Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 49, 9 December 1865 — Page 4
Ka Nupepa Kuokoa.
The Shining Shore.
(ORIOLA.)
1. Panee mama o kuu mau la,
Owau ka malihini,
Aole la e kua paa,
Me neia kuu iini.
Ke pae la no na hoa o'u
Ma o o Ioredane,
Ma kahakai olino ae
O kela aina nani.
2. Kuu ola nei he luhi e,
A paapu i na ino,
Kaumaha no, a luuluu pu
Ka uhane me ke kino ;
E ake au e pae pu no
Ma o o Ioredane,
Ma kahakai olino ae
O kela aina nani.
3. E ala wau i makaukau,
Kaei i kuu puhaka,
Me kuu kukui e kai a hui
Me o'u mau makamaka ;
Ua hala e ua poe maikai
Ma o o Ioredane,
Ma kahakai olino ae
O kela aina nani.
4. Ke kau nei no maluna o'u
Na ao hooweliweli,
Ke poha nei he leo e,
E holo i pakele.
E holo no i malu au
Ma o o Ioredane,
Ma kahakai olino ae
O kela aina nani.
5. A pae ola'e ia kahakai,
Me e kuu lanakila ;
E oli pu, a halelu,
A kani mau kuu lira ;
E wiki au e pae ma o,
Ma o o Ioredane,
Ma kahakai olino ae
O kela aina nani.
6. Aole ae he alalai
Ma o o Ioredane.
Lokahi no, a maha pu,
A mau ka mililani.
E kaiia wau e kau Iesu
Ma o o Ioredane,
Ma kahakai olino ae,
A i kela nani.
WAIMEA.
He Moolelo no Aferika, a me kona ahahui kanaka.
O Aferika oia kekahi hapaha o ka poepoe honua. He aina nui no. Ua kaawale oia i ka moana Atalanika mai Amerika ae ; a o kahi i kokoke iki ae i Bosetona 3000 mile ke kaawale.
Kaawale no hoi ia i ke Kai Waenahonua mai Europa ae, a i ke Kai Ula hoi i kaawale ai oia mai Asia ae. Ua hui no nae ma ka Puali o Sueza.
He uuku na mea i ike ia o keia aina, mamua o na mea i ike ia o kekahi mau aina o ka honua nei. He nui na wahi o ka waenakonu o Aferika i ike ole ia e ko Europa, he negero ka nui o kanaka o ia wahi, he nui na ano. O kekahi poe he mikioi a ano maikai no ka noho ana, a o ka hapanui, he naaupo loa. He aina wela hoi ia, nolaila aole manao nui ia o na mea aahu. O ko lakou mau hale he mau pupupu hale lepo, a i ole ia, he kauhale peapea lau laau. O ka aahu, ma ka hope ae la no e kakua ai, me he kakua ana la o ka pa-u. He Lahui puni lealea loa keia, o ka hapanui o ko lakou manawa ma ia hana, o kela ano lealea, keia ano lealea.
He mau Lahui e ae no kahi o keia aina. Oia ka Lahui mai Aigupita ae a i Abesinia, o lakou no hoi ka poe kanaka mua o Aigupita i kinohi i ka nana'ku i huipu me ko Tureke poe, ko Arabia, a me kahi poe e aku. O na kanaka hoi o Babare he poe hanauna lakou na ka poe o Sarekena, ka poe hoi nana i hoolanakila maluna o ka aina.
O ka waoakua nui o Sahara, a me na wahi e pili ana ilaila ua noho ia ia mau wahi e ka ohana aea o Arabia, e lewa hele ana mai kekahi wahi a i kekahi wahi maluna o na lio, na kamelo, me ka manao pakaha wale.
O keia aina, ka aina i oleloia he aina uuku loa o ka naauao, he hoomana Mahometa ka nui o na kanaka, a o kahi hapa hoi, aneane e naaupo loa.
O ka waenakonu o keia aina, ua paapu i na holoholona hihiu, ka Liona, Panetera, Leopaki, Elepani, Laehokela, Zebera a me ke Kuaka. Paa no hoi na laau i na keko, na moo o kela ano keia ano o ka wai, a me kahi maloo. Na manu hihiu o kela ano keia ano e halawai ana me kanaka, ua aneane no e pau loa na wahi a pau i ka ike ia o na manu.
