Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 43, 24 October 1863 — Page 2

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Stephanie Frazier
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHAUI HAWAII

Pane no na palapala. 

He ike mai oukou e na hoamakamaka kakau manao ko keia papa i ma keia hope aka e nana oukou no na mea i hanaia'ku i ko oukou mau palapala, ka hookomoia a me ke ole; ka waihoia a mahope aku hookomo, a pela'ku, ame na leta i pili i ka oihana Kuokoa ma keia K@ e paiia'i.

 

MR. A.S. KAMAKAPU o Cherokee Flat, Butte County, California.  Loaa lima mai nei no kau leta, e noi mai ana e hoounaia aku kau.  Nupepe Kuakoa i kahi au i hai mai nei.  E hookoia no pela.

 

J.W. H@noa, o Hilo,Hawaii.  O kau kanikau na Mere Kaupe i hooili mai nei me ke dala hookahi, ua loaa mai nei no; aka, aole nae e paiia ua kanikau la, no ka mea, aole e lawa ke dala i hoounaia mai nei, he Elua Dola me hapawalu ke koena, a ia a mai ia mau dala, alaila, paiia aku ke kanikau o ka mea aloha a oukou.

R. S. P. KUIA, Hamakua, Hawaii.  O kau leta nona ke pono "Hana Rula ole," ua hoomoeia ma ka papa.

**H R MALO  No ke ano ole o ka mea i hoakakaia ma kau leta nona ke pono "Hula Hawaii," nolaila, ua hoomoeia ma ka papa.

KEKUOKALANI, o Wailupe, Oahu.  Aohe e paiia ko palapala no na ke poo o "He olelo nane no na kanaka wahiai ehu no B ame Ai"  No ka nele loa no ohi i ka manao i kakau ai ia mea ano ole

D. W. K., o Papa, Kona, Hawaii.  Ua huli makou i ke ano o kau leta i kakau mai nei, nona ke poo o "Kahe ka wai o na poli,"  a no ke ano ole, nolaila ua hoomoeia ma ka papa.

D. KAHOLUA, o Kamakela, Honolulu.  E paiia no kau moolelo no kau kamalei i hele aku nei i keia pule ae.

S. P. LUHILEA, o Hilo, Hawaii.  He leia kau i hiki mai nei, e pili ana i ka hoakaka mai i ka moolelo o kikahi nei i make, aka, aole nae oe i hai mai nei i ka noa o ka mea nona ka mooello au i hai mai nei, nolaila, ua hoomoe hikiwaweia ma ka papa.

S. P. H., o Kohala, Hawaii.  No ka lauwili launa ole o kau mau olelo, ma kou kumu manao nona ke poo o "Kaukaweli o ua mea he ona,"  nolaila, ua hoomoeia ma ka papa.

D. HAUMANAKULA, o Kaalaea, Kawaihae-uka, Hawaii.  No ka launa ano ole o ka olelo a kau leta, nona ke poo o "Ke ahi nui e," nolaila, ua hoomoeia ma ka papa.

KA NUPEPA KUOKOA

            Honolulu, Okatoba 24, 1863

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

KUDALA LIO.  -- E Kudala ia'na he mau lio maikai, ma ka  Poaha o keia pule ae, la 29 o Okatoba, ma Polelewa, ma ka pa iho nei I keaka hoe ia'i.  E hele ae  i loaa ka lio maikai.

HALA AI. -- Ua pii loa ke kumukuai o ka hala ai ma Kapalakiko, a ua ane mai nei e nele loa ia wahi ia mea ai hoonono.  Ina paha he mokuahi ka moku  e holo ana mai a nei aku a Kapalakiko, i na la ua maalahi ka kakou mau wahi hala aie ulu mai nei.

POHU. -- Kumakena mai nei ua mea he pohu o ka moana i keia mau la, eono mai nei la o Ema Ruka i ka moana, a ua pau he 15 bipi maluna ona i ka make, a o ka Warwick kekahi, ame ka Moiwahine mai nei mai Kanai mai, elima la ia ka moana.

KE ALOHA AME KE KUKO. -- O ke aloha a me ke kuko, he mau mea pili nui ia i ke kanaka, he mea maikai ke aloha, ina ia e lilo i mea alakai ia kakou; a ina hoi e lilo ke aloha I mea ma ka pane poo o ka kakou mau manao, he mea mahalo nuiia ia; aka hoi, ina o ke kuko ke lanakila, alalia, he mea hoowahawaha nui loia ia, a he mea polo ole no hoi ke alakai ia kakou.

