Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 27, 4 July 1863 — Page 1

Page PDF (1.54 MB)

This text was transcribed by:  Norma Sellers
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE II. HELU 27.       HONOLULU, IULAI 4. 1863     NA HUIIA A PAU 81

I ke Keiki i hele aku.

E Waimana 'loha, i hea, i hea oe i hele aku nei.

I @ i ke aha kou one hanau.

A noho i na aina kaawale, kaawale loa,

Mau koa mau makua aloha?

I haaleleia i ke aha, ka aina i hanau ai,

Kahi nani ia oe maluna nei o ka honua,

Na kuahiwi, na pohaku, me na puu,

Na wai e kahe ana, dancing rills,

Na laau maluinalu, ka nahele akea,

Nana e hoonani ka aoao o ke kuahiwi.

No ke aha ka haalele ana ia ala maikai,

E lana ana i na kuahiwi o anei,

Ke ala o na pua ame na laau,

E holo malie ana iluna o na makani,

O ka la wela, me ka po mahina,

Na mea hauoli o kou wa kamalii,

Ame na mea a pau, hiki ole,

Ke holoiia mai kou naau.

I haalele oe i ke aha, i kou makuahine 'loha,

No kaua keiki i kulu pinepine nei ka waimaka,

Na mea uhane o ka po, na kuko o ke ao,

No kana waimana 'loha wale no,

O! me ka olioli hiki ole ke oleloia,

E apo aku ana i kana keiki.

Ko makuakane kehaki, nona na papalina opaha,

Me na wali keokeo, me na maka alualu,

E hai ana, he pokole kona mau maka-

 hiki no keia ao,

Pehea la kona olioli ke iki i kana,

Nalowale loihi loa Waiman aloha.

Ou mau kaikaina, me na kaikuahine pu,

E honi pu aku i kou mau papalina,

Me na hoa'loha kahiko ke halawai me oe,

Me na maka mohala, na olelo oluolu, e

aloha'ku ia oe,

Hoi mai e kuu keiki, ke kauoha aku nei au e hoi mai,

E ike hou i kuahiwi o ko one hanau.

Oia mau no o ka nani, e like me na makahiki mamua aku nei.

Ke ikeia nei no na kuahiwi o kahi e aku,

Ua uhiia i ka Oka, ame ka uliuli mau,

Na awawa apau, na puu. me na kula,

Ke kahe ma nei no kahi auwai,

E poa i ana i ka nenelu, kula, me ke koana,

O ka owe a ka wai ka ka pepeiao e lohe.

E like loa no me kou wa i anei.

Ke poai mau nei no, ka ohana hulu.

Puna o ka laau, iluna o ka honua,

Paia mau ka pua, periki ia lakou.

Me ka kalou mele, e mele ana,

Hoi mai e Waimana 'loha , hoi mai e hoi

 mai.

Makaikai i ka Nu Enelani Home.

Ua kuhi wale au, ua loaa kou lua kupapau,

Malalo o na ale o ka moana.

Lole, ua make he luahi na na mai,

Iwaena o na ailana o ka moana,

Aka ua hoopakele mai ke Akua i kuu keiki Aloha

Ua piha ka puuwai o kou mama i ka olioli,

Ae, ua poha ka uhane o kou makuahine

 i ka olioli,

I ka lohe ana, o ola ana o kana keiki,

Hoi mai hoi ha e kuu keiki, kuu Waimana 'loha

Ou maka ka lo makuahine a ake nei e ike.

No ke aha la wau e olelo nei i kuu keiki?

I ua hua kani e like me keia,

Mai ae mai ia 'u e kuu peni e hana,

I ka mea hoi e eha nei ka manao no kuu

 keiki,

E kala mai e kuu keiki,

Ma na mea oluolu au e olelo aku ai,

Me ka olioli hiki ole ke haiia,

Oia e apo aku ai i kana keiki aea.

Oia la malamalama hookahi no,

Nana no e hoonani,

Ia lana o ke kuahiwai i na ao,

E lana malie ana ke kauoha a ke Akua.

A lana malie i na aina o ke Komohana,

O na puu o ka aina a puni,

Ua paa wale oe i na pua ala,

Aka, ua lahe aku ka pua e ala ai,

Ka pae aina o ka Pakifika,

O ka Lilia kekahi e ulu ana,

A puni ka pae aina Hawaii.

O ka mea i puni ma na wahi a kakou e

 noho ai,

O ka lohe mai o ke Akua i ke i noi haahaa,

Ka mea hoohiha i ka puuwai i ka oluolu

 me ke aloha,

He oiaio, ina iwaena o kou mau kuahiwi,

A i ka pae aina kaawale o ka Pakifika nei,

Oia uhane hookahi no mai luna mai,

Ke iho mai a ho-o iloko o na umauma a

 pau,

O ka hoao mua o ke ola mau loa.

