Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 31, 30 July 1864 — KA HANA ANA O KA AHAHUI ELELE. [ARTICLE]

KA HANA ANA O KA AHAHUI ELELE.

Poalima, lulai 22, 1864.—La 11. Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 12. Aole i hiki mai ka Moi. Pule ia a pau. Heluhelu ia ka moolelo, a apono ia. H. H. Pareka. Noi mai oia, e aeia'ku e waiho mai oia i kekahi palapala imuaokeia hale, e hoike mai ana i ko lnua haalele ana i ko laua noho Elele, oia a me Mr. Gulika, ka Elele o Kohala ame Kona Hema. Ua aeia aku, a ua heluhelu mai laua i ka leta a makou i pai ai i ka pule i hala iho nei, a ua haalele laua i ko laua noho Elele. Ka Loio Aupuni. Hai mai oia, ke nawaliwalinei no ka Mai, aka, he manaolana no nae kona e hiki mai ana ia i ka la apopo. R. C. Wale. Hoike mai oia ika hoike a ka hapanui oke Komite Hui no ka noonoo ana i ka ninau mana, a hoike mai no hoi o V. Kanuka, he hoike hapa uuku no ia Komite no. CJa heluhelu ia, ano ka hai ana mai j a ka Hope Peresidena, ma ka rula, aole oia j ka mea itr.ua o ka hale, nolaila, ua waihoia ia, a ua hapaiia ka noonoo ana no na hana imua o ka hale. Ke Kuhina Nui. Noi rrai oiae hoopanee ia kahana, aua hoole ia. Aua hooholoia e hapaiia ka heluhelu ana i ke koena o ke Kumukanawai hou, hooholoia, a ua heluhelu ia. R. C. Wale. Noi mai oia e heluheluia ka pauku mua o ke Kumukanawai, a e hoopaapaa ia, ua hooholoia. R. C. Wale. Noi inai e hooholoia ma ka iieluhelu alua ana ka pauku mua, a ua kamailio mai no hoi no ke kumu e pono ai ke hooholo. G. B. Ukeke. Noi mai oia e hoopanee ka hana a ka Poakahi, hoole ia. loane li. Ninau mai no kekahi mau mea pili i ka rula. Hon. G. M. Lopikana. Hai mai oia, ua heluhelu ia ke Kumukanawai hou, mai ka mua a ka hope, a o ka panku mua keia e noonooia nei, ma ka heluhelu alua ana. V. Kanuka. Noi mai e hoopaneeia ka hana a ka Poakahi, hoole ia. D. H. Hikikoke. Noi mai e hoopanee ia i ka hana a ka la apopo, hora 12 awakea. Hooholoia. Poaono, lulai 23, 1864.—La 12. Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 12 M. Pule a pau. Heluheluia ka mooielo a aponoia. Aole i hiki mai Ka Moi. ! Kaheaia na Palapala hoike a NA KoflfflTß. Hope Parcsidena Lopikana. Hoakaka mai oia e hapai hou ia ka olelo hooholo a ke Koraite Hui o nehinei, ka hoike a ka hapanui ame ka hapa uuku. K. C. Wale. Noi mai oia e hoomoeia na | palapala hoike a ke Komite Hui ma ka papa.

M. Kahananui. Noi mai oia e hoopanee ia ka noonoo ana o na pauku o ke Kumukanawai, a hala na pule Eono, i hiki ai ke noonoo pono ia. No ka mea, aole keia he tnea uuku, aka, he mea nui. |i ; P. F. Koakanu. Noi mai oia e hoopanee ka Ahaolelo a hala i Elua malama, a hoa!lcaka mai no hoi i na kumu o kona noi ana |'mai, e hoopaneeia ka hana. A penei kana t>iau olelo: !* "E Ka Moi, na'Lii, ame ko'u mau hoa Elele. Ke noi nei au e hoopaneeia keia Ahaolelo a i elua malama mai keia la'ku. ihiki ai ia'u ame ko'u mau hoa Elele paha ke hoike-ike aku imua o ko'u poe nana i )ioho mai e hana ī ke Kumukanawai e maiiaoia nei e hooholo, malia paha e makemave ana no lakou e hooholo e like me ka mea ? waihoia mai nei imua o keia Ahaolelo, a o leo'u hooholo ana a hoole ana paha i kekahi p keia mau pauku o ke Kumukanawai me ko /akou noonoo a kuka mua ole ana, alaila, e Jilo paha ia i mea nou e ahewaia ai a e hoino mau loa ia'ku ai ma keia hope aku, a e kaIhakahaia ia mea i kiko Elele no ko'u inoa pme ko'u hanauna." ! 3. W. H. Kauwahi. Hai mai i kona mataao kue no ke kaa ana o ke noi mawaho ae 'o ka rula. ' C. H. Judd. Olelo aku oia, o ka mea imua o ka Hale, ke noi a ka Elele o Hana. Hope Paresidena Lopikana. Olelo mai oia, he hiki no ke hoopaapaaia keia ninau hoopanee, no ka mea, aia ke noi mawaho ae b na rula. J. W. H. Kauwahi. Hoakaka mai'i kona m&nao ame kona kumu i kue ai i ke noi e •'hoopanee eono malama, a i elua malama. C. H. Judd. Hoakaka mai, i hiki ai ike paiia keia Kumukanawai hou e manaoia nei mai Hawaii a Niihau, i ike mai na kanaka, nolaila e pono ai ke hoopanee. J. W. H. Kauwahi. Hoakaka hou mai no oia i kona manao aohe pono ke hoopanee a ke hoolaha hoi i ke Kumukanawai i keia wa imua o ka lehulehu.

