Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 2, 9 January 1864 — No ka Haiolelo o ka Haku Bihopa O HONOLULU, (KUOKOA, DEKEMABA 12, M. H. 1863.) [ARTICLE]

No ka Haiolelo o ka Haku Bihopa O HONOLULU, (KUOKOA, DEKEMABA 12, M. H. 1863.)

Ma ia haiolelo ana, ke kapa nei ka Haku Eihopa i kona Ekalesia Enelani, o ka Ekalesia maemne hookahi ma ka honua nei i keNo la mea e unuhi ana wau i ka delo malalo nei, na E. D. M* i kaka'u i mea kokua i ka Haku Bihopa, no ka mea, ma kc lakou mau h*4a e ikeia'i. . Ma Beritania, " O ka makuakane poahana, i ka ike ana, aole lawa kona uku o ka lti no ke oia o kona .ohana, hele oia, iloko o ko na naauauwa e hoopoho i kona wahi dala c ka hebedoma iloko o ka lua mimilo o na hale inu bia, aole mea koe, aole lea, no ke kua i mea ai nona, no kana wahine a no na keik i]j)ko o ka hebedorna holookoa. 4,1 Pehea e puka'i mawaho o keia pilikia Aia a pau ka ona o ke kane, hoi hou i ka hali hai!ta, a hoaie i ka ni ma na wahi hale kua i,.ai hooemi,"

" Ina he wahine nobo malie kana, komo i ka bale hana o ka Apana £kalesia ona, a loaa malaila he wahi palaoa no kahanaluhi loa. Ina he wahine koiohe a molowa ika hana, ola no ia ma ka aina kahi i noa na mea a pau, ua noa hoi ilaila ka hookamakama." " A o na keiki he makilo i wahi inea ai, a i ole ia, e ao ana lakou i ka oihana aihue." " Noiaila, hemo no na pilikia i ka imi noo--1100 an&.; aka, oka uhauha a me ka hana koloke, oia kekahi ma ia hana." " Aole lawa ka uku o ka mea hana no ke ola o ka ohana, o ka poe noho malie no kekahi, kakaikahi ka poe i lawa, no ka mea, ua imi ka makee waiwai o na kalepa i na mea hana i panihakahaka no nā lima o ke kanaka, ao ka poe paahana, he ae wale,ka lakou i.ka uku a na haku hana e haawi ae." " Ina aole ae lakou ia uku, aia mahope o lakou he mau miliona kanaka, hakahaka ka opu i ka pololi, i makaukau e pelu i ke kua malalo o ka auamo a ka haku hana e kau ana maluna o lakou." No ia mea, ke imi nei ka ohana ilihune 0 Beritania ma na mea pono a me na mea pono ole i ka mea e emi ai ke kaumaha ona 1 kau like kona lilome kona wahi loaa." u O kekahi o koha imi ana, —He mea weliweli ke kau iho ma ka pepa!—Oia ka hoopau ana i na keikL" " Heaha ke ano o ia olelo ? Wahi a ka mea e heluhelu ana." " Ua olelo wau hoopau ina keihi, a i mea e hoomaopopo lea'i ke ano, na hai e olelo mai." " E hoolohe oukou i ka olelo hou iho nei a kekahi Luna Aupuni o Beritania i kona poe hoalauna." " He mau tausani keiki, wahi ana i pepehiia e na makuakane a we na makuahine, no ka hiki ole ke hanai ia lakou no ka ilihune loa ;aoka niii na na kaikamahine no e pepehi i ka hua o ko iakou hoowalewaleia mai. Oka uumi i ria keiki ame ka hoonele ia lakou i ka ai ka mea i hooko malu ia ai keia mau karaima." " Eia hoi ka olelo a ka Lunawahine o kekahi hale hana : " Ua kahaha loa kuu manao no ka nui o na kaikamahine o kuu hale i make ka lakou mau keiki i ka wa hanau, haohao wau no ia mea, ua noho kino wau ika hanau ana. A ma ia la mai, aneane pau lo\ na keiki i ke ola."