                              R.S.

KA MORTAR

            O ke kii i paiia maluna ae nei, oia ke kii o na pu hoolei boma, oia hoi ka poka poha, a ua kapaia ka inoa o keia he Mortar. Ua lawe nui ka aoao Akau i keia mau pu ka ke kaua ana ma Vikabuga. He pu hoolei poka maloko o na papu kiekie, ame na kulanakauhale.

HE KAAO

NO KE KEIKI ALII OPIO

CAMALAZAMANA

A ME KELU WAHINE OPIO

BADOURA.

I unuhiiaa maloko mai o ka Arabian Nights, hoomakaia mai ka po hookahi haneri me kanahiku, a pau i ke koena o ka pa elua haneri me kanaha kumamaiwa.

HELU 6

            O KO LAUA NEI HELE AKU LA no ia l ka po o ke ao, a hiki ana laua nei i ka poe aina o ka Moi Gaioa, a piha loa iho la keia i ka olioi.

            Komo aku la laua nei iloko o ke kulanakaulahe. Ekolu o laua nei la o la o ka hoomaha ana ilaila.

            Mahope iho, komo keia (Calamazamana) i ka aahu o ke kalepa: ia ia, " O hele e kuu haku a malalo o ka hale o ka Moi, a kahea aku oe, 'Owau kekana ku-ka, ke kanaka kakau, a me ke kanaka kilokilo! Aia i heaka mea e makemake nei k kuka me a'u?' A ina i lohe mai ka Moi, e kauohaia mai auanei oe e hele aku imua ona, alaila, hoikeia aku auanei oe imua o ua kaikamahine la ana, kau mea aloha hoi; a ina ia e ike mai ia oe, pau ka pulule ona, alaila, mareia olua e ka makuakane, no kona piha i ka olioli, no ke ola ana o ke kaikamahine ana, a haawi mai ia oe i ka hapa o kona mokupuni, no ka mea, ua hoopaa kela o kona kanawai ia."

             O koia nei ae aku lano hoi ia i ka olelo a Mazawana, a hele aku la a hiki malalo o ka hale o ka Moi, a kahea aku i na olelo a Mazawana i aoao aku ai, A i ka wa o na kanaka o ke kulanakauhale i lohe ai i ka ianei kahea ana, hele mai la lakou nei e nana ia ianei, i kona nani a me ka maikai o ke kino, a olelo mai lakou la. "Ke noi aku nei makou ia oe, ma o Alahe la, mai kuko oe i ka mare i ke kaikamahine a ka Moi; aka,e nana mua'e oe i keia mau poo e kau nei iluna; no ka mea, o ka poe a pau nona keia mau poo, ua pau lakou ika pepehiia mamuli o keia kaikamahine, no ke kuko e lilo ia i wahine mare."

            Aohe nae o ianei hoolohe aku i ka lakou olelo; aka, kahea hou ae la no keia, papa hou mai la no ua poe kanaka nei; a o koia nei hoolohe ole huhu mai la lakou, a olelo mai la lakou, a olelo mai, "He keiki hookano maoli oe."

            I na kanaka e keakea ana ia ianei, ia wa, lohe mai la ka Moi i ka walaau o na kanaka, olelo aku la i ke Kuhina, "E lawe mai oe i keia keiki," Alakaiia aku la no hoi keia imua o ka Moi, a honi iho la i ka lepo imua ona. I ka ike ana mai o ka Moi, hoonoho iho la ia ianei ma kona aoao, a pau ia, pane mai la ka Moi. "Ma olelo  oe e kuu keiki, he kilokilo oe; no ka mea, ua hoohiki au, o ka mea e ike i kuu kaikamahine, a ola oie ia ia, alaila, moku ke poo ia'u; a ina hoi e ola i ka mea e ola ai, o ke kane no hoi ia, Nolaila, mai manao oe i kou kanaka maikai ame kou opiopio, i mea nou e alakai hewaia ai. Ma o Alahe, i na e ola ole ia oe, moku ia'u ko poo." Pane aku keia. "Ke ane aku nei au i kau mau mea i hooholo ai."

