke kii o ka Moi a me ka Moi Wahine, me kekahi mau pahu i hanaia noloko mai o ka laau koa a me ka hau, a ua maikai hoi ka hanaia'na, a me kekahi mau pohaku o ka luapele, a me ka lepopele mai o Kilauea ; me kekahi wahi apana pohaku i laweia mai mai kahi o Lono i make ai 5 ka M. H. 1778.

                E hoomaikai aloha ia ka mea kaulana Lady Franklin, ka mea nana i imi me ka lokomaikai nui, i na mea i komo ai o Hawaii iloko o ka hoike makahiki ma Ladana. I na la pokole o ua wahine hanohano la i noho iho nei me kakou, ua huli oia me ka manaka ole, i na mea ano nui a kaulana o ko kakou aina nei, a ua lawe pu aku hoi ia mea, ia ia i hoi aku nei i Ladana. Ua hiki aku oia ilaila, mahope iho o ka weheia'na o ka Hoike Makahiki nui ma ia Aupuni; aka, aole nae i hala ka wa kupono no ka hookomo ana i na mea hoikeike. A nolaila, ua hookomo koke oia i na mea i loaa ia ia ma Hawaii nei, i na la ana i noho iho nei ianei, a ma ko ke Aupuni Hawaii Keena i hookaawaleia iloko o ka Hale Hoike. Aole oia i hoomakaukau i na mea ana i lawe aku nei i mea e hookomo ai iloko o ka Hoike Makahiki; aka, no ka nele ana o ko kakou wahi, nolaila, ua hokoomo oia i kana mau mea kupanaha i imi ai no nana iho i kahi i hookaawale lokomaikaiia mai no ko kakou Aupuni, iloko o ka Hale Hoike Makahiki.

                Minamina maoli ka hiki ole ana'ku o kekahi o na mea kanu, a me kekahi o na mea hoonani hale hoi i hanaia Hoko o keia aupuni, noloko ae o ke koa, a me na laau nui e ae no hoi o ko kakou aina nei, a me ke kopaa hoi kekahi e hanaia nei ianei; no ka mea, he hiki ia kakou ke hoouna ia mau mea me ka hilahila ole iho, no ka maopopo no o ka nani maoli.

                Mai nele maoli o Hawaii nei i kahi mea hoikeike, e ole ka lokomaikai luaole o Lady Jane Franklin, nolaila ea, aia me ia ke aloha pumehana o Hawaii nei.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

                Ua weheia ka waiwai hou o ka hale kuai o Ake, ma ka hale pohaku, mauka iho o ka hale Mahoe, aole no hoi o kanamai la nui o na lole nu hou, maikai na kalakoa hou.

 

                AIHUE.—Ua aihueia kekahi mau waiwai o Burua ma, e kekahi kanaka i noho hana iho nei me laua, o Kaipo, ka inoa o ua kanaka 'la. He keu mai nei keia a ka wa aihue nui wale.

 

                ANOANO PULUPULU.—He mau wahi anoano pulupulu uuku ka H. M. Wini, o ke ano pulupulu o Peru, o ka poe makemake, e kii mai no, a e loaa 'ku, aohe uku, he mea manuahi wale no.

 

                Ua kakau mai o "Inoaole" ia makou, me ka hoohewa mai i keia pepa no ka hai ana aku a Janion, Green & Co., ma ka Olelo Hoolaha, e holo ana ka mokumahu Annie Laurie, a no ka hiki ole ana 'ku ua nuku mai nei oia ia makou, o ahaina no la ia ke nuku ae i ka poe nana i hoolaha ka moku.

 

                NO PIHANAKALANI.—He palapala kai hiki mai nei na Laamaihiki o Wailua uka, Kauai, e hoolaha mai ana i na kanaka a pau, mai puni i na mea e olelo ia nei no ka loaa ana iho nei o Pihanakalani, no ka mea, he wahahee wale no, mai ka mua a ka hope, i imi wale ia no pela, i loaa ai ke dala i ka mea nana e alakai i na malihini, O Hookau no ka ka inoa o ua wahi 'la, aole o Pihanakalani.