NA MOI O KINOHI LOA O AIGUPITA.
Ua manaoia o na kamaaina o Aferika, noloko mai o ke keiki a Noa oia o Hama, ka mea i hele a noho ma Aigupita, mahope mai o ke kukuluia ana o ka hale pakui o Babera, ua kokoke keia wahi i Sinara. He aupuni kahiko no hoi o Aigupita, i loaa ia Misaraima oia kekahi keiki a Hama i ka makahiki 2188 ka loaa ana, mamua'ku o Kristo.
Ma ka akau o Aigupita, ke Kai Waenahonua, ma ka hikina Kai Ula, ma ka hema o Nubia, a ma ke komohana o ka Waoakua. O Nile ka muliwai nui kahe no ia muliwai mawaena o Aigupita mai ka hema a i ka akau ke kahe ana. Hookahi hu ana o keia muliwai i ka makahiki a piha pu ka aina i ka wai, a pela e mau ai ka mea ulu, he kakaikahi loa ka wa ua malaila. O Misaraima ke alii mua o Aigupita, nana i hookahe ka wai o ka muliwai o Nile ma kahi e, a kukuluia ke kulanakauhale o Memepisa ma kahi mua i kahe ai ka muliwai o Nile. He alii nui loa oia, hoomana ia oia me he akua la, e na kanaka mahope iho o kona make ana.
Ua pohihihi loa ka moolelo o Aigupita mahope mai o ka nohoalii ana o Misaraima. Mai ka makahiki 2084 M. K. a hiki i ka makahiki 1825 mamua'ku o ka era Kristiano, he mau Lunakanawai ka poe nana i hooponopono ka aina na lakou hoi e malama na hipa, nolaila ua kapaia lakou he mau alii kahuhipa. A mahope mai ua kipakuia keia poe alii mai Aigupita aku. A lilo iho la ka wahine o Aitiopa o Nitokerisa i alii no ka aina i ka makahiki 1678 mamua o ka era Kristiano. O kona kaikunane, ua pepehi ia e ko Aigupita, a no ia mea, manao oia e hoopai no ia hewa.
A mamuli no o keia manao o ua alii wahine nei, kukulu oia i hale alii nona malalo o ka lepo, a koi aku la oia i ka poe nana i pepehi kona kaikunane, e hele mai i ka ahaaina. Ua keena nei e ahaaina ai, ua hele wale a malamalama i na kukui lama. O ka poe koikoi o ke aupuni kai koi ia.
Nui maoli no ka poe i akoakoa mai ma ka ahaaina, a noho ma ka papa-aina. Ia wa no o ka lohe ia ae la no ia o ka halulu nui maluna iho eia ka he wai, o ke komo iho la no ia o ka wai iloko o ka hale. A o ka pau no ia i ka make o ka poe a pau i hele mai i ka ahaaina i ka make ; na ke lii wahine no i kauoha e hookahe i ka wai malaila, i ka wa e akoakoa'i na hoa ai.
O ka Moi kaulana nae, oia no o Sesotere. O kona manawa i nohoalii ai, aole i ike ia ; aka o ka mea i ike ia o ke ke kii ona i kalai ia ma ka Pohaku i loaa ma Aigupita i keia mau wa aku nei mamua iloko o na hale i pau i ka hiolo, ua oi aku mamua o 3000 makahiki ke kahiko. Hana no keia alii ma ka mea e lanakila ai ma ko ke ao nei, ma kona puka ana'ku mai Aigupita aku me na koa he 50,000 a oi aku a he 24,000 koa lio, 27,000 kaakaua. Ua ko mau kona mea i manao nui ai. A lanakila nui oia ma kela wahi, keia wahi ana e hele ai me ke kukulu ana i kia pohaku, me ke kaha i ka inoa ma luna o na kia, i mea e hoomanaoia'i e ka hanauna aku mahope, kona kaulana.
Penei ka mea i kahaia ma na kia : " Sesotere, ke 'Lii o na'Lii ua lanakila maluna o keia aina i kona mau puali koa," Aka nae o keia mau kia ua pau i ka hina ilalo a ua paa i ka lepo ; a no ia mea ua pohihihi loa kona moolelo, manao kekahi poe kakau moolelo, aole loa no ona lanakila ana.