             Alaila, kauoha ae la ka Moi i na Lunakanawai i hoike no ianei: a pau ia haawaiia 'ku la keia na ke kauwa e lawe imua o ka Lede Badoura. Hele aku la laua nei, a kahi o ke kauwa i olelo mai mai, " Mai wikiwiki oe i kahi kanaka kilokilo i wikiwiki loa i ka make e like me oe." Ku iho la keia mahope o ka paku o ka puka; a pane aku i ke kauwa, "Owai o na mea eiua kou makemake, o kuu lapaau i ko alii wahine maanei, a o kuu hele ana a halawaii pa me ia?" Puiwa mai la kela i ka ianei olelo ana aku pela; i mai nae, "Ina e ola ia oe maanei, he hoike oiaio loa ia o kou akamai." Nolaila, noho iho la Calamazamana mahope o ka paku, a kakau aku la keia i wahi palapala penei:

             "Ke kakau aku nei au me ka puuwai i lilo i ka manao nou, a me na lihilihi i eha, e hookahe ana i na kulu koko, me ke kino i konoia, mahope iho o ke kali loihi ana i ke kapa o ka wiwi; ke hai aku nei au ia oe no kuu eha i ke aloha, a ua hala ka wa o ke kali ana. E oluolu mai oe me ke aloha; no ka mea ke noha nei kuu puuwai i ka ikaika o ko'u aloha."

            A malalo o keia, kakau hou iho la penei: "O ka mareia ana me kana mea i aloha ai, ka mea e pakele ai o ka puuwai; o ke Akua wale no ka mea e ola ai o ka mea nona ka manao i kaumaha. Mai ia Camalazamana aku, ke keiki a Sha-Zamana, i ka mea hoohalike oleia o kona manawa, ka oi mamua o na wahine maikai, ka Lede Badoura, ke kaikamahine a ka Moi Gaioa. E ike oe, ua hala ko'u po i ke hoouna aku nei au i kou komo, a'u i lawe ai i ko kaua po i launa ai, a e hoihoi mai oe i ko'u komo."

             Haawi aku la keia i ke kauwa i ua palapala nei, a lawe aku la kela ia Lede Badoura, a ike iho la kela i kona koma; a i kona wa i heluhelu ai a ike i ke ano o na olelo o ua palapala nei, akahi no akaka iho la ia ia o Camalazamana kana mea aloha; a haalele oli. I kona pohala ana ae, hehi aku la oia me ka ikaika loa ma ka paia o ka hale, a moku ae la ke kaulahao e paa ai kona a-i a hele aku la a haule iho la iluna o Camalazamana e houi ai, a me he manuku la e hanai ana i kana keiki.

            A mahope ninau mai kela, "E kuu haku, ke ike nei anei au ia oe ko'u wa e ala ana, a he mouhane paha?" "Ae," wahi a Camalazama.

            I ka ike ana mai o ke kauwa ua ola o Badoura, ia wa, holo koke aku ia imua o ka Moi, a olelo aku, "E kuu Haku, o keia kanaka kilokilo, ke keu o na kilokilo a pau; no ka mea ua ola mai nei ko kaikamahine ia ia, i kona wa e ku ana mahope o ka puka, me ka hele ole aku i ona la."

             "He oiaio anei keia," wahi a ka Moi. Pane aku keia, "E ku ae oe e kuu Haku, a hele aku i ike oe i ka moku ana o ke kaulahao ame kona hele ana mai a honi i ke kanaka kilokilo." Ia manawa, ko ke alii ku ae la no hoi ia a hele aku la i kahi o kana kaikamahine; a i ka ike ana mai o ke kaikamahine, ku ae la oia iluna a uhi i ke poo, a honi aku la ka makuakane i kana kaikamahine no ka olioli loa i ke ola ana; a aloha mai la ia Camalazamana, a ninau mai, "Maika aina hea mai oe?"

             Nolaila, hai aku la o Camalazamana i kona makuakana ka Moi Sha-Zamana; a hai aku i ka moolelo mai ka mua aka hope, me ko laua launa ana me ka Lede Badoura, ame kona lawe ana i ke komo.

            Nana mai la ka Moi a i mai, "E pono e paiia ko olua moolelo iloko o ka buke, i mea e heluheluia'ku ai mahope o olua. Ia manawa kauoha kokeia'ku la na Lunakanawai a me na hoike, e hana i ka palapala mare no Badoura, ame Camalazamana, a e hoonaniia ke kukanakauhale i ehiku la."

            Hanaia iho la keia mau mea a pau, a mahalo aku la na makaainana i ke Akua, no kona haawai ana mai i ke aloha i ka Lede Badoura i kekahi keiki kanaka maikai loa a na Moi.

             Ia manawa, hanaia iho la ka ahaaina, a hele aku la na mea a pau e makemake ana e hele aku, a hookahi mahina o ka ai ana.

