Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 4, 24 January 1863 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa
Ano kela olelo a ka wahine, hai aku o Hauailiki i kona manao, "Ua pono kou manao, ua like no kou manao me ko'u; aka, e hoohui mua kaua ia kaua iho e like me ka makemake o ka mea ume, a mahope loa aku, alaila hoao loa kaua."
"Aole pela," wahi a Hinaikamalama, "e waiho puupaa ia'u pela , a hiki i kou manawa e kii ae ai ia'u a loaa wau i Hana."
I ke kolu o ka po lealea o Hauailiki, ina 'Lii e akoakoa ana, a me na mea e ae, oia ka po i hui ai o Lilinoe, me Poliahu, o Waiau, a me Kahoupokane, no ka mea, ua imi mai lakou ia Poliahu, me ka manao ke pono nei ko Aiwohikupua ma noho ana me Poliahu.
Ia po, ia Aiwohikupua me Makaweli e kilu ana, a i ka waena konu o ko laua manawa lealea, komo ana na wahine noho mauna iloko o ka aha lealea.
Ia Poliahu ma eha e ku ana me na kapahau o lakou, he mea e ka hulali, ia manawa, nei aku la ka aha lealea no keia poe wahine, no ke ano e o ko lakou kapa. Ia manawa, popoi mai la ke anu i ka aha lealea a pauni ka papai kilu, a kau mai la maluna o ka aha ka pilikia a hiki i ka wanaao, haalele o Poliahu ma ia Kauai. O keia manawa pu no hoi ka haalele ana o Hinaikamalama ia Kauai.
(Aia a hiki aku i ka hiki ana aku o Laieikawai i Kauai, mahope iho o ko Kekalukaluokewa hoao ana me Laieikawai, alaila, e kamailio hou no Hinaikamalama.)
Ma keia wahi e kamailio no ke kauoha a Kauakahialii i kana aikane, pela aku a hiki i ka hui aua me Laieikawai.
Ia Kauakahialii me Kaililauokekoa ma Pihanakalani, mahope iho o ko laua hoi ana mai Hawaii mai. Oiai ua kokoke mai ko laua mau la hope.
Ia manawa, kauoha ae la o Kauakahialii i kana aikane ia Kekalukaluokewa, i kana olelo hoopomaikai maluna ona, a eia no ia :
" E kuu aikane aloha nui, ke waiho aku nei wau i olelo hoopomaikai maluna ou, no ka mea, ke kokoke mai nei ko'u mau la hope a hoi aku i ka aoao mau o ka honua.
" Hookahi no au mea malama o ka wahine a kaua, aia haule aku wau i kahi hiki ole ia'u ke ike mai ia olua me ka wahine a kaua, alaila, ku oe i ka moku, o oe no maluna, o ka wahine a kaua malalo, e like no me ka kaua nei ana i ka moku i puni ai, pela no oe e noho aku ai me ka wahine a kaua.
" A make wau, a manao ae paha oe i wahine nau, mai lawe oe i ka kaua wahine, aole no hoi e manao oe ia ia o kau wahine ia, no ka mea, ua lilo no ia ia kaua.
"Aia kau wahine e kii o kuu wahine i haalele aku noi i Hawaii, (o Laieikawai,) i na o kau wahine ia ola ke kino, a kaulana no hoi. A manao oe e kii, hookahi au mea malama o ka ohe a kaua, aia malama pono oe i ka ohe, alaila wahine oe, oia ke kauoha ia oe."
Ma keia kauoha a Kauakahialii, ua pono ia i ko ke aikane manao.
Ma ia hopo mai, make aku la o Kauakahialii, lilo ka noho alii i kana aikane, a o ka laua wahine no ke Kuhina.