Aka hoi o kekahi poe, ua hooiaio mai no i kona hoi ana i Aigupita mahope mai o ke kaua ana, lawe pu no hoi oia me na pio he nui me ka huakai kamelo ua kaumaha i ka waiwai, a kukulu oia i Luakini nui, a eli oia i mau awa eli.
I kona wa e hele ai maloko o ka Luakini e hoomana'i, holo no ia maluna o ke kaa, na na lii o na aina i pio iaia, e kauo kona kaa. E like me na lako o na lio kauo-kaa pela iho la no hoi na lii e hanaia'i. A elemakule wale ua lii nei, a makapo. Pau kona ike ana i kana poe pio i ke kauo i kona kaa, a i ke kukuli mai i kona keehina wawae, a poino oia, a make no iaia iho.
(Aole i pau.)
Na mea nui.
Ua olelo ia he 7 mau mea nui kupaianaha o ka honua nei, a ua lilo ia mau mea i mau mea kupono ma ka hoomanao ana. Eia kekahi mau mea nui e pono ke hai ia aku, o ka Ogana kani, o ka luakini Katederala, o Ulama, he 62 kapuai ke kiekie, a he 28 ka laula. He 16 upamakani, a o ka ohe nui loa he 13 iniha ke anawaena. O ka pukuniahi nui loa i loaa ai i ko Beritania ma Agara, he 14 kapuai ka loa, he 22, iniha ke anapuni o ka waha. O ke kaumaha 104,932 paona o ua pu la.
O ke kaumaha o kekahi poka hao o ua pu nei, 1,464 paona.
He pahu nui, ua manaoia oia ka pahu nui hookahi ma Hedelabuga ma Geremania, he 112 kaola oolea iloko, he 27 kapuai ka loa, he 19 kapuai ke anawaena o na poo, a he 18 kapuai o ke kiko waena, ua hanaia keia i ka makahiki 1,691, he 800 pahu poo oloko o keia pahu nui ; i keia wa ua hookahi inu ia ana ua pau ka wai oloko i na la ewalu.
O ka wati nui o ka luakini o Sana Paulo ma Ladana, he 18 kapuai me 10 iniha ke anawaena o ka papakuhikuhi hora, a o ka manamana kuhi hora he 6 kapuai ka loihi, 9 kapuai me 8 iniha ka loihi o ka manamana kuhi minute. A o na huahelu o ka hora 2 kapuai me 2 iniha ka loloa.
O ke kia pohaku nui ma ke ao nei, oia no ke kia o Alekanedero ma Peteropolo, he pohaku hookahi no ia he 35 kapuai ke kiekie, a he 12 kapuai ke anawaena oluna, he 500 tona ke kaumaha. Mai Finelani mai keia pohaku i lawe ia mai ai i ka makahiki 1832, $200,000 ka uku no ka lilo. I ke kukulu ia ana he 2500 koa nana i hoala.
O ka Puremida nui hoi, oia no ko Kolula ma Mesiko, i kukulu ia e na kamaaina, he 677 kapuai ke kiekie, a he 1,440 kapuai ma ka aoao hookahi o ke kumu.
O ke alapii nui oia no ko Iametona ma Helena, e ku ana mai ke kaona aku a hiki iluna o ka papu, 800 kapuai ke kiekie.
O ka Buke nui oia no ke Korana o Meka, 4 kapuai me 8 iniha kona loa, 2 kapuai me 8 iniha ka laula.
O ka pukauwahi nui aia no ma Livapula, he mea hanalehu kalepa, 405 kapuai ke kiekie, a he 45 kapuai ke anawaena.
O ka moena lole nui hoi, aia ma ka Hale Alii o Verasaile, he 62 makahiki o ka hana ia ana, ma ka Gobelina, a ua hanaia me na pua nani, i hele wale a ohi kinohinohi.
O ka moku nui hoi o ka wa kahiko, oia no ka moku o Potolemu, Pilopatero, he 424 kapuai ka loa, he 58 kapuai ka laula, 4000 kanaka nana e hoe, o ke kiekie o kahi mahope iki mai o ka ihu he 60 kapuni mai ka wai ae. O na hoe nui he 58 kapuai ka loa. O Paron Renfrew oia kahi moku nui, i kapiliia ma Kanada, he 20,000 tona kona nui.
