Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 31, 30 July 1864 — He Ia pae iuka. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

He Ia pae iuka.

I kr Kookoa ; Aloha oe :—la'u i naue heleakuai ma keaianui o Hanakapaepae, a loaa aku o Pu'uikawaiko'u, hele loa aku au a kahi e noho nna o H. Kanuu, Luna Helu o keia apana, e helu ana i na kanaka. Ia manawa, puka mai o Keahi a hai mai, ua pae he la, a ua kau i kahi maloo; o ka loihi o keia la, 5 kapuai a oi aku, a ua nui poepoe ke kino; a oka inoa oua la nei, he Niuhi, a i kahi poe, he Naia, aka, ua ai ia'kona io. Penei ke ano o kono pae ana iuka. Ike ia'ku la ua Ia nei e holomai ana mai ka moana lipolipo mai, a hiki i kuaau, aiaila, pae mai la i ka nalu me he kanaka la, a kau loa ana i ka aina maloo, a hopu ia e Keahi a paa, a ua iaweia e ai. " Nani ka nui o kau mau hana e ke Akua, me ka mana oe i hoopae ai i na mea au i makemake ai e haawi i ke kanaka." G. Nakapalaui, Meenui. Uolualoa, Kona, Hawaii. īulai 13, 1864,

Ua pai mua aku no makou i ka pule i kaahope ae, i na olelo hoakaka e pili ana i na pono o na kanaka a pau, i hoikeia ma ke Kumukanawai hou e manaoia nei e hooholo, a ua pai pu no hoi makou i ka o'.elo hoaka» ka no na pono e pili ana i na kannka a pau, ma ke Kumukanawai kahiko o ka M. H. 1852. Ke hoomaka nei na Elele, na 'Lii, ame ka Moi, e noonoo ma ka hooholo ana i na mea pono, me ke kiola aku hoi ina mea hewa, ame na mea e pili ana i ka hoopilikk i kela ame keia o na mana nui, e like nie ke kupono hiki ke apono like na mana nui ekolu. Ua ike no kakou ma ke Kumukanawai hou a makou 1 pai ai i keia pule iho nei, ua weheia ka huaolelo 41 noho like hou," a ua hoole no na Elele aloha Ma- ' kaainana a pau, i ka weheia o ia huaolelo ma ka Pauku mua o ke Kumukanawai. Ma Ikeahiahio nehinei, ua hookomoia mai he

paiiku hou, penei : Pauku 1. Ua hnawi mai ke Akua ina knnaka a pau he mnu pono e pili paa loa ia lakou ; oia hoi o ke ola, o ka noho hoopilikia ole ia mai, a me na pono ma ka imi ana a loaa, a me ka hoomalu ana i ka waiwai a me ka imi ana'ku a lōaa na mea e maluhia ai a e oluolu ai ko lakou noho ana.

O ka pauku alua, ua hooholoia ma ka heluhelu alua ana, a aole no nae he wahi hoololi iki o ia pauku—ua like no kd pauku elua o ke Kumukanawni kahiko, a ue hooholoia no ia pauku me ke kue uuku ia e S. Hanemo ame Kepoil<ni, e nana no oukou e ka poe heluhelu i ka laua mnu olelo hilihewa ma kn moolelo o ka la i hanaia'i ia pauku ; oia hoi, ua ku mai o Kepoikai a hai mai o ke komo ana o ka inoa o lehova iloko o ke Kumukanawai, oia ke kumu i make nui ai o keia lnhui; a o Hanemo hoi, ku mai oia a kue ia inoa, no ka mea, o Pele ke Akua o kekahi poe, me ka olelo mai no hoi i na olelo nno lalnu-e ae. Ua lohe pinepine makou i ke haenaia e kekahi poe, e loaa hou mai ana na pono hou i na Makaainana,- ua kali hoomanawanui makou me ka manaolana e loaa io mai ana la mnu pono, akn, mai na wahi oka pauku mua a hiki i ka pauku Akoiu o nawai (koe ka pauku alua,) ua pili no i kn hoopilikia, hoohaiki, a me ka lawe aku i na poho o na Maknainana o keia Lnhuikanakn, a aole loa makou i ike i kekahi pono hou 6 loaa mai ana i na Maknainaha ma na pauku i hanaia iho nei, mai ka Poakahi a hiki i ka Poakolu.