KA OHI ANA I KA UKU. -- "O ka anoano oa ka mihi uakanuia ia na la opiopio o ke kanaka ma ka lealea, a o ka hua hoi, ua ohiia ma ka eha iloko o na la elemakule."  Pololei wale ka olelo a Colton (Koletona) no ia mea.  I ka wa opiopio o ke kanaka, kuupau launa ole I ka lealea, a hiki mai na la o ke eo ana, alalila, ohiia mai la na hua o ka anoano i kanuia i ka wa opiopio, oia hoi ka eheha, ame ka noho u mau ana.

KA HOKU AO. -- Mai poina oukou e na makamaka i ka mea i hoakakaia no Hoku Ao i keia pule iho nei, eia kona manawa e holo ai, ke kokoke mai nei, a pehea oukou e na makamaka o ka pae pegana ma Maikonisia?  E hookuu aua no anei kakaou i ka Hoku Ao e holo me ka hooili ole aku i wahi puolo, a i wahi kokua hoi na ka poe e noho hoomanawanui mea nei, ma ia mau mokupuni la wela o ka Pakipika?  Aole paha pela.  O Mr. E.O. Holo ka Puuko, a naua no e hoouna'ku i na mea a ka poe e makemake ai e hooili aku no Maikonisia.

NO KA KAHUMAI. - Ua pinepine a ua kuapapanui ka lohe anao ua puka makani a kalohe i na leo uwe kanikau e wawalo ana i keia ma u la, a ke hoohanini mau mai nei ka hilihi i kana ukana hoailona aloha o ka waimaka, a na ia mea makou i koi mai e kamailio iki no ke ano o na kahumai e pono ai.  He mea mau ia kakou i keia mau noho ana, ka hookuu mau i na mea a na poe mai e noi mai ai ia kakou, me ke kue nae o ia mea i ke kauoha a ke kahuna, aohe pono o ka hana ana pela.  O kekahi kumu make nui o kakou e noho nei, o ka malama pono ole ia o na mai, a me ke kauoha no hoi a na kahuna lapaau, - oia hoi ka haawi ole ana i ka laau i ka wa kupono, ua hewa loa ka hoohala ana i ka manawa, elike me ka mea i kauohaia e ke Kauka.  He mea maikai no hoi, o ka mea wale no e pono ai ia kakou ke hana, oia wale no ka heolohe pono i na olelo kuhikuhi a na kahuna lapaau, a pela hoi e hiki ai i na poe mai a kakou ke hoolaia, ina he mai hiki ke hoolaia.

            UA HAALELE MAI-- Ma ka wanaao o ka Poalua, La 20 Oct. haalele mai o Emeriana Keikipauahi i keia ola ana, a hoi aku la i ko ke ao nei aoao mau; ua waiho iho oia he makuahine, a he kaikaina, me kekahi mea i oi aku ka pilikaumaha a me ka makamae.  Aohe no  i liuliu na la o kona kaa ana i ka mai, nana oia i kauo aku nai mai keia honua.  Ua make oia iloko o ka manaoio ana i ka Hoomana Katolika Hemolele, a ke manaolana nei kona poe kini, ua hiki aku la oia i kahi noho o ka poe e manaoio ana ia Iesu Kristo ka Haku.  Ua menemene a paumau kona mau pilikana e noho nei, i ka u i ke aloha, ame ka ha'oha'o i ke kamalei a lakou la i hala'ku la; a ke ano mai nei ia lakou ke kula, ke kualono--"O kela aina kuahiwi kualono--e.."  He nui no hoi ka manaonao o kona poe nona; aka. ua kulike nae hoi koiaia hele ana a ku la, me ka mele inoa okekahi o na "Lii o kakou nei. oia hoi o "Pili wale I haalele--haalele.  Haalele Puna na hoa'loha.

NO LA LUNA MAKAAINANA.--Ua halawai, ko Ewa poe kanaka, no ke kuka aua i na mea a lakou i makemake ai e koho i Luna Makaainana no lakou, no ke kau Ahaolele e hiki mai ana, a pehea la auanei ko Honolulu nei poe?  E aho paha kakou e ala ae oiai ka manawa, a e kuka i mau Luna no kakou no keia apana.  O ahaina la kekahi poe ke hapai ae i halawai no ka noonoo ana i ka poe a lakou i manao ai he pono ke kohoia i Luna nana e wae i ko lakou mau pono iloko o ke kau Ahaolelo e hiki mai ana?  Oia hoi! e ala'e a e hapai kokei mau halawai, no ka noonoo ana i k hana nui e waiho nei imua o kakou.