J. P. Green. Hai mai oia i kona manao, oia no kekahi tnea i hoole loa i ka hoololi ana i ke Kumukanawai, a oia no kana mea i hai mua ai, aka, o ka mea nae nana i noi mai ame ka mea nana i kokua mai o laua no kai hooholo mamuli o ka olelo hooholo e kue ana ika oleloia. " Aohe mana mawaena o neia Aha, ame ke Akua," a e ae ana hoi i ka mana o keio Aha. Apono no oia ika hoopanee, i ike mai ka lehulehu i ke ano o ke Kumukanawai hou. P. F. Koakanu. Kue no ina olelo aka Elele o Lahaina, malia paha oia no kai makaukau, aka, he makemake nae oia e hele aku e hui me kona poe nana i koho mai i hala ole ai oia ma ka hoole a ma ka hooholo ana. Heaha la ka pono e huna ike Kumukanawai, pehea e ike ia ko lakou manao mahope iho o ka hooholo e ana ? H. I. Wana. Kue oia ikn hoopanee, no ka mea, aohe ia i kupono me ka olelo hoolaha a Ka Moi, aole no hoi ia palapala i kauoha mai e hele hou e kuka me na Makaainana, makemake no oia e noho ianei, a hala i elua malamae kuka'i me Ka Moi, mamua o ka hoi ana. Paulo Kanoa. Kokua mamuli oka manao o ka Luna o Lahaina, me ka wehewehe mai no i na manao e pili ana i ka pono o ka olelo aka Luna Eieleo Lahaina. Anolaila, ina no e nele ka Luna o Makawao, Koloa, a me Koolaupoko, alaila, aia no ke hamama la ka puka e pono no ke puka aku. Hai no oia, ekolu wale no mea nana i hana i ke Kumukanawai oka 1852, oia o li, Lee ame Kauka, (G. P. Judd,) a kokua maoli no hoi oia i ka Elele o Lahaina, anolaila, e pono no ke hooholo, no ka mea, eia ia nei na kanaka a pau. (E pono ia oe eP. K., ke nana ike kanawai i hooholoia i ka mak. 1851, i ike oe i ka mea nana ī hana i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852.) G. B. Ukeke. Hai mai oia, oia kekahi mea e kokuaana mamulio ka oielo hoopanee me ke kumu no nae. Olelo mai oia, ua kahea'e no Ka Moi ma ka leo, aka, aole nae i hoolaha'e ina pauku o ke Kumukanawai. Ina ua pai eia na pauku hoololi mamua, i na ia ua pono. Ina no ua naauao ka Luna Elele o Lahaina ame ka Elele o Hanalei, nolaila paha ko iaua wikiwiki e hooholo! E hooholo. He mea puua ka pulale, no ka mea, ua ike iho no kakou i ka uala he maikai ke kino, aka, he makika oloko, nolaila, aole pono ke hooholo wikiwiki. Aole no he olelo ana no Kauai, he aina hee wale no ia; a kokua nui'oia i ka manao e hoopanee i eono pule.

C. e. Harris. Hai mai oia ua lohe mua no ka Moi e hoopukaia mai ana no he noi e hoopanee i keia la, anolaila, ua kakau mai he palapala e hai mai ana i kona makemake e hoopanee ole ia ka hana oiai oia e nawaliwali ana. A hai mai no hoi ike ano oka aelike| ana o na Elele i hele mai no e kuka, anolaila, ma keia noi ana e hoopanee, me he mea | la e hele aku e kuka me ka poe e ae, aole me ka Moi. Hai mai oia, aole pono ke hoolaha wale i ke Kumukanawai e manaoia nei, me ka hoolaha pu ole ia o na kumu i hanaia'i ona hoololi. Olelo oia, he pono ina e makemake ana e waiho aku ia mea imua o na Makaainana, e hooponopono mua oukou. A kamailio mai no hoi, no na mea i hoopukaia e ka nupepa Pacific Com. Advertiser, &c. Hai hou mai no, ina e wikiwiki i ka hoopanee ana, alaila. pehea la e hiki ai ke hanaia ka Bila Haawina ? Hai mai oko lakou makemake e kauoha koke ia na Ahaolelo kau Kanawai, a olelo mai no hoi, o na Lunama-] kaainana no i kohoia, o lakou no ke Ahaolelo ana, a oia no ka mea i manaoia e ka pauku 79 oke Kumukanawai e manaoia nei. A olelo mai no hoi oia, ua ku anei i ka hanohano me ke aloha hoomaikai hoahaahaa i ka Moi ka hoopanee ana i keia Aha, oiai oia e mai nna. J. P. Green. Hai mai oia, ua like kona manao me ko ka Loio Aupuni ma kekahi mea. Makemake au e waiho aku i keia Kumukanawaiāmua o ko'u poe makaainana, aole o'u makemake e aoia mai lee ano o kela a me keia huaolelo a'u no i ike ai, me ke kau i ke ano e ae maluna o ka'u mea i ike maopopo ai, e like me ka maopopo ia'u, o ka eleele me ke keokeo. Kue loa oia ike ao mai oka Loio Aupuni. -C. Harris. Hai mai oia i kona manao no keia kumu kamailio a ka Elele o Makawao. A hai mai oia, ua like no ke ano oka Loio me lee Kahunapule, a me kekahi mau olelo e ae no hoi. H. J. Wana. Noi mai oia, e hoopaneeia ka hana a ka hora 12 o ke awakea o ka Poakahi. Hooholoia. Poakahi. lulai 25, 1864.—La 13. Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 12: Heluheluia ka moolelo aponoia. Pule a pau. Noho mai ka Moi ma ka Noho Paresidenn. Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hoike mai oia i ka manao imua o ka hale, oia no ka olelo noi a ka Luna Elele o Hana.

