Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 18, 4 May 1865 — Page 1

Page PDF (1.49 MB)

KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 18. HONOLULU, MEI 4, 1865. NA HELU A PAU 179.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

MA KE KUAI !

                UA LAKO AU I NA KUKA PAINA ELEELE maikai, he hookahi haneri. Mai ka Umikumamalima aku a ke Kanakolu dala ke kumukuai o ke Kuka hookahi, oia hoi na Kuka maoli, na Koheoheo, me nu Kuka-Holoku.
            He mau lole manoanoa kekahi, oia hoi na Palemai, na Kakini, me na Palemai wawae i hanaia noloko mai o na lole maikai loa. He mau Kuka Palu Holoku no kekahi, me na Koheoheo, mai ka a 7 a hiki i ka 14 dala o ke Kuka hookahi.
            O na lole i haiia ae la maluna, he mau lole maikai, aohe aie, he dala kuike wale no.
H. McDONNA.
Ma kahi e kokoke ana i ka Pa Kuai Papa o Lui a me Dikesona. 176-3m

OLELO HOOLAHA.

                UA HOOPII MAI O NALEPO (W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE   k ) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 3 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Feb. 20, 1865. 169-4m

HALE PAI KII.

                AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ma " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa na kii. Elima dala no ke Kakini Pepa Kii hookahi. A elua wale no dala no ke kii aniani.
H. L. CHASE (Keiki.)
174-6m Mea Pai Kii.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

KUOKOA HUMUHUMUIA.
EKOLU BUKE — BUKE 1, 2, A ME 3

 

                Umi kala ke kumukuai no na buke ekolu. No ka akahi buke $3.50. E ninau ma ka Hale buke o H. M. WINI.

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na huke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Hoikehonua, Hoikemanawa, ame Kuhikuhi no ka Moolelo, } 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalekia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 ½

Eia na buke i haawi waleia.

Haawina Baibala.
Ui.

Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Ko Dawida Malo Kumumanao.

L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Anesona moolelo
No Hawaii nei.
HELU 13.
NO OAHU.

NO NA HALEPULE HAOLE.

                I kakahiaka Poakolu, oia ka la eono o Mei, ku makou ma Honolulu. Ua haalele aku makou ia Lahaina i ke ahiahi o ka la elima. Ua lilo makou i mau malihini e like me mamua na ka ohana oluolu o Mika Kalaka. I kekahi la ae, hele mai o Mika Wale ke Kuhina o na Aina-e e ike ia makou. O ka hapa hope o keia pule ua hoolilo loa iho makou ia manawa ma ka hui oluolu ana me na makamaka.
            Ua ike pinepine loa makou ia Rev. E. Cowina (Corwin,) ke kahunapule o ka halepule ma ke Alanui Papu ; a me Rev. Demona (Damon,) ke kahunapule o na luina, a me ka Halepule Betela ; a me Peresidena Mila (Mills,) o ke Kulanui o Punahou. O ka mea mua a me ka mea hope, he mau haumana laua i hoopukaia mai ke Kulanui o Wiliama mai. O Demona no ke Kulanui ia o Amaka (Amherst). Ua hiki aku o Mika Cowina i ka malama o Okatoba o ka makahiki 1858, a he halepule maikai no hoi kona, ua aneane umikumamalima paha tausani dala ka lilo no ua hale la ; he anaina maikai no, a na lakou no hoi e kokua i ko lakou Kahuna. Ua hai aku o Rev. T. Duaita. Hana i ka Olelo a ke Akua i na lahui o ka aina e i ka makahiki 1842, aka, ua hoomakaia ka Halepule Alanui Papu i ka la 2 o Iune, makahiki 1852. O na Kahunapule i noho aku mamua o Cowina a hele aku, o Rev T. E. Tela (Taylor,) a me Rev. J. D. Ikaika (Strong), a eia laua ma Kaliponia kaihi i noho ai i keia manawa.

NO KA HALEPULE LUINA.