" Penei ka palapala ana o kekahi kumu pule Enelani i ka Luna Hooponopono o ke Standard : " Mamuli o kou aioha i kou nina hanau, aole oe makemake,e ae i ka Karaima o ka pepehi i na kamalii i hana pmepineia ai maa i na wahine o ka papa haahaa, aneane pau loa lakou i ka hāna ia mea." " No kuu ano kumu pule, ua noonoo loa wau ma ia mea." " He oiaio no, he lehulehu wale na kaikamahine o ia papa, i ka wa mare, ua kaulana ino; aka, ke olelo nei wau me ka ehaeha no nae, he uku ke loaa ka mea hookahi i.iehuiehu ole kona ku mua ana ma ia pilikia. Heaha la ka mea e pani ai kakou i kokakou mau maka, he mea akaka loa, aole hoi he mea e lana'i ka manao ma ka mea e pau ai ia. mea." " Ua pololei kou. manao, pololei loa, e ke kuinu i mahaloia." " Aka, i e!ua hua olelo na'u, e noonoo pu kaua. O oe ka mea e kaniuhu nei no ka haumia o ka noho ana, ame ke kolohe ana o ia poe, pehea kou lapaau ana ia lebera ?" "1 ko'u manao ann, o oe no ke kahuna lapaau o ka uhane no ia mai aai, a no ia mau puuwai palahu. Heaha kau hana i ola'e, e ke kumu i mahaloia." «' E hai mai oe i ka nui o ka bama au e ninini nei maluna o keia mau palapu e poino a» ?" " Pehea kou malama ana ia pua hipa nalowale ?" " E ke kahu, e nana kakou i kou mau pua hipa !" " Ke komo nei wau iloko o ka luakini kahi au e hoolei poo oleh ai, kahi au e helu» hēlu nei i ka Baibalia i kela la Sabati, keia la Sabati. —He maikai no ka heluhelu ana i ka Baibala,.o ka loihi ame ke aweawe loa nae ka hewa.—Ke komo nei au iloko o ia luakini, a ke ninau nei au i kahi kaawle malaila no ka papa haahaa o na kanaka. Aole mea hiki ke kuhikuhi mai." " E kuhikuhi mai oe ia wahi, aia la mahea ?" " Ke ike nei au he mau noho hanohano, he mau hale maikai maiuna no na Keonimane. opunui, no na wahine o-iakou me ko lakou mau hupa r a mahope o ia mau hale o luna, a mahope hoi o na. noho hanohano o lalo, ke huli makehewa nei au i wahi kaawale kabi e hoomana'i ka poe ilihune. (He oiaio loa keia, aole loa he luakini hookahi ma Lahana kahi e aeia'i ka poe o ka papa haahaa. He haiolelo nae i ka la Sabati ma waho me ke kohu ole ma ke akea, ma na huina alanui i ka wa ua ame ka wa hau, i ka makani ame ka wela o ka la. Aole makem&ke ka poe Kēooiinana e ike ma kona aoao i ka poe ilihune, aole no i ka wa pule, he hoopailua i&kou i ka poe poino, he~ pooluai ika ike ana i ko lakou mau wela. O ka haiolelo, ua hana pinepineia ma kahi ko* koke o na hale inu bia. A iwaena o na wehewehe ana i na pauku o ka Baib«;la, umeia na kiaha gini. A pau ka haiolelo ana, (ua ona na mea a pau.) Aole wahi