HONOLULU, Oct. 21, 1863.

E KE KUOKOA.--Ua loaa mai nei iau'u ma keia kakahiaka mai a Rev. T. Coan (Koana,) he hookahi haneri dala ($100) I haawi manawaleiaia mai, e ka poe nona na inoa malalo nei, he poe kamaaina no Hilo, no ka "Halemai o ka moiwahine."

T. Coan           $100                            Thos. Spencer                          $10.00

Hoon Sing Plantation  $10.00             W.F. Conway                          10.00

Aieho             $5.00                           Chas. H Metmore                    10.00

L.. Hapai         5.00                             S.L. Austin                  5.00

D.B. Lyman    2.00                             Asa Clark                    2.50

Kaiwiki Plantation      10.00               Dala                             5.00

Charlie Wetmore         50                    Chung Fai                   2.00

C. .H. Akono 1.00                             Paukaa Plantation       10.00

Heman Wessel  1.00

            C.R. Bishop,

            Puuku o ka Halemai Moiwahine.

KA NU HOU!

            HOOPIHOIA O "VANDERBILT."--Ua hoike ia mai e kekahi nupepa o Havana, he kaua ka mawaene o ka moku kaua o American Huipuia, o Vanderbilt ka inoa, a me ke moku kipi Alabama, ma hahi mawaene o Perto Rico ame St. Thomas.    A me kekahi la ae nohoi, hoike hou mai no ua nupepe nei i ka hikia hou ia ana'e o ka loho ilaila, e hooiaio mai anai i ka  hooihoia ana o ka moku Vanderbilt.  He 20 minute wale no ka manawa mai ka hoomaka ana o ka hoouka a hiki i ka wa i piho ai o ka moku aupuni; o na moku nana i ahai ae ia lono, ua hele a kokoke loa i kahi i hoouka ai.  Penei na mea i hoikeia mai:  I ka lohe ana mai o ke Kapena or ka moku aupuni; na ikea kekahi moku kipi ma kuhi i kapaia o ka Bahama Bank, a malaila oia kahi i hoopoino ai i na moku Kalepa o ke aupuni Hui, nolaila, o kona hooholo no ia I ka manao e kiikoke e alualu aku, a e hoouka kaua aku i ua moku kipi nei.  Ma ka wanaao ae o ia kakahiaka ana'e, halawai ka moku aupuni me ua moku kipi nei, a eia ka aole o ka Alabama.aka. he moku hou o Geogia ka inoa, he 20 pu o luna; o Kapena Sema (Semmes) ke alii o luna o ia ke Kapena mua iho nei o ka moku Alabama, o ua kamaeu hiwahiwa'la no o ka moana, ke keiki puukanio o ka Hema.  I ka wai i halawai ai, nonoi koke aku la ke Kapena o ka moku aupuni i ke  Kapena o ka moku kipi e hoopio koke mai ia ia iho, hoole koke mai la no ke Kapena o ka moku kipi ia mea; koi hou mai la no ke Kapena o ka moku aupuni e hoopio akua ke Kapena o ka moku kipi ia ia iho, me ka i pu mai, ina e hoopaa loa ke Kapena o ka moku kipi mamuli o ka hoole, alaila, e hoopio kone no oia i ua moku kipi la, me ka haawi ole aku ia ia i kona ola;  ua hoole mai no nae ke'lii kipi ia koi, e like no me kana i olelo ai  i kinohou.  Ma ia manawa, hoomaka koke ka hoouka ana, a mahope iho o ka hala ana o na minute he 20 a he 25 paha, aia hoi, o ka hopena o ka hoouka ana, o ia no ka hoopiho loa ia ana o ka moku Vanderbilt, o ka moku holo loa hoi ia o Amerika Huipuia, a ua pau loa na poe a pau o luna I ke piho pu me ka moku.  A ka moku kipi hoi, ua hoomau aku no i kona hele hoolailai ana i ka ili o ke kai.  Ua like o Kapena Sema (Semmes) ma ke ano koa a me ke ano eleu i keia wa. me ka mea kaulana John Paul Jones i ke au o ko Amerika Huipuia hoomaka ana e ku iho ma kona ano aupuni kuokoa. Ua lohe wale ia mai, o ke keiki a ux Kapena nei, ua hooliloia oia i alii no kekahi moku kaua o ka Hema, a me he mea la ua hanauia mai no ia ohana a pau i poe akamai i ka hookele moku.