Ka Moi. Hoike mai oia he olelo e noi ana, e kalaia mai oia no kona eha, a e noho no oia ilalo e kamailio ai ī kona manao. A noi mai oia i ka Elele o Hana, e hoihoi hou i kona manao noi e hoopanee ka halawai ana o keia Ahaolelo Elele. Hai mai oia pehea la e hiki ai i na Elele. ke hoi aku a wehewehe i ko lakou manao a me ke ano no hoi o na pauku hoololi o ke Kumukanawai, no ka mea, aole no i wehewehe pono ia'ku i na Elele ke ano o na huaolelo i hookomoia iloko 0 keia Kumukanawai. Akahi no a i keia la 1 hanaia'i ka aelike mawaena o ka Noho Alii o Hawaii nei, na'Lii, ame na makaainana, ina ua manao kekahi poe he olelo aeiike ke Kumukanawaio ka M. H. 1852, ke hoole aku nei au, aole. Aole no e hoahewa mai ia ia na poe a pau i heluhelu a i ike no hoi i ke ano oke Kanawai. Aua hahai no hoi oia mamuli o ke ao ana a na poe akamai i ke Kalaiaina a me ke Kanawai, a oia wale no kana mau leo hoolohe, aole o ka leo o ka poe ku i ka wa, ame ka poe kuleana ole. He nui no hoi ka hoopuka ia ana ona huaolelo kipi, a me na huaolelo hoohaunaele, a ua mnkaukau no ia e hoopio a e kinai akn ia mau mea ke hiki mai. M. Kahananui. Noi aku e hoihoi mai i kona manao i noi ai e hoopanee i eon» pule. P. J. Koakanu. Noi mai e hoihoi ia kona manao i noi ai e hoopanee i elua malama. Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hoopuka mai oia he olelo hooholo, e noi aku keia Ahakuka i ka Moi, e kauoha ae i kona Kuhina Kalaiaina, e kauoha aku e koho hou i Elele no ka Apana o Kohala a rae Kona Hema, no ka mea, ua haalele maoli mai na Elele o ia mau Apana. Kanuka. Noi mai oia e koho hou ia i | Elele no ka Apana o Hiio, no ka mea, ua loIhe mai oia i ka haalele ana i kona noho, ua hookomoia ia hoololi. G. M. Lopikana. Hai mai i ko ka Moi I hai ana mai ia ia, ua hoi aku o S. Kipi, mamuli o kona pilikia, a aole oūa manao e hoi hou mai ma kona noho K'iele. P. F. Koakanu. Kue ike koho boa ana i Elele no na apana i haaleleia e na Elele.