kaawale ma ka luakini no ka poe ilihune, i lohe lakou i ka olelo ake Akua au e kaena nei, e ke kumu i mahaloia/' " A/ke hai nei oe i kou olelo a ke Akua i ka pkie pomaikai o keia ao, a ke hilahila ole nei oe e olelo ae, ma ka inoa o Kristo ka makua o ka poe iiihune kou hai ana." •' Kuhikuhi ia oe e ka Parisaio ! M " E hoonahaehae oe i kou alaha nahaehae, e hoolei oe. i kou Baibala, e hele oe e kikoo i kou uku makahiki! oke kumu hookahi ia o kau hana, aole he kumu e ae." " Me kou poe Keonimana e hoolohe nei ia oe, no ka hiki ole i ka umauma o ke kanaka Beritania ke ume i ka bipi i koalaia a me ka pota ika la' Sabati okoa. Me ia poe kalepa e kuai Bna i ka la apopo i ko lakou uhane no ke ginea hookahi ke loaa ka wa kupono, me ka hoolohe ole i kou wehewehe Baibalaana. Me ia poe waiwai aloha ole e noho la me ka maluhia o ka lunaikehala, no ko lakou haawi ana i ka workhouse i ka hapa umi tausani o ka waiwai a lakou e aihue nei iloko o ka makahiki, a ike lakou ma ke alanui ia Lazaro e make ana i ka pololi me ka menemene ole a me ka huli ole ma ko lakou bakeke i ke keneta hookahi, me ia poe. e ke kumu i mahalo ia, ua hiki no ia oe ke haiolelo ole." " E noho malie oe iloko o kou hale,e kuu friend. E hooponopono oe i kou hale, e malaina oe i kau wahine. (no ka mea, he wahine hoi kau,) e ao oe i kou mau kaikamahine e noho me ka maemae i hele ole lakou e hoomahuahua i ka puali hilahila ole e hele nei i ke ao i ka po ma na alanui o ke kaona lokomaikai o Ladana." " He 220,000 a keu ae ka poe e hoowalewale ana i ka poe e noho ana ma ke alanui." " Ua ike oe ia mea e like a'u, aole au e olelo no ia mea." " Ma kekahi helu oiaio no ia mea, ua komo na kaikamahine o na kahunapule no kekahi huahelu mahuahua iwaena o ia huakai hanohano. Ke! hewa kuu waha! ma ia puah weliweli o ka haumia a me ka haukae." " He kumu hoopaapaa maikai keia no ka poe makemake i na kahunapule mare wahine." ' " Ina he mea io lea hoomana i ke Akua ma Beritania i keia wa, ina ua īeahaha loa ko Beritania i keia hihia nui ; aka, ua lilo ka hoomana i ke Akua i wahi Kolokapukapuka i uhi no na Paridaio." "Nolaila, aneane nana ole ia ia mea.'' "Ua ikeia ke kumu oia mai aai; aka, aole hiki ke lapaau iho me ka hoopau ole i ka liberty a me na kuleana paa kahiko, he mau akua kapu loa ma Beritanid, ina no e iilo i kumu o ka laikini a i kumu e poino ai ka lehulehu." •',Ma Ladana a me na kulanakauhale e ae 0 ke aupuni, he kukaikahi na apana ekalesia 1 kiaiia e ke kahu i hookohuia. He kikoo no oia nei i kāruku duia nui me kona nana ole i kona mau hipa. He hoolimalima nae oia i kumu pule ilihune me ke kumu hooemi loa a kauoha ia ia e hooko, ina kona apana i kona oikana kahu."

" Aka, he wahine ko ia kumu pule ilihune. O kona uku, he 60 a 80 paha pouna o ka makahiki. Pehea laiae ola'i me ko kona hale ? Pehea e pau ai ka pilikia o kona ohana ?" " A ina i hoopomaikaiia e ke Akun, a hoopoinolk paha ma ka loaa ana i na kaikama» hine eono a ehiku paha, ho mea kamaaina loa hoi ia. Auwe ! mahea e loaa'i ka haawina mare no kela a me keia ?" - " Luuluu loa paha a pepe maoh malalo o keia hiolo wahine ana me he pali okoa la e hanee ana maluna īho ona." Aole he hale moneka ehamamaana no ka hora piiikia o na wahine poino, aole mea e pakele ai i ka ilihune, aole puuhonua e hiki ole ai ke kolohe." " Na oukou e noonoo ma ke koena." " 1 ka wa e hooikaika ke kumu pule hana 0 ka Ekalesia Enelani e lanakila maluna o kona poino, i ka wa e hoohaumia ana kona ohana ia ia iho, o ke kuma ma ka inoa kahu ekalesia ka ona i ka uku makahiki o kona mau tasani dala he nui, keiiele ia iai 'ka makaikai i o a ia nei, ke uhauha la me ka hoomaunauna ana i ka waiwai, inu nui i ka waina a me ka wai ona, pili waiwai, malama 1 na hale hula ma Ladana a ma kahi e, oi kena lilo mamua o kona ioaa. " 220,000- wahine hookamakama ma na alanui o Ladana, a like pu no me ia ma na kulanaieauhale e ae ke kaulike me ka noi o na kanaka, oia ka h«a o ka politika o 3eritauia ame ke Ekaleaia Ēhelani." " I na makahikii hala'ku nei t he hapalua wale uo o keia huaheliu" " Aka, fna ke ikamai oi kelakela e pili nei i ko fieritania i ka noonoo i na mea e i maikii ai ka noho ana, na loaa ia lakou ka meā e papalua'i ka huahelu o na wlahine hookamakama." U I ka hoohalike ana i ka helu kanaka o na aupuni hui ekolu o Beritania me ko na aupuni e ae o Buropa, aele i like me ko Farani, ame ko Alemania, ke hoohalike me ka nai 0 ka aina." '• Ina he aupuni akamai, nonnoo maikai, a makapo ole i ka nui o kona hookano, ina ua olelo iaia iho no." "E hooluolu kakou ) ka noho ana o na makaainana, no ka spea, aole pono kona ola ana, oia wale no ke kumu o ka mahuahua