 

            Ua hoike ia mai e ka nupepe, Enquirer, ma ka la 11 kao o Sepatemaba, ua kiia'ku ke keena paipalapala o ka nupepa Standard o Rale, Karolina Akau, a ua hoopoinoia na mea a pau maloko.  O ke kumu o keia hoopoino ia ana, no ke pai mau o ia nupepa i na manao kue i ka hana a na Luna Aupuni, a na Luna koa o ka Hema; he poe koa no Vereginia, ka poe nana i hanaino.  No ia hanaino ia ana, nolaila, ua kii koke aku no hoi na makamaka a pau o ia nupepa, ua hoopoino aku i ke keena a me ka papa pai o ka nupepa, State Journal. Ua hiki o Mr. Vance, ke Kiaaina o ia mokuaina ilaila, mahope koke iho o ka manawa i hanaia'i o na mea i haiia'ela maluna, a ua hoahewa loa i ka lehulehu nana i hana aku i ua mau hana ino'la, me ka hai pu aku hoi, aole ia mea i hanaia ma ke Aupuni o Linekona.

            Ua lohe ia mai ma o kekahi kanaka la i hoi mai nei mai Rikemona mai, aia ka ka puali koa o. Gen. Lee ma Hanova kahi i hoomoana'i i keia mau la, he 20,000 wale no ka nui o ka poe i kupono iki ke lawelawe.  Ua oleloia, ina o Gen. Meade e hoohele mua aku I keia mau la, alaila, e emihope aku ana o Lee a hiki i Rikemona.  Aole i komo iki ka manao iloko o ka poe kipi e haalele ia Rikemona, e like me ka mea e olelo wale ia mai nei.

            Ua hiki ae ka lono ma Nu Ioka mai Cumberland Gap, e hoike ae ana I ka lilo ana o ia wahi ia Gen. Burnside, a penei no na olelo.  "Ua hoopio mai o Gen. Frazer ia ia iho, a me na koa kipi ona, he 20,000, a me na puke kaa he 14, ma ka hora 4 o ke ahiahi o ka la 9 o Sepatemaba nei.  Ia Gen. Sakelafoda ke alakai o na mahele mua o ka puali koa aupuni iloko o ia hoouka ana.  A eia o Cumberland Gap iloko o ka lima o na puali kaua aupuni."

            Pua wale mai nei no ka lono mai Mepafisa mai, ma ka la 12 iho nei o Sepatemaba, ua nui ka haunaele i uluhia ae mawaena o na wahine mare, a me na keiki no hoi a na poe koa kipi, ma ke kulanakauhale o Mobile.  Ua hele huakai ae ia poe ma na alanui, me na hae i kauia i ka hoailona "Ka Barena a ke kako," "Ka Barena a ke kuikahi," a pela'ku.   No ka mea hoi, he poe wahine lakou na na koa, nolaila, ua imo malu wale mai no ka maka ona koa i ua poe la, aole no lakou I kue nui ia mai e na koa.  Ua nui wale na halekuai o ia wahi i pau i ka wawahi ia e ua poe wahine hoohaunaele nei.