 

                KA ANNIE LAURIE.—Ua holo aku ka mokumahu Annie Laurie ma ke ahiahi iho nei o ka Poalua, a ua nui ko makou mahalo no kona holo a me kona maikai. Oia iho la ke ano moku kupono no kakou nei, no ka mea, aole he wa e nele ai i ka loaa, ua uuku kupono, aohe wahi waiho wale, anolaila, e pono i na kanaka a pau, ke kokua mai ma ka holo mau ana maluna ona, me ka hooili pu mai hoi i ka ukana, i lilo ai hoi, i mea e hikiwawe ai o ka kakou mau mea kuai ma ke kaona o Honolulu.

 

                LOIO.—Ua hoomaka ae nei o A. B. Bates, Esq. (Ka Loio Apana mua iho nei o ke Aupuni) e lawelawe i ka Oihana Loio Kuokoa, a ua wehe ae nei i kona keena makai ponoi iho o ka Banako, a e pili 'la hoi mauka iho o ke keena lapaau o Kauka Hoffman, ma ka hale uinihepa nui e ku 'la mauka iho, o ka hale mahoe; a ua makaukau oia e kokua i na hihia o ka poe a pau, a no ka mea hoi, he Loio oia i ulu a oo iloko o kana Oihana, nolaila, ua hiki oia ke hilinaiia no ke akamai, a no ka hana pololei.

 

                AIHUE I KA PO.— Ma ka po o ka Poakahi iho nei, ua komoia ka hale noho o Mr. W. H. Dimond ma Nuuanu, e kekahi kanaka, ma ka pukaaniani ke komo ana. Ua pauhiaia ka poe mea hale i ka hiamoe, a i ala o Mr. Dimond i ka nakeke. Ua hele malie mai no ua kanaka nei, a ku imua o kekahi paku, a ua ikea 'ku kona kii ia wa. O ko Dimond, hopu koke ae la no ia i ka pupanapana, a kali malie aku la i ka hana a ua kanaka nei. A i kona hoomaka ana e lalau i kekahi wati e kau ana iluna o kekahi, pahu ume, o ke ki koke maila no ia o Dimond, i ka pu, a holo aku la ua kanaka nei. Alualu aku o D. aka, ua aa e ia ka paku makika e ke ahi, nolaila ua noho oia, e hoopio i ke ahi, a ua holo aku ua kanaka nei. He mea kupono loa ka malama ana i na mea make; no ka mea, aohe i ike ia ka wa a ke kalohe e komo mai ai iloko o ko kakou mau hale. Aohe no he malama i pau i ka iole.

 

                HALAWAI O KA AOAO PULE O ENELANI—Ma ke ahiahi o ka Poalua o keia pule, ua halawai mai na hoa o ka aoao pule o Enelani, ma ka Hale Hookolokolo; malaila, ka Moi, ka mea kiekie Prince Kamehameha, ka Rev. Bihopa T. N. Staley, ka mea Hanohano G. M. Ropikana, ka Loio Kuhina C. C. Halasi, a me kekahi poe hanohano e ae no hoi. Ua hui mai lakou e noonoo, no ka palapala aelike, i hoomakaukauia e na Komite i kohoia no ia mea, oia o C. C. Halasi Esq. a me W. H. Kaauwai, a ua aponoia no. O na Luna i kohoia o ka Mea Hanohano Mataio Kekuanaoa, ka Mea Hanohano G. M, Ropikana, G. H. Luce, Esq. a me Thomas Brown, Esq. Ua haawiia ka mana i ua mau Luna 'la, e hoonui iki ae i ka hale halawai no keia wa pokole. A ua haiia mai no hoi e ka Bihopa, e hiki mai ana kekahi pila nui (Organ) iloko o keia mau la ae. Ua nui no ka poe i hiki mai ma ia halawai, mamua o ka pau ana o ka halawai ma ke noi a ka Moi, i kokua ia e ke Komisina o ke Aliiwahine o Beretania, ua hooholoia, e haawi aku ka poe o ka aoao pule o Enelani i ko lakou aloha, i ka Mea Hanohano R. C. Wyllie, no ka lokomaikai, ana i hoike mai ai, ma ka haawi wale ana mai i ka hale halawai i na la i hala iho nei, me ka uku ole.

 

Ninau i ka poe Akamai.

                O ke kii a me ka mea like, hea la kai papapaia ma Pukaana, Mokuna XX, Pauku 4 ? E oluolu ka poe akamai e wehewehe mai i keia wahi ninau.

