Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 35, 1 September 1866 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

io huki, nana hooponopono ia mea a hooholo ma na wahi a pau, aka, o ka mea pololei, o ka wai wale no o ka io bipi i @au ia, a pau ka wai, a o ke oka i nau ai, e hoolei aku no ia, a ina he io i-a maoli i kupono i ka makemakeia, alaila, mai hoo-poina i kela mau mea i hoakaka ia malu-na, no na mea e pili ana i na mea ai; a me ka waina. Eia hoi; o ka alani me ka ipu aimaka, aole pono e haawiia i ka wa nawaliwali loa, aka, i ka wa i ano mohala iki ne ai, a ono ia mau mea, a a penei e haawi ai. E haawi i io alani, me ka hookaawale i ka wahi lahilahi loa e pili ana me ka io o ka alani; a i kau haawi ana, e haawi aku iaia me ka mau a moni i ka wai, a koe mai no ke oka, aloe pono e moni ia mea iloko; a pela no hoi ka io ipu aimaka, alole pono e haawi ia kela mea, i na ua nui loa ka ono o ka mai ia mea, alaila, e haawi aku kakou i hookahi paha iniha ka loa a me ka laula, a aole no hoi e moniia kona io, e like me ka hana ana i ko alani. O ma io a pau i kapi ia i ka paakai, mai haawi i ka wa nawaliwali oia mai, aka, eia nae, ina he mau mea ai i hoomoa ia, a e pono no e hookomoia i wahi paakai kupono noia mea, i lilo ai i mea e mikomiko pono ai ma ka ai ana a ka mai, ke pono ia i kona manao, a pela no e pikale mau ai a hiki i kona wa e mohala ae ai: Eia hoi, ina e ono ka mai i ka wai; mai haawi aku ia mea iaia, aka, ina ua nui loa kona loi ana, alaila, e haawi iaia i 3 puna piha i ka wai, aole nae e haawi a nui loa o make. Mai paupauaho kakou no ka loihi o ka waiho ana o ka mai, a manao ae kakou o ka uwe mai, a me ka hoohonehone mai ia kakou, a puni hei aku kakou i ko lakou i ka wai, ka kakou no i hookuu aku iaia. O na laau e lapaau ai, e kii uku i na Kauka i ka laau hoonaha, a i ole ia, i ka laau o ka piva, a me ka laau hooikaika kino. Ina e loaa mai ia laau, alaila, e hana e like me ka ke Kauka i kauoha mai ai ia oe, aole ka hoopoina, aka, me ko kakou hooikaika nui a pau ia pilikia: I ka wa e uhao ia ana ia mau laau, a ina e naha, he mea maikai noia, aka, ea! mai hoopoina i ka hahano ana me ka wai pumehana i kela la keia la, a me ka hoauau ana. Eia hoi, ina e nui loa mai ka walaau ana, aole nae he loaa o ka hiamoe maikai ana, alaila, e kii aku i laau hoohiamoe i na Kauka, a e loaa no iaia ka oluolu ma ka moe ana, a he mea nui ka hahano an i ka wa nawaliwali i kela la keia la a hiki i ka wa e maka'i. E na makamaka a pau, mai hoopoina i keia olelo paipai ia kakou; o popilikia auanei.  KEALOHA

            Honolulu, Iulai 30, 1866.

 

I na Kumukula.

 

l

Lahainaluna, Aug. 20, 1866.

 

Auhea oukou e bna Kumukula Hawaii? Ke makemake nei au, ko oukou hoa kumu, e kuka pu me oukou, i mea e pau ai kekahi mau hemahema o ka ourkou ao kula ana.

            Eia ka hemahema mua, ua hakalia loa na kamalii liilii, e kuawili ana i na a, e, i, na hua heluhelu hoi, me na p, a, pa, mamua o ka heluehlu maoli. elua a ekolu na makahiki o ka hapanui o na haumana i hele ae i ke kula, me ka puka ole aku iloko o ka heluhelu. He mea hilahila keia i ke kumu, no ka mea, ina he kumu oe e hoihoi ma kau hana, e hooikaika ana me ka noonoo a me ka maalea, e holo auanei ka hapanui o kau poe haumana hou, iloko o ka heluhelu maoli ke ao pono ia i elua, a i ekolu paha mahina.

            Ua lana no ia mau mahina i elua, a i ekolu paha, e hoopuka aku i ka nui o kou mau haumana liilii iloko o ka heluhelu, ina he kumu miki oe ma kau hana. Ke manao nei au, ina e haawi o Aberahama i keia hana ia oukou ma ka uku pau, ua heluhelu e ka nui o kamalii iloko o na mahina i elua no.

