Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 48, 28 November 1863 — HE KAAO NO ANA ONOHI GULA, KA NANI LUAOLE O PELEKANE. [ARTICLE]

HE KAAO NO ANA ONOHI GULA, KA NANI LUAOLE O PELEKANE.

HKH' 1. a mai; mi;a e noho ana i: n ki'li.'ihi wahi o IN-lL'kano. ho k;m»" > . a iif waliia»*. h»* m:tu niea wai'vai lo;i ' ' ian t. ahe iianohauo 110 iioi ; ua lako .■•a iaua um na m»'a a pau. ina ka waiwai paa aiiK' ka wniwai i»nva. A iiookaiii o laua !it'inali.-iua nui o k<> keiki ol<», ka hooilina o !.o iau t waiwai a pau k«.» iiiak» l . Noiaiia, olelo aku ia l,:inc ika wahinp, " L a lako kaua uia na nu'a a pau lou. a ho(»kaiii !ifiualit'ina o ke keiki oie a kaua,<> loaa ai ko kaiui hooilina waiwai iuahopp o ko kau:i uiake ana." I'i-ia iii ui ko laua kukakuka mau ana, a iiala paiia iif; niau la ; iiooiiolo liio la laua i ku inauao e hei»- e inii i wahi e loaa ai ka laua kuiki. A hooliolo iho la laua penoi, " 1", iuul' kaua a kakaiiiaka, alaila, pii kaua īuka o k«* kuahiwi." A i kc kakaiiiaka nui, ala ac la iaua, paina a pau ka aina kakahiaka, a kau aku ]a ma kf kaa, a hoio aku la a hiki laua ī ke kualiiwi, hoomaka laua o koino iloko o ku ululaau. NO Ki: KI MIILAAI' OLKLO. Ia laua o liolo ana imuaa komo iiokoo ka 'ilulaau, kaa iiope ke Kumulaan mahope o !aua, alaila, kaiiea aku la ua Knmulaau nei ii laua peoei. " E laua ala e liolo la; e laua ala e iiolo la !" Aole o laua maliu mai i hopi', no ka ikaika loa o ka hoio nna o ke kaa. Ma keia kahea aua a ke Kuinulaau a iohe ole iaua, alaila, pane hou aku la oia i kaua oii-lo hope. " Ina aole olua e hooiohe mai i ka'u oielo, alaiia, aoie e loaa iki ana ka olua mea e iim nei ?" A ioiie laua i keia olelo a ke Kumulaau, ia wa laiui i hoi hou inai ni a ku maialo o ua Kuinuiaau uei; a olelo iho la, " Kupanalia maoii, o ka leo wale no ka maua e lohe nei, aolie ku mai o ke kino ?" Oieio mai la ke Kumulaau, " Owau no kai liea aku nei ia oiua, aohe mea e ae ; ua ike au. e holo ana olua e imi i mea e loaa'i i'iia ki.'iki na oiua." A inlie laua. ae aku )a, 11 Ae, ua olelo maua pela i ko maua noho ana no ka loaa ole o ke keiki, no ka mea, ua loan ia maua na waiwai a pau ame kn hanohano, a o ke keiki hoi aole i loaa." Wahi a ke Kumulaau, " Ina oiua e hooiohe i ka'u olelo, alaila, e ioaa ia olua ke keiki." " Ae," wahi a laua nei, " e hoolohe ana no maua i kau oieio ke oleio mai, no ka mea, aoie niaua e hoole." Olelo mai la ke Kumulaau, "E hoi olua, a hana olua e like me nei, ' E lalau i elua oLi o ke kahawai, a nou ae ī ka lala piki e luluu ana i ku hua ; a ina e haule elua hua, aiaiia, e hanai oe i ke kao i na hua, a mahope o ka hanai ana i ke kao, e pepehi oe a make. alaila, lole ae a hookaawale i ka ili a ine ka io. Nolaila, o ka io e ai oe. a o ka iwi e hanai na ka īlio, (malama he ilio no hoi ka olua.) alaila, e hapai oe ame ka ilio." A |»u ka olelo ana a ua Kumulaau nei, hoi aku la laun a hiki i ko laua wahi, hana aku la i na mea a }xiu i oleloia mai ai. Mahope o iaiia, hapai iho la luua a elua, hapai ka wahine a hanau he mau keiki mahoe elua, hookahi keiki kane, a hookahi hoi kaikamahine. He inau keiki maikai loa laua, o ka lauoho he gula, o na onohi maka hegula ia, a o ka helehelena he maikai lua ole, aohe hoa ma Pelekane e like ai, aole iwaena o na'lii ame na m'akaainana. 