                Ua papaia anei na kii kahiko hale, a me na kii i paiia iloko o na nupepa, a me na kii hoi i paiia ma na buke, i mea e hoikeike ai i na mea akamai, a me ka helehelena hoi o ka wa kahiko?

                Ma na ano hoomana wale no anei keia papaia o na kii ?

 

Mai na Aina e mai.

 

NO EUROPA.

 

                —Ua hoopaiia o LORD HUNTINGTOWER, kekahi o na haku o Enelani, he $50.00, no kona puhi ana i ke Siga iluna o kekahi o na kaamahu ma Enelani.

                —Ua manao waleia, ma na leta i hiki mai nei ma Turin, e hookuuia ana na poe a pau i noho kue iho nei i ke Aupuni.

                —O na mea hope i loheia mai nei no Garibaldi, e hookuuia ana oia, a me kona poe koa, no ka hihia o lakou, no ke kipi ana iho nei i na la mamua'ku nei.

                —Ua hoikeia mai e na nupepa o Viena, i ka wa ka i lohe aku ai ka Moi Francis II., o Napela, ua ike o Rusia ia Italia ma kona ano kuokoa, ua hoihoi koke mai oia i kekahi mea a ka Emepera Alekanedero i haawi aku ai ia ia, oia hoi he hoailona o ka order o St. Andrews.

                —Ua hoike mai ka nupepa Morning Star, o Ladana, ua lohe maopopo mai nei ka ia i ka hoaoia'na, e pepehi i ka Moi o Rusia, na kekahi poe hoino ia ia i manao e hana'ku ia mea.

                —Ma ka hoike makahiki nui ma Lanana, ua hoikeia mai kekahi kope holookoa o ke Kauoha Hou. i paiia maluna o ka apana pepa hookahi, a he moakaka kupono no ke nana iho i ka hua pai, na Mi. Collins o Glasgow i pai i ua buke la.

                —Ua hanau ka Moi Wahine o Sepania i ke keiki, a o ka nui o na inoa o ua Keiki Alii la, he hookahi haneri me ku iwakaluakumamaha inoa.

                —Ua hopuia mai nei ka moku hao Beritania Tubal Cain kona inoa, mawaho iho o Kaletona Karolina Hema, kona wahi i hopuia'i, ua piha oia i na mea kaua o na ano he nui wale.

                —Ua loheia mai nei, o na Bihopa a pau i hiki aku nei i Roma, ua haawi aku iloko o ka waihona o ka Pope he $500,000.

                —Pau na poe o ka Hema i ka nele i ka paakai ole i keia manawa mai nei, a a ina paha ilaila ka wahihe a Lota, ina la ua hiki ke kuaiia kona kaumaha make ana o ke kaupaona i ke gula. O ka mea e loaa'i o kau wahi manamana uuku o kona wawae, e manaoia ua waiwai ia.

                —O ka nui o ka make ma Enelani i ka pule hookahi, hookahi tausani hookahi haneri me ka umikumamalima, a o ka nui hoi o ka hanau iloko o ka pule hookahi, hookahi tausani ehiku haneri me kanalima, o ka poe hanau he 900 kane, a he 800 a keu ae na wahine.

                KA NUI O NA KANAKA MA KA HONUA.—Ua huli kekahi o na kumu akamai o ke kulanui o Berlin, i akaka'i ka nui o na kanaka o ka honua uei, a ua hai mai oia penei: " O ka nui o na kanaka ma Europa, he 372,000,000 ; ma Asia, he 720,000,000; ma Amerika, 200,000,000 ; ma Aferika, he 89,000,000 ; ma Auseteralia, he 2,000,000—ka huina pau o ka poe e ola nei ma ka honua, he 1,283,-000,000. O ka nui o ka make, he hookahi iloko o keia kanaha, keia kanaha. E like me ka make mau o keia manawa, e hiki ana ka nui o ka make o ka makahiki hookahi i ke 32,000,000. Ua oi aku hoi ia mamua o ko Amerika Huipuia poe kanaka. Ma ia mea, ua maopopo ka nui o ka make i ka la hookahi, he 87,861 ; a o ka nui o ka make i ka hora hookahi, he 3,663; a o ka nui hoi o ka poe make i ka minute hookahi, he 61. A no ia mea, ke maopopo nei ia kakou ka make mau ana o ke kanaka i kela a me keia sekona. O ka nui paha o na hanau, ua hiki aku paha i ke 70 a me 80 no ka minute hookahi.