                Ua haiolelo aku o Mika Demona i ka iwakalua o na makahiki o kona noho ana ma Hawaii i ka la 19 o Okatoba, makahiki 1862. Mamua aku o ka makahiki 1833, malama iki ia na luina e ku ana ma Honolulu, ua ae na misionari o ka Papa Amerika. Ilaila kahi i hele ai o Rev. Ioane Diele (Diell) e noho, oia ke kolu o na Kahunapule o ka poe o ka aina e i kokuaia e ka Ahahui Hoaloha Luina o Amerika. Iaia i hoi ai i kona home i ka malama o Ianuari, makahiki 1840, make ia ma ka moana, a nolaila, ua lilo kona wahi i ka mea e noho nei i keia manawa. Ua maopopo pono ia'u ua kupono no o Mika Demona ma kona wahi e noho nei i keia manawa, he hana nui no.
            O Peresidena Mila a me kana wahine naauao i ke kulanui laua o Baticola (Batticotta Seminary) ma Kilona (Ceylon) ko laua wahi i noho mua ai, a no ka oluolu pono ole o ko laua ola, nolaila, ua haalele iho laua i ua wahi la. Ua manao iho au ua loaa no ia laua ka naauao ma kela welelau o ka honua ma ka laua ao ana no ko laua wahi e ku nei i keia manawa. Ua weheia ke kulanui o Punahou no na keikikane ame na Kaikamahine. Ua ike laua i ka oluolu o ke ea o keia wahi, a he hana maikai no hoi; a ua olioli au i kuu ike ana iho ua haawi laua i ka mea makemake like ia.

NO KA LUNAKANAWAI KANAKA.

                Ua hoi mai Ka Mea Hanohano Ioane Ii mai Kapalakiko mai, o kahi ia ana i holo ai me kekahi mau mea e ae ma ka hoouna ana a ko lakou Aupuni e hele e hoopakele i ke ola o kekahi luina Hawaii i hoahewaia no ka pepehi kanaka ma ka moana. No keia hihia ua lanakila lakou. Aole a'u kanaka hookahi i ake nui ai e ike e like me keia Lunakanawai o ka Aha Kiekie, Ua hoomakaukau mua iho maua ia maua iho no ka halawai aloha ana, a hookahi wale no o maua hemahema. Ua manao wale iho au ma kona hui aloha loihi ana me na Misionari e hiki ai la ia'u ke kuka pu meia me ke kii ole i unuhiolelo i mea nana e kokua. A pela io no e kuihe ole ai ina aole i olelo mua na hoahanau misionari o kakou me na kanaka ma ka olelo Hawaii. Ua ikeia ka inoa o Ioane Ii i na la mua loa o ka moolelo o ka poe misionari, a ua noho loihi no hoi ia ma ke ano Keristiano. No na makahiki he nui wale ua hui iho ia me ke Aupuni, a oia hui ana ona kona kumu e makaukau ai i ka Ahaolelo Hawaii.

NO KE KULANAKAUHALE O HONOLULU.