            Eia kekahi mea e hikiwawe ae ia hana, e hoolako e i kela, a me keia haumana hou me ka papa, a me ka peni pohaku.

            He poho ka haumana liilii loa, ke hele i ke kula me ka papa ole, a me ka peni ole.

            Ina ua nele i ka buke ole (p, a, paha) he hapa ia hemahema, no ka mea, o oe ke kumu ko lakou buke. Alaila, i hiki mai kou mau haumana liilii heluhelu ole i kakamaka, ea, e hoohoho poai lakou ia oe, a lalau oe, i kahi papa, mai kakau oe a, e, i, o, u, h, k, la, a pela'ku, aole loa e manaka koke lakou. Aka e kahakaha oe i ke kii o kahi moo, a paa, kakau ilalo ona, "h, e, he m, o, o moo, he moo," ulaila, e haawi ia lakou e hana kela mea, keia mea ma kona papa iho, a piha na aoao elua o na papa pohaku, me na kii moo, a me na hua h, e, he, m, o, o, moo. Malalo o kela a me keia kii. Oiai nae oe e waiho ana ia lakou, e kula pu me na haumana nui ae, e hoihoi pinepine mai, a puana ia mau hua me lakou; a e hiki hoi ia oe ke haawi ia lakou, a puana pu i na hua. Ma ia hana hookahi e paanaau ana na hua i eha, e, o, h, m.

            Eia paha ke kii alua e kakau ni, kahi moo nae kii nui, a kakau malalo iho. "h, e, he, m, o, a, moa, n, u, i, nui, he moa nui." Ilaila ua paanaau na hua mua i eha me na huya hou ieha, n, i, u, n, ewalu hua, koe eha hua wale no i koe.

            Ina haua oe pela, e ke kumu mea haumana hakalia walw, aole emo ka loaa ana o na hua i kau mau haumana liilii. he lealea lakou ia hana kakou kii, a e hoihoi auanei lakou. E loaa pu no ma ia hana ana ke kakau lima a o ke akamai i ke kakau kii, he lalu nui ia o ka naauao loa ma na aupuni naauao.

            E hoao oukou i keia, a e ike auanei oukou i ka hikiwawe o ko oukou poe haumana, a e loaa no hoi ia oukou ka mahaloia no ko oukou akamai i ke ao kula.

C. B. Andrews.

 

Ka Nupepa Kuokoa

 

HONOLULU, SEPATEMABA 1, 1866.

 

            Ma ko makou pepa o ka la 23 o Iune iho nei, ua hoolahaia ka "Olelo Hoike o ke komite no ka kula," oia hoi ke komite o ka Aha Euanelio o Hawaii nei i ko lakou halawai ana i keia makahiki e hele nei. No ka pili loa o ua olelo hoike nei i ke ano o ka hana ana o ka Papa Hoonaauao, ua puka mai na olelo pane o kela aoao ma ke ano manao pepa o ke Au Okoa o ka la 27 o Augate. Ua heluhelu iho nei makou me ka noonoo.

            Minamina maoli ka hoopau manawa ana o ka poe ia ia ka malama o na kula, i ke kue, nuke ana, nuku mai, hoohalahala aku, wehewehe mai, a pela aku a uluhua wale ka poe e nana mai ana. Owai nae ia poe ia ia ka malama ana i na kula? O na kanaka naauao a pau o ka aina holookoa, o na makua a pau, oia ka poe mea keiki, aole o ka Papa Hoonaauao wale no, no ka mea, he mau kauwa lakou e hana e like me ka makemake o ka hapanui o ka poe a pau mea kuleana iloko o ua mau kula la. Nolaila e mau ana no paha ka hoopaapaaa no keia mau mea, oiai aohe like ka manao o kanaka ma na mea e pili ana i ke ao keiki.

            E imi nae kakou e kamailio ma keia mau mea me ka hoonaukiuki ole, a me ka imi ana i ka pono o na keiki, aole i mea e manaloia mai ai ka naauao o keia aoao paha, o kela paha.

            E huli kakou i ke ano o na olelo pane i hoopukaia mai nei.

            Ua pono io no ka hoohalahala ana o kela aoao, no ka hele ole mai o na lala o ua Komite la a ike maka i ka hoike ana o na kula maoli i ka wa i kaupuni ai ke Kahukulu Nui. He kumu no ko lakou no ka hele ole ana mai, oia o ke ano okoa loa o ka manao o ua Kahukula Nui la, a okoa loa ko lakou; aka, ua hoahewa makou ia lakou ina aole lakou i makaala i ke ano o na mea a pau i hanaia iloko o na kula o ko lakou wahi i noho pakahi ai.