0 ka inoa o ua kuikamahine la, oiao Ana Onohi Gula, ka mea nona keia kaao. (Maanei e hoomaka ai kakou e kamailio i kona kaao ma ka olelo Hawaii.) >'0 A\A ONOIII (U La, A*IE KE KAlki>a>e, A nui laua, a ī ka manawa e moo kane ai a moe wahine hoi, alail», kukala ia ka waiwai ona makua, a pau ka waiwai, kukalaia na. keiki, a lilo i ka mea dala no ka : aie ona inakua. Ma keia kukala ana, lilo aku la o Ana Onohi Gula ame kona kaikunane, ma ka linui o kekahi mau mea waiwai loa, a malai«L

io. taua i noho ai iuē kii ma.amu ia e iikp ine ; ko laua mau tr;;\kua pono;. ; I.i laua e hoho ana. ua in'o iaua h»* niea Iniii 1 ko laua maa inakua hanai. inamuii o U.a iaua olelo amo ko laua makem:'.ko e hooai na niakua, ao!e !oa k-kahi n»au olelo i hnohalaia, a i waiiioia niaialo o na kapuai wawae. .Ma keia uolio a'na o laua. ua kiiia mai ia kona kaikunane i knne na ke kaikamahino aiii o Beretania. ka inuli iho c ka hooilina noho alii o ke Kalaunu o Bererania. A kaawaie aku !a o;a. noho īho la o Ana Onohi Gula me na makua hanai o laua. K A L l V 111 N 1, \ ( ) i I >11 i: \ AI. lu Aiki Onohi e noho ana me na makua, hiki mai ia ka luahine me k«* eke mea ai. e noi Ik-I»* ana ma kHa hale keia hale. a hiki oia imua o Ana Onohi (Inln, ia wa, nonoi aku ia oia i ka mea ai me n:i huaoielo maikai loa a imhenahe hoi, a pen-'M' : " K kv»liL w;iliii)o maikai iua, Ka in«'a aule īnalalu o ku iu, ka nmhinu o na hoku, Na'n ki-kuhi nn'a ai."' " IMe īnai," wahi a Ana Onohi (iula.a hiki inai la ka luahine. ninau aku la «ia, " He : ekp no nae paha kau ?" " Ai\" ' ia manawa, kii aku la o Ana Onohi Oula !i kahi waiho ir.«>a ai, a hahao iho la i ka palena me ka io bipi, ame na mea e ae he nui wale, a piha ke eke a ka luahine. Hoi aku la ua luahine nei, me ke eke ain , ma ko alanui e kupono ana i ka hale o ke 'kaikamahine alii, ke kaiko*'ke o Ana Onohi (iiila, ka wahine hoi a kona kaikunane. NO KE K AIK A.IIAIIIN E ALII. . (Ma keia wahi e ike ai kakou ī ka hana ! pono oie a ka luahine, a e ike ai kakou i ka 'huhu o ke kaikamahine alii, ame ka pilikia ana o Ana Unohi Gula.) A kupono ka luahine malalo o ka hale o ke kaikamahine alii, ku īho la oia a nana jaku la i ke kaikainahine alii i ka noho mai 'iluna, alaila, kahea aku la ua luahine nei. " K kela wahiae uiaikai loa, Ka inea a >ii' inaluio o ka la, U ka inahina o na hoku, Na'u kekahi īnmi ai." I'ane mai la ke kaikainahine alii, " Heaha ka im>a e loaa aku ai ka makou mea ai ia oe e na luahine lapuwale, hele wale iho . no, aohe ka he hana iho o kou īnau lima ma ka honua." . J aku la ka luahine, " No ke ino no o kou (kii) kino, nolaila, inoino no kau olelo ; aole i no e like aku oe me Ana Onohi Gula, mai- ' kai no koua kino, maikai pu no kana olelo."' ; A lohe ke kaikamahine alii i keia mau joleloti ka luahine. ua hoopiha loa ia kona inanao i ka huhu ino loa, alaila, oielo iiio la 'oia penei, '• Kupanaha, ma ko'u manno iho, owau ka oi o ka maikai ame ka nani ma Heretania nei. aole e loaa ko'u lua, mai na l'iii a na makaaiuaua, ein ka o ka oi ae nei o ! Ana Onohi Oula mamua o'u. make oe ia'u." ]a manawa, hoomaimai iho la ua kaika- , mahine alii