O ka bele nui hoi oia no ka bele nui ma Makao, i hanaia i ka makahiki 1739, he 412,000 paona ke kaumaha, he 23 iniha ka manoanoa.
He laau nui, i loaa ia Baron Humboldt ma Mesiko, he 39 kapuai ke anawaena, aole hoi i popopo.
He puaa nui ma ka mokupuni o Sumatera, 9 kapuai ke anapuni, a 9 no hoi paina e piha i kona wai, o ka lihilihi oloko ua like me ko kiwi pipi, he 15 paona ke kaumaha.
He wahi moolelo pokole no Pale a me Palatawela.
O Pale, he kauwa oia na kekahi kanaka waiwai, a o Palatawela, he Alii o na powa e noho ana ma ka waonahele.
Aia hoi kekahi kanaka waiwai e noho ana ma kona hale nani iloko o ka waonahele me kana poe kauwa ; o kahi o keia hale i ku ai, aia i waena o ke kihapai i pa ia a puni. O na powa hoi e noho ana ma ka waonahele, ua nui ko lakou makemake e hao wale, a e wawahi i ka hale, aole nae he ko o ia manao, no ka mea, he nui na kauwa a ke kanaka waiwai e hahai mau ana i na kauoha a ko lakou haku penei ; " E kiai me ka hooki ole." E kauoha ana ia lakou e malama loa, a oia malama ana o lakou e pau koke ana, a o ka olioli o ka noho ana i kahi hoomaha oluolu, oia ka mea mau loa.
I kekahi la, manao iho la ua haku hale nei, e hele ma kekahi wahi aku, kauoha ae la oia i kana poe kauwa me ka haawi ana i ka lakou mau hana, me ke kuhikuhi pono ana ; a me ka i aku, e kiai oukou no ka hele.mai o ka powa iloko o ka hale, a e nana pinepine i ka Buke o na Kanawai.
O Pale oia ke kiai puka, hele oia a ma kahi hakahaka o ka pa, kiei aku la oia mawaho, a ike oia i kekahi kanaka e hele mai ana i ona la me ka aahu maikai ; oia o Palatawela, he kanaka olelo pahee, e like me ka pahee o ka waiubata, a oloko hoi o ka naau, he kaua. Oluolu kona kamailio pu ana me Pale, me kona waiho loa ana i kona poe powa ma kahi e, a puni loa o Pale i ka apuhi mai a Palatawela.
A nonoi aku la o Palatawela ia Pale, e komo aku oia maloko o ka pa i ka po, e kamailio pu ai ma ke ano makamaka. I ke kokoke ana mai o ka hora, hoomanao ae la o Pale i ke kauoha a ka haku mea hale, a wehe ae la oia i ka buke Kanawai a ike iho la i ka olelo i kakauia maloko, a penei no ia. E kuu keiki mai ae aku oe ke hoonalowale mai kahi ia oe ; aka manao no nae o Pale, e kamailio mai ana o Palalawela ma na mea e pomaikai ai oia, nolaila papani iho la oia i kona mau pepeiao, i ole ai e lohe i ka leo o ka lunaikehala. I ka hiki ana mai o ka manawa, o ke komo mai la no ia o Palalaweia ma ka hakahaka o ka pa, a hele mai la a ku malalo iho o ka puka o ka hale, ia hiki ana no, o ke koi aku la no ia ia Pale e wehe mai i ka puka, a e puka mai iwaho e inu ai i ka wai ona, iloko o kona waihi huawai, o ka wehe mai la no ia o ua o Pale i ka puka, a ninau mai la, " O oe wale no nae paha ?" Ae, wahi a Palalawela, o ko ia la wehe mai la no ia, a o ke komo aku la no ia o Palatawela iloko me na hoa powa ona. A kahea ae la oia me ka leo nui, penei ; " E wawahi i ka hale, e pepehi, a e puhi i ke ahi."
O Pale no mua o ka mea i poino, a kahea ae la oia me ka i ana, " E kuu haku, ua make au, i ka hoomauakala i kau olelo ; E na kiai o na hale e ae, e nana i keia.
E na makamaka o kakou, o ko oukou mau naau oia no ka hale, a e noonoo iho i kahi moolelo o Pale laua o Palatawela.
Kumumanao.
O Pono a me Hewa. Heaha laua ?