E nanu no oukou no oukou iho e na poe lokomaikai e heluhelu nna i keia pepa i ka pauku ekolu, a kapaeia hoi na huaolelo, " Aole loa e kaulia kekahi Kanawai e hoopilikift ana, a e keakea ana paha i ka olelo, a me ke paipalapala." E like me ka makamae o ke ola o ke kanaka, pela no ka makamae o ka pono e kamailio akea i ka manio tne ke keakea ole ia, a e hoolaha aku no hoi ma ke paipalapala ana ; ma na .Aupuni nui o ka honua, he pono hiipoi loa ia ia mau pono. A mai ka noho ana mai o ka wa nauupo o keia aina. a hiki wale mai iloko o keia wa, akahi no makou a ike i kekahi hana īno i hanaia mai i keia Aupuni mamuli o ke alakai ana a na poe Kuhma i hoike nmopopo ina ka lakou mau hana i ko lakou enemi no keia Lahui holookoa. Aka, aole hoi ioi a i like ko lakou ino a me ko lakou Kumakaia i ka pono o keia Lahuikanaka, me na Elele nana i ku mai aae a hooikaika e hooholoia ka pauku 3 o ke Kuinukanawai hou, me ka waiho hamama hoi i ka ipuka e hiki ai ke hanaia kekahi Kanawai ma keia hope aku e kuppe ana i ke alelo, ka leo, a me na mnnao maikai kuokoa ona kanaka Hawaii.—Eia iho na inoa o ua poe Ek-le nei i Loi a 1 apono no hoi e hoohamnmaia ka ipuka e hiki ai ke nnkinakiia, a ke uumi ia ka leo o Hawaii nei.

A o ka poe hoi i hoole i keia hoohaikiia ana o ka ieo o ke kanaka Hawaii. Eia no ko lakou mau inoa malaio nei. P. F. KOAKA-NŪ, G. P. JITDD t M. Kuaea, M. Kahanaitoi, G. M. ROBERTSOTf, J. P. GaEEN, V. Kanuka, Mr Myers, D. H. Hitchcock, E. G. Hitchcock, T. Metcalf, J. I. Dowsett, C. H. Judd, \V. T. Martin, Nani ka pomaikai ! nani no hoi ka pakele mahunehune o kou leo e Hawaii, mai weheia ka puka e hiki ai i ka powa ke komo mai a hoohanapilo i kou leo, a me kou hanauna hou e ulu nei. O ka poe nona ka inoa i paiia mamua'e nei, iloko o ke Kahoaka ame ka pa huinaha, e hoomaopopo oukou e na kanaka Hawaii oiaio a pau, o lakoii kai ku a apono e wehe ia ka ipuka e hiki ai ke hoopilikiaia kou kamailio akea ana e Hawaii, ame kou hoolaha ana i kou leo ma ka laula ame ka ioa o ka aina—llo na mea e pili ana i kou pono uhane, pono kino. ame kou pono hooponopouo aupuni ana. O lakou kai ae aku e