                Ua hai mua aku nei au i na kanaka o Honolulu oia hoi he umi a umikumamalua paha tausani, a me ke ano hiehie kulanakauhale no. O na alanui kekee a pelapela o na makahiki he kanakolu i hala aku, ua hala e aku ia, a pela no hoi na hale pili me na puka komo pepepe. Oiai aohe waiwai nui i Aia no o Honolulu ma ka aoao Komohana Hema o Oahu; a o ke awa ua hanaia i na pohaku ako-ako-a, o keia kekahi o na awa maikai loa ma ka Moana Pakipika. Ua hiki no na moku he iwakaluakumaha kapuai iloko o ka wai ke komo iloko, a e paupono na moku he haneri iloko. O ka Hale Alii, hookahi hale me ka hapa, a o ka pa e poai puni ana i ua hale la ua paia i ka papohaku, aole nae i maikai loa ka hanaia ana. Elua Halepule kanaka o ka poe Porosetaneta, a hookahi o ka poe Katolika Roma. O ka Halepule Alanui Papu kekahi, me ka Halepule o na Luina, a me ko ka poe Episekopale a Katolika hoi i hooponopono houia e like me ka lakou mea e kapa nei ia lakou iho. Ua kukuluia ka Halepule o ua poe la e kekahi misionari Metodita (Methodist) i holo aku mai Amerika Huipuia aku, a no ka loaa ole o kana anaina, ua haalele iho ia. Ua haiia mai no hoi au he umikumamalua paha mau Halepule Perosetaneta e ae ma ka apana ma Honolulu i kukuluia e na kanaka. Ekolu o lakou he mau hale pohaku, he hale laau hiki no i ke kaa ke holo a hiki i ka pali, eono a ehiku paha mile, alaila pau mai ia alanui ; aole nae i maikai pono o uka loa aku. hoikeia mai o keia kulanakauhale, eia nae he ea naauao ka iloko o na hale, ma na kae alanui. O ke alanui maikai loa mamua o na alanui a pau o ke Alanui Nuuanu. Ua haiia mai no hoi au he umikumalua paha mau halepule Perosetaneta e ae ma ka apana o Honolulu i kukuluia e na kanaka. Ekolu o lakou he mau hale pohaku, he hale laau wale no nae ka nui me he meala o ka lilo averaki eono haneri dala. O na paia a me ka hale o luna o ka Halepule mua o Honolululu he pohaku akoa-koa-a, a ua hiki no i kekahi anaina nui ke noho iloko o ua Halepule la, no ka nui kekahi o na wahi noho o luna. He wati kekahi ma ka hale oluna e kani ana i kela hora keia hora. O ka Halepule alua, he mau paia lepo kona i paiia i ka puna, maloko a mawaho, ekolu kapuai ka manoanoa, he umikumalua kapuai ke kiekie me ka lanai a puni, aohe nae he hale o luna. E pau pono no na kanaka he umikumalua haneri iloko. O Mika Kamika ke Kahunapule mai ka makahiki 1838 mai, a ia manawa ka hookaawaleia ana o keia hana. O Mika Binamu ke Kahunapule mua o ka Halepule mua, mahope iho ona o Limaikaika, o Kalaka iho; i keia manawa hoi o Pareka, he keiki na kekahi misionari kahiko ma Kaneohe. O na hoahanau o keia Halepule, 2516; o ka Halepule alua, 1006, a o ka huina o na hoahanau mai kinohi mai 7192.

KA HOOKAHUNA IA ANA O PAREKA.

                O ka hookahuna ana o Mika Pareka, ua ili iho ia ma ka la Sabati, oia ka la 28 o Iune, a oia kekahi o na mea ilihia loa a'u i ike ai. I ka auina la, ua hui ae na hoahanau o na halepule a elua, a ua lilo i anaina nui i emi ole iho malalo o ka iwakaluakumamalima haneri. Ua haiolelo no o Mika Pareka ia makahi ma ke ano kokua ia Mika Kalaka, a ua makemake nui loaia ia e na hoahanau. Ua waiho iho ke kahunapule kahiko i kana oihana i kona kaikaina opiopio, no kona ikaika ole a hiki ole iaia ke malama i na kanaka he nui. Ma ke ao ana a ko lakou kahunapule, ua kahea lakou ia Pareka, ua hooikaika iho na kanaka e kokua i ola nona, no ka makahiki hookahi tausani dala, na lakou no e imi, ua kahea lakou i ka Ahahui ekalesia, a ua nieleia o Pareka ma ka olelo Hawaii ; a lilo iho la ka hooponopono ana o ke anaina i na luna o ka halepule. O ke anaina nui, o ko lakou ano hoihoi, ko lakou iini maoli, ko lakou hoolohe pono, ka himeni ana, me na mea a pau i hanaia, malaila i ikeia ai ke Keristiano oiaio a i kukuluia. O ka haawi ana o ka lima aloha na Rev. Kuaea, oia hoi kekahi haumana i hoopukaia mai ke Kulanui mai o Lahainaluna, a oia ke kahunapule i alohaia, o kekahi halepule ma ka aoao hikina o ka mokupuni. O kona lawe koke ana iho nei noia i kahi o Mika Emesona, oia hoi ka mea i oluolu pono ole kona ola ; a o Kuaea ke kahunapule oia wahi i keia manawa, oia ka ekalesia ma Waialua.
            Ma ka la Sabati mamua iho o kuu haalele ana i ka Pae Aina, halawai iho la au me na anaina elua, a aneane like pu no ka nui me ka hui ana i ka wa i hookahunaia'i o Pareka, ma ia halepule hookahi no, a ilaila au i hai aku ai i ka'u haiolelo aloha hope loa hoi. No keia mea, ua ku mai ka Lunakanawai Ii, a hoike i kona manao maluna o ka awai. He hapalua ka loihi o ka manawa ana i olelo ai me ka eleu a ku-ku ole no hoi o ka olelo ana, me ke kakau ole no hoi i kona manao ma ka pepa.
(Aole i pau.)