Elua mau manao nui iloko o keia Kumumanao maluna, o " Pono" a me " Hewa," me ka ninau iho, " Heaha laua ?"
1. O Pono, Heaha ia ? He mea okoa no o Pono, a pela no hoi o Hewa, he mea okoa no ; na hana okoa no, ko laua mau kulana, na helehelena, na hiohiona, na ouli, na kaina he okoa no. Ina e manao ana kakou e hoolele i ko laua mau aka ma ka mea Pai Kii a Keiki (H. L. Chase). O ko laua naau kii nae ke nana iho kakou, ua like ole, no ka mea, he keokeo hulali e like me ka hau o Mauna Kea kekahi, a he uliuli hapaupau ekaeka hoi kekahi. Oia iho la ko laua mau waihooluu like ole.
2. O Pono a me Hewa, he mau inoa pookela loa laua, a kiekie loa kekahi a hala loa ilunalilo, i ke ao eleele la o loko lilo aku, ke kiekie, ka mau, ke kaulana ana o Pono. A pela no hoi o Hewa, ua kaulana aku oia a hiki ilalo o ka papa-ku, i ka papa-hele, papa noho, hale noho o na'lii o lalo o ka po ; o Milu, o Hulupaupau, Kaeeke, Kaaaka, Kainaina, Kikoola, Kikoi, Kuamuamu, Uwe, Uwi, Kanikau, Olohelohe, Hoomahaole, o Makamakaole, a me Makona ; a malalo loa aku hoi o ka umu-ahi enaena a kini akua o ka po, i ke alii wela o Gehena la o lalo lilo loa akuaku kaulana, ka mau loa ana o Hewa.
1. O Pono, heaha la kona ano maoli ? Haina — He kino maikai loa kona, a he nani kona helehelena ke nana'ku ; a o kona kulana, ua like no ia me na laau kedera ma Lebanona, aia kona wahi mau ma na kapa kahawai, he mau ka ulu, a he mau ka hua ana. Oia ke ano maoli o ka pono, a he hiki nae ke hoohalike mai i keia kamakamailio hapa ana me ke kino ano kanaka, ka mea nona ka lunaikehala iloko o ke poo, ka mea hoi i ike i ka pono me ka hewa.
He ano e loa no ke kanaka i komohia e ka pono io maoli iloko ona. Ina hoi kakou e nana i ko waho a me ko luna oia kanaka e like me ka laau hua momona e ku ana hoi, he nui na hua maikai e luhiehu ana ma o a maanei oia kanaka, aole nae hookahi ano hua o ka pono, he okoa no a he okoa no. A eia nae na hua e hoohua mai ana : 1. He olioli i ka pono. 2. He hauoli i ka pono. 3. He makemake i ka pono. 4. He hooko i ka hoohiki ana ma ka pono. 5. He kupaa i ka pono. 6. He malama i ke kanawai o ka pono. 7. He manaoio i ka pono. 8. He aloha i ka Makua, ke Keiki a me ka Uhane Hemolele o ka pono, a pela aku. Oia na ano hua i hua mai ma o ke kanaka la i loohiaia e ka pono, aka, hookahi no nae kino.
Eia hoi ; pehea la kakou e ike maka maoli ai i ka pono, he mea kino paha ia, a he makani paha ? Ina he kuhihewa ole ka ike iloko o'u, pela wau e hoakaka aku ai. He ano makani no ka pono ke loaa mai i ke kanaka ; ina nae no keia wa e noho nei kakou, alaila, e hoakaka ana wau pela, aka, aole pela mai kinohi-mai, aohe ano hewa o ke kanaka mamua, o ka pono wale no.
Penei hoi, ma kekahi la, ua hele paha oe a kipa ma ka hale o Moku, oia kou hoa'loha, ua hoomaopopo loa oe i kona ano kii kino, he kino maila keokeo kona ; a mau kou ike ana ia ia pela, aka, ua hala ia oe 4 mahina, hu mai la ke aloha ia oe nona, a hoomakaukau oe e hele e ike ia ia ; ia oe nae i hiki aku ai i kona home, a ku oe ma ka puka e kikeke ana, aka, aole nae o i 'la miki mai, aole no hoi akeukeu mai, a heahea mai hoi, ku wale no oe me ka ninau, iho, " auhea la hoi kamaaina o keia home ?"
