Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 32, 12 August 1865 — Page 1

Page PDF (1.48 MB)

This text was transcribed by:  Ashley Palmer
This work is dedicated to:  Dr. Michael Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

" KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONONOLULU

I Kela @Poaono keia Poaono.

$2.00 no na mahina he

UMIKUMAMALUA,

$1.00 no na mahina eono,

ME KA HOOKAA MUA MAI.

Na Olelo Hoolama - @ mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana. $2.00 palua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia e ai ked ala o na olelo hooolaha a pau e hoo @ @.

KANIKAU –  he hapalua dala ka uku no ka aoao hoakahi o ka pepa leta, oia hoi 3 keneta no ka lalani hookahi-penei: he 25 lalani $1.09; 50 lalani, $2.00; a pela ʻ ku.

KA @ No NA OLELO HOOLAMA-  ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawila no ma ka lima o na Laua o ke Kuokoa, a i oleia, he hoouna mai ia Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO- aole e kaula ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawa pepe ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke bliolia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.

AIA KE KEENA O NA NUPEPA KUOKOA- ma ke kihi hema o ka @ Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.

            I. H. Kulika. (Luna Hoopuka)

 

KA "NUPEPA KUOKOA."

@ published in Honolulu

EVERY SATURDAY

$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

ADVERTISMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

@ will be charged 1.00 per page or 4 cts. a line.

PAYMENTS FOR ADVERTISMENTS, Subscriptions or Kanikaua, may be paid to any Agents of the Kuokoa, or may be enclose in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list. until paid for. This rule must be strictly adhered to @ account of the low subscription price.

THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

            L H. Gulick.

            Publisher.

Volume I. II and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.

Person having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

 

KA BUKE UNUHIOLELO A ANERU!

UA PAA UA BUKE NELE HOIKE ANA @

ke @ o na hua olelo Hawaii, a ko kua ia nei ma ka Hale Kaai Buke o Wini. Elua ano o ua Buke la ma ka kuai ana, $5 Dala ko kekali. $6 Dala o kekahi. Eli-ma haneri me kanalima kumamaiwa aoao ilokok o keia Buka Unuhiolelo, a ua piha loa i ka momona o ka naauao.

H.M. WINI.

Mea Hoopuka

Honolulu, Mei 22 1665.

 

S. KUPANEA.

J.W. KEAWEHUNAHALA.

Loio! Loio!

KE HOOLAHAIA ʻ KU NEI I NA KANA- ka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokou, a e lilo hoi i LOIO no na m ea a pau e looohia ia ʻ na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia @ Aha Hookolokolo o keia Aupunit. He mau mea laua i aoia I KA OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINA-LUNA, a ua aoia me ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau G. M. ROBERSTON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihanam aia kauka iho o ka huina o ke Alanuji Hotele a me Maunakea ma Honolulu. Oahu.

            Honolulu, Feb. 6, 1866.                                                                                  167-y

 

HUA KUKUI, HUA KUKUI.

E IKE AUANEI  NA MEA A PAU LOa O ke kua alua, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoaloha no oukou no  na kau i hala ae nei, ma ke kua Pepe-@ Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he AU HOU keia, a ke ahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua la a moa. alaila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka 10 wale no ke lawe  iaai. e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wau EKOLU DALA ME HAPALU ($3.50) no ka barle a hoo-kahi. I ka poe e imi ana i keia, a lawe mai, e loaa no wau ia lakou ma ka Halepohaku o M. Kekuanaoa, na AIENUI  EWIKI, MAI KAULUA!

CHUNG HOON & CO.

Alenui, Honolulu, Mei 1. 18665                                                                     2-3m

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke  Keona Pai e ka

"Nupepa Kuokoa,"

Ua emi loa na kii. Elima dala no ke Kakini Pepea Kili Hookahi a elua wale no dala no ke kuli anlani.

H. L. CHASE (Keiki)

Mea Pai Kii.

 

KUOKOA HUMUHUMUIA.

EKOLU BUKE-BBUKE 1, 2A

Umi Kala

ke kumukuai no na buke ekolu. No ka akahi buke $3.60. ninau ma ka Hale buke o

171-@                                                                                     H.M. WINI.

 

Na Buke i PAi ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai; a me ke kumukuai.

Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4.00

"Ohana, ano nui, me na kii, 2 50

a me na Moohana, 5 00

" Ohana uuku iho, me na Moo-hana, ili ulaula, 1 00

"Ohana, me na Moohana wale no 621

"Okoa 50

Kanoha Kahiko, i paiia i ka M.H. 1838 25

Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 121

Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25

Haiao, - - - - - - 25

Hale Malihini, Ana, - - - - 25

Wehewehehala, - - - - - - 26

Lira Hawaii, - - - - 25

Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25

No ko ke Akua Ano, - - - 25

Lira Kamalii, - - - - - 25

Kumumua Hou, - - - - 121

Moolelo Ekalesia, - - - - 50

Hoike Palapala Hemolele, - - 25

Himeni Hawaiia me na Leo Mele, 1834, 25

Ninauhoike, - - - - - 121

            Eia na buke i haawi walei a.

Haawina Baibala.

Ui

Olelo Ao i na Wa ine Hawaii.

Na Dawida Malo Kumumanao.

Ka Olelo Ao Liilii.

Ka Moolelo O Batimea Puaaiki.

                                                            L.H. Kulika.

Kikauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui @ lio o Hawaii

 

 

KE KAAO O ASIMEDA!

(I unuhila noloko oe o ka Buke Moolelo a Gerveriana.)

I ka Hoolina

Asimeda

Aloha oe:

            Mamua o kou hiki ana aku e halawai me olua he pono nou e hoakaka aku me kou naau kaumaha. He palapala lau i hoouna aku i ou la ma ka lima o kau Ahaiolelo mamua aku nei, mahope iho o ka loaa ana mai o kau palapala kauoha mua e halawai maka kaua, malia paha ua poina oe e ke Alii no kau mea i noi aku ai ia oe. Ua olelo au penei: "Mamua o kuu puka ana aku e halawai me oe, e pono ia oe ke kala mai inu no kou hui pu ole me kau mau kaikamahine e hana i ka hewa mamuli o ko laua hoopau ana i kau palapala i ke ahi/\." Ala, aole i loaa iau kau palapala kalahala nou mahope iho o ka hiki pono ana aku o kau leta ia oe: A no ia mea, ke kaumaha nei kou mau kapuai i ke kaikai aku a hiki iluna o kou moku kaua, no ka mea, aole i loaa iau ka hoomaikaiia nou mai ia oe mai. Pela au e manao kulanalana nei i keia hora. Cinigamalaikna.

            I ka hiki ana aku o keia palapala ia Asimeda, hoolale koke ae la oia i kona mau Kuhina Kaua e hoomakaukau i mau kaina koa hele wawae e hele pu me Asimeda no ke kii aku ia Cinigamalaina e puka mai i waho.

            A makaukau na Kuhina Kaua no na laina koa hele wawae, lele ae la o Asimeda iuka, a hele aku la me na koa a hiki ma ka puka pa o ka Hale Alii mawaho. Ia manwa, hoouna aku la oia i ka palapala ma ka lima o ke koa kiai puka.

I Ka Moi Lokomaikai

Cinigamalaina;

Me Ka Mahalo

            Eia au me kou mau koa ukali mawaho ponoi o ka puka pa o kou Hale ALii nei e kali ana o kou puka mai me kou mau hoa au i manao ai he kupono ia oe ke hele pu e hui ma kou papaaina aloha i keia awakea; aku, e kali ana no au me ka hoomanawanui mawaho nei a k=hiki i ka hora i kauohaiai oe e ma ka la mua iho nei. A nolaila, e ku Moi ke Ali e; aole ou manao ma kau mea i palapala ae nei e pili ana no ke kala anaku ia oe, no ka mea, aole kupono ka haawi anakui palapala kalahala no ka mea hewa ole e like me oe. Owau no me ka mahalo.

            A hiki aku la keia palapala ia Cinigamalaina, haule kaumaha kuhohonu iho la oia iloko o ka naau menemene no ka hiki anaku o Asimeda ma ka puka pa o ka Hale Alii: Ia manawa, puka koke ae la o Cinigamaluina iwaho o ka lanai o ka Hale Alii, a haliu aku la ihope ma kahi a na kaikamahine e noho mai ana, a olelo aku la; "E au mau kaikamahine ka kaili nei au i ka mana o ka Hale Alii nei mai a olua ae no ka hora hookahi, alaila, e hoi hou aku no e like me mamua."