A ma ia hope mai, i ke kokoke ana i ko Kailiokalauokekoa mau la hope, waiho aku la oia i olelo kauoha uo ka malama ana ia Kanikawi ka laua ohe kapu me kana kane, e like me ke kauoha a Kauakahialii :
" E kuu kane, eia ka ohe, malamaia, he ohe mana, o na mea a pau au e makemake ai, ina e kii oe i ka wahine a ko aikane i kauoha ai ia oe, o ka mea no keia nana e hoohui ia olua. Eia nae e malama mau loa oe, ma kau wahi e hele ai, a e noho ai, mai haalele iki i ka ohe, no ka mea, ua ike no oe i ka hana a kau aikane i ko olua manawa i kii ne ai ia'u i kuu wa e aneane aku ana i ka make, mamuli o kuu aloha i ko aikane. Na ua ohe la keia ola ana e ola aku nei mai ka luakupapau mai, nolaila, e hoolohe oe me ka malama loa e like me ka'u e olelo aku nei ia oe."
(Aole i pau.)
Manao paipai i ka poe lawe i
KA BUKE II O KE KUOKOA.
E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:
He wahi manao ko'u e waiho aku imua ou, a nau ia e lawe aku ma na wahi a pau au e hele ai.
Eia ua wahi manao la, auhea oukou e na hoa o ka iu o ka la. e noho mai nei i ka Hikina a ka la i Kumukahi, a ka la welo i ke kai o Lehua, e ku pu mai kakou iluna, a lalau like mai na lima i ka Nupepa Kuokoa, a hookipa aku ia ia i aikane, a i hoa haihai olelo no ke kuluaumoe, ina hoi he kaikamahine, i kane ia, i hoa kaukaunu no ka po hoa ole, ina hoi he keiki puukani, alaila, loaa kona hoa hele o ke alanui, a me ka alo ana aku i ke anu a ke kiu, oiai hoi ia he nupepa kii no Hawaii nei, e haawi ana i ka makana maikai, oia hoi ke kii o ka Moi ilihia, Kamehameha IV. He moa hou ia i ka ike ana no keia makana maikai, nolaila, mai pi oukou a maua, mai opu punalua, a opu huahua mai, e hookipa aku ia ia, e hanai i ka ai, i ola kona kino nui, oia hoi he ELUA DALA no ka makahiki hookahi, a i ole ia, hookahi dala no ka hapalua makahiki. Ina e holo aku ia ma ka moku a ku ma ka aina, e hookipa mai no, ina ua poluea a maka poniuniu i ka ai ole, e hookipa mai no me ke aloha nui. Owau no me ka mahalo.
W. H. KAMOANA.
Ka luahole, Waikiki, Ian. 10, 1868.
KA NU HOU!
MA KA MOKUAHU
" SEKOTIA,"
A ME
" YANKEE."
He 11 La mai Wasinetona mai!
KE KAUA NUI MA TENESI HIKINA!
45,000 Koa Kipi, 45,00 Koa Aupuni.
LANAKILA KE AUPUNI.
MALALO O GENERALA ROSERRANS.
Ma ka moku Yankee i ku mai nei i ka Poalua ahiahi, iloko o na la eiwa a me ka hapa mai Kapalakiko mai, ua loaa lima mai na nupepa o ia wahi o ka la 10 o keia malama.
A ma ka mokumahu Sekotia, i ku mai nei i ka Poaha, iloko o na la he 11 mai Kapalakiko mai, a he 11 la wale no o na nu hou i hiki mai nei mai Wasinetona mai, o ka wa hikiwawe loa keia o ko ka nu hou hiki ana mai ianei. A malaila no hoi i ikeia iho ai ka hooukakaua nui ma Mur freesboro ma Tenesi Hikina, a me ka lanakila nui ana o na koa aupuni malalo o Gen. Rosekrans ma ia hoouka ana, a penei no ka moolelo o ia hoouka ana ma ka Poakolu, oia ka la 31 o Dekemaba i hala iho nei.
O Gen M c Cook ma ke kihi akau o ka puali koa aupuni, a o na Divisoina (mahele) malalo o Gen. Johnson, Davisi, a me Sheridan, ua kukulu heleia ua mau mahele la mai ke kihi akau a hiki i ke kihi hema. I ka wa kakahiaka nui, hoouka mai la na koa kipi i ko Gen. Sheridan mahele me ka ikaika nui. Ua lehulehu no ia poe, aka, ua hala nae ko lakou emi hope ana, a ma ia wa hoouka hou mai la ka enemi me ka lehulehu o na koa, a me ku ikaika a koa launa ole no hoi. Aka, no ka wa pokole wale no nae, no ka mea, ma ka hooikaika ana a Gen. Sills a me kekahi poe alii koa e ae o ka akau, ua hoohui houia na koa aupuni malalo o ka hae o Amerika Huipuia, a hoouka ikaika aku la i na koa enemi, a ua emi hope aku la na koa kipi, a nee aku la na enemi mai ia aoao aku o ke kahuakaua. O ka hora ewalu paha ia o ke kakahiaka.