Ke hai aku nei au ia oe, aia no iloko o kona home, ua loaa i ka mai kewe, ua inu i ka rama a ona, aohe nae he mea nana i hai mai ia oe ua inu rama o Moku, a nau ponoi no i ike aku ua ona ; ua nana aku oe ma kona helehelena, he ulaula na maka, he weo ka onohi, aneane hanini ke koko mawaho o na papalina, kikokiko opikapika kona ili kino mai luna a lalo, a komo koke no ka hoohuoi iloko ou me ka i iho, " ua maopopo loa ia'u, ua inu rama ka o Moku, ke hele mai nei o luna a haakokohi." Oia la. A pela no ka pono i haulehia maluna iho o ke kanaka. Mamua, ua ike no oe he ano hewa ke kanaka, he paakiki, he hoowahawaha, he hoomaloka, a he haumia loa no ke kanaka, a pela aku. A mahope, hana houia mai, a ano hou ae la ko ke kanaka naau hewa, a lilo iho la i naau pono a maemae hoi. I kou nana hou ana aku nae ia ia mahope iho, " Aia hoi, ua hala e aku na mau mea kahiko, e laa hoi, ua ano hou na mea a pau." Oia iho la kekahi mau hoomaopopo ana i ke ano o ka pono.
2. O Hewa, heaha la kona ano maoli ? Haina — He kino pupuka kona, a me ka alauka loa no. O kona kii kino, a me kona helehelena i ka nana aku, aole no he ku i ka makemake. A pela no hoi i kana mau huaolelo ke pane mai, aole no i ku i ka oluolu a me ka lealea o na puka lohe o ke poo. E like me ka inoino o kona helehelena, (naau) pela no ka pupuka o kana mau huaolelo. " Ua nanaia ka laau ma kona hua."
Nolaila, ma ka hoomaopopo ana i ko laua mau kulana kino, ua kaawale loa, " Aole like ka pono me ka hewa, pela no ka pouli me ke ao, aole kohu. O ka wai ono me ka wai muemue, aole no hui pu," kue no.
O Hewa, he kanai ikaika loa kona, he oolea, he kanaie, aole alualu ; he nui nae ka poe i malama ia ia ; aia ka hapanui o ko ka honua a pau malalo o kona malu, ua paa loa ia ia, e like me ke anaina nui loa i hoopaa pioia no ke auhee kaua ana. Pela no, aia na'lii, na hu, na luna mai keia huli aku a kela huli mai o ka honua, me na ano kino okoa no o na lahui o ka honua ; he keokeo, ulaula, eleele, hapa-keokeo, hapa-ulaula, hapa-eleele, &c. Na wai-hooluu like ole hoi o lakou. Aka, o ka hana, mai anei aku a o, mai o ae a o, hookahi wale no hoi ouli o ka " Hewa."
Eia hoi kekahi mea kupanaha loa : Aole kekahi me kekahi o keia mau lahui i oleloia'i i noho kuikahi, aole no oluolu like. Ina no hoi e launa kekahi me kekahi, o ka pau no ia i ka amu ia, e like me ka ai ana i ka berena me ka io o ka bipi. Aole no hoi lakou i hoouna aku a hoouna mai i mau elele no lakou i o a ianei i mea nana e hoakaka aku i na manao like i waena o lakou. Aole no ! Aka, ma ka hana ua like, ua hoopunaheleia o "Hewa," a me kana mau hana no a pau loa e na lahui.
Nolaila hoi, i keia wa e noho nei na lahui o ka honua nei mai o a o, ua piha i na hua awaawa o ka hewa, oia hoi keia mau huaolelo malalo iho.
1. O pepehi, moekalohe, aihue, inu rama, hookamakama, kuamuamu, hoomanakii, mare lehulehu, malama ole i na makua, ina la sabati, piliwaiwai, ohumu, paneoo, hookikina, maka'uole, opuinoino, a pela aku. He nui aku no o na mea i koe, aole nae e pau ia'u i ka hai aku na hua o hewa ma keia kukulumanao ana o'u.
