Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 44, 4 November 1865 — HE MOOOLELO NO UMIAMAKA. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO UMIAMAKA.

Ma keia Moolelo, ke hai ia'ku nei ka hana a keia kanaka, a me na mea a pau ana i hana'ī i kona mau la ui. A o ka inoa o kona raau makua ka mea i pohihihi iki ma keia Moolelo ; a ina ua loaa i kekahi o na hoa'loha ka inoa o kona mau makua, he pono no e hoike mai. HELU 1. O Umiamaka, oia ke kanaka kaulana i kona mau la i ka wa kahiko o Haulaahilani ke aiii o Maui, he kanaka akamai ma kana inau hana he hoopunipuni. Eia ka mua i lohe oukou i kana mau hana i waena o keia Moolelo. O ka hoopunipuni ana i ka wahine a kona Haku alii a Haulaahilani, me ka olelo aku o kanamau alii wahine i ua'lii nei nona ka inoa maiuna. " Aole maua e puni īki ana i ko kauwa," " la wai," wahi a ke alii kane. Hai aku la na'iii wahine, " la Uminmaka hoi paha." Alaiia, olelo mai la ke alii Haulaahilani, •• Ae, aole olua e pakele aHa i kuu l&uwa, e pum ana olua." Alaila, olelo hou aku la na'lii wahifie, " Hele pela, aole maua e puni iki ana i ko kahu ; hele paha maua a puni iaia. he mea e ke ak«imai o ko kahu i ka hoopunipnni." Alaila. pane mai la ke alii kane o Haulaahilani, " Ea ! Aole olua e pakele ana ia Umiamaka, e puni ana olua." A i kekahi la'e, iho mai la o Umiamaka mai uka mai me ka umeke-poi, me ka moa, a ine ka puawa, na ka hanai na Haulaahiiani. O ka iho mai la noia o un o Umiamaka a hiki i kai, olelo mai la ke alii a me na'lii wahine i oleloia'e la maluna, me ka olele aku, " Imua o oukou e ka hanauna aIM, a me na kaukaualii, me na puali,me na makaainana. Eia au o Umiamaka." la manawa, ninau mai la ke alii, " Me keaha oe i iho mai nei ? " wahi a na aikane a Haulaahilani, " Me ka umeke-poi, me ka nioa, me ka puawa, ia i lawe mai nei." iawa no hoi, pau ae la ka ke alii ninau* ana pela, ko ia nei hele aku Ia noia a ku ana ma ka puka o kn hale alii o Haulaahilani, ike mai la ke alii i kana kauwa, kahea mai la, " %i mai," wahi a ke alii. A aku la o Umiamaka iloko o ka hale o kana hanai, alai'.a, pane mai la o Haulaahilani, " Ua olelo iho nei na'lii wahine, aole ka laua e puni iki ana ia oe." Alaila, pane aku la o Umiamaka, " Aole o'u manao e lanakila iki mai ana laua maluna o'u," akaaka ih<r la ke alii Haulaahilani, n mo na puali nlii n pau loa e noho like ana, a me na koa, a me na aikane punahele. j la wa mahope iho, ku ae la o Umiamaka imua o na alii, a olelo aku la, " E ka hana- ! una'lii, na puali, na koa,aloha oukou, ke hoi nei au i uka, apopo'au iho mai, alaila, e ike nto oukou i hana." A o kaihoiaku lano ia o Umiamaka i uka» aia no ia wahi ma Keanae i Slaui. A hiki i ke ahiahi, hele keia i ka lau*ma«ia a hoi mai, hele keia i ! ka wahie» hoi mai, ho a keia i ke ahi a a, I (oin hoi he imu). Ia manawa, nonn iho hi keia a ka lau-mn-ia maikai, olala aku la ke- ! ia iluna o ka imu, e like me ka mea mau i keia wa e hanaia nei. A moa maikai ka lau-ma-ia, e like me ka moa maikai ana i ka wa e kaluaia'i i ka imu, ka hele a moa maikai. Pela ka ia nei hana ia po, a ao ae, "hana keia elua laulau moa piopio liilii ; hookahi no kekahi laulau, hookahi no hoi no kekahi, me ke ola no nae o ua mau wahi mo'a nei, aohe i hoomakeia. Hele keia ia wa i ke s kimokiino hili kukui; nana keia a ka hili ula, hana iho la keia a lawa kupono, hoi inai laī keia, hooluu iho la i na lima oia nei i ka hili, hele ke!a a me he malo puakai la, a me he kanaka kalua puaa la ka hele o na lima a ula