            TENESI HIKINA. -- O ka hoouka ana a me ka hooponopono ana e lawe mai ia Tenesi Hikina, e like me na mea I hana akamaia e. Gen. Burnside a me Gen. Rosekarana, ua hala hope ae, a ua lilo mai ia wahi I ke aupuni.  Ua lanakila ke aupuni me ka hookahe nui ole ia o ke koko. No ka eleu a me ka hikiwawe loa o ka onina a na koa aupuni, nolaila, ua puiwa na kipi, a ua holo aku imua o na koa aupuni, a no ia eleu no hoi, nolaila, ua haalele iho na kipi i na wahi a lakou i hoomoana'I me ka hoopoino ole i na waiwai o lakou.  Ma Ladana, ua hoao lakou e keakea mai i ke alahaka, aka, no ka puahi launaole o ka hana ana a kekahi mau mahele koa o Tenesi, nolaila, ua hoopuehu liiliia na kipi imua, o lakou, a ua pau aku lakou i ke auhee.   Ekolu mokumahu, ekolu kaamahu, a me na mea e ae no hoi he nui wale i pio mai i ka puali kaua o ke aupuni.  Ma na wahi a pau a na puali koa aupuni I hele ai iloko o Tenesi Hikina, ua hauoli nui ia mai no e na kanaka, a o ke komo ana a ka puali kaua iloko o Nokevile, he mea no ia e hoomanao nui loa ia ana, no ka maikai a me ke aloha nui no hoi o na kanaka i na koa aupuni; ua nana mai na kamaaina o ia wahi i na koa aupuni, me he poe alele hoola'la.  He mau tausani na kanaka i haiamu mai ma kahi a na koa aupuni i hele aku ai, a ua hoouna ae no hoi lakou i ka huro nui ana me na waimaka o ka olioli i awili pu ia, a o ka hauoli kai noho ia ma ka panepoo o na mea a pau i hanaia ia manawa.  Ua hoopuka ae no o Gen. Burnside i kekahi wahi olelo paipa mua o na koa a me na kanaka kamaaina a pau o ia wahi, me ka hooia aku no hoi i ka manao paa o ke aupuni hui, e haawi aku i ka olioli, a e hoomau aku no hoi i ka noho ana maluhia, a me ka hoike pu aku no hoi, aole he makemake o ke aupuni e hooili aku i ka hewa a me ka ino iluna o ka poe i hana ino mai, a Iikue mai hoi i ke aupuni mamuli o ke kuhihewa; aka, he makemake nui nae ko ka mea ia ia ke aupuni, e hoi mai na kanaka a pau, a e noho maluhia me ka mahalo  ke aupunii a e imi no hoi i ko lakou pono o ka noho ana, e like me ka wa mamua aku o ka hoomaka ana o keia kipi ana: ua huro nui na kanaka me ka mahalo no ia mau olelo maikai., Ua kamailio uuku aku no hoi o Gen. Carter i ka lehulehu e haiamu ana ia manawa, me ka hoike aku i kona menemene a me kona aloha, no ko lakou noho hoomanawanui ana iloko o ka wa e noho ana na puali kou kipi ilaila.  Ua kohoia o Kanela Gilbert, i Kiaina koa no ia wahi, a o Gen. Carter, ua hoololiia i Generala Makai hoomalu no Tenesi Hikina.  Ua hooiaioia mai no ka hauoli nui o na kanaka o ke kulanakauhale o Tenesi Hikina, i ka wa a na koa aupuni i komo aku ai iloko o ia wahi, a no ia mea, ua huki ae lakou i ka hae aupuni a lakou i huna malu ai i ka manawa i kaahope ae, o ia hoi, mai ka wa i hoomaka ai o keia kipi ana a hiki i ka wa a na koa aupuni i komo ai iloko o ia wahi.  He nui no na waiwai o ia kulanakauhale o Knoxville (Nokevile) o ia no ka hale hana masini, a me na hale hana mea e ae no hoi, ua loaa malaila he elua miliona paona paakai, a me na mea ai e ae he nui wale.

            Ua hoikeia mai e ka Nupepa Tribune, e haalele ana o Gen. Burnside i kona noho alii ana maluna o na koa ma Tenesi Hikina, a penei no na olelo a ua pepa'la:  "O Burnside, mahope iho o kona hoihoi  hou ana mai ia Tenesi Hikina iloko o na lima o ke Aupuni Hui, ua noi aku ia e hookuuia mai oia mai ka noho ana ma kahi ana e noho nei.  Ua manao wale ia aole no e kala kona manao ana e haalele, no ke kokua ole ia o kana mau hana e ke aupuni, a me ka hoahewaia no hoi o kana mau hana e na Luna Aupuni;. aka, ua manao no nae kela, aia a hoomaikaiia kona inoa, alaila, haalele iho ia me ka hale ole, a me ka waiho pu iho I ka inoa maikai ma kona wahi e haalele nei.

            Ua kakau mai kekahi haole Maleka hanohano e noho nei ma Parisa  i kekahi o, kona mau makamaka e noho nei ma Nu Ioka, e hai mai ana ua hui malu o Napoliona o Farani, ame Jeff Davisa, a e hana i kuikahi e pili a nai i ka ike mai o Farani i ka Hema, ma ke ano o ka Aupuni Kuokoa; a o ka mea nana e imi nei ia manao a e hooikaika nei hoi ma ka aoao o ka poe kipi, o ia no o Slidell, ke Kuhina kipu i hopuia'I maluna o ka moku Beritania o Trent ka inoa, ke kumu i aneane ai e kaua o Enelani me America Huipuia.

            Wahi a ka nupepa Herald, i hele ae ka o Mr. Stephens i Wasinetona, me ka manao e imi a ke kuka pu hoi me na Luna o ke Aupuni Hui, i loaa'I kekahi mea e hui hou ai ka noho ana o ka Akau a me ka Hema; no ka mea, aohe makemake o ka Hema e iliia mai ka hilahila iluna o lakou, ma ke koi ana'ku I na aupini o e kokua mai iaia.  Ua oleloia, ke hoomaka nei ka Hema, e hana i kekahi olelo aelike, a o ke ano nui o ia olelo aelike, oia no, o ke kokua mai o Farani me na moku a me na koa ona i ka Hema, a e uku aku hoi ka Hema ia ia, ma ka haawi ana'ku i ka mokuaina o Tekasa, no ke Aupuni o Farani.  Ua poloai ia mai aia ka o Mr. Stephens i Parisa i keia mau la kahi i hoomakai'i e hui me ke alii Farani, me ka hoakaka aku hoi i  na mea i haiia maluna i ua Moi la o ka Emepaea o Farani.

