Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 6, 10 February 1866 — HE KAAO NO PIKOIAKAALALA! [ARTICLE]

HE KAAO NO PIKOIAKAALALA!

Ke Keiki akauiai i ka Pana. HELU 9. !a Pikoiakaalala e hoopaapaa ana me na kamaaina o Leapuki, a hai kekahi kanaka kamaaina i.i olelo imua o kekahi keiki nlu oia wahi, oia o Hoiu ;* lohe ae ia o Hooiu /10 ka hoopaapaa o ke keiki maiihini ine na kamaaina, liele mai la ia a hiki i Puumanawalea, kahi hoi a ka aha hoopaapaa e ku pinai aua, hookowa iu'e ta ka aha, i komo lea'ku ka mea hanohano. A hiki o Hoiu ma ke alo o Pikoiakaaiuhi, ninau nku la ia, (Hoiu) 41 O oe no anei ke keiki nana i olelo ae nei i ka iole nui kuahinahina? " 14 Ae, owau no," wuhi a Pikoiakuaialu. " Aia i hea ? " %valii a ke keiki alii; " Aia no hoi ke moe mai ln iwaena o kelu oali la, mai luna oe hi ka iho ann'e la i k>i wa u innkou e hoopaappa nim, a no ka niaona o ua iole la, inoe iho la iwnenu o ka pali."

Ma keia olelo a l'ikoiakaalala no kaua mea i ike oi, pane mai la ke keiki alii ine ke okalakala kunahihi ano huhu, ' nohea inai oe e ua keiki wahahee, o kmi ike ana'ku la, he iole ko ia pali T Owau ke keiki kamaaina o nei wahi, aole nae au i ike he iole nui knahinahina, ua iieie hoi (i wili na niho ma ke kua, iie iole liilii wale no nae ; a oia ka inea nana e ai ka uaia o uka o Panau." Alaila. pane aku la o Pikoiakanhila, "Ua kuhihewa oukou na ka iole liilii i ailine ka ai, aoie, na kela iole nui no e moe mai la iwaena o ka pali ia, nana no i aihue ka ai o Panau ; a no ka maona i ka ai e moe mai ia." "He wahahee," wahi a ke keiki kamaaina. u Ina he iole io kau e oleio mai nei, a lie aha kou kumu pili ? " " He mau iwi no ko kamnheie kumu a mau no hoi i kou mau iwi," wahi a Pikoiakaalala. <k He inau iwi paha kon ko ke keiki maiiiiiui wahahee, he puaa nui ka ke keiki kamaaina," walii a Iloiu.

A no ku pololi no o na hoa hele, nolaiIn, pane aku la o Pikoiakaaiula, u Aole e make pono ko'u mau iwi ia wnhi puau wale iho no, aia lie mau umeke poi, u he m;iu imu uala, a he iho, he ia, alaila, pili pono nna hoi paha i ko'u mau iwi." "Ua mau, M wahi a Hoiu. A pau ka pili ana, alaila, oielo aku la 0 l'ikomkaalala i.i iloiu penei : " I eha ou kanaka, a i ehn hoi o'u kauuka, a i ))ana au i ka iole, alaila, o ka manawa iu e holo ui o na kanaka e nana i ka iole, eia nae, e |Kina aua au i ka iole, aole e ku ma ke kino, e ku ana kuu pua ma ka nuku." A 110 keia plelo a Pikoiakaalaln e ku ana ka iole ma ka nuku, ia wa i ulu nui mai ai ke keiki Hoiu, me ka houle mai, " Aohe iole, a ina he iole io, alaiin, aoie e ku mu ka nuku ; a ina hoi e ku ina ka uuku o ka iole nui &u e wahahee mai nei ea, alaila, o ko'u mau kanuka he uaii, a me a'u hoi, e pau makou 1 ke kalua ia i ka imu, a o na waiwai i pili mua ia, ua oukou no ia, aka hoi, ina lie iole liilii, a ua ku ia oe ma ke kino, e pau hoi kou uiau kauaka he umi a me oe pu i ke kalua ia i ka iuui/' pela wahi a lloiu. Aluilu, paue hou mai la o Pikoiakoalala, «• E ku ana no ka iule, nui ina ka nuku, aolu nae e inake koke iho iluila, e holo ahai ana kela i kuu pua a make aku i kahakai." A no ia olelo ana a Pikoiakaalala, hoolule kbke ae la o Uoiu i kona poe kunaku e hoa i ka imu. A hoa ia ka iinu, alaila, hluu ae la o Pikniakaalala i kana pua i ka puoio; a kena ae la oia i ku poe kanaka i oleioia e hoio e mamua o kona pana ana. A i na kanaka i hiki ai ma ke kumu o ka pali o Hoiei, ia wa, hookuu aku ia o Pikoiakaalalu i kana pua, oia kau-aheahe no ia a ku ana ka iole, ike aku ia na kanaka hahai i hiki mua'i i ka holo ana mai a ua ioie nei, aole no hoi o ka nui o kana mai, e paa ana no ka pua ina ka nuku e iike me ka mea i oieloia e Pikoiakaaiaia. 1 ka ioie e holo n»ai ana, inakau aku )a ka poe makai, a emi hope mai ia iakou, a 110 ka holo ioa ana o ka iole ma kai, aluaiu aku (a ka poa hahai mahope o ka >ole; a i ea aku ua poe la, e waiho mai ana ua iole ta, o ka 'moa o ka iole» o Apua,