He mau minute pokole ma ia hope iho, aia hoi, ua hoohuliia ka maka o na koa aupuni a pau i kaua ai ma ia wahi, ma na mahele o ke aupuni e ku ana ma ka aoao akau loa o ka puali koa aupuni, i ka ike ana aku e hele mai ana na koa lehulehu wale o na enemi malalo o ka mea kaulana Gen. Hardee o ka Hema, me ka manao e lele kinikini mai iluna o na mahele o Gen.. Da visi, a me Gen. Johnson o ka Akau. Mamua o ka hiki ana i na koa aupuni ke hopu iho i ko lakou mau mea kaua mai kahi e waiho ana, aia hoi, ua halulu na kipi io lakou la, a ua hooheeia kekahi o na koa pu kaupoohiwi o ko Gen. Johnson mahele. A ua lawe pioia hoi na pu kaua nui malalo o Edgarton e na kipi ia wa koke no. Ua ikaika ke kaua ana a na pukuniahi malalo o Simonson, a elua wale no ana pu nui i lilo aku i na enemi.
O na pu nui malalo o Goodspeed he eha pu nui ana i lilo i na kipi. Ia manawa, oiai e hooikaika ana o Gen. Kirk, kekahi alii ia ia kekahi papakoa oia mahele, a ia kuia mai la oia i ka pu a nawaliwali loa.
Ia manawa, ua puni loa ae la ka aoao akau o na koa aupuni i na koa kipi. A ua nui na'lii koa aupuni o na kulana a pau i make, oiai e ku ana imua o ka waha o na pu kaupoohiwi o ka Hema. Ua hoouka hooponopono ole aku kekahi mau papa koa o ke aupuni, a pela no hoi kekahi mau papa koa o ka Hema ; a ma ia manawa nohoi, ua ane haunaele maoli mai na mahele koa holookoa o ke aupuni. A o ka mea maoli no i maopopo, ua ane hoka mai ka aoao aupuni. A nolaila, ua ili mai iko Gen. Sheridan mahele ka hana nui o ka hooikaika ana e pale ae i na pilikia e hoomamalu ana iluna o na puali koa aupuni ia wa; a aole no hoi he alii koa i oi ka hooko pono ana i na mea i haawiia nana e hana, e like me ia; a aole no hoi he alii koa i hoolohe pono ia e kona mau koa, e like me kona hooloheia'na e na koa ona. Ua kukuluia kona mahele i paku kihi e mamalu aku ai i ka hee ana o na koa ma ke kihi akau o ka puali koa aupuni. Ua hiki ia kakou ke hoomaopopo iho i ke kupilikii maoli o kona kulana, no ka mea, i ka hee ana o ke kihi akau malalo o Gen. Davisi, ua ku hookahi oia imua o na enemi lanakila, me kahi kokua ole, a e nee mai ana no hoi na enemi i ona la, me he puulu nalo meli la, e hoopuni ana i kona aoao akau a me kona alo. Aka, ua hoouka aku no nae o Sheridan a hiki i ka pau ana o ka ekolu hapaha o kona mau koa i ka hoehaia, me ke ahu iho o lakou iluna o ke kahua kaua a lakou i hoouka ikaika'i. A ma ia hope no ua hee na koa aupuni o ua puali koa la, aole nae hoi me ka hee pupuahulu ana o na mahele malalo o Davisi a me Johnson.. Pau ae la keia mau mahele a pau i ke komo iloko o na awaawa a me na ululaau Cedar, e hoopuni ana ma na aoao a pau o ke alanui aupuni. He nui wale na papa koa a me na pukuniahi i hoouna ia aku mai na mahele aku o Gen. Rosekrans Negly, a me ko Palmer, me ka manao e kaohi mai i ka hee ana o ko lakou mau mahele i hai muaia'e la, me ka hookui pu aku i ka holokiki ana o na kipi imua me ka lanakila nui. Aka, aole no nae i loaa iki mai kekahi mau wahi pomaikai, pau loa no kekahi o na papa koa i hoounaia, a aole no hoi he maliu iki mai o na koa e hee ana, no ka elewiki loa no i ka holo, a me ka wela no hoi o ke alualu ana a na enemi, oia hoi na kipi. Aole loa paha e loheia ana ka moolelo o loko oia mau ululaau cedar. Aole paha i Liki i kekahi kou ke hai ae i kona papa ke ike aku ia, a aole no paha e hiki ana i kekahi kanaka ke hoike mai i ka mea i koa loa ma ia kaua ma ia wahi, a me na mea hohe wale hoi.