 

                Ua kakau iho o Lui Napoliona ka Emepera o Farani i ka moolelo o Iulia Kaisara kekahi Alii o Roma ; ua paa ka buke mua i ke paiia, a ua unuhiia ae i na olelo ano e eono.
            Ua kaumaha makou i ko makou lohe ana mai nei, aohe ka he pono iki o ka noho ana o Keoki ka Moi o Helene. Aole i oi ae ka maikai o ia Aupuni i keia manawa mamua o ka wa e noho alii ana o Olo (Otho.)
            Ma Ferederikebuga, ua lilo mai i na koa Aupuni na pauna baka 200,000 a ka poe Kipi.

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXVIII. KA HOLO ANA O KEPAKAILIULA A NALO-
WALA KA AINA.

                MA KEIA MOKUNA, E HELU. helu hou kakou, a e makaala hoi, me ka nana ana'ku o kakou i ka holo loa ana o Kepakailiula a nalowale ka aina, iaia i haalele aku ai ia Hiiaka, o ka hora 10 ia o ke kakahiaka, pela ka olelo maanei, e i ana i ke kiekie ana'e o ka la iluna, o ke kakahiaka ia, ia wa ana e hele la i ka moana uliuli lipolipo o ke kai hohonu, aole i haalele na punohu ula ua koko elua ia ia nei, a me na anuenue ewalu i hoomaka aku ai mai Keaau aku ma Waianae i Oahu. No ka mea, o ka punohu ula ua koko, a me na anuenue e pipio mau ana iluna o kahi waa oia nei, a ua ula pu me ka moana ana e hele aku ana, iaia e holo ana i ka lewa, haupu mai la keia no Hiiaka, a kau ae la oia i keia mele malalo iho nei, penei :
" E Hiiaka wahine lani kapu,
Eia ko aloha ke huihui nei,
Ke opiopi nei i ka pili o kuu manawa,
Ke lele wale mai la no ia nei,
Ka halia a ke aloha,
Ke hue ae nei loko,
Paa ole ke kaohi,
He manao paha kou e noho la ?
Eia ia nei ka haili a ka manao,
Aloha wale ko kino akua e — a,
E Hiiaka e ;
Aloha oe — a,
Me a'u ka waimaka — e,
Ke hanini nei — a, a he aloha no — e."

            A pau keia mele a Kepakailiula no Hiiaka, alaila, ua lohe no o Hiiaka i keia mele a Kepakailiula.
            Nolaila, e aui hope ae kakou a nana aku i ka Hiiaka oli i kau mai ai, a peni no ia :
" Kau i ka lani ka waimaka hanini,
E ! ke hanini mai nei ke ao ua lani,
Ka waimaka o kuu kane lani,
O kuu Haku ka'u e uwe nei,
E waha iho nei i kuu kua — e,
Kaumaha wale ka ke aloha,
Kaua pu no kai Kealohilani,
Iloko o ka ula weo alii o ke kapu,
O ka mamo alii eueu o oe — a,
O oe no kuu pule kaumaka,
Kuu hoa i ka lai o Keawehili,
Oia kula loa a kaua i alo ai — e,
Eehia hoi au luuluu i ko aloha,
Ke wahi nei i kuu houpo ka eha — e,
Ka eha ia a ka waimaka,
Ke hanini la — e, aloha — e,
Na ke aloha no au i koi mai,
I haupu ai oe i ka moana lewa,
Ina kikiao makani ino o ka moana,
Ina mapuna waimaka a ke aloha — e,
Aloha huihui kaua la,
E Kalani — e ! e — o mai."