            Ia manawa, puka aku la o Cinigamalaina mai ka Hale Alii aku, a hele wikiwiki aku la: Kahea aku, la na kaikamahine. "E ko maua makuakane Moi; ma na kumu hea la i hiki ai ia oe ke kaili i ka mana o ka Hale Alii mai o maua aku no ka hora hookahi?"

            A lohe o Cinigamalaina i keia leo o na kaikamahine; olelo aku la ia, "Alia olua e ninau mai, aia a hoi mai au alaila e hai aku au ia olua no ka olua mea e ninau mai nei; no ka mea, he mau minule elima kou alaila e hoi mai no au" alaila, hele akku la oia a halawai me Asimeda, a lulu lima me ke aloha nui, a hookomo aku la ia Asimeda me na laina koa iloko o ka Hale Alii. Ia manawa, puiwa ae la na kaikamahine Alii i ka leo o ka pahu a me ka pohe e like me ka aoao mau o na Lii, alaila, puka mai ka ua mau kaikamahine nei iwaho o ka lani o ka Hale Alii aia hoi, o ka Asimeda a laua i manao ole ai, holo aku la laua ma kahi kaawale loa, me ka uwe ana. "Auwe maua e! Ke hele hou mai nei keia Asimeda e hoomaewaewa hoa mai ia maua, ka mea a maua i makemake ole ai e ike hou i kona helehelena hoopunipuni ; he aha mai nei la hoi keia o ko maua makuakane?" Aka, ua holo loa ae la na kaikamahine Alii ma kahi kaawale mai ka Hale Alii aku.

            A liuliu iki na Lii ma ka Hale Alii, puka aku lao Asimeda ma iwaho o ka pa o ka Hale Alii, hele aku la a hiki ma, ka vapo, a kau ma na waapa, ia manawa haawi ae la na manawa i na leo kupinai o na pu, he mea e hoike ana i ka hanohano o'Ginigamalaina me ke Alii Aukai o ka moana.

            Ina'Li@analuna o ka moku, ia lakou hoi ma ka papaaina ; o na'Lii Moi ma ke poo o ka papaina, a o na hoaai ma na aoao : A mamua hoi o ka paina ana, ku ne la o Asimeda me kana Aliiwahine a haiolelo ae la imua o Cinigamalaina.

            "Mamua o kuu hoopaa ana i ku lima akau o ka'a Aliiwahine nei, (Tamala) ia'u hoi ma kou Hale Alii au e ka Moi i waiho lokomaikai mai ai i ka mana nui maluna o'u: Ua lana oiaio ko'u manao e kukulu i ahaaina aloha no kaua e like me kaua e hui nei i keia la, me kuu manao hoi, ma kou Hale Alii e kukuluia'i ka papaaina o ke aloha, aka, ua makehewa ia noonoo ana a'u, no ka mea, ua waiho ae oe e ka Moi Lokomaikai nui i ka mana o kou Hale Alii malalo o kau mau kaikamahine Alii ; a nolaila, ua hala ia. Aka mamuli o kau mau hana lokomaikai a aloha hoi, nolaila au i kukulu ai i keia papaaina o ke aloha pau ole o kaua, mamua o ko'u hoi ana i kuu Aupuni. A mamuli o kou lokomaikai pau ole i ka hoomanaoia e a'u, nolaila, ke haawi ae nei au i ko'u aloha nou ponoi a me kou mau he 20 miliona talena gula, he uku ia no ke aloha, a o ka uku kaulele e loaa ia kaua me keia hope aku a hiki i kela aoao o ka make, e hoomau kaua i ko kaua aloha pumehana, a i ko kaua mau hooilina, no ka mea, ua lohe no kaua, oia no ke kauoha nui a ka Haku i waiho mai ai i ke ao nei." A pau ia, ku mai la ke Kahunapule o ka Hale Alii o Cinigamalaina e pule, alaila, paina iho la lakou. A pau keia mau mea, hoi aku la o Cinigamalaina ma kona Hale Alii.

Ka hoi ana o Asimeda me kana wahine Beritania, a me ka hoomaka ana e hoowalewale ia Tamala.