Iloko no o ia hooikaika nui ana o na koa aupuni, a me ia make nui o na'lii koa o ka Akau ; iloko no o ia hoouna nui ia'ku o na kou nana e kue aku i na enemi, ua mau no ko ka enemi nee ana mai imua, me ke kuemi hope ole. Ua aneane elua mile a me ka hapa o ke kihi akau o na koa aupuni i hee mai, a e komo mai ana ka manao okaikai iloko o na koa aupuni, no ka ike ana iho me ka maopopo maoli e pau ana ka puali holookoa i ke pio.
Aka, ma ia minu te koke no, puka ae la he huaolelo kauoha mai ka waha ae o Gen. Rosekrans, e kauoha ana i na koa mawaenakonu e houluulu aku ma ke kihi akau, me ka pili aku o kekahi papakoa mahope o kekahi papakea, me ka nani nui no hoi o ia kulana ma ka aoao o ke alanui Aupuni, me ka huli aku hoi o na maka i ka ululaau, kahi a na kipi e hele mai ana. Aole okanamai ka nani o ua mau puali koa nei ia wa, ina e lilo ke alanui Aupuni i na koa kipi, alaila, o ke pio holookoa no ia o na koa aupuni, a me na haneri kaa i piha i na mea ai, a me na lako kaua, a me ka nele pu hoi o na koa aupuni i ke alanui e hiki ai ke holo aku, nolaila, ua lilo keia hoomakaukau ana e hoouka nui aku i mea nui a kaumaha no hoi i na koa o ka aoao aupuni. A me ka maopopo no hoi, i ka hiki ole ana i na tausani koa Aupuni i hoounaia'ku ai e kaua iloko o ka ululaau, ke hoopio aku i na kipi iloko o ia huakai lanakila a lakou; me ka maopopo no hoi o ka hee maoli ana o ia poe i hoounaia'i. He loheia'ku no hoi ke kani ana mai o na pu iloko o ua ululaau nei, a na ia leo hooweliweli no i hookomo mai i ka makau iloko o ka naau koa o kekahi poe. I ka lohe ana aku i ke kani ana mai o ka leo halulu o na pukuniahi, ka uuina mai hoi o na laau i kiia aku i na poka, ka hokiokio mai hoi o na poka boma, a me ke kani mao ole mai o na pu kaupoohiwi he 30,000 i ka manawa hookahi, me he mea la e kani ana he leo halulu hookahi me ka weliweli, a me he mea la hoi ua hoohuiia'e na hekili a pau o ka lani ilaila, ka ua mea o ka halulu. Aka, ua loheia no nae ka leo o ka puali koa kipi maluna o keia halulu nui, oiai lakou e huro ana i ka wa e hee aku ai na puali koa aupuni imua o lakou, me ka emi hope aku hoi ma ka aoao o ke alanui Aupuni e waiho ana.
Hoomau mai la ka nee ana mai o ke ao e omamalu ana no ke kaua, e nei mai ka honua, me ka haalulu ana o ke kaua. Ma ia manawa no hoi, hoomaka mai ana na kaa e ku paapu ana ma ka aoao o ke alanui, e huikau, e puiwa ana na lio a me miula, a me he mea la e hooikaika ana ia lakou iho, i kaawale mai ke a nui o ka make e hamama mai ana no lakou. Me ka holo aku hoi mai kahi a na kipi e hele mai ana. Hui ae la na leo o na kahu kaa, me ka halulu o ka hoouka, wawalo ke kula kaua mai o a o. A nana aku no hoi oe, aole okanamai o ua mea he weliweli ma ia manawa.