Eia hou ; e nana kakou i kekahi manao i koe. O " Pono"a me " Hewa," mai hea mai laua i hele mai ai ? I ka manawa hea kekahi a me kekahi ? Haina — O Pono, ua hele mai oia mai ka mea i kapa iho ia ia o Pono. Kinohi 1 : 26. " I iho la ke Akua, e hana kakou i ke kanaka e ku ia kakou, me ka like ana ia kakou." &c. Iakobo 1 : 17. O na haawina maikai a pau, a me na makana hemolele a pau, no luna mai no ka makua mai a pela aku.
E nana nohoi, a e heluhelu aku ma Kanawailua 32 : 4. Nehemia 9 : 33. Ioba 8 : 3. Halelu 89 : 12. Zep. 3 : 5. Hoikeana 15 : 3. Halelu 91 : 4 ; 100 : 5 ; 146 : 6. &c. Ma keia mau hoike, ua akaka ia kakou ko Pono wahi i naue mai ai, me kana mau hana hoi a pau. I ka wa pau ole o Pono i hookupuia ai. Halelu 95 : 2, i hele mai ai.
No " Hewa." Mai owai la oia i mahaoi mai ai ? Haina — Mai o ke Diabolo mai, ka haku o na'lii o lalo o ka po, mai laila mai o Hewa ! I ka wa hea kona naue ana mai ? I ka wa hea i haalele ai ke kanaka i ka pono , a lilo i ka hoowalewale ? Kinohi 3 : 6. Oia iho la no ka manawa, a mai laila mai ka launa ana o Hewa me ko ke ao nei a hiki i keia la e kakau nei au, ua like no ia me 5868 A. D., 3 mal. 24 la, me 10 paha hora &c. kona a-o kula ana i ko ka honua a puni. Ua nui me ka mahalo. Aloha kakou.
J. A. KAHOOKAUMAHA.
Keei, Kona Hema, Hawaii.
Ninau Baibala.
Ninau 1. Ehia sekona ka huhu o Iehova ?
Ninau 2. Owai ka ikaika o ko Iehova poo ?
Ninau 3. Owai ka poe a Iehova i hoonoho ai ma kahi panoa ?
Ninau 4. Mahea kahi a Iehova i hoa ai i ke ahi ?
Ninau 5. Owai ka Lahui kanaka a Iehova i oki ai i ke poo me ka huelo ?
Ninau 6. Owai ke keiki a ke kakahiaka ?
Ninau 7. Owai ke awaawa a Iehova i hoolilo ai i puka o ka manaolana ?
Me ka lana kanahenahe no o ko'u manao e loaa ana no i ka poe imi ninau me ka hikiwawe loa. KALIMA.
Makawao, Maui, Dek.4, 1865.
LAAU LAPAAU
AIA MA KAHI O KAKELA ME KUKE Ma Honolulu. J. T. GOWER, — Makawao, Maui. J. D. HAVEKOST. — Wailuku, Maui. C. H. WETMORE, — Hilo, Hawaii. J. W. SMITH, — Koloa. Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila ma ia mai e ae kekahi, e like me ka lepo pou, nalulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ka pono keia i ka pau pilikia i ka wela o ka houpo: i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na nea like.
Penei no e inu ai i ka laau hoopaia Naio me na Koe.
Ina no kamalii, e haawi aku i hookahi kupakolu o ka paua ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki eono, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka na kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ka o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono oe elima inu ani i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne, JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi kela no ka Hi, ka Nahu, Nalulu. Wela o ka Houpo, Haoa, Huapailua wale, Luai, Luai moku. ono olo i ka ai, Nahu me ka awe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia hana.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ina paha he umikumamalua paha kela a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a akaa a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku. (a like a like me ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha, elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua kumu kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau hua'ale Ola. a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i kumu e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hoi aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka ka hui uku hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, hoike aku ai i ke oia o na mea a pau i hoakakaia oa kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hooia i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he mai wale ; a o na mai Hukii no ho i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai la.
HE KUHA KOKO ANEI KOU? HE KUNU ANEI KOU? HE EHA ANEI KOU KANIA-I? HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola o ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
MAI o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne. he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe ae ke mai i nele ka makekemake i na laau hoonaha ; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hoola'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.) O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu pu ia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau KAIO me na KOE A Kauka JAYNE, e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA, MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU, KA MAI O KA ILI, KOKO INO, MAI NALULU, PAA O KA LEPO, MAI KUNA, MAI WAHINE, a me ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he
maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO.
162-1y