C. H. Judd. Hai mai oia, ina he mana ko keia Ahaolelo Elele, e kauoha e koho hou i Elele, alaila, e pono no ke kii hou lakou i na Luna i haalele iho nei. G. M. Lopikann. Kue oia i na olelo a ka Luna Elele o Koloa, me ka hai mai no hoi, aole i hana kela inau Apana i ka hewm e hiki ai ke hoonele i ko laua leo iloko o keia Aha, a ina laua e hoole i ke koho hou mai i Elele, alaila, no laua no ia hewa.aole noke> ia Aha. A hoike aku no hoi oia i ke ano o ka oleio hooholo, oia no hoi ke noi aku i ka Moi e ae e kauohn i kona Kuhina Kalaiaina, e koho hou i Elele, no na Apana i nele i na Elele. J. li. Hoopuka mai oia a hoike mai i kekahi mau manao pili haiolelo. J. P. Green. Manao oia aole i keia Aha ka mana e kauoha aku i ka Moi e koho hou i nmu Elele no na Apana Elele ole. Aia no i ka Moi ia wahi. G. GB. Ukeke. Hai mai oia i kona kokua i ka olelo hooholo, ina no e make kekahi Elele, pono no ke koho hou, a pela nohoi ko haalele kekahi Elele, aole pono o ka hoonele i kekahi mau Apana i na Elele. E noi aku i ka Moi e kauoha i kona Kuhina Kalaiaina, e koho houi mau Elele no na Apana i nele. J. H. Judd. Koi mai oin ina ka olelo hoo* holo e lawe mai no ka hale a e lohe hoi ika olelo a ka Moi no na mea e pili ana i ke Kumukanawai hou, a pau ia, hoopanee ka noonoo ana i eono pule. Kanuka. Kokua mai oia i ke noi a ka Elele o Koolaupoko, me ka hoole maopopo mai no i ke kumu ole o ka hoole. J. VV. H. Kauwahi. O kona mau nooke kue i ka hoopanee ana, me ke noi mai e hapai ka hana, no ka hala o ka manawa, a kamailio no hoi no ke kumu e pono ai ke hoomau i ka hana. J. li. Hoopuka mai oia i kona manao oiai ua hooholoia iho nei, e koho hou i mau Eleie no na Apana i nele ī na Eieie ole, nolaiia, i pono ai ke hoopanee a komo mai na Elele o ia maa wahi, no ka mea, he leo ko ia mau Apana iloko o keia Ahakuka, aia a akoakoa like alaila, pono ka hana ana. Aohe pono o ka wikiwiki, a kue oia i ka manao o J. W. 1 H. Kauwahi. Hanemo. Hoopuka mai no oia i na manao waihooluu like me ko kona hoa, a o ka laua kalai olelo like iho la no ia. Kue loa oia i ka hoopanee, me ke noi mai no hoi, eia no na opu noonoo iloko o keia hale. C. K. Bihopa. Olelo mai oia, he nei pone io nq keia e noi ia nei, e wehewehe mai ka Moi i kona manao, a o kona mau Kuhina paha, no na pauku hoololi -o ke Kumukanawai, alaila, e hoopanee ka hana no na pule eono. No ka mea, ua hele mai kekahi o na Elele me ka ike ole maoii i ke ano ona mea e hana ia'ku ana, a o ka Moi wale no a me na Kuhina ona, kai ike i na mea e pili ana i ka hoololi ana i ke Kumukaioawai, a aole no hoi oia -i ike i ke ano maoli o ka Olelo Hoolaha Alii, & aole no hoi he poe e ae i ike e hoololi maoli ana ke Kumukanawa! ke ano o keia Aliakuka, a nolaila, aole pono iki i ka hookikina aku i na Elele maikai I hiki mai nei e hana i na hana a lakou no i ike ai he pono ole. A ua olelo «uiia no hoi no na mea e piH ana i na Aha Elele o Amenka Huipuia; aka, aole nae peneia ka hana ana, aka, ua noonoo pono ia na mea a pau, a ua waiho mua ia aku no hoi ia mau Kumukanawai imua o na kanaka. A eia hou no hoi, ma ka olelo a ka Lunakanawai Kiekie, e i ana, aia a kahea pono ia ka Ahaolelo EleU, alaila, mana. A no ia mea, aole loa he po» no o ka pupoahulu ana i keia mea. C. De Varigny. Ua hai m»i oia no na olelo a ka Mea Hanohano C. R. Bihopa» e i ana no hoi, o keia Kumukanawai, he mea wale no i hookumuia i kahua no kekahi K«» mukanawai hou, ke noonoo ia iloko o ke» Ahaolelo. Ua hooholoia no, he mana m ke keia Aha, a o kona makemake no e hooMk"kaia no ka hana, a pau ka noonoo aoa> aliila, ikea ka pono a me ka hewa, akitla f waiho aku imua o na Makaaianna> A eia no hoi kekahi, pehea la auanei Wa Moi e hoakaka mai ai, me ka hoopuka ole mai no hoi o ua Elele i ko iakou m&nao, nolaila, he mea maopopo aoie no ia o na manao wehewehe a pau. 0 ka moolelo o na hana ka mea nana I e weiiewehe maopopo mai i na mea i manao ia no kekahi mau kanalua no kekahi mea. e pili ana i ke knikahi paha iwaena o kekahi mau Aupuoi, 3cc. A noiaila, pooook j ke hoi aku a hoike imua o na Makainaaa i na mea hoakaka ponp ole ia. Mai olelo no hofoukon e hookikina aku ana kou ia oukoa f no ka mea, aole pela ko ma» j \kou manao. J

