Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 40, 7 October 1865 — Na mea Kaulana o ka wa Kahiko i hala aku. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

Na mea Kaulana o ka wa Kahiko i hala aku.

NA S. M. KAMAKAU.

WAIALUA, MOKULEIA, OAHU, Sepatemaba 25, A. D. 1865: Ua ike au ma ko kakou Kilohana, a Ahailono, a ma ko kakou heke e ekemu ai, a e huai ai i na mapuna olelo i na he pololou, aole hoi hualala, a malaila ke koi-wili e kalai iho ai i panakaiole. Ua ike ia o B. Kaehukipi no Waiahole, Koolaupoko, Buke IV, Helu 37, o Sepatemaba 16, aoao 3. E hoohalahala mai ana no kahi i hanau ai o Kualii, o Kunuiakea, o Kuikealaikauaokalani; a e kuhikuhi mai ana o Waiomuku. Ua naauao kakou ia ia i na i wehewehe mai a pololei; alaila, e hiki ia kakou ke manaoio aku. Aka, he kapala poomuku, aole mikohukohu iho, he noni no Kaualehu, he puhaiaa, e kii i ka noni o ka apaa pualaalaea, a maalaula, i ula ka wai hooluu. Pela ke ao ana i keia mea he ike, e hana no a huelo, a no ko ninau ia'ku, ua makaukau oe i ke ao aku ia hai; a i na he lohe wale iho no kou aole oe i aoia, alaila, o ka lae ka luahi, o ka pa i ka wala, a puukanuku, a nukee ka auwae, a kikoopua ka maka, opae-oehaa na lehelehe. No keaha? No ke ao ole a pau, "Ku ikuikui a Kauaholio, Kaahe ke koa-kea o Heeiakea, Ke ua la ka ua poai hale, I ka aea mauka o Moelana-ai-e-a." Mai manao oe e hoehaeha aku ana au. Ua ike au i kou ano. Aole au i kamaaina i Kailua—maloko o ke mele a ka poe kahiko, a ma na pule, Wanana-muahaikupuna; a malaila, ua kamaaina au. Ina e loaa ia oe ke mele. Penei : "Pau-o-Pu-na-e~pau-o-Puna—e, Auaniani Kalani, Nonoho o Newa—e, Kanewa-e-o-Paumakua." A hiki ia Laamaikahiki ke Alii, alaila, ua helu pu ia ka aina i hanau ai, ke ewe, ka piko, ka nalu, ka inaina, ka a-a, ka honua i hanau ai. Pela o Lauliala ma Kualoa; pela o Ahukinialaa ma Kaalaea; pela o Kukonalaa ma Waihaukalua i Kanohe; Pela kela Alii keia Alii a hiki ia Kualii. "O Kualii ke Alii o Kailua, I hanau no i Kalapawai, I Waiha i Waiomuku ka honua, I Waikakulu i Ouli ke kuakoko, Mo ka piko i Alaala." A pela aku a loihi loa, a hiki iluna o Olomana, a i na e loaa ia oe kekahi kanaka akamai i ka hooheihei i ka inoa o Kamahano, ka makuakane o Kaneoneo. E loaa no auanei ma Kalapawai kahi i hanau ai o Kualii. Ina e loaa ia oe ke mele hoohalikelike, aia ma Kumuuli, a ma Kumahakea, aia ma ke kumu loa mai, ua haiia malaila o Kailua ka aina i hanau ai o Kualii. Ina i loaa ia oe ke mele a Kamoeau i mele aku ai ia Keawehano i ke pio ana o Kalaiopuu ia Kahekili, i ke kaua i ka Mokuilima. O Kualii ke Alii o Kailua, o Kalapawai kahi i hanau ai, o Alala ka Haiau i moku ai ka piko. A malaila i kani ai o Opuku a me Hawea. Elua wahi i hanaiia'i o Kualii, o Kailua, a o Kualoa. O na pahu kapu o Kailua. O Mahinui ka pahu kapu komohana, o Kaohao ka pahu kapu hikina; he okoa na pahu kapu iloko. Mauka ke alanui o Kaamakana, a ma Maunawili a Makawao, a pii i Aniani, a iho i Waimanalo. O Kahoowahaokalani ke Alii o Kailua, ke kupunakane o Kualii, ka mea nana i oki ka piko. O Kaahuulapunawai ka pahu kapu hikina hema, o Kapahuulu ka pahu ka pahu kapu komohana hema o Kualoa. Mauka ke alanui o Hakipuu, ma ka nahele o Kalehuloa a iho ma Loike i Kahana. Kapu ka waa pea makai, a Makawai

kulai ke kia, a Kaaawa hoala ke kia. O Kaaawa ke kai lumalumai a kaiheehee o Kualii, kai mahunehune o Ku. Ilaila ka limu-lana o Kawahine, oia na kauwa makawela. O Kauakahi a Kahoowahaokalani ke Alii o Kualoa, nana i kii ke kapu moe i Kauai—ia kapu o Kahamaluihi. "He kapu e hea mai ana, E moe kanaka ilalo, Mai oni ae oe i ke kapu a make, Mai ala ae oe i ke kapu awela oe auanei, Lilo ke kapu ia Oahu." O ka mua haikupuna, oia ka hale kapu Kuauhau kupuna. He hale nauwa. Aole ia hale i pili i ko Kualii wahi i hanau ai, a mau kupuna. Ua pili i na'Lii a me au—Aole i pili i na kauwa. O Kualii nae kekahi iloko o na mua nauwa. Penei: "Owai kou wahi i hanau ai?" "nauwa." O S. M. Kamakau; o Kahuku ko'u wahi i hanau ai, nauwa. "Kahuku nui hala kelakela, Me he lehua no Panaewa—la, Ke kukelakela a ka hala i ke uki." A pela aku, alaila, hai aku i na kupuna, me ka heluhelu aku ma ke mele. Ua ike no au, aole e hai wale aku. "Lamahano ke Alii o ka iho wai, Ka mano o na iowai eha, O ka nahele kahawai o Halemano, I manoa no i ninia, I kanaka i kaupaleia me he pale pumaia la, Ka hanowai o Huna; I Huna ka aa i Pauoa kewe, I Lanipili ka honua i Mokaihemo, I Akepa i kahapala wawae, Akepa ka ua i ka laau, I Kalakoa i Pooamoho, I Halemano la i Kawailoa, Lahuimoho i Moemoeakuhe, O poi ka nalu mai Kahiki, Ka inaina i hanau ai, I Lauhulu la i Kaawela, Kukuilolo ka i Punanue, Hanau Kamahano ilaila, O Halulu kani ka pahu e ku i Kamani, Ku ae nei i Kauanui, I Kapukapuakea kani o Hawea, Mo ka piko o Kamahano ilaila; I Luakini i Poonau, I Kamaoha kau kaea-awa, I kau mai kaeapakapaka o na'Lii, Laha'i kewe ka nalu ka inaina, Iuka i Kukaniloko-noho-no, Akahi o noho ia ka uka Alii o Lihue, He Alii noho uka Kukaniloko noho no."