            He mau la ma hope iho o ka ahaaina aloha a Asimeda, hoi ae la laua mai kela Mokupuni mai o Cinigamalaina, a hiki ma na Aupuni e ae o ka honua nei.

            Ia laua ma Farani i hiki aku ai, a noho iho la ma ka hale nani o kekahi keiki Alii, o de Snalataera Wale, ma ka kulanakauhale o Havala ma kapa muliwai o Niguade.

            I kekahi po, hiki ae la ka palapala kauoha a de Sanalataera ia Asimeda me Tamala, e hele aku ma kana papaaina olioli mamuli o ke ano mau.

            Ina mea a pau ma ka papaaina, mamua hoi o ka paina ana: Ia mananawa, ku ae la o Snanalataera iluna ma ke poo o ka papaaina a olelo ae la.

            "E na Hoa-a1.--Mamua o kuu hoomakaukau ana i keia papaaina, mahope iho hoi o ko'u hookipa ana ia laua nei (Asimeda ma.) Ua loaa koke, ia'u ka olioli e kukolu i papaaina olioli no ke aloha, mamuli o ke kipa ana mai o keia Hooilina Moi o Beritania i o kakou nei. A mamuli o ko'u manao maikai, ua kauoha au i ko'u Puuku e hoomakaukau i mau mea ai maikai loa, a me na mea inu oluolu e like ma kakou e ike nei i keia hora. A nolaila, mamua o ko kakou lalau ana i na mea ai, e lawe kela a me keia o na hoa i ke kiaha o ke aloha mua, a e hoopiha i na mea inu ana e makemake ai e like ka lawa i kona manao."

            I ka pau ana o ka de Sanalataera olelo ana, hawanawana aku la o Tamala ia Asimeda penei: "E hai aku oe i ka'u wahi olelo imua o ke Alii nana ka papaaloa, aole e hiki ia'u ke inu pu me na hoa-ai ma na mea inu ku ole i ko'u makemake."--I aku la o Asimeda, "Mai kaumaha kou manao no na mea inu a ke Alii i hoomakaukau ai ; no ka mea, he mea mau ma na Aupuni Hanohano o ka honua nei, i na hoomakukau na mea inu e like me leika ke ano, aole e hiki ke hoole."

            Ma keia mau mea a kana kane i hawanawana aku ai i kana wahine, pono ole iho la ko Tamala manao. A no kona manao o hai ole i kana mea i olelo malu aku ai. Nolaila, ku ae la oia a olelo aku imua o ke Alii de Sanalataera.

            "E ka haku kiekie o keia papaaina. Akala mai iau memua o kau olelo anaku ia Oe mamuli o na meaau i olelo iho nei. Wahi Au e ke Alii: "E lalau like na hoa-ai me na kiaha, a e hoopiha me na mea inu e like me ka lawa i ka makemake." Ke kanalua nei au me ke kaulua i ka hookomo ana i kekahi wai ano-e iloko o kou kiaha, ka mea hiki ole iau ke hoopa a lawelawe; a mamuli oia kanalua nui Ou, nolaila ke pale ae nei au ia olelo au e ke Alii, me kou manao, ua ol aku ka nani a me ka mahaloia Ou e ke Alii ke ae mai e inu pu au me oukou e pili ana i ke Aloha Mua o kau papaaina e ke Alii, i na he wau aiai a huihui hoi ma kou kiaha."

                        I ka manawa i koopuka ai o Tamala i keia oleo imua o ke Alii, kulou iho la o Asimeda ilalo me kahaha nui loa. A i ka pau ana ae o ka Tamala olelo ana: Hawanawana hou aku la o Asimeda i kana wahine.

            "Ua ehaeha loa kuu naau me ka hilahila nui e kou wahine, no kou ku anae nei a hoole imua o ke Alii i na mea a ke Alii i olelo mua ae nei, no ka mea, o ka Rula mau o na Aupuni Nui o ka honua nei e like me keia ahaaina a kaua e ike nei. Aole e paleia kekahi oleo alii maloko o kekahi papaaina e like me Oe e pale nei i keia la: Owau kekahi i aneane e plae i keia olelo i na he wahi e ae kahi i hoopukaia ai kela olelo. A no ia mea, e ku hou aku oe a nonoi aku e hoihoi hou mai kau olelo ia oe. Pela wale no e pono ai kaua imua o ke Alii."

