Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 3, 19 January 1865 — Ka Nupepa Kuokoa. Ka Anesona Moolelo no Hawaii nei. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Anesona Moolelo no Hawaii nei.

[Ua olioh makou i ka hai aku i ko inakou mau hoa heluhelu nupepa, i ko makou lawe ana mai i na lalani malalo nei. n.ailoko mai o kekahi Buke i kakau i\ c ko khkon makamaka aloha o A nesonn (Dr Rufus Anderson) i kaahele iho neiika loa a me Ua laula o ko kakou mau Mokupuni. Ua heluhelu nui no hoi ko kakou «nakamaka no Hawaii nei mamua'ku o kona hele ana mai, a i kona ike-maka ana, ua hoohauoli ia kona naau, a nolaila i k»kau -ai oia i ua Buke nei, nona na aoao 450, a ua manao makou, 0 oukou kahi e komohia niai iloko o ka olioli pu me «nakou, no kana mau mea i kakau ai no kona kaapuni ana ia Hawaii nei. N,, ka hiki ole ia makou ke pai ako 1 ka Boke holookoa, noloila makou l ho«o ai e unulii mai i kekahi mau mokuiia ,na kaOlelo Hawaii. A ua hoomaka'e makou i ka haawi ana'ku i ke akea, ma ka Mokuna VI o kana Buke.J HELU 1. Ka olelo a ke Komile Hooponopono no ko'u hele ana [i Hawaii,] ua l.ooholo ia makala 16 o Dekemaba, 1862. Ika «a a'u i haalele ai ia Atnerikaj he eha ma kalnki o'u i koe, hikiaku au»ke kanahiku. Ua ike pono au i ke ano o fca hana i manao ia'i, no ka me., ekpld o'u hoouna» ua e nana ina hanfc aka Papa laionan ma Aiia Komohana.a hookahi ma Ima. Uaoiaku mamuao umikumamalua o u hulo ana ma ka moana, ua n ®.P tt me ia ma na kai kuloko, aohe n»e i hoolaulea aku ia'u me ke ola ana ma na ale. Ua ike no au i ke kauinaha oka hana kaumaha o keia miu huakai, aka o ko u launa ausi me na Misionari om? o a o mau ohana ma na kihapai, ua li o ma kumu no ka lealea maikai 01 loa- » e wahi e ae a'u i ike ai i ka oi ma« ai an o ka launa ana ma ke ano hoa ■ Noko'u manaoe loaa lauoa: mmikai ana nla ke ano Kcr«

ma ka Pae aina Hawaii, a en maoli iho no hoi, na ke Akt|a a i kahea mai ia hana, nana i kona, ua ; h |nakaukau oluolu au no ka haalelekna «ilpkoo kekahi mau !u pokole, ua i»U ; au e hele. Ae mai ka'u wahine bfea Wili ia'u, e hele ana no ia ma ko mauf iWHi-lilo ponoi ; a ua lawe pu maun i k? iiaia kaikamahine opiopio|4 mea & {k< > rff kona ola. -'P ■ 1 Haalele makou ia BoseWh; ka la 9 o Innnari 1863, ama ka ? ta (iia mahinß no, ee aku la inakou. n- o ka mokuahi Moiwahine o Lr| Queen) ma Nu loka, e hfele 'na ? ma ke ala o Aāapinawala (Aspirsjwa f) me ka puali o Dariana, a hiki aku i Kaphlakiko ma ka Ia 7 o Feberuuri; fck< līi mau hora ka holo ana trtd' k'vkati-ahi o ka puali. Ke moe la ke alanii frftwaena o ka degere 9 a me latitu akau, a he 48 mile ka loa r e )ki nna ma Asfipinawala mā ka hikina n ne pnnama ma ke Komohnna. Ua pnj< keia alanui iloko o lanuari M. H. 1855. Ina e noonooia ke ino oka \va a lakou» hana'i, na lua poopoo poho a lakoii e hilopiha'i. ka manao o kahi a lakou i hiHuii i kn hana,