            Eia nae, no ka olelo a ka mea kakau i ua manao papa nei; Ke manao nei anei ke komite, o lakou wale no ka poe e hiki ke lawelawe i ka oihana kula? Ke hai pololei nei makou me ka menemene ole, a me ka huna ole; ua ehaeha io no ka puuwai o ka poe i noho mai maanei, me ka hoomaoawanui e no ai i kekahi Lahui e , aole o ko lakou Lahui pnoi, a e kulukulu iwaena o lakou na kula maoli a puni ka aina holookoa. Aole anei ia ke ano o ke kanaka, he ehaeha ke kiola wale ia aku kana mau pono me he elemakule lalau la? A aia ma ke Kuooa o Iune 23 kekahi mau manao no ia mea.

            E nana pakahi nae kakou i kekahi mau mea i pane ia mai.

            Pauku 1 & 3. I ka makou nana ana, o ka mea nui i hoohalahala ia iloko o keia mau pauku elua, oia o ka akoakoa, ana o ka mana a pau a iloko o ka lima o ke Kahukukula Nui, oia o ka mana o ka hoonoho ana i na kumu. Aole o ka mana hooponopono, ua pono ia e waiho me ka mea hookahi, aka o keia mana hookohu kumu. Ke olelo nei kela aoao ua like pu no i ka wa mamua, na ua Kahukula Apana e hookohu i na kumu, aole no na makua. He aho ia, no ka mea, he noho kokoke mai lakou a hoolohe i ka na makua, me he mea la he wahi kuleana ko na makua o ia manawa. He okoa loa keia, mai kahi e mai ka hookohu ana o na kumu, me he mau Luna Aupuni la.

            Pauku 2. He mau hiki no ke hoohalahala mua no ke kukulu ana o kekahi oihana, a mahope hoohalahala hou aku, aole no ia wale no, aka, no keia kekahi, no ka hookomoia ana iloko o ua oihana la o ka mea kupono ole. Aole loa ia he mea i lilo ai i ole ka hoohalahala mua, i ike oukou ke nana iho.

            I ka makou nana ana he mea hiki no i ke Aupuni e hookohu i kaua Lunakula Nui i manao ai, aia ma ka maikai a me ka maikai ole o kana hana ana ka hoohalahala. Eia ka makou hoohalahala no ua Lunakula nei, no na hua hope mai nei ana i hua mai ai, a no kona makaukau ole i olelo Hawaii, a no kona maa ole i na mea e pili i ana kula makaainana oia hoi o na kula apaua.

            4. 5. 7. Ke i nei kela aoao, aole i uhiia ka oihana hoomana. He mea hiki wale no ke olelo waha mai pela. Aka, i ka nana uka, ua makau loa lakou i ka hoomana ana i ke Akua. Ua hoemiia kahi pule a pokole loa, oia ano hookahi no, kela la keia la o ua pula la, a ke i nei lakou "ua makemake ka Papa e hana hou i kekahi mau buke e kupono ai no na keiki kula." Ua pono loa ia buke hou, aka, aole ia he mea e pani ai i ka hakaka ke nele ka Baibala. A he lana ko makou manao aole no e hoole ia ana ka Baibala ma na kula.

            Eia nae ka makou i kahaha ai; aole i hooleiia ma ke kula aupuni ma "Roma," Honolulu nei, ke ao ana o na Virigine i na pule o ka aoao Pope. Aole i papa ia ke kau ana mai o na kii o Maria ma kahi may hale kula ma kau wahi e ae. Hauhililua no ua hana e pakaawili ai!

            A no ua mea nei o ka haawi ana mai i ka pule i paiia; he mea kupanaha ka ka hoohalahala o na Puritano i ka pule a ka Haku, wahi a lakou. Aole o ke ano o ka pule ka makou i hoole ai, aka o ka lawelawe ana o ke aupuni ma ia mea. Na ke Akua ia, o ka makou mau huaolelo e pane aku ai, a e noi aku ai ia ia, aole na ke aupuni o ke ao nei e ao mai. Ina ua kolohe kekahi mau kamalii a hakaka paha, he mea hiki no i ke kumu ke pule aku i ke Akua, i ka hoomaka ana o ke kula, no ia mea. Ua pono no ke ao ana mai penei; mai hooloihi i na pule, mai hookomo mai i kekahi mea kue i na aoao hoomana Kristiano; aka, o ke kau kanawai ia ana o na huaolelo, aole ia na ke Aupuni o ke ao nei.

            "Ua hookuuia na hale-kula i na makua a me na Kahu ekalesia i ka pau ana o na hora kula." Ke haiia mai nei, o ka hale-kula ma Waialua, ke aua loa nei ka mea ia ia ka malama o ua hale la aole e halawai maloko, no ka mea, he hale Aupuni, wahi a i ala. A he mau pilikia o ia ano ma kau wahi e ae.