            Mahope io oia mau mea, manao ae la o Camalazamana i ka makuakane ona, a moeuhane iho la, a lohe aku la ia i ka olelo ana mai a kona makuakane, "E kuu keiki, pela ka oe e hana mai ai ia'u?" O kona ala ae la no ia a hai aku i kana wahine i ua moe nei; a hele aku la laua nei e hai i ka makuakane, a noi aku e hele pu laua; ae mai nae ia e noho o Badoura me Camalazamana i hookahi makahiki, alaila, hele aku e ike ia ia (kona makuakane) i hookahi makahiki. A hoolako mai la ka Moi no ko laua nei hele ana, i ka Lio ame na Kamelo, ai manele no ke kaikamahine; i na mea no a pau no laua hele ana; a pau ia, hele mai la lakou a ko laua nei wahi o ka hele loa ana mai, hoi hou aku la ka makuakane i hope.

             Pela ko lakou nei hele ana, i ka po aine ke ao, a hala hookahi mahina, lele lakou ilalo e hoomaha ai; kukulu na hale lole, ai, inu a pau ka hoomaha ana. I ka wa o Badoura i hiamoe ai komo aku la o Camalazamana, e hiamoe ana kela, ike aku la oia he pohaku ulaula ua nikiia ma ka hu-a o ka hele wawae o ka wahine, nana iho la keia a i iho la, "Ina keia pohaku, aole he mea minamina nana, ina aole ia e malama, o lilo aunaei ia i ka mea e; he mea aha la keia ana? A heaha la ka mea e hemo ai oia mea?" Kona hopu iho la no ia a lawe iwaho e nana ai: a ia ia e nana ana, mai kahi e no ka manu a kiko ana i ua pohaku nei, o ka lilo aku la no ia; lele aku la no nae ua manu nei a kau koke mai la no.

            No ka maka'u o Camalazamana o nalowale ua pohaku nei, nolaila, hahai aku la oia i ka manu, aka, holo aku la ua manu nei e like me ko Camalazamana mama; iluna ilalo o kahawai, a hiki wale i ka napoo ana o ka la; alaila, lele ae la ua manu nei iluna o ka laau e moe ai, a ku aku la keia malalo me ke akaka ole o kana mea e hana ai, no ka mea, ua hele keia a nawaliwai i ka luhiame ka pololei. Manao iho la keia e hoi hou i hope, aka, ua nalowale ia ia kahi ana i hele mai ai, a no ka uhi ana mai o ka po, nolaila, moe iho la keia malalo o ka laau a ka manu e kau ana; a i kona ala ana ae i kakahiaka, ua hala i aku ka manu. O ko ianei hele aku la uo ia mahope; a lele malie aku la no ua manu nei e like me ka mama o ka ianei hele ana, nolaila, i iho la keia, "He mea kupanaha maoli keia manu, i nehinei, ua lele keia manu i like me ka mama o ka'u holo ana, a i keia la hoi, ike mai la kela ua luhi au, aole e hiki ke holo, nolaila, lele no kela e like me ka mama o ka'u hele ana. He oiaio, he mea kupanaha maoli keia; aka, e alualu ana no au i keia manu, a malie o hiki aku i kahi e pakele ai o ko'u ola, a i kahi paha o'u e make ai."

             O kona hoomau aku la no hoi ia i ke alualu ana i ua manu nei a hala na la he umi, o ka lau nahelehele ka ianei ai, a hoes ana laua nei he kulanakauhale, a lele aku la ua manu nei a nalowale iloko o ke kulanakauhale. O ko ianei lalau wale aku la no ia a hiki ma kapa o ka muliwai, alaila, noho iho la oia malaila, e kuka ai, i kona noho mua ana hi oluolu, a i keia wa, ua kaawale mai oia mai kona aina ame kona mau makamaka @ me ka lihi a me ka pololei. I kona manawa @  iki @a @ a komo @ me ke akaka ole ia ia o @ o hele ai, a hiki keia i kahi o kekahi kanaka ma@, a hele mai la ua kanaka la i olelo mai,  "E hoonaniia ke Akua, e@ pakele ana mai kanaka mai o keia kulanakauhale."

            A komo aku la keia a ninau aku ua kanaka nei.  "Heaha ka moolelo o k@ @ keia wahi?"  A pane  mai la ke kanaka @ nia@.  "E ike oe, o kanaka o ke keia wahi poe kupanaha ia ke kanaka nei au i@ @ o Alahe, pehea hou hiki ana mai ianei?

            Hai aku ia no hoi keia, a pane mai @.