            A pau ae la keia mele a Hiiaka, ua lohe mai la no o Kepakailiula ia ia e hele la i ka moana lewa. I ke kakahiaka keia oli ana'ku a Hiiaka, ia manawa no hoi, kani ua wahi manu nei, i alawa'e ko ia nei hana, e lele mai ana ua wahi manu nei, a kau iluna o ke kuapoi o kahi waa oia nei, a lele hou ae la a kau iluna o ka iako.
            A no ke o ole mai o Kepakailiula, kau hou mai ia no o Hiiaka i keia mele hou, a penei no ia :
" O oe na e Kalani hookuli,
Hookuli i ka ualo leo,
A he leo ia no kuu aloha,
E alualu aku ana ia oe,
O oe no ka opua kiei, kieei — e,
Eia la ke nalo mai nei i kuu maka,
Ke ao opua ua lani aloha,
Ke hele nei a wela i kuu houpo,
Ka ukana ia a ko aloha — a,
Eia la ke hoolaau mai nei,
I wahine au, i kane oe,
Kuu kane lani Haku — e,
Aloha oe la — e, e o — e."

            Ia manawa no, lohe aku la o Kepakailiula, a ilaila oia i-o mai ai i keia kau ana mai a Hiiaka, i ka po nae keia kau ana mai a Hiiakaikapoliopele wahi a ka olelo, a ma ia po, aole i oli hou mai o Kepakailiula iaia a hiki wale aku oia i ka aina eha po, eha ao i ka moana, pae oia iuka. Ia ia i hiki aku ai ma ka moana, e kupono ana i ka aina, o ke kakahiakanuiia, ua paa mai uka i ka noe, a i ke kiekie ana'e o ka la, ua kokoke loa i ka aina, a mahope mao ae la ka noe, a ike aku la oia i kekahi lae, a mawaena, me he kai kuono la iloko lilo o ka aina, e like me Ewa i Oahu. A i ke ahiahi, nana'ku la keia ia uka, i ka hele o ka laau a aau i ke kai, a ahiahi poeleele pae ana keia iuka.
            Eia hoi ka olelo no kona pae ana, iaia i hiki aku ai iuka, hapai aku la keia i kahi waa oia nei a kau pono, lalau aku la oia i ka ha niu maloo, a paepae ae la malalo o kahi waa oia nei. A hele aku la keia he one loa, e like mai Kamakahonu aku a hiki i Kaaipuhi ma Kailua i Hawaaii, pela ke one a ia nei i hele aku ai, a hiki ia ma kekahi kio wai einu, e like me ia wai ma Waikupua, i kahi i hoike ia'e la ma luna, ilaila kekahi loko wai auau, e pili pu ana me ua punawai nei, ia wa, wehe ae la keia i ka malo pukohukohu ona, a me ke kihei uahaao, i kuku ia e ko Hawaii nei, a ua kapaia e ka poe kahiko a hiki iho nei i keia hanauna, ua olelo mauia ia kapa, he " uahaao." Aole no paha i nalowale kekahi oia kapa iwaena o keia lahui e noho nei i keia wa, ma na aina kuaaina.
            A pau ae la ke kapa oia nei i ka hemo, iho iho la oia e auau, a pau kona auau ana, hoi ae la ia ku iluna a maloo ka wai, wehe ae la keia i ke kapa mao aala o Hawaii nei, a me ka malo puakai, hume keia a paa, iho iho la oia e inu wai malalo o ke kiowai e inu, e kupou ana no keia, ku ana keia kanaka, kiei ana, i alawa ae ko ia nei hana, he kanaka, makau keia a pili ae la, e pee ana, makau hoi kela kanaka, holo me ka huewai. Aole i liuliu aku, ku ana he wahine, i nana mai auanei ka hana e ula aku ana keia mea iloko o ka wai, a ua hai mua aku no ke kane i ua wahine la, me ka olelo aku, " He mea ula ka iloko o ka wai." Nolaila ka wahine i hele mai ai e ikemaka, e manao ana hoi i ka olelo a ke kane i ka hoopunipuni he wahahee, eia ka he oiaio kana olelo ana.