C. H. Judd. Ina uamakauia ka hoopanee, o paiia aunei a hoolahaia imua o na kanaka ke Kumukanawai hou e manaoia nei, a heluhelu mai na kanaka a kuhihewa, aiaila, ua ahonn ka hoole ana i keia Kumukanawai hou, ameka kuka ana no ia mea. Ua makaukau no oia e hoolohe i na olelo ma na mea a pau a ka Moi e manao ai e w.iiho mai imua o keia Ahaolelo Eiele, e pili ana ma keia Kumukanawai, i hiki ai ke hele aku e hui me ke kuka pu hoi no keia Kumukanawai hou, a e noonoo loihi hoi no ia mea, mamua 0 ka hooholo ana. Ke Kuhina Nui. Wehewehe mai oia i kona manno, no ke ano o ka hana a na Elele, e kue ana i ko lnkou koi ana e hoopanee, a e i mai ana no hoi e pono no ke noho a e kuka, no ka meu, oia ke kumu o ke kauohaia ana'ku. A ina no oka poe e makemakeana e hoopanee, e pono no ke hoi,aia no ka puka ke hamama mai la. E pono no e hoomanawanui i ka hana, e pono no e hoomakaia ka hana, &c„ dcc. E pono no e hoomanawanui. P. Nnhaolelua. Manao oia nohe mana o na Elele a me keia Aha, e noi a e hoopanee 1 ka hana a hala elua mahina, aka, ua mana no lakou e hoopanee i ka hana mai keia Ja aku aika la apopo. Pela ko'u manao, ina aole au i kuhihewa. He ninau mau no keia o ka hoopanee, aole i keia ia, aole inehinei, aole no e kala, &c., &c. He pono no ke noono mua i na hana e waihoia mai ana. Hoole loa no oia aole aole pono ke hoi e kuka, ua ike auanei ia poe i kapalapala, e hoi aku ai e kuka. Pehea la ka manao o ke Kiaaina o Maui, ilaila no hoi kahi ikuai ona haie hoonaauao, nele iho la ka paha kona aina i ka poe ike ole ? Alohawale iakou. G. M. Lopikana. Kue mai i na olelo a ke Kiaaina o Maui, a ua apono no oia i ke j noi a na Elele, a ua pili wale no ia i na Elele a me ko lakou poe nana i koho mai, i ke kukakuka ia ana o na mana, ua olelo nooia i kona manao, oia hoi, ina e makemake na 'Lii a pau e haalele i keia Ahakuka, aia no ia ia lakou, a o na mea e pili ana i ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, a ua kaumaha nooia i ka ike ana'ku i kekahi poe e kanalua ana no ko lakou mana ole, a ua hoao no oia e hoopau ia kanalua o ka poe i konoia me ka manao aohe mann, i hiki ai ia lakou ke ku ma ke kujana okoa, a me ka hala ole hoi o ko lakou iini e komo mai e lawelawe pu mai iloko o keia hana. Makemake no oia e hoopanee, aia nae a noonoo mua ia a pau ka heluhelu alua ana o ke Kumukanawai, alaila, kupono ke hoopanee ka hana, i maopopo ai ka hanaia'nao na pauku hoololi a pau, a me ke ano no hoi o ua mau pauku la, &c., &c. Kue no hoi oia ina olelo ake Kiaaina o Maui, e kapa anaikeiahana ame keia noi e hoopanee, e keakea ana i ka hana, aole loa pela kona manao, no ka mea, ua hoea mua no ia mea imua o ka hapanui o na Elele, i ka wa a na Elele i lohe ai i ka Olelo Hoolaha Alii, mailaila mai no ka pukaana o keia kanalua ana no ka mana, a ua mahalo oia no ka naauao o ka Elele o Koloa, no ka mea, ua hoike mai oia i kona manao o kauia auanei ke kiko eleele maluna ona, ame kona hanauna.' He nui ka mahalo i keia kanaka opiopio ka Elele o Koloa, e makee ana i kona inoa maikai, o kauia auanei e ke kiko eleele, ina oia e hoomaka i ka hana no keia Kumukanawai hou, me ke kuka a hoikeike mua ole aku ia mau mea imua o ka - poe nana oia i koho mai, aua nui loa ka mahalo o ka Hope Peresidena i keia mau manao maikai, hoopono, i hoopuka ia mai e ka Elele o Koloa. C. H. Judd. Ku mai oia a koi no e hoopanee no, a ninau i ke ano o ka hooholoia'na 0 ke Kumukanawai. Wehewehe mai no o Harris, a m6 ka Hope Pereaidena, Lopikana, e hiki no kē hapui ia ka noonoo ana o kekahi pauku ke noi ia a kokua ia ma ka heluhelu akolu ana o ke Kukanawai hou, e like me ka rula inau o na Aha kau Kanawai. C. C. Halaki. Hoakaka mai no oia ike ano oka mea e manaoia nei e hana aku, a ninau no hoi i ka Elele o Koolaupoko, pehea la auanei e malamalama ai ko oukou manao, ke ike ole oukou ia manao iloko nei, a aole no hoi ona ike i ke ano pono o ko na Elele hoopaa ana iho ia lakou ma keia olelo hooholo, no ka mea, malia paha, ua hoole oukou 1 na pauku n pau, aJta, aole nae ona manao pela, no ka mea, ua hoopuka mai no kekahi poe i ko lakou mau makemake a me ke apono no hoi i kekahi o na pauku hou o ke Kumukanawai hou. A hra mai no hoi oia iko ka Moi hana ana mai kona hoi ana mai a hiki i keia wa,ma ua Kumukanawai nei,me ka heluhelu mau no hoi ia mea, mamua'ku o ka waiho ana ia mea imua o keia Aha. A, aohe no hoi ona kanilua ina e hooholoia e keia Aha keia Kumukanawai, alaila, e pono ana no na kanaka i na mea a lakou e hooholo ai. A koi mai e hana koke no, aohe make hoopanee. Kanuka. Hai mai oia i kona manao, aole loa kekahi wahi noi a n i Elele i ae pono ia mai, a nolaila, manao no oia e kokua no mamuli o ka Luna Elele o Koolaupoko, makemake no oia e hoi aku no e* kuka me . na Makaainana o kona Apana. Aua ma- { nao no oia pokole kup«ao no nS anabulu I ekolu. Makemake no oia e rio6hbo loihi, a \ e kuka pono no tyoi, no neia mēa, i hiki ai liiwe mai i na olelo hoopaapaa kupono, no K, ....

ka mea, aole o ka poe kuaaioa ka poe like me na Loi, a me na Lunakanawai, a me ka Moi no hoi, nolaila oia i makemake ai e hoopanee ia ka hana e like me ke noi a ka Elele o Koolaupoko. C. H. Judd. Pehea la e hiki ai ke noonoo pono ia, a ke hoopaaa ia hoi keia mau mea i waihoia mai nei imua o kakou, oiai aole na Elele i makaukau, a oiai hoi ua makaukau na aoao e ae. C. De Varigny. Hooponopono mai oia no kekahi mau olelo a ka Elele o Koolaupoko, me ka i mai no hoi no na olelo a ka Luna Elele o Waimea, manao oia ua oi ka pono o ka noho i Honolulu, mamua o Waimea ; no ka mea, aia ilaila kahi o na kanaka a pau o kela ano keia ano i lawa i ka naauao. Kanuka. Oleio mai oia, aohe oia he Loio, a nolaiia kona makemake e noonoo loihi. K. C. Wale. Hoopuka mai i kona manao no na olelo a ka Elele o Koolaupoko, a me Waimea, a hnike mai i ke ano e hiki ai ke hooholo pono ia ka hana. oia hoi ka hoomaka koke no o ka hana. a pela no hoi e loaa ai i na Elele ka naauao a me ka ike, a hoopuka mai no hoi oia i kona kokua i ka manao o ka Hope Peresidena, G. M. Lopikana. W. T. Martin. Hoopuka mai oia i kona kokua i ka hoopanee ana, e like me ke noi a ka Elele o Koolaupoko. Kepoikai. Noi mai oia e hoopanee loa ia ka olelo hooholo e noi ana e hoopanee, a e waiho loa ia mea ma ka papa, me ka i mai no hoi, makehewa ka hoi hou aku na na kanaka eao mai. Noi mai oia e hana no. J. li. Wehewehe mai oia no na mea im,ua oka hale. Mahope iho oke kamailio loihi ana, noi mai oia e hoopanee, alaila, heluhelu mai na pauku hoololi o ke Kumukanawai. Ma ke noi a ka Moi, hoihoi hou oia i kana noi. I