            I aku la o Tamala; "Aole pela e pono ai au a me oe ma ko de Sanalataera Hale Alii nei, no ka mea, ua ike no oe, i na e lilo kekahi kanawa i pulepula, alaila, ua haalele kona aloha io i kona ohana. A no ia mea, ke manao nei au, i na e komo kekahiwai ano-e iau, alaila, ua haalele mai kou aloha ia oe, a e puka ana na olelo mahaoi mai kou waha ae: Alaila, ua haalele au i ko kaua ano haipule, a ke minamina nei au ia mea. A nolaila, e kuu kane e; aole au i ae e haawi i kou uhane i ka kae ka mau mau mea e koi mai nei."

            Ia manawa no a laua e kulou ana no keia mau olelo. Ke hoopiha nei kela a me keia o na hoa-ai i ko lakou kiaha i na mea inu, a o Tamala hoi, lalau ae la oia i ka pita wai a hoopiha iho la i kona kiaha me ka wai.

            Ia manawa, ku ae la o Asimeda a oleo ae i ke Alii de Sanalataera. " Aole au e inu pu ana me oukou i ke kiaha o ke Aloha Mua, no ka mea, o ka mea nona ke kuleana o kuu aoao hema a kuu lima i hoopaai, ua haalele ae ia i ke Aloha Mua o kau papaaina."

            I mai la ke Alii (de Sanalataera) "Ua pono i kuu manao, a ua oluolu kuu uhahane e ae aku mamuli o ke noi a kau wahine."

            Ku ae la o Tamala, a olelo hoohuakeeo ae la imua o na hoa-ai me ka i aku, "E ke alii, ke hoopau ae nei au i kuu olelo pale mua, no ka mea, ke ikaika nei ka manao o ku kane e hookuu iau iloko o ka hilahila a me ka make, a ke ae nei au ano; o ka wai ano e au e pale ikeika ai, e hookomo ana au ia mea iloko o kua kou kiaha me ka lima kanalua. A mamuli o kuu loohiaia ana mai e kekahi pu pule ano e nui loa, e kauoha no oe i kau mau kauwa wahine lawelawe malalo ou e malama mai iau, no ka mea, ua akaka iau mamua o ko kakou inu ana, e haalele ana au i kuu aloha ia oukou. Ia manawa, haule iho la o Tamala i ka honua mai luna iho o ka noho, kukuli iho la a pule aku la.

            "E ka Makua: Ua makaukau au e haalele ia oe e kuu Akua, a e haalele ana au i kuu manaoio, a me ke aloha i ka lehulehu, no ka mea, ua makaukau kuu kane e kiola i kuu uhane iloko o ke ahi a mau, aka, nau e malama iau nei, i ole ai au e hoohaumia ia e ka mea e." A pau kana pule ana, ku ae la oia iluna a ninini iho la i ka mea inu iloko o kona kiaha, alaila, nana pono aku la o Tamala ia de Sanalataera, alaila, ku ae la ke Alii a inu like.

(Aole i pau.)

KA MOOLELO.

HAWAII NEI.

HELU 9

No ke Kaapuni Makaikai i na wahi Kaulana a me na Kupua, a me na'lii Kahiko mai Hawaii a Nihau.

            Papa 11. Makaainana.--Ua komo na Alii na kanaka iloko o ka lanui makaainana. Ua moe aku na'lii i na wahine noanoa, a o ka lakou mau keiki he mau makaainana, ke kaikuaana o kekahi Alii nui i ku i ka moku. Ua lilo ka lakou poe mamo ma hope aku, i makaainana. Iloko o keia poe ke kapii, ke kalole, ka uli, ka ehu, ke kaai, ke kuaii. He mau Alii kuaaina kekahi iloko o keia lahui.

            Papa 12. Ka Hupoenui, ka poe i hui me na kauwa, a ua hanau mai ka lakou poe, a ua hapa ko lakou kauwa. Ua kapaia lakou he Hupoenui.

            Papa 13. Kauwa makawela, a na Lelekone, na Auwehekika, na Pieueue. Ua kapaia lakou he poe mamo, he akua, a he lepo.