No Enelani a me Amerika

            No ke ano kai hanupanuupa o na mea i kauia mai iluna o na helehelena o na mea .i kauia mai iluna o na helehelena o na mea e waiho okuoku nei iwanena o America Huipuia a me Enelani, nolaila, ua manaoia e ano nui ana paha na mea hou e h iki mai ana, no ka mea, oia maoli no ke kumu i pii ao o ke kumukuai o ke dala gula ma Nu Ioka, i ka wa i lohea hopeia mai ne mailaila mai. E hiki no paha i ka poe heluhelu o keia pepa ke hoomanao iho, o ke kumu wale no i poino ai o na moku kalepa e nolo ana malalo o ka hae Amerika Huipuia mai ka wa  i hoomaka mai nei o keia kipi ana, o ia no na moku kipi  i hanaia a hoounaia maik mai Beritania mai.  A no no la, ua hoopoino nuiia na aumoku kalepa o ka Auppuni Amerika, a ua hiki aku ka nui o ke poho i  ka umikumamalua miliona dala, a he ekolu hapalima o kona mau tona o na moku holo i na aina e, ua pau i ka pulumiia mai ka papalina ae o ka moana, a o kekahi hoi o ia poe moku, ua pau no i ka aua ia e ku wale iho iloko o na awa, ma ko lakou home:  a oiai hoi, o ka halihaii ana o na ukana kelepa a ka poe Amerika, aia ma na moku o na aina e e halihaliia nai, ua like paha me ekolu hapaha o na ukana e laweia nei no ka poe Amerika, ua pau i na moku o na aina e.  Aohe aupuni e , o Enelani wale no kai hookuu a ae hoi i kona poe kanaka e hoouna ma i na mea kauna, a me na mea no hoi e kokua ana mamalu o na kipi.  O Amerika Huipuia iloko o ka wa i kaahope ae, ua hoomanawanui no i keia kokuaia ana mai o na kipi e Enelani, no ka mea, ua ano kupilikii iki o ia iloko o ka wa i kaahope ae nei, a no ia mea.  "Kaohi Puna ia Papalauahi, alia e hele i Kukalula," me ka hamana aku no nae o na onohi, a ike maoli aku no hoi i ke kueia, a me ka uhaki maoli ia no hoi o ke kanawai e pili ana i ke ano mau o na aupuni ku ia, a ke kanawai hoi i hooiaia mai e na aupuni o ka honua, a i  hookomoia hoi iloko o ka helu o na kanawai aupuni.

            Ma na nu hou i loheia mai nei, ua ikea iho ka hoomaka ana o Beritania e hana kaumaha loa mamuli o kana hana mau, oia hoi ke kokua mamuli o na kipi.  A no ia mea, ua hiki ole i ke aupuni o Amerika Huipuia ke hoomanawanui hou aku i keia mau mea ino a Beritania e hana mai nei ia ia ma o kona mau makaainana la, ma ke kokua ana i na keiki kipo o Amerika;  a no ia mea, ua hai aku o Amerika Huipuia i kona kue loa me ka hoole pu aku, aole e hanaia na moku hao ma Beritania.  Ua hooleleia kekahi o ua mau moku hao la, a e makaukau ana paha no ka holo ana, iloko o ka malama o Augate a me Sepatemaba iho nei.  Ina e aeia mai keia mau mokuhao e Beritania e holo mai e hoopoino i na kalepa o Amerika Huipuia, mahope iho o ko Amerika hoole a me ke kue ana aku ia mea, malia paha, e hoola koke ia mai ana ka manao ulumahiehie iloko o na puuwai Amerika a pau, e koi a e kano aku hoi i ko lakou aupuni e hele koke aku imua, a e hoopai aku ia Enelani, ma ka hooholo ana e kaua koke.  Ua olelo pinepine no nae o Paresidena Linekona, "I hookahi no kaua ana o ka manawa hookahi."  A no ia mea, ina no e kaua mai, alaila, mamuli no ia kaua ana, o ke koi ikaikaia, a e ka hooke mau ia hoi e na makaainana. "He wahi kekahi i na e hoomanawanuiia ma o iki aku, alaila, ua lilo ia he Karaima,"-- ua like ke ano o ia mea ma ke ano aupuni, me ke ano o ke kanaka, a e pono anei ke aeia o Leada (na poe hana moku akamai o Enelani) ma, a me kona poe kokua, e ke aupuni o Enelani, e hana a hoouna mai I na moku hao no ka kipi?  E kuhikuhi mai auanei ka lima inaina o na aupuni a pau o ka honua ia Amerika Huipuia, ke hono aku o ia a nana maka, me ke kue ole aku me ka leo, a i ole ia me ka ikaika I neia mau mea ino e hanaia mai nei ia ia.