Lilo ae la kahi pono iki o ka akau i koe ma ka nana ana i ka hopena o na koa i houluuluia e ke akamai nui o Gen. Rosek rans ma ke alanui aupuni, me ke kali malie aku hoi i ka puka ana mai o ka puali koa kipi mailoko mai o ka ululaau, oiai e alualu mai ana i na Bataliona e hee ana o ka Akau.
Aole i liuliu ke ku ana iho a ua poe koa aupuni nei ma ke kulana a lakou i wae ae ai, aia hoi, hoea mai ana he mau laukani poe koa aupuni e hee mai ana, a e holo mama mai ana no hoi ma ka aina malaelae e waiho ana mai ka palena o ka ululaau a hiki i ke alanui aupuni (Turnpike.) Aole paha he eono kanaka o ka papa koa hookahi i komo hui mai iloko oia puulu. Iloko no oia manawa, e mau mai ana no ka haule lehulehu ana o na poka iwaena o lakou, ka poe koa aupuni e holo ana, a e haule nui ana no hoi ka make iwaena oia poe, me ka paa hou nae o ko lakou wahi i na poe e puapua'i mau mai ana maloko mai o ua ululaau nei.
Ua kukuluia mai kekahi mau papa koa i wahi na ua poe koa nei e holo mai ai a komo, a i ku iho ai la hoi ; aka, me ka hooikaika nui wale no oia papa koa i hiki ai ia lakou ke hoopakele ia lakou iho mai ka hehiia ana e ua poe la e holo nui mai ana.
Kali malie iho la o Gen. Crittenden, (kekahi Generala malalo o Rosekran s) i ke ao naulu o ke kaua e hoohahale mai ana imua ona. A i kona aui ana'e a nana'ku i na koa i kukuluia me ka hiehie nui e na enemi kipi, me he la ua komo mai no ka manao i ona la e hoolilo mai ana oia ka haku o kona kulana. A ma ia hope koke no, hoea mai ana na laina loloa o na enemi, e pili mai ana no kekahi papa koa mahope o kekahi papa koa. Me na leo nui e huro ana me ka manao e hookomo mai i ka makau iloko o ka naau o na koa aupuni e ku ana imua o lakou, aia hoi, holo pololei mai la ua puali koa kipi nei, a aneane e hiki maoli mai i ka waha o na pukuniahi weliweli e kali makaukau aku ana e ale ia lakou. Ma ia minute, he malamalama lilelile kai ike ia ma ka aoao o na koa aupuni, a he halulu hoi nana i hoonei mai i ka honua a puni e kokoke ana, a ua pau mai la na koa kipi e ku ana ma ka laina mua, a ua hehee aku lakou, me he haupaa la i pa ia e ka wela o ke ahi—a nalowale iho la na aoao kaua iloko o ka punohu uwahi, aka, e ku haalulu mai ana no na koa aupuni e ku aku ana ma kahi mamao ; no ka mea, aole lakou i ike i ka mea lanakila iloko o keia punohu uwahi. A no ia mea, ua nui no ka poe kahu koa i pau i ka holo me ko lakou mau kaa ukana. Hui mai la na tausani koa e holo puapuahulu ana. me na koa kao e puiwa hele ana me na ukana, a hookui ae la, hookahi ka hele like ana i ke awaawa o ka make me na holoholona.