i ke koko. O ko ia nei iho aku la no ia a hiki i kai', me na lima i haumia i ka hili, a me he koko'maoli la no nan keano i ka nana ia mai/ A ike mai 1a ua rnau alii wahine nei, ninau mai la, " He mau puolo aha kau ?" Hai aku la ua Umiamaka nei, " He inau puolo moa." Alaila, i niai la ua mau alii "E eho na maua na puolo-moa." Ae aku la no ua Umiamaka nei me na maka wiwo ole. Ia (nanawa, lawe oJ, - u )a o UmiamaUa i na laulanlan moa, a haawi nku la i ua mau alii wahine nei. la wa, o ka hoi aku la no ia o Umiamaka a hiki mauka o Kuo, aia no ia wahi mauka o Keanae. A ia manawa koke no, hoomakaukaii iho la ua mau wahine nei i ka (thcaina, e like me ka mea mau o kahi alii i ka wa kahiko a hiki i keia wa. la wa no hoi, ua hoolako ia mai na mea ai momona a pau. ia manawa, wehe ae la ua mau alii nei i na laulau moa. I ko laua wehe ana ae nae, e oili koke ae ana no ua mau wahi moa piopio liilii nei mai loko ae o ka puoio, a holo ana. la wa nae, hooho ae la ua maunlii wahine nei me na leo nui, a uwa iho la, a holoaku la imua o Haulaahilaui ke alii, a uwe iho, me ka uinau mai nae o ke ahi, " He waimaka aha. keia ?" Hai akg la no hoi ua mna alii wahine nei, " Ua puni maua ia Uiniamaka." Olelo mai la no hoi o Haulaahilani, " Ua hai mua aku no \yau ia plua, aole olua e lanakiia ana maluna o kuu kaUwa." Qia ka hoopunipuni akahi q ua kanaka nei i haiia ae la maiuna. Ke waiho aku nei au imua q oukou e ka poe e heluhelu ana i keia mpoolelo, na oukou no e honhi>nehoii£> iho a Wnni ka aka, oiai na iko

mua ae nei no kakou i ka olelo hoole a keia mau aiii wahine, aole ka laua e puui, a purfi nae hoi la. He ken no hoi ake akamai io. Ma keia wahi, e hoi hou ae kakou e olelo ma na mea e pili ana i keia mooolelo, oia hoi ka hoopunipuni elua ana. Oiai i kekahi mau )a ae, iho mai la o ua o Umiamaka mai uka mai o Kuo, e iho ana i kai o Keanae; a o ka ia nei hana nae i iho ai, i kii he ope waake. Iko ia nei iho ana a hiki i kai, hoi aku la keia me ua ope wauke nei, a halawai iho Ia me keia mau wahine, a ninau aku ia ua mau wahine nei, Heaha kau ope e Umiamaka e auamo nei ? Hai aku la hoi ua o Upmmaka, '* He malolo." I aku la ua mau wahine nei, "Na maua hoi ha ke ope malolo, e walea no hoi kakou maanei," i aku ia keia, 11 Heaha la. hoi ka hewa, na olua ia." Aia wa, o ka hoomaka iho la noia o iakou nei e haaa, ia hnna ana 0 lakou nei a pau, hoi aku la ua Umiamaka nei. ia wa, hoomakaukau iho la ua mau wahine nei e paina, a kii aku la laua iua ope nei a wehe ae la, ia wehe ana'e, ike iho la laua nei he wauke malolo, oia hoi ka wauke lau liilii piao. Aohe nae he malolo maoli e maona ui ka opu, a e ko'u ai ka puu i ka wai a ka naulu. la wa, olelo aku kekahi wahine i kekahi wohine, •♦ Ua puni kaoa ia Umiamaka ; " o ka hoomaka'ku la nōiai o ua mau wahine e uhai ia Umiamaka, i ka wa i loaa'ku ai. kela--1 na wahine, pane aku la laua, " Hewa maoli oe e Umiamaka," a ninau* rnai la o Umiamaka, " Heaha ka hewa a'u i liana ai ? " Hai aku lu ua mau wahine, " Olelo mai hoi oe he ope malolo, aole ka hoi la, eia ka hoi he wauke." Alaila, pane mai la o Umiamaka, " Ua hai aku no au ia olua e like ine ka olua ninau, he ope aha kau e Umiamaka ? Hai aku no au, he ope wauke malolo. A oia ka hoopunipuni alua a Umiamaka i hana'i. [Ma keia wahi, ke waiho oluolu aku nei au imua o oukou e ka poe puni MooleLo, na oukou e heluhelu iho me ka nana'e i ka hana a keia kanaka, a nolaila, e a-ka kakou, a kuu iho ka nae, a maanei e olelo hou ae kakou nona.] (Jlote i pau.)