H. J. Wana. Ninau mai oia ike Kuhina o ko na aina e, e hai mai oia i ke ano a me ka pilikia o ka hoomau ana o ia mau huaolelo, e like me ke ano mau. A heaha hoi ka pilikia o ka noho ana o ka Moi a me kona lahui ke mau keia huaolelo, a heaha hoi ka pamaikai o keia huaoielo hou ? Aole au i manao he pono ke lawe mai i na olelo a Sir Jahn Bowring, pono no e noonoo no keia Aha nona iho.

Ka Moi. Wehewehe mai oia i kona manao no na mea imua o ka hale, me kona manao no hoi, aohe i ike maopopo ia na mea a ka Elele o Koolaupoko, me ka hoololi hoi a ka Elele o Hamakua, no ka mea, ke i mai nei ka Elele o Koolaupoko, he makemake oia i e hoopanee i hiki ai ke noonoo oia no na! hoololi o ke Kumukanawai. a o ke noi no hoi i a ka Elele o Kau, e hele _aku e hui me ia kona poe nana i koho, a me he mea la,e makemake ana oia e hoi hou i hiki ai ke heluhelu i na buke, a i ao ai hoi ī keia hana o ke Kalaiaina, ina pela, alaila, no keaha no oia i hoomakaukau e ole ai no ia mea,. mamua o kona hoolaha anai kona inoaehohoia i Elele no Koolaupoko, a e kokua no hoi oia i ka hoololi a ka Elele o Hamakua, i hiki ai ke noonoo ponoia, a nolaila oia i apono ai i ka noonoo ana mahope aku o ka heluhelu alua ia ana o na pauku hoololi, nlaila, hiki ke hoi aku e halawai me na haku, me ka hiki hoi ke hoomaopopo aku i na mea i hanaia ianei,. ine ka wehewehe kupono aku i na manao a pau. Nolaila kona mahalo nui i ka olelo hoololi a ka Elele o Hamakua, a ua wehewehe moakaka mai oia i ke ano pono ke hanaia e like me ke noia ka Eleleo Hamakua. J. P. Green. Hoopuka mai oia i kekahi manao e pili ana i ke kokua i ka hoopanee. D. H. Hikikoke. Kokua oia i ka hoololi a ka Mea Hanohano G. M. Lopikana, ke hookomoia nae i 6 pule. Ae mai no e hoololi, a o ke kumu o kona kue ana, no ka loihi loa o kahi o kekahi poe Elele, nolaila, pokole loa na la he 30. C. H. Judd. Noi mai e hoihoi hou i kana olelo hooholo, a ua kokua aku i ka olelo hooholo a ka Luna Elele o Hamakua. A ua hooholoiA ka olelo hooholo a ka Mea Hanohano G. M. Lopikana. J. P. Green. Noi mai e haawiia i 10 kope o ke Kumukanawai houi na Elele pakahi, a ua kokua ia, a hooholoia me ka hoopaapaa ole ia. A ua hoopanee ia ka hana a ka hora 12 o ka la apqpo. Poalua, lulai 26, 1864.—La 14, Halawai ka Aha i ka hora 11. Pule a pau. Heluheluia ka moolelo, a aponoia. Hon. C. R. Bihopa. Wohewehe mai oia me ka ninau no ke ano o ka hooholo lou ana ame ka hoole ana, a makemake no hoi oia e kakauia ma ka moolelo o ka hale, na mea e hooholoia no ke ano o ka hooholo loa ana i na pauku o ke Kumukanawai hou. Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hai mai oia, o ka mea imua o ka hale, oia ke noi a R. C. Wale, hooholoia e heluhelu alua ia ka pauku mua, a ua ninau ka Hope Peresidena i ka makaukau o ka hale no ka ninau, a ua kue ia mai e J. P. Green. Hai mai oia i kona maopopo ole i ke kumu pono o ka hoopau ana i kela huaolelo like, a nolaila, makemake oia e hookomo i oielo pakui, oia hoi, e hoomauia no ka hnaolelo "lik'e," a wehewehe mai no hoi oia i ke kumu e heioia'i ia huaolelo pakui. His. Ex. R.C. Wale. Hoike mai oia, aole ona hoike mai i kekahimanao imua o na Ahaolelo, me kana hoike oie mai i na hoike no ia

mea, a hai mai oia, o Sir John Bowring- ka mea nana oia i hoike mai i ke kupono ole o ka huaolelo like, a ua maopopo no hoi ia ia ka like ole io no, a heluhelu mai oia i ka leta a Sir John Bowrmg, me ka wehewhe mai no hoi i kona mau manao ponoi no ia mea. A hoike mai no hoi oia, he kanaka haipule o Sir John Bowring, a hoike mai i kekahi buke Himeni i kakauia e ia kanaka kaulana, a olelo mai oia, aohe oiaio o ka oleloia ana ua hana mai ke Akua i na kanaka a pau me ka like. Hai mai no oia he kanaka heluhelu oio i ka Palapala Hemolele, a me ke Kauoha Hou, a aole no ona manao ua hana mai ke Akua pela, a me kana Keiki me lesu Kristo, ame koua mau Aposetolo. A hoike mai no hoi i kekahi mau pauku o ke Kumukanawai kahiko, (1852,) e hoike maopopo ana i ka like ole o na kanaka a pau.