weheia i puka e hiki ai ke hiioia ke kaulu e kaaweia'i kou leo e Hawaii. No in mea, 0 ka pono kamailio ame ka pono hoolaha manao i ke kanaka i īke i ke ano ame ka noho ana kuokoa, ua like ia pono, roe ka pono o ka hanu ana i ka hanu o ke ola, « nolaila, o ke kue ana a me ka makemake ana e kaulawaha i ke alelo o ke kanaka, u a like no ia me ke apono ana i ka hoopio aku i ka hanu ana o ke kanaka i ka hanu o ke ola. Ua hana lakou ika hana ino kupono nana e koi i na kanaka Hawaii hoopilimeu.n ole a pau, e ala mai ae ao aku i ka lakou inau keiki i ka inoa o keia poe nana 1 hoao e lumakaia i ko lakou nmu pono, a e ao pu aku hoi ia lakou i ke ano o ka ino xn manawakolu a lakou i inanao ai e hnna aku no lakou, me ka i aku ona makua i ka lakou inau keiki, "£ ! mai hoohnikim kou , pono, mai uumiia kou leo, aole e kainailio akea, no ka mea, ua koiia e weheia ka ipuka e hiki ci ke k*uia i kanawai e hooi haiki ana i kou pono—a o ka poe n&na i apono, oia o J. W. H. Knuwahi, S. Hanemo, VV. Pinehasa Wood. Kepoikai. Kamalo. :J. P. E. Kahaleaahu, ame J. Nahaku.' , Pela paha auanei na makua Hawaii e hana

ai, aeaoni i ka lakou mau mamo. No ka mea, o keia poe. ua hooknu mai lakou i ke ki\o Eleele manawa/ otu ina ko lakou mau inoa, a e mau ana ia kiko eleele mnluna o ka lakou mau mamo a mnu aku, aole loa e hiki i ka manawa ke hoopeu ia kiko ino. no ka mea, ua hele a manuanua ke koikoi o la mee.

Ua ae anei oukou e na makamaka.na hoahanau hoi o ke koko Hawaii hookahi, e hele mai keia poe e kumikaia i ko oukou mau pc--110, ma ka wehe ana i ka ipuka e hiki ai ke kauia i kanawai nana e hamau mai i ko oukou waha ma ke k.imailio akea ana ? Aole paha ea ? Aole 110 !He ole loa ! Ua uiinamina makou no ke komo ana o ka inoa o ka Elele waha o Lahaina, oia hoi o J. \V. H. Kauwahi, no kn mea, o ka poe i kakau pu ia ka inoa me in, aole i like me ia ka naauao ame ka ike no hoi i k? ano o keia mea he " freedom of six?ech t and freedom of thr press." oua poe la i hui ai me ia he poe i au hohonu ole i ka mouna o ka ike, a o ko lakou ike hoopaapaa. ua like pu me ka pihi kumumu, ke oki no ma keia aoao keia aono. me ka mnhinu ole iho o ka ili laau, aka, uu ano naauno 110 nae lakou i keia mau 1« iho nei, no ka mea, noho mai no me ka mu o na waha, ma ia mea, ike ole ia ka hawawa—naauao. Eia ka mea kupanahaa J. W. H. Kauwahi i hana inai nei, ke i nei oia ma ka oielo hooholo ana i hoopuka'i iinuaokn Afca Haiawui Maknainann ma Lahoina.a ua hooholoia no; penei no ka pauku 1: " liooholoia. E koho no kakou i mau EleUlike no me ka hoolaha ana, a i mea a mau mea makaukau e hiki ai ke kokua i ka loaa