nona kela olelo ana, " ma ka iole i Apua, M e paa ana no ka pua ma ka nuku j a ike iho fa lakou ika iole nui launa ole. ua hele a kuahina, a wili no hoi ka niho ma ke kua; a hoi enai la ka poe hoike i oleloia. A hiki ana lakou *iinua oka aha i Puuenanawalea, ninau ia mai ia lakou, '* Pehea ka oukou mea i 'ūe ii ? " Hahai mai la lakou e iike me ka lakou mea i ike ai no ka ioie ; a ua hke no me ka Pikoiakaalaia mea i olelo ai, aohe he kue iki. A lilo iho la ka olelo a Pikoiakaalaia i olelo oiaio, a hooko koke ia iho la ka pili mua, a me ka pili hope, o ka pili mua, he af? he puaa, he ia. a oka pili hope hoi, o Hoiu rne kona poe kanaka hē-umi, uiua nku ia a ioko o ka imu, pau lukou ika make. A o Hoiu, aia no kela wahi ma kai o Leapuki, ke waiho la a hiki i keiu la, na ko iaila poe e hai rnai i ka oiaio. A moa hoi na waiwai i eo ia lakou, painA iho )n lakou a pau ka paina ana, hoeu ae la iakou e heie, oiai e hoi nku ana ka ia e pee ma ke kua'ku o Maunaloa, a e kau mni ana na no malumaiu inaluna o kn pnii o Holei ; a o ko iakou hele aku la no ia, ia lakou e lieie nkahele ana, huupu mni la ka manao kauoha a kana aliiwahiue, oia hoi o Kenkalnulani, ina pnha peia waie no lakou e liele nkahele u'. pnu e na la i haiia mai ai inia, e alio paha e hele mama ka pono ;ano ia manao maikni i loaa iaia, noiniia, pane nku la ia i kona mau hoa lieie, (( £ nho e holo mama kakou a moe iluna o Knu," " Aole paha kakou e hiki i Kau ponleeie e," wahi ana l.oa hele. Pane mai o Pikoiakaaiala, 4i Ka inoa no hoi i ao oukou i ka mama i ke kukini na Keawenoiaumi no k« mama hoi, a he aha hoi ko kakou mea e iiiki ole ai i Kau i keia ahiuhi? Ka inoa nn'u e hopo na ka rnea i ao ole •i ke kukini, lie pana ka'u mea i ao ai," " Oin lioi ha, e holo kakou," wahi a na hoa iiele, o ka holo nui aku Ih no ia a liala o Apua, n haia mai o Kukalaula, a hiki una lakou nei i Punnluu, i ka wa a ka noe o ka po i ohi mai ni i kona mau eheu ; a ia lakou i hiki aku ai i Punaluu, e noho ana iluilu o Kohaikala/u ke aln o Kau. Heie aku ia na kukini a Keawenuiaumi, na hoa iieie lioi o Pikoiakaalula imua o Kohnikalani ; a olelo aku la lakou penei, u ī kauoha mai o Keawenuiaiuni ia makou ke hiki i Kau nei i oir !a, e hai aku ia oe i ka hunona ana, ei ae me niakou, o ke kane hoi n kenliiwahine opio," " Auhea?" wahi a Kohaikalani, aia no i wahoo kahua," kena koke ujai la o Kohaikalani, " Kii ia'ku ke kane a ke aiii a hoihoi mai i ka hale nei, e<§ ka hale," o ke kii aku ia no ia o ke kahu o Kohaikalani a ka lima o Pikoinkaalaia ; a o ke komo aku la no iioi ia iloko o ka hale, me na hoa hele ona, a ike ae ia o Kohaikala me Pikoiakaaiaia ka maiihini, ke kane hoi a ke aliiwuhiue, ka Haku hoi o lukou.