            Nolaila, i ua wahine nei i ike mai ai, ka iho koke iho la no ia ua wahine la ilalo o ke kiowai, me ka hoomanawanui i ka mukau, i ko ia nei haha ana'ku, loaa ke kino o Kepakailiula, me ka olelo mai o ua wahine la ia ia nei, " E ! e ke keiki, ku ae e hoi kaua i ka hale, aole keia o kahi e moe ai, he anu, he koekoe, hoi ae kaua, aia ko aikane la i ka hale, he kamalii oe, a he kamalii kela, e ku e hoi." Alaila ae aku la no keia, a o ko laua hoi aku la no ia a hiki i ka hale.
            A ninau koke mai la no kana kane, " Auhea ka mea a'u i olelo aku nei ia oe ?" Eia'e no wahi a ka wahine, a ku ana keia iwaho, i alawa mai auanei ko laua la hana, he keiki kanaka maikai, aohe puu, aohe kee ; hea mai la ke kane, " Komo mai hoi," a komo aku la keia, a noho iho la keia iluna o ka paepae o ka puka, noho iho la ia malaila, ia wa, ninau mai la na kamaaina, " Mahea mai oe ?" I aku la keia, " Mai Hawaii mai."
            Ia manawa, makaukau mai la na kamaaina i na mea ai, o ka ia, a me ka uala me ke kalo, ka niu, ka moa, a me na mea no a pau. Alaila, ninau aku la o Kepakailiula ia laua, " Ea ! auhea hoi ka olua keiki ?" i aku la laua, " Ua hiamoe," alaila i aku la keia, " E kii aku ia ia," a kii aku la kona makuahine, a hoala'e la, me ka olelo aku o kona makuahine, " E ! eia'e ko aikane la," alaila i mai la ua keiki nei, " Nohea ia aikane a'u ?" " no Hawaii mai," pela'ku ka makuahine ka hai ana'ku.
            Alaila ala mai la ua keiki la, a hele mai la, a aloha ia Kepakailiula, a olelo loihi laua, a liuliu, kena mai la na makua e ai, a ai iho la lakou. Nolaila, o ua kanaka nei, he kanaka lawaia, na ko laila alii, a he hoaaina hoi, a pau ka lakou nei ai ana, aia wale aku la no keia me na kamaaina, a hiki i ka pili o ke ao, moe iho la lakou. A pauhia loa ia lakou e ka hiamoe, aka, o Kepakailiula, hele aku la oia iwaho, e kau maha aku i mohai na kona Akua, a o ka manu hoi, ua hoi no ia i Kuaihelani.
            [Ma keia wahi kakou e alawa iho ai i ka hiamoe ole o ke'Lii nona keia Moolelo, heaha la ke hoa e like ai ? kai noa hoi ua luhi i ka holo ana mai o ka moana, a hiamoe la hoi, aole ka, i ke ala wale ia no ka ua po nei a ao wale no.] A i ke kakahiakanui, hoohiamoe koloke iho la keia me ka nono o ka ihu. Alaila, ala mai la ua mau makua nei a hoala aku la ia ia nei, ala ae la keia. Ia manawa no, holo aku la ko laua makuakane i ka lawaia, a koe iho la o Kepakailiula, a me ke aikane, me ko laua makuahine. Alaila, ninau aku la keia, " Auhea ke'Lii o keia wahi ?" i mai la ua wahine la, " Aia i kela hale la, e lele mai la i kahakai la, aia ilaila, o maua hoi na hoaaina o ua'Lii la." " A he kapu nae paha ?" wahi a Kepakailiula, ae, wahi a ko laua makuahine. " Ae, he kapu, ua nui wale na kanaka o keia aina i make, a me ka pepehi hoomainoino ia e ua'Lii la."
(Aole i pau.)

Ka Hoomana Kahiko.
HELU 16.
NA KUPUA KAHIKO O HAWAII NEI.