Ua kiola nuiia mai hoi na mea make o kela ano keia ano, i mea e hoomaka'uka'u mai ai i ka poe e holo ana no ka makau, a no ia lele mai o na mea make, nolaila, ua holo paukiki na poe e hee ana, a lele iloko o ka muliwai, me ka hooikaika e au a hiki ma kela kapa i pakele ai i ka make a lakou e manao wale ana e hahai mai ana mahope o lakou. Aka, ke ane like mai nei ke kaua ana iloko o ka punohu uwahi, me ka hoouka ana iloko o ka ululaau, ka maopopo ole o na mea e hanaia ana ia manawa. O ka mea hookahi wale no i maopopo ia wa koke, he mau leo kinikini e wawalo ana i ka huro, e kani halulu ana na leo o na pukuniahi, a e uuina mai ana hoi ka leo o na tausani pukaupoohiwi, a i kekahi manawa hoomaha iki. He umi minute o ka hoomau ana o ka halulu kaua, alaila, hoomaka na Bataliona o ke Aupuni e nee imua. Aka, i ko lakou nee ana imua, aole he mau enemi i loaa ia lakou, o ka poe wale no i make, a me ka poe hoi e kokoke ana e make, a me ka poe hoi e uwe ana i ka eha, o lakou wale no na enemi i loaa aku i na puali koa o ke aupuni, ma ia nee ana imua, mai ke alanui Aupuni aku a hiki i ka ululaau. He mau haneri paha o ia poe e waiho maewaewa mai ana; no ka mea, ke hele la ke kahuakaua a ula i ke koko o ua poe la. Aole paha he kaua ana i make nui ai na koa, mai ka hoouka kaua kaulana ma Watalu, a hiki wale ia hoouka kaua ana ?
Ma ia manawa, ua hoa loaia 'ku la ke kihi hema o ka puali koa kipi iloko o ka ululaau. A no ko ka poe Hema emi hope ana, nolaila, aa loa aela ka manao o na koa aupuni, e alualu loa aku ia lakou, a hoi mai la a ke kahuakaua mua a ka Akau i ku ai, me ka nee papa aku no hoi o ke kani ana o na pukuniahi o ka Akau. Ma ka hora 4 o ke ahiahi, hee aku la ka mea kaulana Gen. Hardec, me na puali koa o ka Hema, a lanakila iho la no hoi na koa aupuni malalo o Gen. Rosekrans, me ke auhee pu hoi o na mea nana i hoolele mai i ka oili o na koa aupuni ma ia wahi. Oiai e hoouka ana na kiai me na koa aupuni, e hoomau ana no ke ki ana a na pukuniahi o ka puali pukuniahi malalo o Gen. Palmer o ke Aupuni, i ka laina o na koa kipi ma Kere a me Murfreesboro, i hiki ole i na koa eia mau puali koa kipi ke hele mai e kokua i ko lakou poe. Ua kukuluia nae kekahi mahele koo malalo o Gen. Whittier o ka Hema, me ke kauohaia mai e Gen. Hardee, e hoouka aku i ka mahele koa aupuni malalo o Gen. Palmer; aka, i ka hoomaka ana no o ka pukuniahi a ia mahele e ki mai, aia hoi, ua nui loa ka poe koa kipi ma ia mahele i pau i ka make. A no keia ukiuki o ua Generala nei o ka Hema, i ka make nui o kona poe koa, nolaila, kauoha koke aela ia i kona mahele e hoouka aku ; aka, ua paleia mai no nae, a ua emi hope aku lakou me ka pupuahulu nui. Oia hoouka ana nae kekahi o na hoouka koko nui o ia la.
Ma ia manawa, mao iki ke kaua, aole no hoi he wahi pukuniahi, a pukaupoohiwi hoi i kiia mai; a ua lana iki ae ka manao o na'lii koa aupuni, ua hiki mai ka hopena o keia la koko nui. Eia ka, he hoolai wale ana no ia no ke kaua, a e hoomakaukau nui ana ka lakou la, e hoouka mai ia waenakonu o ka puali koa aupuni. Ua hookomoia mai la na koa ku i ka wa a pau o na kipi, iloko o ka puali koa kipi malalo o Gen. Polk (Poloka,) a o ke Generala nui o ia poe, o Bragg, kai hele kino mai ma ke poo o ia puali koa. O ke ano o ka waiho ana o ka aina, he malaelae wale no mai kahi a na koa aupuni i ku ai a hiki i Murfreesboro. A no ia mea, aohe wahi oni ana ae a ka puali koa aupuni i nalowale i na maka kohu Aeto o na Generala o ka Hema. He halulu ana mai o ka leo o na pukuniahi ma ke alanui Aupuni, ka mea nana i hoike mai, e hoomaka hou ana na kipi e hoouka mai. He nui no hoi ka nani o ia hele ana mai a na kipi, elua papa o ia hele ana mai, he huinakolu kekahi papa a me kekahi, a pela ka nee hele ana mai imua, a me na papa koa no mahope mai o ia poe. I ka wa i komo ni ka Bataliona mua iloko o ke kaua, akahi no a puka mai ke kolu o na Bataliona o na kipi. A i ka nana ana'ku ia manawa, me he mea la e opa puia mai ana ka puali koa Akau, e keia mau puali koa weliweli. Aka, ua ike mua no nae o Gen. Rosekrans i ka manao a me na mea e hanaia mai ana e na'lii koa kipi, a nolaila, ua makaukau mua no ko ia nei aoao ; no ka mea, ua hoonohoia no hoi ma na wahi nawaliwali a pau, na wahi koa ona i ano ikaika iki ae, a ua laweia mai no hoi kekahi mau papa koa mai ke kihi hema loa mai, i mea e pale aku ai i ka enemi nui e hele mai ana imua o lakou.