 

NA PUALI KOA NUI!

                O NA mea mahope iho nei, ua unuhiia noloko mai o na moolelo o ka wa kahiko, a malia paha e nanea ana ko makou poe heluhelu ia mea ; no ka mea, he mea ia e maopopo ai ia kakou ka poe puali koa nui loa i kukuluia ma keia ao.

                —O ka nui o na puka komo o ke kulanakauhale o Thebes he hookahi haneri no ia, a i ka wa kaua, he 10,000 ka nui o na koa e hoopukaia ma ka puka hookahi, me na kaa kaua he 200, pela wale

a puni na puka he hookahi haneri—ke huiia ka nui he 1,000,000 ka nui o na koa, a he 2,000 hoi ka nui o na kaa kaua.

                —O ka puali koa o Trerah, ke Alii o Aitiopa (Etheopia) he 1,000 000 ka nui o kana mau koa, a he 3,000 ka nui o kona mau kaa kaua.

                —Ua alakai aku o Sesostris ke Alii o Aigupita, i ka makahiki 1491, mamua o ka hiki ana mai o Kristo, he 600,000 koa, a he 24,000 koa lio, me na kaa kaua nui he 27.

                —Ua holo aku o Hamilear me kona aumoku, a lele iuka ma Palemo, he 2,000 moku nui ona, a he 3,000 moku liilii, me na koa he 300,000; o ka nui o na koa i make i ka hoouka kaua ana a make ai oia, he 150,000.

                —O Hanibala, i ka wa ana i kaua'i ia Italia me Sepania, ua hoopio aku ia i na kulanakauhale he 400, a ua pepehi aku hoi i na koa he 300,000.

                —I ka hoouka kaua o Cana, aia ia wahi ma Italia, o ka nui o na koa o Roma he 800,000, a he 6,000 koa lio. A o ka poe nana i kue mai, oia na poe Carthage, he 40,000 poe koa hele wawae, a he 10,000 koa lio.

                —I ka hiki ana o Xerxes i Thermopyle, o ka nui o kona mau koa mauka, a ma ka moana, he 2,541,610, a ina e huiia kana poe kauwa, haia wahine, a me ka poe no a pau o kana huakai; alaila, e hiki ana no i ka 5,283,320. Pela ma ka moolelo o Herodotus, Plutarch, a me Irocrates.

                —Hookahi haneri tausani koa hele wawae i make, a he 10,000 koa lio i ka wa hookahi, ma ke kahua kaua i Issus.

                —O ka nui o na koa o Dariu, i ke kaua ana i Arabela, aia ia wahi ma Helene, he 1,000,000. O ka nui o na koa o Peresia i make ma ia kaua ana he 90,000. A o ka nui hoi o ko Alekanedero poe koa i make, he 500. Pela ka olelo a Diodorus. Olelo hoi o Anana, he 300,-000 ka nui o na koa o Perusia i make aku ma ia kaua ana.

 

Na Palapala.

 

Aloha i ka Aina Hanau.

E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe :

                Ua hookoia mai au e na kaomi pumehana i ke " Aloha i ka aina hanau." E wehewehe aku imua o oukou o na keiki papa o Wai mea, aina hiwahiwa a ke aloha i noho ai.

                Ua ahiku a oi aku paha na makahiki o kuu mokio pinepine ana, mai waena aku o kuu poe makamaka, e haalele ana i ka aina hanau me ke aloha ole. Ma ka la 22 o Se patemaba i hala iho nei; ua hookoia mai au e na manao a aia i ke aloha no lakou, me he mea la he mau leo e kupinai mai ana mahope mai o'u, e i mai ana, " E hoi mai e honi malihini ia makou a naue aku oe." Ua makaukau no au me na pahikaua, a me na newa e hoopio i na enemi e kue mai ana ia'u ma ke alanui au i makemake ai e hele. Aka noi, no keia leo e ikuwa mai nei mahope o'u, aole au i makaukau pono ilaila, no ke pale ahu ia ia; No ka mea, ua kuupau au i ka holo o ke Kilauea a hiki i na degere 212 ku i Oregona, pela ka noonoo maikai ana iloko o'u ; aka, no ka hookaumaha loa ana mai o keia leo ia'u, ua huli ae au a nana aku i hope me na waimaka helelei, ma keia wahi ua hu mai ke aloha i ka aina hanau, a ua hoopau au i kuu hele imua, e aho e hooko au i keia leo mahope o kuu huakai. A ma ka la 26 o Sepatemaba iho nei kuu hiki ana ma kuu aina hanau.