nei, a maule loa iho la ; a hahai | ia aku la ke kano, (oia ke kaikunane o Ana lOnohi Uula.) a loaa ma kahi ī hana ai me ! na kanaka, a haiiu aku la ka mai o ke alii 'wahine ame ka pilikia loa. 1 I ka manawa i lohe ai o ke kane, hoi mai | la oia a hiki inma o ke alii wahine, lalau iho ! la ia a lomilomi, ninau iho la, aohe pane ae io ke alii wahine ; ia wa koke no, kii ia aku ila na kauka lapaau e hele mai e nana i ke lano o ka inai o ke aīii wahine. A hiki lakou imua o ke alii wahine, nana |iho la ua kauka nei i ke ano o ka mai aohe | maopopo, aole no hoi he laau e ola ai. 1 Nolaila, ua pilikia loa ke kane no keia imaioka wahine alii, alaila, kii ia aku la ; kekahi kauka akamai loa, e hele mai e nana ! i ka mai o ke alii wahine. | A hiki mai la ke kauka. nana iho la oia i jke alii wahine. a olelo mai la, " Aohe e ola I ka. mai o ke alii \>*ahine i ka laau a hai ke 'lapaauaku, no ka mea, aia no ia ia kona laau e ola ai." Alaila, ninau iho la ke kane i ka wahine, " Ea ! heaha kou laau e ola ai oe ?" 1 mai la ka wahine, " Hookahi waie no ! o'a laau e ola ai, o na onohi o ka inaka o ikuu kaikoeke." i I aku la ke ahi kane, 44 Ae, e kii aku ana |au i kona mau onohi, a e poalo ae a lawe ; mai i laau nou. 0 Alaila, hele aku la oia me ke pa ma kona lima a hiki i kahi e noho ana o Ana Onohi Gula, alaila, uwe aku la keia me ke kulu oj na waimaka. ] I mai la o Ana Onohi Gula i kona kai-| kunane, 44 He waimaka aha kou e uwe nei?"l I aku la ke kaikunane, " E uwe aku ana \

au ;a oe. no ka mea. i hc-Ie mai nei au e pt»* a;o : ou ;;ūui onohi maka i iuau r.o ko kaikoek'e. a oia ka ka iaau e o'a ai kona inai. ' K A O ANA ONOIII (Hh\. (Maa nei kakou e ike ai t kona maikai a me kona hemuleie iuaole, me kona ae aku i kona mau kaiiiko kino e iawe ia aku mai kona kino aku.'» W a.hi a Ana Onoh.i (lula, " O na onolii no hoi paha ia, poalo la mai." h n e oielo ana, hoio ana ka iiio i hanau pu ai ine laua,'-(oia keia iiio onohi <_ruia. ame ka huiu he guia.) i-olelo mai ke kaikunane. " Ea ! eia no.hōi ha ka onohi o kahi iiio a kaua ? No ka mea. na iike no kou onohi ko ka iiio." " Ae," wahi Ana Onolii (iula, alaiia, poalo ia ae la ka onohi o ka ilio, a kau aku la iluna o ko pa, a hoi aku la ke kaikunane a hiki iinua o ka wahine. A ike ka wah'ine i na onohi iluna o ke pa. alaila, o l:e ola ae la no ia, pau iho ia ka mai ann. e manao,/ana ia ua make o Ana Onohi (iula, no ka iilo ana mai o kona mau onohi maka ia ia. Noiaila, noho iho la ua alii wahine la me ka oluolu, me ka mnnao oia ka oi o ka wahine maikai ma Beretania a puui. A hala lu» inau la mahope, alaila, hiki hou n > ua luahine noi mea ai nei imua o Ana Onohi ("iuia, a nonoi aku ia e like me kana noi mua ana. •< E kelu waiiine maikai loa, Kti un?n aole īnalalo iho o ka la, O ka mahina o na iiuku, Xa'u kekaiii niea ai." I aku la o-Ana Onohi Gula i ua luahiue nei, " Hele mai hoi paha." la manawa, hele mai la ua luahine nei a 1 hiki imua ona, haawi aku la oia i ka mea ai a piha ke eke, hoi aku la ua luahine nei . ma kē alanui e hiki aku ai i kahi o ke alii wahine huhu. Oia ka mea kupanaha loa, o ka hele o ua luahine nei ma kahi o ke alii wahine me ka hoi ole i kona hale ponoi, noiaila, ma ka noonoo nna, he