            Papa 14. Oihana Kahuna;--O Lihauula ka mole o ka Oihana Kahuna, he oihana kiekie, a ua komo na papa 'lii iloko o ka oihana kahuna. Ua aneane like kekahi mau kapu Kahuna, me ke kapu Alii.

            Mai a Welaahihanui a hiki ia Kio, hookahi akua wale no i hoomanaia.

            I ka wa ia Ole, ua loaa mai ke kii o Kiimaluahaku, a oia ka lilo ana i ka homanakii.

            [I ka M. H. 1781.--Manao iho o Kauwahinem hemoopuna na Kaiuli, no ka ohana Alii o Kaupo. Ua moe aku hoi ia Kahekili i ke Alii kapu. Ua loaa mai na keiki eha ia laua, o Kalaikupule ma, a ua hiki ke hoohoahanau aku i na keiki a Kalola me kana mau keiki.

            Nolaila, ninau ae oia ia Kaneahei penei; "Alii paha kuu mau keiki la ea?" Pane mai la o Kaneahei, "Make au," "Aole oe e make," wahi a Kauwahine, "No'u oluna no'u o lalo. Owau ka wahine a Kahekili; aole ou mea e make ai." "make au" wahi a Kaneahei, "E hai mai oe," wahi a Kauwahine. Pane mai o Kaneahei. "Hookahi kauna Alii."

            "E kapu i ke ahiahi o Kukona,

            E ku e, e ku, e ki, e ki-e holo,

            E make kanaka ia Ahikekapu,

             Na ahiliilii ka hanana ia Ahikekapu,

            E ala e Naibe kapu mai ka po,

            E Naihe kana kupu o Hikiau,

            I kapa kupu i ka luakini o Keakealani,

            Nolaila na nioi hoihoi kapu Alii,

            O kapaepae o Liloa ko laila,

            O kapaepae o ka hou alua kapu,

            Alaila na'lii hele kekee,

            Alaila na'lii hele pono mai,

            A laila o ka ihe o ke Alii o Kalola,

            O ka moopuna a Keakealani."

Na Luakini me na Halau.

            Aole kulike ke ano o na Haiau. Ua maheleia ke ano o keia a me keia Haiau; ma na haawina kupono i ke ano o ka hana. Ina ma ka maluhia o ke Aupuni. E hoala ia ka hale o ka maluhia Iaa he kaua e hoala ia ka hale o ke akua ma ka Haiau kaua. Ina he kipi, e hoala ia ma ka Haiau o ke kipi. Ina no ka pomaikai o ka aina a puni, no ke ola o ka lahui, no ka ai, no ka ia. E kukulu no ke Alii a puni, a e hoala pu na makaainana i na koa kuula a pani ka moko, i ola ka aina i ka ia.

            Ina no ka @ ka pilikia, alaila e hoalaia na Haiau ipu o Lono, a puni ka aina, i ola ka aina i ka ai

Ua Maheleia na Haiau

            1. Luakini pookanaka.--Oia na Haiau nui. Ua kukulu ia mai ma kahakai, a ma waela o ka aina, a ma kuahiwi. Na ke Alii nui wale no i ku'i ka moku keia mau Haiau. Aole e hiki i na'lii a me na makaainana ke hana. Ina e hana he kipi ia. Ua kapaia he ohiako, he hakuohia.

            2. Waihau; Ipuolono; he mau Haiau oluolu keia. O ke Alii ka mea hana mua, a mahope na makaainana a puni ka aina no ke ola o ka aina, a me na kanaka, he mohai oluolu ka mohai.

            3. Waihai, Haleopapa; He may Ha-iau oluolu no key, he mau Alii wahine Niaupio a Pio na'lii nana keia mau Ha-iau. No ka pono o ka wahine a men na keiki hanau no ka pono o ka aina, he mau mohai oluolu.

4          . Kuula. He mau koa keia mau Heiau; a o ke Alii ke kukulu mua i ke Kuula, a noa kana, alaila, kapu na'lii a ma na kanaka a puni ka aina; no ka ia, e nui ka ia a puni ka aina. He kapu oluolu keia. Ua kukuluia ma kahakai na Kuula.