iioomakaukau ia no hoi na meu ai a na malihini, e hke me ka /nea mau. A pau kn paina anu, ifioe nui lukou iiaila, a ia Pikoiakaalala no ke ao, o ke ala ae la no ia a hoala aku la i kona mau hoa hele e ala, " ina kakou/' wahi a Pikoiakaalala. Aia like ae la iakou, paioa iho lu ke kakahiaka, a pau ka paina ana, ninau mai la o Kohaikaiani, " K heie ana ka huakai a ka hunona a kuu Haku i hea 7" " 1 ka makaikai," wahi a Pikoiakaaiaia. " E aho maluna o ka waa ke hele, a ina e heie mauka, he nui loa ka luhi, no ke ino a no ka iohi no hoi ke hele mauka." Ua maikai hoi ia oielo a Kohaikalani i ko Pikoiakaalala nianao. Ae aku )a ia ma ka waa, " Ae, ma ka waa io mnkou, ua ike mai nei au, ia makou i heie mai nei ma kai o Puna, he oi no hoi ka ioihi. Ina paha e ike e ia la ke ino a me ka ioa o keia moku o liawaii nei, i na no hoi ua kau n« makou ina na waa o Keawenuiaumi," alaila, pane mai ia o Kohaikalani, " Ua like no oia mau waa me nei mau waa, no ka mea, nona waie no na mea a pau e waiho mai oei ia'u, a he malama waiwai au," o ka hoomakaukau ia mai la no ia o na waa a paa, a panee ia a iana ana i ke kai, ee ae la no hoi na hoe waa o ua mau waa nei, a ee pu ae la r.o iioi me Pikoiakaalala a me kona mau hoa heie no hoi he uoii, a o ka holo nui aku la oo A a pae i Kaaiuaiu, o ke kumu o ko iakou pae ana, no ka poina ana o ka

wai i na hoe waa, qo ka wikīwiki loa o ka holo. la lakou i poe ai i Kaalualu, ninau ae !a o Pikoiakaalala, (i Auhea ka wai o keia wahi ? " *' Aohe wai, he wai kai wale no ko keia wahi," wahi a na hoa hele me na hoe waa ona. "A i hea la auanei ko kakou wai e loaa'i ? " wahi a Pikoiakaalala, " I hea hoi, o kahi aku la noia o ka wai maoii o hope aku ia," wahi a na hoe waa. " Aohe wai o keia uka aku, he panoa wale no i ka la," a no ko iakou hoole nui mai i ka wai, nana aku la o Pikoiakaalaia iuku, a ike aku la i ka paa inai a ka oho iiuna aku o Waiohinu, olelo aku la ia ina hoe waa ona. " Aia no hoi ha ka wai iuka o kela ahua e kau mni ia ka ohu iluna pono la," " Aohe he wai oin wahi," wahi ana hoe waa. Ia wa, kena ae la o Pikoinkaaiaia i kekahi mau kukini mama ona, e holo i ka wai, me kekuhi mau kamanina pu kekahi elua, aha ka poe i pii i ka wai.

I ku poe pii wai e pii nna me na hue wai, ua pii no lakou nie ka iioomaioka, mamua ae nae o ko hkou pii ana, ua olelo muii aku la o Pikoiakaalala, 4i Ina e hiki oukou i kela ahua e kau mai la ia ea, e kaii oukou iiaila, a ike oukou i kahi a kuu pua i ku aku ai, alaiia, hele aku oukou ilaila, u ike oukou i ka wai, e ukuhi oukou i na iiue wai U piiia, a i hoi mai oukou, e lioihoi pu mai ine kuu pua," u Ae, n wahi aka poe pii wai. A hiki un poe nei i kuhi i kuhikuhi ia ia lakou, la lakou 110 a hiki, maalo ana ka pua ma ko lakou aio, a ike aku la lakou i ke koliii oke kumu oka pua ma kahi umalu pali, i hele aku ka hana, e paa ana ka pua i ka pohaku uie ka lepo, i huki mai ka hana o ua poe la i ka pua, e huai mai ana ka mapuna oka wai. Oka ukulii uui ilio la no ia i na hue wai a iakou a pau i ka piha, a hoi nui aku la, me ka pnn pu ana'ku me ka pua.