luahiue imi hala loa keia i ! kumu e make ai ka mea hemolele, oia hoi o Ana Onohi Gula. A hiki ua luahiue nei imua o ke alii wahine huhu, kahea aku la penei : " K kela wahine inaikai loa. Ka m>'a aole īnaialo iiio o ka la, O ka maliina o na hoku, Na'u kekahi mea ai." I mai la ke aiii wahine, " 0 ke aha ka mea e loaa aku ai ka makou mea ai ia oe, aole 110 hoi.oe i noi i kekahi noi ana, a e ioaa ana. alaiia. hele mai e noi." Ala keia oleio a ke alii wanine, pane aku la ka luahine. " No ke ino ne o kou (kii) kino, noiaila.moino no kau olelo, aole no e like me Ana Onoln (iula, ka maikai o kona kino. maikai no ka olelo. A lohe ke.aln wahine, piha loa oia i ka huhu, a olelo iho la, " Kupanaha ! kai no paha ua make o Ana Onohi Gula, eia no ka hoi ke ola nei. ' la inanawa koke no, maule hou iho la oia e like me mamua. a nawaiiwaii loa, alaila, kii ia aku la ke.kane ma kahi i hana ai a hoi nai la, a hiki iama o ka wahine, nuna iho la ua nawaliwali loa, alaila, kiiia aku la na kauka lapaau a hele mai la e nana, a nolaila, aole laau kupono e oia ai. Nolaila, kii ia no ke kanaka akamai loa. a heie mai la e nana, a hiki oia. olelo mai la. " Aia no kona laau e ola ai ia ia. nana no e hai mai, aole e ola i ka laau e." Ninau aku la ke kane, " Heaha kou laau e ola ai ?" I mai la ka wahine, " 0 na lima o kuu kaikoeke o Ana Onohi Gu(a, oia ko'u laau e ola ai, e oki mai oe a kaa mai iluna o ke pa nei la, lawe mai oe." " Ae," wahi a ke kane, 44 e kii aku ana no hoi paha wau e o oki i na lima i laau nou e ola ai." Komo iho la oia i kona kahiko a paa. lalau aku la i ke pa me ke koi, a kau aku la iluna o ke kaa, a holo aku la a hiki iinua o Ana Onohi Gala. Alaila. kahea aku la keia, •• E komo oe i kapa nou a paa, kau mai maluna o ke kaa a holo ae kaua i ke kuahiwi." A makaukau o Ana Onohi Gu!a, kau aku la laua ma ke kaa, a holo aku la i ke kuahiwi, a haalele laua i ka papu oneanea, komo laua i ka uiulaau o ka waonahele, a hiki laua iwaena o na laau lipolipo, iiaila kekahi, laau pookela ioa o kona kiekie, i oi ae i ko na laau a puu o ke kuahiwi. ? A hiki laua maialo o ua laau nei, ku iho Ia ke kaa ma ka hua mawaho o ka laau, a lele iho ia iaua ilalo. Wahi a Ana Onohi Gula. " E aha ana kaua ma keia vrahi 1

I ma; ia ke kaikunano ir;" na wa;:r t ak:\'t he!e.v>i n:ia. " K ok; nku ana au i ou mau S!i>.a. ; iiau no ko kuAvvke e o'a ai." W-i:;; a Ana Oi.ola G:i a. "O na lima r.o hoi paha ia o ok; :ra; i iiiui ia kv kaikii.'.ane, " Moe aku ho: paiia liai-i." Ia i.ianaua k».«r :»o. ir.oe aka la kona kaikuanm..- o ok.i aku ia ke kaikunane ; na iima a n.o*u, v a ka poi-ae oia iiio moku. mawaena o kaaiaia.aun' ka iwi uiuna.l kau aku ia iluna o ko pa. a hoi aku la ke kaikunane niaiuna o ke-Kaa. waiiio īho la o Ana Oiiolii (uiia mo..ka..iiiaulo a make. •.Maanoi. e \sa:ho kai»i>u 1 ka oieio ana no k> iwiikun tii'* ame ke kaikoeke ; a e kamai* lio kakou no An ī OiK'hi (> ula, ka mea hemoieie iua o'le.) Ma keia waiho ana o Ana Onohi (iula, ma i;i la a po,mai po a no. mai ia ia a aui ma kai ka la. a!a mai o Ana Onohi <«u--la me koua nawaiiwali ioa, a pohala mai la na maki ia wa. a nana ao ia ma o a inaanei. la wa oia i oim ae ai me k.i hooikaika ia ia iiio e ku iiuna. aole