Ia hoouka ana holo maoli mai no na koa kipi a ka waha no o na pu kuniahi, me ka huro nui ana, a ma ia manawa kani akula na pu, a pau loa iho no na makamua o ka laina kipi i ka make, me ka hiolo iho i ka honua, me he hua hekili la, a me he mea la i ka wa hookahi, kani mai la na pu kuniahi o na aoao a elua i ka wa hookahi, a ma ia manawa, e ku ana na aoao a elua me he mau pa pohaku la ; e hou aku ana hou mai i ka umauma o kekahi ame kekahi; a ma ia wa ko na kipi huli koke anu mai me ka ikaika ame ke koa nui no hoi, e hooauhee i na koa Aupuni; aka, ma ia manwa, ua pa aku he kikiao makani, e kiola ana i na poka, ame na mea make iloko o na papalina o na kipi, aka ua komoia no na puuwai o na koa Aupuni e ke kanalua, aka, no ka wa pokole wale no nae, no ka mea, aole i kanaha minute, mai ka wa i hookumuai na kipi e hoouka mai, a hiki i ka wa o lakou i hoopuehu liiliia'ku ai, a hooholo ia no hoi ma o a maanei o ke kahua kaua, ua lilo koke ua puaali koa kipi weliweli nei i mea ole, a ua hee aku me ka make nui, aole no nae i pau ke kaua ana a hiki i ke kakahiaka nui o kekahi la ae; no ka mea, ua hoomau mai no na kipi i ke kipu a hiki i ke ao ana. Mahope iho o ia manawa ua uhiia mai ke kahua kaua e ka lai, a me he mea la he moana wai e lana malie ana, aka, ua lanakila ka Akau i ke akamai nui o Gen. Rosekrans, a ua hoopioia hoi kekahi o na Alihikaua kaulana loa o ka Hema.
—Ua haalele iho na kipi i ko lakou poe make ma ke kahua kaua, me ke kanu ole ia, a na na koa aupuni e kanu nei. Ua ikeia ke kinikini maoli o na kipi i make ma ka hoouka kaua i Tenesi Hikina. He 1000 i make ma ka aoao akau, a he 5,500 i hoehaia, a nalowale no hoi.
Ua manaoia, ua papalua ka poe i make ma ka aoao o na kipi. Ua hoihoi loa na koa o Gen. Rosekrans e alualu aku i na enemi. A ke nui nei ka holo malu ana o na haole a me na ohana kipi o ia wahi.
—No ke kauoha ana'e a Jeff. Davisi ka Paresidena o ka Hema, e hoopaaia na Lunakoa a pau o ka akau i pio mai i ka puali o ka Hema, a hiki i ka wa e hopuia'i o Gen. Butela (Butler,) o ka akau, nolaila, ua kauoha ae o Gen. Rosekrans e hoopaaia na'lii koa kipi a pau i pio mai nei, iloko o na wahi paa.
—Ua nui na koa kipi i pio i hopuia mai nei, a ua like ko lakou manao ma ka hooia ana mai, i ka nui o na kipi i make, ma ka hoouka kaua ana i Stone Ri ver Tenesi Hikina. Ua manao na'lii kipi i pio mai nei, he 12 paha a hiki i ka 15000 na koa o lakou i make. Ma ka la 7 iho nei o Ianuari, he eiwa mile ke kaawale mai na laina hope o ka puali koa aupuni, a hiki i Mulfreesboro, e kaua ana me na koa ma ka laina hope o na kipi.