ana u ia mau pono hou, me ka hoololi ol>* aku i na pono inamua i loaa ia knkou nialu--10 o ke Kumukanawai a me na Kanawai o keia manawa e noho nei." Pehea keia e J. W. H. Kauwnhi f E biki a nei ia oe ke knu iho i kou lima iluna o kou puuwai, a halo iki iho i kou lunaikehala. a hnliu aku me kou mau maka imuao ka mea Mana Loa, a i aku. ka Haku ka Makua, ua hana au me ka oiaio iloko o keia men ? " A ina e hiki ia oe ke hana pela, aiaila. hc ano e ko ka huaolelo oiuia i kau ike, a h*> nno e no hoi ma ka makou ike. No ka mea, ke olelo nei makou. he pono xut loa kela au i koi ai e ae aku ; nolaila, ke t nei unkou me ka minamina kuhohonu loa, ina he oluolu koe ou. a ina he hiki i ka uhane heopono ke kikeke i ka ipuka o kou lunaikehala, alaila, e pono ia oe e mihi aku i ka Lauhuikanaka no keia hoao ana au e hoohamama i ka ipuka e hiki ai ke hanain i Knnawai e kaomi ana i ka leo o kou hanauna, a e k: 1.-» lokomaikai no lakou ia oe—ua ike no oe i ke knhua o ka ike a me ka nnnuao. o ke alm la ia ? O ka pono, ka hoopono, a me k» ban i pololei. No ka mea, oka poe i kau pu i U>> lakou mau inoa me kou ma kela niim* • |n--11 ana i ka paīlku 3o ke Kumukanawai hou, e hikf ana no ia lakou la ke puka ae, no ka mea, e manaoia mai no paha auanei. no ko lakou la naaupo ke kumu iae ai. Alaihaolilo oe i ka pono ou iho, a me kou ohana pahn, i kumu nann e kono mai ia oe» Kumakaia i ka pono holookna o keia Lahuikanaka, mai hoolilo i kou wahi ike i inea nana e hooili aku 1 ke kaumaha a mthu ana iluna o kou Lahui, no ka mea, ina oe e oluolu a hoomanao ae i na olelo a ka Uoiwahine Katarina Aliiwahine o ka Moi Henare VIII., o Enelani, e ike no auanei oe i kana mau olelo penei : " I* this yoor Chri«tl»n Cooncib.» Oot im n • H«nn I* »hor« tM jr«U ihm »iu a JndM. Th»t no Klnf c*n corrup*." Oia ka Lunakanawai nana « huopoaopono kakou no ka kakou mau hana m kela okmnl la oukou hoi e ka poe i kupaa me lea maknala ana i na pono o ka lahui, ame ka poe nana oukou i koho mai. Ke hai aku noi makou i ke aioha kuhohonu hoomaikai nou e C. H. Judd, Hon. G. M. Lopikana, J. 1. Dowsett, H. J. Wana, T. Metcalf, G. P. Judd, M. Kahananui, Heleluhi, W. T. Manin, J. P. Greeo, M. Kuaea, D. H. Hiki. koke, E. G. Hikikoke, Myere, ame P. F. Koakanu, ok« makamaka ī ka k o ka ptlikia, oia ka makamaka oiaio, a ina oukou e ku mau ma ke kahua o ka pono ame ka hoopilimeaai ole e like me oukou i hana'i ma keia mea nui, alaila, ke hai aku nei tnakou me ka hooia aku, i ke kanuia oko oukou mau inoa ma ke kia hoomanao pau ole i na kau a kau, oia hoi ka puuwai o ka lahui Hawaii a e mele hoomanao maikaiia ko oukou mau inoa no ka manawa pau ole. Ma ka la o nehinei, hoopukaia mai be pauku akolu hou na Hon. G. M. Lopiaoa. a ua hookomoia ma ke Kumukanawai hoo penei :

*' Pauku 3. £ hlki no ina kanaka a pau ke olelo, a ke palapala a hoolaha wale aku paha i ko lakou manao no na mea a pau, a maluna o lakou ka hihia ; aole hoi e kauia kekahi kanawai e hoohaiki ana i ka olelo a i ke paipalapala, koe waie no na kanawai kupono no ka hoomalu ana i ka Moi a me ka Ohana Moi. 1 ' He hoololi kupono maoli no keia, a e mahaloia ana no hoi e na poe minamina alii a pau, mai Hawaii a Niihau, ame na aina e no paha—a ua apono loa ko makou manao ic mea. Eke Akua e hoola ika Moi. He M Pauku o ke Kumukanawai hou i hooholoia ma ka heluhelu alua ana, me ka hookomoia o kekahi mau hoololi.