nae iie iiiki, aka, nee kua aka ia oiu a ioaa ke kumu o ka laau, hoopiii aku la.koia- kino a hooikaika ae la e ku iiuna, a ku ae Ia me kona nawaiiwali, no ka inoa, eiua ona pilikia nui ia wa. o ka eiia o na lima i ukiai'i, o ka puloii i ka ai. Ma keia niaii piiikia i loohiia ia ia, ua hoomanawanui ia ia wa, aoie liiki ke noho iho ilalo. a ke ku hou ae, no ka mea, he eha loa a me ka heniaheina kona i \ wa. Noiaiia. hele aku la ia iioko o ka waonaheie laau loloa, e imi ana i oia nona, laiau aku \h. ktmaWaha i na iau o na laau, a hoao ihn la i ka ai ana i ka lau ono a me ka iau awaawa, a o ka lau ono. nau iho la ia a moni aku la, a o ka lau awaawa, luai aku ia ia mai kona waha aku. Pela oia i ola'i me ka piiikia a me ka maiuoino. a ua haalele mai ka ulumahiehie o ka nani kukilakila ia ia, a ua mae wale kona kino, no ke kupono oie o na mea ai ; aka, o kona kino a me.ka maikai, a ua no-a me he ahi ia i ka waonahele, a ua maiamaiamai ka po ke pouli, a ke mahina.. U;. hoomau oia i ka ai ana i na lau laau mananaio, a hala na mahina eono ī ka waonaheie, a ua puka nuu ke ano hohono o na lau .aau mawuho o kona kino. O kona kapa aahu, ua lawe-aku ka nahelehele, a ekekei mai i ka hena, maiuna (oia hoi o ka piko oiu inalalo.) a ua waiho wale aku no hoi ke kino o ke aloha. " 1 iiii au i. hoao me ka llaao. Me ke kiu-> uiu a'.iiia >> ke Kuahine, I i ia ho \vahinv, no ka wa kainalii, 1 keieki-le ai inaua nu* lliku i ka naiiele." A :na keia noho ana i ka waonahale, ua ikaika loa kona manao e loaa ka wai e iuu, huii oia aole loaa iki : aka. ua hoomanawanui no oia i ka huli ana. la e hele ana maiuna'o na puu a me na 1 uwaawa. na pali' a ine na kualapa, ike aku ia nia i na hoioiiolona hihiu e hele ana, hoo- : mau aku la oia i ka hahai ana, me ka manao e loaa ka wai 1 na holoholona ; aka. aohe iaun>; aku ona i na hoioiiolona hiiiiu, a pela no ho; na lioioiioiona ia ia. 0 koua mauao ina keia hahai ana i na iio'oholona hihiu, o lakou ka mea ike i kahi oka wai e inu ai, ame kahi i lana ai; aka, | aohe piiipili aina mai o na hoioholona. Pel.i mau oii ī haua'i i na holohoiona a ; haia ka waonaheie iaau loloa, huli ia ina kekaiii aoao o ka mauna. < Ia ia i hiki ai ma ia wahi. ike aku la ia ; 1 kekahi mau pua llipa e heie aua i ke kula,! hahai aku la ia me kona manao e ioaa ana ka wii ia lakou, a aui ka la o ka hele ana o ! ua h:pa i ke kula, iho aku la hipa p inu i ka I wai i kahawai. ! Ma keia iho ana o na hipa, o Ana Onohi Gula kekahi ī iho pu e inu wai, akahi no a ioaa ia ia ka W3l, mai ka wa i laweia'i kona inau .iiua. a hiki i ka ioaa ana o na hipa. Ehiku .nahina o kona inu ole ana i ka wai, ; piīiku maoii. ; A pau ka inu ana o na hipa i ka wai, hoi aku h lakou i ko lakou kahu, e like rae mamua, ma keia hoi ana o na hipa i ka hale, hahai aku ia ka Mea Kaulana o Ana Onohi; Gu!a. {Ad* I ) £7* He pakaua ikaika ke kauaka pano, E iawe aku i kana daia mai ona'ku la—aia kona waiwai iioko o kona uhane; e kipaku ia • īa mai kona one hanau aku—-a e lilo no ia ; i mea uoho ma ke kulanakauhale Lani; e | hoopa& i kona kino, a e lanakila no auanei kona lunaikehaia e pepehi i kona kino—a e ala hou mai no ia; ua kaua aku o» ike aka,a e kaua mai ana i ke kanaka pono.