—Ma na nupepa o Rikemona, na ikeia ko Gen. Bra gg hoike ana'ku i ke aupuni o na moku Hui o ka Hema, i ka ikaika loa o na koa aupuni ma ke kaua ma Tenesi Hikina, a no ia mea, ua nee aku oia me kona puali, a aia i keia wa i Tulohana. Ua nui ka minamina o na nupepa o ka Hema, i ka lilo ana o Tenesi Hikina i na koa Aupuni.
Ke kaua ma Vikibuga.
Ma ka la 2 o Ianuari, ua lilo pio mai na wahi a na kipi i hookumu ai e hana i mau pakaua ma Vikibuga, a ua haalee iho na kipi ia wahi, ua holo loa 'ku ma ka muliwai, aia i keia wa ma Iazu. Nolaila, ua pau loa mai ia na wahi a pau e pili ana i ka muliwai i na koa aupuni.
Ua lohe houia mai nei, ua haalele iho na koa kipi ia Chicksaw Bayou, a ua holo loa aku i kahi i kapaia o Shyders Bluff, a malaila mai lakou i manao ai e kii mai ai e pio i na pakaua o ka Akau. Ua loheia mai no nae na mea a pau a lakou i manao ai e hana ai.
—Ua houluulu ae na kipi he 65,000 koa, e moe aua ka laina mai na alanui mai Gerenada a me Jackson, e hele ana i Vikibuga. A na ia poe koa kinikini i hoouka aku ia Gen. Sherman o ka Akau, a emi hope oia. He eono mile ka loihi o ke ku ana o na laina koa kipi mai ke kulanakauhale aku. A ua kaua hele mai no hoi o Gen. Sherman a hiki he elua mile koe komo mai iloko o ke kulanakauhale, a ma ia wa, ua hooukaua 'ku oia e na koa kipi he nui wale; a nolaila, ua emi hope hou oia.
—O ka mea kaulana Gen. Joe John son ka Luna o na koa kipi ma Vikibuga, oia kekahi mea nana i alakai ka hoouka kaua ma Tenesi Hikina.
—O ka nui o na koa aupuni i make ma ka puali o Gen. Sherman, ma ke kaua i Vikibuga, he 4000 a hiki paha i ka 5000.
—Aia o Gen. Garana me kona puali koa ma ka Mapuna Hemolele, mokuaina o Misouri.
— Ua komo mai o Vereginia Komohana iloko o ka Hui kahiko, a o ka Hale Ahaolelo ma Wheeling, ka Hale Ahaolelo o ia mokuaina.
UA PIHO KA MONITA.—Ua piho mai nei ka moku hao kaulana Moni ta, i liuia me ka ike oleia, a hiki i kona wa i piho ai iloko o ka moana, he 43 anana ka hohonu.
PAKELE KA ALA BAMA.—Pakele mai nei ka moku kipi Alabama, mai loaa i ka moku San Jacinto, he 11 hora o kona haalele ana iho ia Bokuila, ku aku ana ka moku aupuni.
Na palapala.
Halawai kumu ma Waimea.
E ka nupepa Kuokoa e, Aloha oe:
E hiki paha ia oe ke hoolaha ae ma ke akea, i ike mai ai na makamaka a pau o kaua, ma kela wahi keia wahi o ke Aupuni Hawaii, i ka la 23 o Dekemaba nei, oia ka la e hui ai na kumu ma Waimea nei, aka, no ka ua, ua hiki mai na kumu i ka la 21, hoomaka ia ka hana ma ke awakea o ia la, o ka mua, o ka heluhelu ana mai o na kumu i ka lakou mau palapala hoike Makahiki, mai Ianuari, a hiki i Dekemaba nei.
A pau ia, ma ka la 25, halawai hou na kumu ma ka luakini, a ua haawiia na kumu hana ia lakou ma keia halawai, he mau paio, he mau mele kike ma ke ano haole kekahi, ma ke ano Hawaii kekahi, ua mahalo nui ia