                Ma keano o ka huaolelo Kupua i ka poe kahiko o Hawaii nei. He mea pili ma ke ano o kona kupuna mai, a me ke ano-e o kana mau hana.
            1. He mea kahiko loa, penei :— O Papa a me Wakea na kupuna kahiko loa o Hawaii nei. A mai ia wa mai a hiki loa i ka wa o Kauikeaouli (Kamehameha III,) a i keia mau alii e noho nei kakou.
            2. Na mea kupanaha i ikea mai ia hanauna mai, kona ike, kana hana akamai, na hana kaulana a me kona ikaika ma ke kaua, he kupua no ia, e like me Kepakailiula, ke Kama Alii ikaika o Hawaii, a me Umi a Liloa, a pela'ku.
            3. Na'Lii kaulana loa, he kupua no lakou, he kupua o Kaululaau, ke keiki a Kakaalaneo, ka mea i hakaka pu me ke Akua o Lanai, a i uhuki hoi i na ulu o Lahahaina. He kupua o Kana, ke keiki loihi a Hina, ka mea nana i wawahi ka puu pii a Kapepeekauila o Molokai. He kupua he eu o Kawelo, ke alii pao nui o Kauai, ka Alihikaua nana i aa'ku o Kauahoa, ka me-e ui o Hanalei. He kupua o Kahainuiahema maluna o ka ili-kai kona hele ana, e imi ana i kona makuakane, ua lilo ka maka o kona makuakane i ka Aaianukealawaiakane, ua waiho ia oia iloko o Keanakaualehu.
            He kupua o Lonoikamakahiki kapu a Kalani, o Kalani kapu a Keawe i hanau, ke Alii Nui Kaulana o Hawaii ; kai hakaka pu me Kakuhihewa, ke alii nui o Oahu.
            He kupua o Maui, ke keiki mama a Hina, nana i hia ka lae o ka Alaeikihuapi, a loaa ke ahi i hunaia e ua poe alae la, na Maui no i hakihaki na kukuna o ka La, no kona hele wikiwiki loa, a maloo ole ke kapa a kona makuahine i kuku ai.
            Eia kekahi ano o ke Kupua :— He poe i hanauia ma ke ano o na la, a he kupanaha loa no hoi ke ano o kona hanau ana. He poe i alohaia e ka lani, kui ka hekili, ua ka ua, nei ke olai, ku ka punohu ula, a he ano e ka honua, he auhulihia na Moku. Ua kapaia lakou na Kupua a ka lani. O lakou na mea i hanau ana o ia e ke Akua.
            Eia kekahi, o na keiki i hanau maluna o ke kulana mau o na kanaka. Penei : He umi ku ko kekahi, he umikumamakahi ko kekahi, a pela'ku.
            Alua. O na akua mai Tahiti mai a hele mai i Hawaii nei, a he mau hana ano e ka lakou i oi aku mamua o ka ke kanaka mau hana. Ua kapaia lakou, na kupua o Tahiti. He kupua o Lonokaeho, Kamapuaa, Haumea, Pele, Kane a me Kanaloa.
            O na akua o Tahiti i hele mai Tahiti mai a makemake i na wahine ui o Hawaii nei, a hoao me lakou, a hanau mai na keiki he mau keiki oi aku o ke kahuna ma na hana akamai, a me ka ikaika maoli i ke kaua, kapaia'ku lakou na kupua kahiko o Hawaii nei, e like me Naniwaialeale, ke Alii Nui a Kauai, a me Kanelonaakalailehua, a o Hinahanaiakamalama, ka wahine i lele iluna o ka mahina, a oki ia kona wawae e kana kane, a ua kapaia mai o Lonomuku.
            Eia kekahi kupua :— O na keiki i hanauia ma ke ano kupua, aole he kino kanaka. Aka, he kino kupanaha e like me Kuilioloa, ke kupu Oahu, (aia ka kona wahi e noho ai iluna o Kanehoalani ma Kualoa. Eia kona mele :
            " Ku no o Kuilioloa i ka puka nui ia Kulokuloku.
            I ka Ala nepunepu o Hoonewa, Maihiia'ku ke A-luna me ka puniu, Make ia kupuino o ka moana." Keaumiki a me ke Auka, he kupua laua no ka moana.
            O Limaloa ke kupua o Kauai, nana i kaapuni o Kauai a puni i ka la hookahi. O Papanui ka wahine o Molokai. O Aukelenuiaiku. P. W. KAAWA.