V. Kanuka. Hoopuka mai oia ī kona manao, me Ua wehewehe mai no hoi i ke ano o ke kuhihewa a me ka hilihewa o na manao i hoopukaia e ka Mea Hanahano K. C. Wale, a ooike mai no hoi oia no kekahi mea i hanaia ma Copenahagena, ke kulanakauhale Alii o Denernaka. Me ka hoike maopopo mai no hoi, ua hana ia mai no na kanaka a pau a like, eke Akua. A olelo mai no hoi no ka hilinai a me ke pai ana no Sir John Bowolng. aole na hekumu pono e hilinai nui ia'i. He kanaka maikai no paha oia, aka, aole no ia he kumu e pono ai ka hilinai ana ma kana olelo. Mahalo nui no oia, me ka hai mai no ua hana mai no ke Akua i na mea a pau me ka maikai a me ka like, a no keia noho ana iho o ke kanaka. Hon. C. Kapaakea. Manao oia ua pono ka haalele ana i ka huaolelo 'noho like,' no ka mea, me he mea la, o ke ano oia pauku, e ola ana na kanaka a pau ma keia honua me ka make ole. James I. Dowsett. Ku mai oia a hai mai i kekahi mau mea pohihihi o ka olelo Hawaii a me ka olelo, Enelani, iloleo o ke Kumukanawai. His. Ex. R. C. Waie. Ku mai oia e pane no ke noi a ka Elele o Hanalei, e hoakaka aku no ka poino no ka poino nui i hookauia maluna o ka lahuikanaka, ke waihoia huaolelo like. J. W. H. Kauwahi. Wehewehe mai oia i kona manao no na mea e pili ana i keia pauku, a hoakaka mai no hoi i ke ano o ka inea e apono ai, elua ano o ka huaolelo 'noho like,' he maikai a he ino, a ina ma kekahi ano he maikai, a ina hoi ma kekahi ano he ino, no ka mea, e poho ia kakou ke ifoonoo pono i ke ano o ko kaleou noho -Aupuni a me ke ano o ka 'noho like,' malia paha auanei o hooholo kakou i ka olelo a lilo i mea e kauo mai ai a noho like na 'Lii a me ka Moi, me kakou na makaainana, nolaila, nonoi mai no oia e hooholo no e like me ka mea i paiia ma ke Kumukanawai hou e manaoia nei. James I. Dowsett. Noi mai oia, e hooponopono hou ia ka olelo, Hawaii.'a e kokua no oia i ka hookomo ana i ka huaolelo 'Lanakila a like hoi. Kokua ia e ke alii W. C Lunalilo. P.'F. Koakanu. Hoike mai no hoi oia i kona manao no ka ninau no ka huolelo (Equal,) like. Wehewehe naauno mai oia i kona manao no na olelo a ke Akua, me ka hoike mai no hoi i ke anoo ka huaolelo like, kona pono a me kona hewa. Kamaillo no hoi oia no na olelo a ka Elele oLahaina.me he mea la e makemakeana oia.e hookaawale aku i na'Lii mai na kanaka aku. A hai mai i na olela naauao he nui wale.

C. C. Harris. Ua hana io no ke Akua i na kanaka a pau me ka lanakila, a ua hana ia mai no hoi na kanaka a pau e ke Akua e noho like—a hai mai no hoi, i hoopau wale ia no ia mau huaolelo, a heluhelu mai no hoi i kekahi paregarapa o ka ol?lo hooholo a ka Aha Kiekie no ka hihia o ke aiii kue ia Keo Pu, a na ka Hope Paresidena i heluhelu nui mai ma ka olelo Hawaii i ka olelo wehe-' wehe a ka Aha Kiekie no ke ano o ka huaolelo " Equal," a he ano ole loa no keia huaolelo, i ka manao o ua Loio Aupuni nei, ame ka hoike loihi mai no hoi i ke ano o kekahi mau Kumukanawai, o kekahi mau mokupuni o Amerika Huipuia. (Eia ke kupanaha, ina he mea oie kela huaolelo, no ke aha la kona kamailio loihi ana ?) A hoopilipili mai no hoi oia no na mea e pili ana i na Kumukanawai o na mokuaina Hema. A he mea ano nui ole no hoi ia mea, he oleloa. no, a aohe no be mau ponoe liio ana ke hooholoia ka pauku me ka haaleleia o ka huaolelo " noho like." C. H. Judd. Kokua mai oia mamuli o ka olelo a ka Luna Elele o Honolulu, no ka mea, aohe no e pili ana keia huaolelo like i ka lawe mai i kekahi mana o ka Moi, nolaila kona kokua ana. W. T. Martin. Hai mai no oia *i kona manao no ka olelo " noho like," kokua mamuli o ka hoololi a Kimo Pelekane Elele o Honolulu. J. W. H. Kauwahi. Hoike mai oia no ka pono ole no ke hookomo i kela olelo noho like. a kue no hoi i ka hookomo i kela olelo. James I. Dowsett. Makeinake oia e ike pono na kanaka a pau i ke ano o ke Kumukanawai ma ka oleio Hawaii, e like me ko* na ike ma ka olelo haole, a i maopopo lea ai. M. Kuaea. Hai mai oia i ke«kumu o kona wikiwiki ole ana e kamaili imua o ke ; Alii, a o kona manao no e kokua ana ma-