                Ma ka nana aku i ke ano o ka aina hanau i keia manawa me he mea la ua Ikaboda, aole like me kona ano mamua. Hehi iho la au i ke one o Kawaihae i ka la 25 o Sepatemaba, makaikai iho la au e like me ko'u ike mua ana, aole nae he like, ua oneanea na hale, ua kakaikahi na kanaka, na wahine a me ua kamalii e noho la malaila, aole like me ko'u ike mua ana; a ma ka la 26 hiki ae la au ma Waimea. Nana iho la no hoi au i ke ano o ka aina, ua hele no hoi ka pili, o ka ua mea he paapu i ka hauoi, mai Waiaka a hiki i Hamakua, ka ulu ana o keia mauu ino. O Waimea keia o kahi aina hookapeke, nana i holo i ka lala hai i ka muku, i na la i kaahope ae nei, i keia wa ua hele a kolopupu. Ua kakaikahi na hale, ua kauliilii na kanaka ma Hamakua, ma Hilo, ma Kohala, a aia hoi ma Honolulu ; pela lakou e haalele nei i ko lakou Home me ke aloha ole.

                O ka aina keia i kaulana ka nani o kona oiwi me Amerika a me Beritania, e nana oukou ma ka Palapala Aina i maopopo, O ka aina hoi kela i kaulana ma ka mele a ka poe kahiko o Hawaii nei, no ka ua Kipuupuu, Eelekoa, a me ka ua Kanilehua. Ma ka ike ana i ke ano o keia wahi aina imua o na Letina ike o ka mea e makaikai ana, ua ane hoohihi maoli kona puuwai.

                Ua poaiia ka hikina akau, a me ka Hema e na ululaau ohia, a ma ke komohana hoi a ka la, he ua hu Kokoula i ke pili. Aia ua wahi aina nei iwaenakonu. O na puu, na awaawa, a me ke kuahiwi o Maunakea kekahi e poai puni ana ia ia. Me na muliwai liilii i kahe mai, mai na mauna o Kaala a me Haloa, e hooma'u ana i na mea kanu maluna ona.

                He aina oluolu, aole he nui o ka mai o ke kino malaila, he aina ulu hikiwawe o ke kino o na holoholona. He aina i makemake nui ia e na haole a me na wai hooluu e ae. Aka hoi, ma ko'u ike hope ana aku nei i ke one hanau, " Helelei hiolo ka pua o ka waimaka, ka ua mea he Ikaboda." Me he keiki hookama la wa'u i hiipoi i ka wa uuku a hiki i ka nui ana ; ho-a-a-hu aku au ia ia i na kahiko makamae, he nui ke kumukuai i kela la keia la. A mahope hoouna aku au ia ia e hele i ke kula nui o Halefoda, i makaukau oia no na hana e hoolako mai ana i kona kino; mahope iho o kuu make ana ka makua hanai. A hala na makahiki he l5, hoi mai la oia. A no ka liuliu o na la o ko maua kaawale ana, ua hoohewahewa au ia ia ; no ka mea, ua pii hou ae kona kino, ua wiwi olala inoino kona kiilohi, aole like mamua.

                Pela no ke ano o ua aina nei i keia manawa, ua hele a nakeke ka pili, ua lilo ka aina i na haole, ua auwana na keiki mai ko lakou punana aku, aloha ino ka aina hanau, e hehi wale ia nei e na malihini, e like me Ierusalema e hehi wale ia nei e na Turke, a nele iho la na mamo a Aberahama i kahi ole e hoomoe ai o ko lakou poo ma ia aina ; pela paha auanei makou na keiki papa o keia aina, e nele ai i ka home ole, e like me lakou ma keia hope aku. E ka aina hanau e, aloha oe.  S. P. KALAWELA.