ole ona ohana. Aole hoi i noonoo pela ka poe hana kanawai." "Ua kuhi wale lākou oke kumuo ka emi ana o na kanaka, o ka paa o ka berita mare, ame na kanawai e alai ana i ka mare pono ole ana." "Nolaila, ua wikiwiki lakou e wehe keia alai, a kukala aku i ka noa o ka mare kanawai ole. Oia hoi ona keikikane anie na kaikamahine he 15 a 16 paha na fnakahiki, ua hiki i keia wa'ke mare me ka ae ole o na makua, a ua hiki ia lakou ke noi i kela kumupule keia kumupule e hoomaikai i ko lakou mare ana." " Aole pilikia no ka mare, aole kanawai e alai ana, e like me ka inu ana i ke kiaha bia, pela no ka mare ana, aole kan&wai." " Ina no a hala kekahi mau hebedoma, ua pau paha ka hQihoi o ke kane no kana wahine, a ina he kina paha ko ke kane a ka wahine i ike ole ai mamua, ina he uluhua, j apiki, manao e ae paha, a holo kekahi o laua ma kahi e, o ka pau no ia, aole i mareia," " He haalele ino paha, he oki mare me ka oluolu paha, hele kela ma kona hele, a hele hoi keia ma kana, aole e manao hou ka berita mare mua, ke kaliia nei ka manawa e hoao hou ai." " Ina paha o Moliere i keia wa, aole paha e aa e olelo, ma Ladana no nae, o ka bigania, (ka mare papalua) he karaima ku i ka liia." " Mamua iho nei, ua haiia ma na nupepa ka hana ana a, kekahi kanaka lo'le bipi o Beritania, kai hoao i ka mare kanawai ole, a ma kana mau wahi i hele ai imua o na kahunapule he 14, ua haawi i na wahine he 14 kona inoa, kona puuwai ame kona manaoio." " A o kekahi wahine kuai olepe, ua mare ia me na kaae he umikumamakahi, eono no Enelani, eha no Sekōtia, hookahi no Irela,pi. He pu-a okoa, wahi a kekahi mea paani la« puwale." " Mamuli o keia imi noonoo oi kelakela o ka poe hnna kanawai ma Beritania, ke mahuahua io nei na kanaka, aka, heaha ia mau kanaka? he mau kanaka anei? " " O na wahine i haaleleia ( a, ma ia mau mare maikai, ua aneane pau i ku haaleleia,) ke hele la lakou e hoomahuahua i na wahine hookamakama. Ua paapu na keiki, aole o lakou hale, aole kapa, aole berena a mea ola, ua auwana io a ianei ma-ka aina a ma na alanui o ke kapitala, e huli ana i ka makuakane ame ka maleuahine kai mahuka. Hookahi no ke kuu upena ana o na polieemen, ua loaa he 19,000 i ka la hookahi." " E aoia anu keia mau keiki poino maluna o na moku, ame na hale paahao o ke aupuni." Oia ka lua o ia ekalesia maemae hookahi aku Haku Bihopa e kaena nei. Ma ko lakou hua e ikeia'i. . Aole olelo no kona hele ana mai,'mai na Aposetole mai, ua lawa ia ia Aeioū Y. M., mamua aku nei. Ae, maemae kona mau Aposetole o Heneri VIII ame Cranemera, he hemolele ka moekolohe, ka pepehi kanaka, ka pakaha wale, hemolele ua ekalesia nei ma kona mau Aposetole, hemolele kona hua, okipau maoli, kei! ka hemolele! Lua ole ka haumia! (Noloko mai o ka buke a Eugeni de Mire,court i paiia i ka makahiki 1562.) Y. M. VINIKA.