ka make mawaena o na a «ne ka nui o na uapo, a|nih,' ; 5 pono e oieloia kekahi ia o ka liana o ka hopena kupanaha ioa o ko ke kana(;aftnsakamai. Trr«fa iianoiQ ho laiiu laou i-nemk © naki» ai i ke alanui, aohe nae r«no.s pau kooe ia i ka pa|aho, a m»hofe; UP hanaia me na nakii oka Wahie«o:k*-Ofe ('lignuiri vitae) i lawe ia mai, maii K.iitagina (Cafthagena) mai. Ua liks. th kōi na pou i kau ia'i na wnea telegoraj«, tfa pau pu no hoi lakou i ka ua hiina hou ia nae i mea e pau ole ai' i k«ai lii e na niu, o ua mau pou la, ua-h&iiai* iiīailoko mai ' i i o ka pohaku, ka iliili, | ns.} ka puna, a ua paa loa ia i-keia \va hepphaku la. Ua oleloia, ua hiki aku i |in haneri me kanahiku ka nui %o »& )kphawni ma keia ala, ka apana keiaikahawM ua uhau iii i na wapo pohi|M'j''tiikfi, aia niie he uwapo hao e moe ana noluna o kamuliwai Kagnresa (Ch?igrf?) tria Bafo/coasa (Barbacoas,) he eono Haneri a iwnkalua knpuni ka loa. Kā .ltl6 no ,ka hana ana i ke nlanui ?i hi<j i ka M. Ef. 1859 he ewalu miliona (lal u , -Kfila lo?|a keia lo'aa iloko o na makfihiki mpa ehifcu, eha wale no nae makal iki 5■ paa pono ua alanui nei he a pna puka maoli he $5,©T<r,728. Ua 1 oi ae paha na loaa i keia Wii, aka aoU nae au e hiki ke hni pono Ueia 'mana*a. Ua ike au he iwakalua kumaraalinis) dala ka uku o ka holo ana mala 'kaa-fhi, a he umi keneta no ke|ji|saoqfo kq|a paona ukana ioi nku mamua : o oa paepa he kanalima, a ua kau-pauna pono }>a ia kela aweawe keia awenwe., ,

[ ko makoa hiki ma kf»a aoao, e kali ana kekahi o ;iia moku nr|iikai loa o Amerika, oia hbi ke Kuwukanawa», (Constitutiort) a M§ laimakou me ka oluolu i na tfni*aft* ekolu mai Panama a i Kapihi|||6vllokl> o na la he umikumamaha, riu.' ; rriu ia mai no o na kakai-pali "h 1 ana i ka palena hikina o ki Pikipika. No ke ake nui loa i am, o keakeaia 4nai auanei ke ka.)|ele- ano i na nookupiini, nolaila ia K, a P ena CreBay o kekahi Mo&ul Archer ,e* holo atra i Kina, a 'ik makou i Honolulu, i kahi KoUi:'tmoi i ku aku ai i ka la 27 0 Feb<|pli iki ak»ia mamua o na ; inai ko makou wa i haalele ai^iai||%fe. X)a hooliloia" hebedoma ma ka launaoiuolu a»4SP® / u ' u ae na * a nakao Honolulu, a jahi e pili ana, a ua hiki aku i ka maL&lka umikumamalua tausani; a uaf ia mai no hoi au e kona a me kona ah ? Kulflnaknuhnte»ife°la ; uei kekahi mau Misionßri i ai i k» manawa hookahi w|lJalēlnau ma Honolulu,. a o ka nui afeu;fel|flle pili waī*no,ai Ua wa hoi he tim ftfe hele wawae wale

no aohe mau alanui nui, a" i ka \Va*hoi aohe kau wahi kumulaau iloko o ke Kulanakauhale, a waiho ae hoi ke ano olohelohe, a me ka hupo o kona lahuikanaka. I keia wa, aole keia mau mea. Ona mahinaai, oia no na hua o ka wai i lawe ia mai, mai ke awawa mai o Nuuamu. O keia awawa. ua holo pono aku ia mawaena o nā mauna i kahiko ia i ke ao, a oia no hoi kahi kii kiiakila o ka aina. O ka hale oi kelnkela ma Honolulu, a he hailona oo hoi ia 110 na keiki o ke kai—oia no ka Halepule pohaku o Kawaiahao me kona mau paia nui kiekie, i kukuluia me ka pohaku akoakoa, a me ka wahi kauhale maluna o kahi oioi loa. Maanei no kahi a ka uhakanaka, a me ka ekalesia mua i hoomana'ku ai i ke Akua. No ka nui o ka Ilalepule, ua paniia kekahi aoao, aka, oiai i keia wa e pau pono na kanaka he iwakalua kumamalima haneri ke noho iloko.