Kaomato, Okatoba 14, 1862.

 

No ka Poni ana ia O. H. Gulick

I KAHUNAPULE NO KAU.

                Iloko o na la hope o ke kukulu ana i ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni o Hawaii nei, ma ka Poaha, la 9 o Okatoba, 1862. Ua hoomakaia ka ninau ana ia O. H. Gulick, no ka pono a me ka hiki ia ia ke lawelawe i ka Oihana Kahuna, no ka mea, he Oihana nui a koikoi loa keia. A ma ka la Sabati ae ua poniia oia, he Sabati ahaaina keia no makou ; ua hoi aku nae o Rev. E. Bona, kekahi o na Kahunapule o keia mokupuni, a me ka hapanui o na hoa hana ma ko lakou mau apana iho, koe iho o Mr. Coana, Mr. Laimana, Mr. Pama, Mr. Gulick, a me kekahi poe uuku o na hoa.

                Penei ka hana ana, ia Rev. T. Coana ka haiolelo, a pau ia hoomaha iki; heluheluia ka Himeni 306, pau ia, pule o Mr. Laimana. Ia Mr. Parisa ka haawi ana i ka lima akau. me ka hoopulu aku ia ia i ka hau o Here-mona. A pau ia, ia Mr. Coana ka olelo hoalohaloha ma ka inoa o Iesu Kristo, e hoike aku ana ia ia i na kukuna malamalama, o ka Oihana hai Euanelio, o ka hana ia a na Kahu Ekalesia ma ke ao nei, e kokua ana i ka hana a ke Kahu Ekalesia Nui, ko kakou ola.

                Ua hoike aku oia ia ia me ke ao aku e like me ka Paulo ia Timoteo; me nei kekahi pauku. "Aole e pono i ke kauwa a ka Haku e hakaka." "O ka palapala Hemolele a pau, ua haawiia mai ia e ka Uhane o ke Akua, he mea ia e pono ai no ke ao ana, no ka papa ana aku." Ua puka aku ka uwila o ka olelo Hemolele a ke Akua mailoko aku o kona waha i kona ao ana, paipai ana i kona kaikaina e like me ke ao ana a ke kumu ao paikau i makaukau ai no ke kaua aku. A pau kana, ia Mr. Parisa ka helu-helu i ka Himeni 308, pau ia, ia Rev. O. H. Gulick ka pule hookuu.

                Pau ia, hoomaha iki hookahi hapalua hora, akoakoa hou makou no ka ahaaina a ka Haku. Ia Mr. Laimana ka Himeni mua, Himeni 177, a me ka pule mua, a me ka wawahi belena ana. Ia Rev. O. H. Gulick ke kiaha loa o ka Haku. Ia Rev. T. Coana ka olelo paipai, a ma hope, kokua o Rev. J. D. Parisa ma ka paipai ana, pau ia. Ia Rev. O. H. Gulick ka Himeni ana, a me ka pule hookuu, a hoi aku makou, pau ae la ka akoakoa ana o ke anaina Euanelio.

                Mamua iho nei ua haawiia ka palapala Laitini ia Mr. Gulick laua o Hanere Pareka, o ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni o Oahu, ma Kaneohe, i ka la 2 o Sepatemaba, M. H. 1862. Nani ka hana a ka Haku i hanaia ma Kona Hema nei, iloko o keia mau la.  KALAIOKONA.

Kona Hema, Hawaii, Okatoba, 1862.

 

Ua puoho o Kahinalua

KE KEU O KA OLELO E.

E ka Nupepa Kuokoa, e; Aloha oe;

                Ia'u i ike iho ai i na olelo a Kahinalua, ma ka Helu 3 o ka Hoku Pakipika. Wikiwiki loa iho la au e ike i ka waiwai io o ua mau olelo la, loaa iho la ia'u, he mau olelo poiheke wale no. Aka, aia nae ma ka pauku elua o kona kukulu manao, malaila kahi ana i namu iho ai.

                Ke iniki aku la au i kuu wahi kokoolua, e! e ianei hoi, kahaha! heaha la? wahi a ko'u kokoolua. Eia hou no la! ke aha? Na olelo a Kahinalua, e pane mai ana ia kaua