            E ae no anei o Beritania ia Farani a me Amerika, e hoouna i mau moku hao, a me na lako kana, i na poe e kipi mai ana ia ia ma Irrelani ma Inia, me ka haawi aku hoi ia lakou i ka pauda a me ka pu?  Aole loa!  Ina hoi ha keia mau aupuni e huli koke ana e hoopai mai no keia kueia ana o na kanawai ku i ka wa, aole anei o ka mea wale no i koe ia Amerika i paa mau ai ia ia kona hanohano, o ka hoopau koke ia mea ino e hanaia mai nei, a i ole ia, o ka hoao a hoopau ia mea?  O ka inoa hanohano o ke aupuni kai komo iloko o keia ninau nui, aole o kona ikaika.  Aole loa e mahaloia kekahi aupuni, ina o ia e ae wale ana i kona mau pono, a me na pono o kona mau makaainana e hehihehi wale ia, a e palaba pu ia hoi e na aupuni e ae.  Malia paha e hiki ole ana ia ia ke  malama a ke pale hoi i kona hanohano iloko o keia wa koke, ke hoao mai o ia; a malia paha i na e kaua ke aupuni Amerika me Enelani, alaila,e lilo ana ia i mea e hooholo mua ai I ka pomaikai no na kipi.  Aka, inoa hoi penei e kokuaia mai ai na kipi e na aupuni kuko, e aho no hoi e hoakaka akea ae, a e kaua no hoi me ke kaulike.  Ina ka hopena o keia kaua ana me na kpio, ma ka olelo hooholo no keia ninau, o ia hoi ka  ae ana ia Beritania e kokua mai i na kipi me na moku hao, alaila, he mea maopopo e hoahewaia ana no ia e na aupuni a pau o ka honua.

Aka, he pono loa hoi ka hiki ole o keia hopena, o ke kaua o keia mau aupuni.   He nui loa ka hanohano a me ke ake hoopono iloko o ka puuwai o na kanaka Beritania, a ina aole iloko o lakou, alaila aia iloko o kona mau Kuhina; a no ia mea, aole paha lakou e ae ana e kaua no keia kumu: a he mea no i maopopo, aole na Kuhina e hana ana mamuli o na meae ku ana i ka apono ole ia e ka lehulehu.  He kahua mau ko ka pono iwaena o na kanaka a pau, a o ka pono no hoi i kekahi kanaka, o ka pono like no ia iwaena o na kanaka a pau; a na ia pono a me ia kahuna mau o ka pono, i hookele pono ia Beritania a hiki i pono i kahi kupono nona e noho ai, a e alakai ai hoi i ke ano o kona hono aupuni ana.  Aka, ua hoikeia mai nae hoi e ka nupepa Times o Ladana, o ia hoi ka waha olelo kaulana o ko Beritania poe kanaka, ua hoomaka mai ka puuwai e haloiloi aku iI ona la me ka makau o kaua, ina o Beritania e ae mai i na moku hao kipi e hanaia nei ilaila e holo mai i ka Hema.  A ua olelo iho ia nupepa, aole he pono ke ae aku i ua moku kipi nei e holo, a he manaolana no hoi kona, aole ke aupuni o Enelani e hookuu ana ia mau moku.

NA PALAPALA

MANUAHI, HOOLIMALIMA.

E ka Nupepe Kuokoa e; Aloha oe:

He mau olelo i mahalo nuiia, a hiilauiia no hoi; me he mea hanohano la, he mana, a he weliweliia hoi, a ma ia mau olelo e hilinai nei ka poe nona kela olelo, me ha pakaua ikaika la; ona hoi keha mau olelo maluna, Manuahi, Hoolimalima, nui ka olioli, kani ka aka.  Aka, he mana io no, ame ka weliweliia, no ka mea, ua emi mai ka mana o ke Kanawai o ka Moi o ka nina; pakela loa aku ka mana o kela mau olelo i kakauia maluna, he mea e ka weliweli ame ka maka'u.