A hiki no |\oi lakou i kni o Kaolualu, n iiai aku la e me ka lakou mea i ike ai, no ka ioaa iuia oka woi. Aia no kela wai ma uka iki aku o Waiohinu, o ka loa oia wahi i loaa ai ka wai mai Kualualu aku, he miie, a mai Waioliiuu aku n kahi oka wai, I h mile paha ; a o ka inoa oua wai nei, o Waiakapuna. A o ka wai mau ia o la kaona e noho ia i keia wu, niai mau ka neie o ia wahi i ka wai ole a hiki paha i keia wa, ina aole o Pikoiakaalala.

A loaa hoi ka wai o iakou, panee no hoi na waa no ka liolo, a ina lioe waa e liuliu aua, o Pikoiakaalala hoi, laia e ku ana inn kikepa o ka waa, a ee ae iluna, hiki mni ana kekahi kukini niai a Kenweuuiaunii mai, i hoouna ia (nai e hele e imi i kahi e loau'i o Pikoiakaalala, a e hai aku ia ia i kahi e hui ai laua, (o Keawenuiuumi me Pikoiakaalala) no ka mea, e hoi ana o Keawenuiaumi i Waipio me kana kaikamahine pu, Keakalaulani, no ka manao o Keawenuiaumi, o hala loa ka hujjona mauku o Hamakua, aole la e iho ma Waipio, no ka inea, he hele wawae wale no ko ka hunona hele ana, aole hoi i ike ia e he waa, eia ka ua loaa ka waa. A pau ka oieio ana a ke kukini (elele) a Keawenuiaumi imua o Pikoiakaalala, hoi no hoi ia i Hilo, a holo no hoi o Pikoiakaalala ma.

[E waiho iki iho kakou i ka oleio aua no ke keiki puukani o Kauai, a e kamui« lio ae hoi kakou no Keawenuiauaii, no kona hoi ana » Waipio.] A hiki aku la kahi kukini i ke alii la, ninau mai la o Keawenuiaumi, " Ua loaa aku nei no nae paha o Pikoiakaalala ia oe ? " " Ae," wahi a ke kukini, a hohai pu aku la no ke kukini no na mea a peu ift>a i olelo ai ia Pikoiakaalala, e like me ka mea i kauoha ia iaia. A pau na ole* lo a ke kukini, hoomakaukau na waa o ke alii Keawenuiaumi no ka hoi i Waipio. A o ka holo aku ia no ia o ke alu, oīa a me kana kamalei Keakalaulani; a pae na waa i Waipio. A ia Keawenuiaumi ma i noho ibo ai i Waipio, a hiki i na po to Kane, ota na po kapu o ke alii, ma ia po i inu awa ai o Keawenuiaumi; a o ko ke akua po kapo no hoi ia. Ma ia inu ana a Keawenuiaumi i ka awa, a ooa no hot, a waiho aku h t ka ona a ka awa. He o>ea mau no hoi i ke akua ke p«hi i ka pu oo na po kapu; a o ke puhi ia

; mai !a no ia o ka pu i ka piii o ke ahiahi, i o ka inoa oia pu. o Kulu—e, aoie no hoi I i hta-a o Keawenuiaunn ia wahi pu, a i 1 ke kuiu hana oke amnoe, kani m*i «na j o Kihapu, ia Kihapu i kani ai. he mea e 1 ka haaiuiu o na pali o Waipio, ke hele ! la ke-o ilalo i na hale, a na ia kani nui i | hapai ae i ke poo o Keawenuiaumi mai ka uluna'e. la ia i puoho ae ai, oka luaiaku la no w, a no ka luhi ana o ke aiii, he oi loa kona minauiina i konn ona awa, me ka ukiuki nui hoi i ke kani a Kihapu, a me ka poe nana e puhi, nolaila, oleio ae la o Keawenuiaumi i kana kamalei Keakalaulani, " Ina hoi aole i ioaa inua kau kane, i na la ua hoohiki hou aku au ia oe." (Jo/e i pau )