            5. Pohakukane. Hookahi pohaku wale iho no ia, i kukuluia i mea hooma-nao ia Kane. Ma kahi i nohoia e na kanaka. Ua kukuluia e kela ohana keia ohana i mau pohaku o Kane. Malaila e hele ai e kala i ka hewa o ke kino, a me ka hewa o ka ohana; me ka kauma-ha i ka mohai.

            6. Hale, Ipuolana. He mau Haia houluulu ua keia no ka manawa papaala o ka aina. Aia ma Nuuanu ka Haiau e kukulu ai o Makuku ka inoa. Alaila, kukulu na makaainana i na Uaw hooulu-ulu  nui ka ua, a puni ka aina, i ma-kauakau ka mahiai.

I           ka hana ana i ka Haiau, o ke kanaka Kuhikuhi Puuone oia ka mea nana e hai mua i ka Haiau a ke Alii e makemake ai, e kukulu no ka paa o kona Aupuni. E like me Kapoukahi ia Kamehameha no Keoua. "Mai Kaua o eha ka ili, eia ka hale o ke akua la puni ko Aupuni." Eli-ke hoi me Kaleopuupuu ia Kahekili. "E wahi ka makaha i pii mai ka in."

            Ina he ohia ko ka Luakini alii, alaila he Kaiau kaumaha keia, pili ka hanu. Ua maopopo he Haiau pepehi kanaka keia.

            I ka pii ana o na'lii i ka haku ohia me na makaainana, a hiki iuka, noho ke Alii i ke kumu o ka ohia, hoomoe ka puaa, ia ula, niu, aahu, oloa, make ke kanaka, moku ka ohia kauo i kai. Ua hana mua ia ke kahua a maikai, ehiku kiapapa @ o waho, ehiku no hoi Paehumu, a mawa-ho o ke kipapa mua ka Luapau, ma ka Paehumu o waho. Mamua pono o ka Luakini oia ka hale e huli pono ana i na kipapa, a mamua a o ka puke o ka hale ka Lele, malaila e kau ai na mohai. U ha-naia na olokea mehe lanai la ke ano. Malaila, ua hoohuliia ilalo ke alo o ke ka-naka make, e apo ana ka lima akau ma-luna o ka puaa, a ma ka lime hema e @ hoomoe papa pakahi ia iluna o ka lele me na mohai, malalo iho o ka lele ke Alii e noho ai.

I ka hoomaka mua ana o ka anohai. Ua lawe mua ia mai ke kanaka imua o ka Moi; ua olalaia iluna o ke ahi, a kole-kole. Hoolou aku ka Moi i ka makau ia Malaiakalani ma ka waha. Alaila, ame-maa ae ka Moi i ke akua.

"E ku e Lono, E kane e Kanaloa, E ola ia'u a kau i puaneane. E nana i ke Kipi ana, I ka Lele@ Amama. Ua noa."

            Alaila kau i ka lele ka mohai.

             Mawaho mai o ka lele na kahuna alaila kulalani mai la lakou a pule pialo mai la. A penei kekahi mau hua;

"A Kahiki i @ ua o ka lani,I akea ka lani a malu ka hiki, Malumalu ka hiki, I ke ao ua o Mahelona-e, A maamaa Kauai, Ua hiki ma Puna Mawaho, Ma Kau i Hilo, Ua ikea ka like o ka aina, E kakahi Alii hua i ka lani, A keakaliilani o Waipa, A loaa hia oe e Kipu, Ahiahi opala e ke kiu, Ahiu ilalo o Kahana, Hoolawa i kekahi Alii, @ e ko aina-e, A ka wai i ke hoomanalo, Ke kai ka lua i ka manawa, Ka ohe oki i ka ili, O ka maka i ka ua o @, A ke hee i ka ua alae o Kii, A ke kanaka luu hala o Halakua."

            A mahope ku mai ke kahuna mai, a pule ae la he mau wahi hua pokole, e amama, noa.

            I ka hoomaka ana o ka pule, e hapai like na lime ilupe, a e kau maila iluna me ka kuu ole ilalo, aia no a pau ka pule, alaila, kuu ilalo.

            Ina e kuu ka lima make no. O he ano o loko o ka mua iloko o ka mua. Ua hanaia ke anuu oloko, mawaho iho.