Ina ua ikeia kekahi poe ma ia ano, na hai ke kane, a na hai hoi ka wahine, a e launa ana mau na launa mau o ke kane mare, ame ka wahine mare, a kaulana no ka moekolohe, a ike ka lehulehu, he mau moekolohe laua.

Ke olelo nei ke Kanawai, "O ke kane me ka wahine e moe pu ana ma kahi hookahi, me ka mare oleia, he mau moekolohe laua" e hopu kokeia e na Makai, aka, o kela mau olelo i haiia maluna, o ka "Manuahi," a pela aku; aole e hopuia ana e na Makai,  no ka mea, he mana, a he lanakila hoi ka poe Manuahi e noho nei, eia ka mea hilu loa, ua poho ka poe nona ka waiwai, o ke kane a ka poe mea kane, ame ka wahine a ka poe mea wahine, no ka hopu ole o na Makai ka poe nana e malama i ke ola o ka lehulehu, ame ka maluhia o ke aupuni, a nui ka poino ame ka pilikia, no ka malauma ole o na kane ponoi i na wahine ponoi a lakou, no ka oleloia he manuahi.  O kekahi poe moekolohe, ua hele aku e noi i na Lunakanawai i palapala hoolimalima no lakou, ke hoomahui nei lakou no kela mea ino o ka noho hoolimaluna.

Pela hoi e hilinai nei kekahi poe ma ia mau olelo, penei, "O kana kane manuahi no ia, o kana wahine manuahi no ia, "a pela hoi ka olelo hoolimalima, no ka moekolohe wale no ia mau olelo, aohea a hoomaopopo ika na Makai, e hoohalua e hopu, no ka mea.  O ka lakou hana ia i haawiia mai e ke aupuni.

Lilo loa ma ka manuahi ke kane ame ka wahinepahal, i uwalu aku ka hana o ka wahine a hooikaika aku e hoi mai; aole e maliuia mai, o ka olelo mai la no ia o ke kane me ka weliweli, "Mai hana mai oe ia'u, o kou manawa ia?"  O ka manawa o ka make loa, o ka wahine hoi i  liko i ka hana kalohe, ke olelo aku kana kaue, o ka olelo mai la no ia." E keku aku, he makani kau olelo, na hala ia kikina, he kikina hou keia", nui ka hoomahui ana o ka poe hana kalohe; poho ke aupuni ame na Makai, no ka mea, urinalysis lanakila keia mau hana maluna o keia aupuni.

Ua pau pu me ka poe e lawelawe nei i ua hana Makai nei; a ke hehi waleia nei na Kanawai e lakou.  "O ka waha o ka papuwale, hu ae la ia i ka lapuwale."  wahi a Solomona.  Pela ma ke apana o Kohala Hema nei, aole paha maanei wale no, ma ia wahi aku paha, ia wahi aku o na apana o kakou e noho nei?  Hihi aku, hihi mai, hihi kaunooa, ua mea o ke aloha ole, o ka poe moekolohe--koa na maka--hilahila ole--hookiekie--wiwo ole iho, a hea pau ka hana hewa ana?

S.D. Manuia    Kawaihae, Hawaii, Oct. 10, 1868

He mau ninau kahiko.

1.  Haupeepee ka pueo me ka iole waha kanikani.

2.  I olelo no ke kanaka i ka loaa o ka lepelepe.

3.  Kani-ka-aka a ka moa i ka Elelu.

4.  Ua moe na maka o ka Hokuloa i ke kuapuu.

5.  Ula ka noni i ka pukaihu.

6.  Pipio ka laau i ke ae loa.

7.  Ho-a ka imu i ka iwi kanaka.

8.  Lele ka lupe ohiohi i na lani.

9.  Hamohamo ana oe o ka puu noa ole.

10.  Kai ahua-kai ka oopu-hue, i ka malie,

11.  Kolili ka huelo I ka auku.

12.  Hakihaki na niho I ka ala ole.

He aha la ka haina o keia mau ninau?  He mau ninau keia, i ninau ia i ke alo Alii o Peleioholani, e kana kakaolele e Luakoomea, M.H. 1776.  Aole no I loaa iki i na'lii, ia Kanaloauoo ka loaa ana.  E hai mai.

G.M. Koha

Keawaula, Waianae, Oct. 22, 1868 or 1863.

Fragment:   no ka kipi, me ke kauoha aku ia ia e hoole i ka holo ana mai o na moku hao