            E ike oe e kuu keiki, o ka aina o ka @ oiaio, he keiki lo@ mai anei aku i o ka hai anei kau a hiki ilaila, @ho maluna o ke kai, a hookahi hoi makahiki ma ka @. Manao iho la keia, o ka mea pono ana @ o na a, o ka mahiai me ua kanaka nei, a o @ hapaha o ka loaa, oia kona uku.

            (Maanei, e waiho kakou i ke kamailio ana no ka huli ana o Camalazamana i ka u@ nana i lawe ka pohaku mai ka piko ae e @ Lede Badoura, a e kamailio kakou o ka Lede Badoura).

                 O ka wahine hoi, o ka Lede Badoura, o ae la oia mai ka hiamoe ana, a ninau aku no ke kane; aka, aole nae ia i loaa, ia wa haha iho la oia i ka nipuu o ka lole wawae a ike iho la oia ua lilo; nolaila, olelo iho oia iloko ona, "Aia la i hea kuu mea aloha. Ua wehe paha ia i ka pohaku me kona @ ole i ka mea huna o ia mea; eia aku nei ia i hea kona wahi o ka hele ana?  E holo no ka keia pohaku ame ka hora i loaa mai keia poino?" Noonoo iho la oia i kamea pono e hana ai, a olelo iho , "Ina wau aku i ke kumu o ka nalowale ana o hoi kane, hanainoia mai au; nolaila, o ko'u @ maalea wale no la pono."

                 O kona koma iho la no ia i kekahi lole o ke kane, a hoonoho aku la i ke kaikamahine kauwa iloko o ka manele; a pai mai la oia iwaho, a kahea aku la o lawe mai ka lio,a kau ae la oia iluna. A pau @ la keia, hele aku la lakou nei, me ko @a ike oleia mai, no ka mea, ua like loa ko @ ano me koke kane. O ko lakou nei hele aku la no ia o ka po ame ke ao, a hiki ana lakou nei he kulanakauhale e pili ana i ke kai; alaila ko lakou wahi o ka hoomaha ana.  Ninau aku la keia i ka ino o ia kulanakauhale, a haina mai ia, "o ke kulanakauhale keia o Eboui, a o ka ino o kolaila Moi Amanosa, o ka inoa o kana kaikamahine Haiakalanifasa."

                  I ka manawa o Badoura ma i kukulu ae ai i kona mau hale lole, hoouna mai la ka Moe Amanosa, i keia mea e manao ia nei ka Moi kane, ike kumu o kona noho ana mawaho o ke kulanakauhale. I ka hiki ae a mai o ka alele, haiia aku la ia ia, he keiki ana mai; a e hele ana lakou i na mokupuni o Haledana, kahi hoi o ka Moi Sha-Zamaa. Nolaila, hoi aku la ka alele a hai aka, i ka Moi ka nuhou; a i ka hole ana aku o ka Moi, hele mai la oia me na alii o kona aina e halawai me ka malihini . I ka h@@a ana mai o ka Moi, hele wawae aku la o Badoura, a lele iho la ilalo ka Moi Amanosa, i aloha iho la laua. Alaila, laweia aku la keia iloko o ka Halealii, a ilaila kona wahi i noho ai a hala ekolu la.

                  Mahope iho, komo ae la o Badoura iloko o ka hale auau, a hoike ae la oia i kona ino i paplina, e like me ka mahina piha; nolaila, o na mea a pau i ike ia ia, ua ilihia i kona nani. Nolaila, hele mai la ka Moi Amanosa a olelo mai, "E ike oe, e kuu keiki, he kanaka elemakule loa au; a ilolo o kela ola ana, aole au i hoonaniia mai i ke keiki kane, aka, he kaikamahine nae ka'u e like me oe ka nani.  I keia wa, aole e hiki iaia ke hana i na oihana a keaMoi; nolaila, aole anei oe e ae noho i ko'u aina? Ina oe e ae, alaila, mare oe i kuu kaihamahine, a haawi aku au ia oe i ko'u aupuni."

                 A no keia mea, kulou iho la ka Lede Badoura, a kahe iho la ka hou o kona lae no ka hilahila; olelo iho la ka hou o kona no ka hilahila; olelo iho la nae ia iloko ona, "Heaha la ka mea pono ke hana, no ka mea, he wahine au? Ina wau e hoole i kona makemake, a hele aku hoi au, kena ae paha kela i kona poe koa mahope o'u, a pepehiia iho la au; a ina hoi au e ae aku, mahope aku au e hoohilahilaia'i. No ka mea, ua malwale aku o Camalazamana ka'u mea aloha, a ao no hoi au i kike i ka mea i loohia ia ia, aole no hoi au i ike i ko'u mea e pakele ai; a ia no paha o kuu ae aku i ka makemake o ka