muli o ka manao o ka Elele o Makawao, a wehewehe loihi mai no hoi i na olelo naauao pili Akua. J. P. Green. Hoopuka mai oia i kona manao e ae ana no i ka hoololi u ka Elele o Honolulu, a hoopuka mai no hoi i na olelo e pane ana ika Loio A upuni. Hai mai no hoi i kona manao e pono i na kanaka Hawaii ke kupaa ma keia mea, oia hoi ka noho like, no ka mea, ua iike no ke ano o ka ili keokeo, a -me ka ili eleele, a ua like no na mea a pau imua o ke Akua. Kepoikai. Hai mai oia.aohe pono ke noonoo ī ke ano kino a me ke ano uhane. Olelo mai oia aohe like o ke ano o ka noho ana, he ano eke kapa. He makemake ka kona e kau i ka mahiole. aka, he maka'u nae o kiiia mai. He makemake oia e kii aku ina gula o P. Kanoa, aka, mamuli no kiiia mai. A kahaha no hoi kona manao no ke kii hou ana i na uhane o Adamu ma. S. Hanemo. Hai mai oia, aohe like oka noho ana ona kanaka. Hoapono no oia ina pauku o ke Kumukanawai hou e waiho nei mai ka mua a ka hope. Ninauia, a ua hoole ia e na Elele, he 13 ma ka ae, he 7ma ka hoole. Ma ka aoaoo na'Lii he 13 hoole, a he 2 ma ka apono i ka olelo hoololi a ku Luna Elele o Makawao. Ma ka aoao hoole ka Moi. Ka Moi. Hoike mai oia ike kuinu o kona kue ana, a hai mai no hoi ma kana ike i ka moolelo o keia Aupuni, aole no i like ka noho ana o na'Lii a me na Makaainana, no ka mea, aia no ma ke koho ana e ikea'i ke kaawale no o ka noho ana. A hai mai no hoi oia i kona kue ana, olilo auanei i mea e poino ai na hana ma keia hopeaku. A hoole oia i ka ae ana no keia hookomo ana i keia mau huaolelo Lanakila a like hoi. No ka Imea, aia o ke kanuka waiwa, a kuonoono ke kohoia i Lunamakaainana, a ina e hooholoia keia hoololi e lilo auanei ia i kumu hoopaapaa, &c., &c.

J. P. Green. Noi mai oia e hooholo paa ia ma na ninau a pau e pili ana i ke Kumukanawai, e kakau inoaia na ae a me na hoole. Kokua ia e C. H. Judd. A ua hooholoia. D. H. Hikikoke. Hai mai oia no kona manao, ua hewa ka unuhiia ana ma ka olelo Hawaii, a ua pono ke hoopololeiiā. Ninaua ke noi a R. C. Wale, a ua hooleia e na Elele, a no ia mea, aohe no he kumu e ninau ai i na'Lii a me ka Moi, pela ka rula 0 ka hale, a ua hooleia ka pauku mua o ke Kumukanawai hou. R. C. Wale. Noi mai oia e heluhelu alua ia ka pauku alua o ke Kumukanawai hou, a e hoopaapaa ia, no ka mea, ua like no ia me lea pauku 2o ke Kumukanawai o 1852. A ua hooholoia. Helukeluia mai. R. C. Wule. Noi mai oia e hooholoia keia pauku ma kona heluhelu alua ana. Kepoikai. Hoike mai oia i kona kue no keia pauku, no ka mea, nolaila inai ka make ana o keia lahui, no kela inoa lehova, a me na olelo lapuwale e ae, he menemene makou 1 ka hoopuka aku ia mea. P. F. Koakanu. Hai mai no oia ike ano like o kona manao me ko ka Elele o Wailuku. no ka mea, o ka huaolelo lehova, heolelo Hebera. S. Hanemo. Noi mai oia e hoopaneeia na huaolelo a pau. A hoopuka hou mai no oia i kekahi mau olelo ano ole, oia hoi ka hai mai, he akua okoa ko kekahi a pela hoi kekahi, o Pele ke akua o kekahi. a pela'ku, a ina e hoopaa ia keia pnuku, alaila, nolaila mai no ka make o keia lahni. V. Kanuka. Kokua no ika manao o ka Elele o Lahaina. Ninauia. a o S. Hanemo wale no kai aeia, a he 16 poe ma ka hoole, aole i koho kekahi poe. Aua hoole pau loa na'Lii, a malaila pu ka MoiNinauia, a ua hooholo ia kona heluhelu alua ana, a e hoopaapaa ia. J. P. Greena. Noi mai e heluhelu nlua ia ka pauku akolu, a ua hooholoia, a heluhelu ia. Noiia mai e hooholo. M. Kahananui. Noi mai oia e hookomoia i hoololi, oia hai penei, "aole loa e kauia kekahi kanawai e keakea ana i ke pai palapala," a ua kokua ia. H. J. Wana. Haawi mai oia e hoololi. J. P. Green. Makemake oia e wehewehe mai ka Loio Aupuni i ke ano o ka haulele ika pauku kahiko. Pane mai o Harris, na ke Kuhina Waiwai e pane mai no ia ninau. A ae mai no oia, a ua makaukau e pane mai. Aka, ua noi eia mai e hoopanee, aua hoopaneeia a ka la apopo, hora 11.