O ko makou pule mua iloko o ke Kulanakauhale nui ka mea ia nana i lawe iiku ia makou, i ka lanna oluolu ana me na haole,a me kekahi poe kanaka Hawaii. Ua hala ka Moi i kona wahi kuaaina ma Kai.lua, me ka Bihopa Eneiani, ī ko makou hiki ana'ku. Ua olioli makou ika poloai ana mai a ka Moiwahine maikai a makaukau, a ua hooluolu ia mai no hoi makou e kn lanna ana me ia.

O Mr Wale ka mea i noho loihi i Kuhina no ko na Aina e, ka mea i heie koke mai e ike i ko makou ku ana aku, a poloai mai la oia ia makou e paina pu me ia, a meiiekahi poe e ae. Iloko 0 kona mau la ojiiopio, ua ike ia ia Mr. Hiia ke kaikunane o ka'u wahine, a oia no hoi ka mea i noho loihi i Puuku no ka Papa Misionari Amerika, oiai ia e noho ana he Kanikela Amerika ma Sanatiago a me Valparaiso i Amerika Hema. A mahope ihoua hana r»ni no ka Luna Kanawui Kiekie o ke Aupuni e like me ka Wale hana oluolu ana mai ia makou. Aohe mea i oi aku o ka oluolu, a me ke ano hoa'loha e iike me ka makou mau launa ana me na Luna o ke Aupuni, a hiki i ko makou wa i haalele aku ai ia wahi. Hai mai ke Kuhina oko na aina e i kona kaumaha no ka hele ana o ka Moi, no ka mea, i kona manao paa, he oluolu lou ia ke halawai niai me makou. Ma ka pane aku i kana, ua hoopuka aku au i ko'u manaolana e halawai ana makou me ia mahope iho o ko makou kanpuni ana ia Hawaii, a me ka hai pu aku no hoi, ua mahalo ka Papa Misionari Amerika i nn kokua a pau a ke Aupuni 1 haawi aku ai ina hona Misionari; a eia hoi kahi, ka manaolana o ka Papa Misionari i ka mea a ke Aupuni ehana mai ai, o ka hooponopono like i kela ano keia ano o na Hoomana Keristiano.

Ua olioli au i .ka hai aku, o Kekuanaoa ka makuakane o Ka Moi, a o ke Kiaaina hoi o Oahu, oia kahi o na kanaka maoli i hoolauna mai ia makou. Ua aneane oia a me Kanaina na pua e ola nei o na 'Lii kahiko i koe mai. Oko Kuanaoa inoakekahi i ikea mua ia iloko o ka moolelo ona Misionari. He hoahanau oia no ka ekaleeia mua o Honolulu, a ua komohia no hos ia iloko o na mea e pomaikai ai o ua ekaleeia la. He kiekie pololei ano mōikai kona helehelena, a oia no hoi kekahi o na kanaka maikai o ka ke Akua •mau hana. ( kona hele aua maie ikeia makou, ua hele pu.niaio Kanoa me ia, ke Kiaaina o Kauai.'a he hoahanau no hoi ia no ka ekalesia. Mahope iho ua hoomahuahuaia ko'u laiiiia ana me ia ma kona mokupuni. He hiki no ia'u ke hoopuka abu no keka* hi poe wahine kaukau aHi, i hoolaalea mai 1 ko makou launaanama ke Kulanakauhaje nui (Capitala) aka, ua kaohi ia mai au e ka mai e ka makau, o ae hewa aku auanei au ma ko lakou ola kuloko. E hoike no ia i ka hele ana aku imua o na launa oluolu aoa ma Honolulu, inaau e īho pakahi aku iioko o ka moolelo o ko makou noho ana raa ia Kulanakauhale; aka, he lawe ana paha ia i , ke kuleana i ae ole ia i ka poe e hele makaikai ana. Oko makou hookipa ia ana ena ahakanaka nui, a me ka Halepule alua, kahi au i hai aku ai i kekahi mau olelo pokole, he hoailona ia e hai mai ana i ka apo lea ana mai ia makou o na kanaka a pau ma na *fnokuDuni holookoa.