            6. "No ka ninau mua ole a maopopo." Ua ninau no, a anolua ka pane ana mai menei:--"Mai ao i ka pa-ko-li iloko o na hora kula"--a i ninau hou aku hoi ka hana, "Aole paha makou i papa aku i ka pa-ko-li." A pela na olelo paewaewa a lakou. A ke ninau nei makou, ua papaia anei, aole anei?

            8.Ke manao nei paha ka Papa Hoonaauao, he mea hiki i ke kumu kula e waiho loa i kona ano Pope paha Hoole Pope paha i ka wa komo iloko o ka hale kula. Aole loa makou mahalo iki i kekahi kanaka o ia ano, no ka mea, he ano ole no. Ina he Pope ke kumu, a ina alole ia e imi i na mea e pno ai kona aoao, ua maopopo no he kanaka ikaika ole ia i ka hana, aohe e makemake ia ia kanaka. Pela no hoi, ina he Hoole Pope, ina hoi he oiaio kona makemake i kela aoao, aohe e ole kona lulu ana i na hua o ia aoao, a e kupa mai no ma ka hoololi ana pela i na haumana. e imi no ua Luna Kula Nui nei i mau kumu kula pili ole ma keia aoao paha, ma kela aoao paha, ina e loaa ia kumu kuokoa, he kanaka manaoio ole auanei ia kumu,---auhea ka pono o ia kumu? Nolaila, aole e pau ana ka hoohalahala o na poe Pope, ina kau ia mai he kumu kula Hoole Pope, a pela no o keia aoao. Aole no keia aoao ka hoohalahala ke hoonohoia ke kumukula Hoole Pope ma kahi o na haumana Pope, na lakou ia e hoohalahala iho. Ua kue loa nae makou i ka hookohu ia ana i mau kumukula Pope ma kahi lilo mua ka hahapanui o na makua mea keiki ma ka aoao Hoole Pope e like me ia i hana ia iho mei ma Hilo.

            9. Ke ae nei la hoi lakou, ua hana ia pela ma Kohala Akau. Aole no paha e ole ka hoolahaia mai o ia mea, oiai nolaila kekahi o ua Komite la. Pehea la auanei? Ma ia ano no ke komoana mai o na kumukula Pope ma Hilo.

            10. Aole makou makemake e hai ino maanei, aka, ua maopopo ia makou ia mea.

            11. O ka oiaio o keia i olelo ia no ke kuai ana aku ia na hale-kula, aia maluna o na lala o ka Aha Euanelio. Ma keia hope aku paha e wehewehe hou i keia mea.

            12. No ka hoopau ia ana o na Luna Paipai. Hookahi mea i maopopo, ua hoopuia ma na wai he nui wale, na na Kahukula paha ka hewa, na ka Luna Kula Nui paha; o ka hoopauia ana ka mea i ike ia aku, a ua minamina no makou no ia mea. Ua lohe makou i ka hoohalahala o kanaka no keia mea.

            13. No ka uka like ia ana o na kumu, he $.50 no ka la hookahi. I ko makou manao, aole no i hewa keia, ua manao no nae kekahi poe, aole i kupono loa ka hoohalike ana i ka uku o ke kumu ia ia na haumana he 15, me na mea ia ia na haumana he 60. Aka, he mea noonoo wale no keia, aohe no he hewa nui ke hoohalikeia.

            He mau manao e ae no ko makou, aka, no ka lihi loa o keia kamailio ana, aole paha pono ke hooneenee hou aku.

 

He Moolelo no ka "Hokuao" mua.

 

            Ua ike iho nei makou he wahi buke moolelo no ka Hokuao mua i kuai ia iho nei, i pai ia ma Bosetona ma ka olelo haole, e ka Papa Amerika, mamuli o ka hoomakaukau ana a Hirma Binamu opio i noho misionari aka nei ma Apaiana, i kekahi mau makahiki i hala aku nei, a he misionari mua hoi aia i kau ma ia moku. a no ko makou manao he mea ia e olioli ai ko makou poe heluhelu ke lohe mai i ka hana a ka moku misionari mua a kakou i alu like ai, nolaila, ke hai aku nei makou ma na mea ano nui o ua wahi buke nei:

            O ka nui o na aoao o keia wahi buke, he 71, a o ka nui hoi a na mokuna maloko he 18. Aia ma ka wa-hi o waho loa ma ka aoao mua o ua wahi buke nei, ke kii o ka Hokuao iaia i haalele ai ia Bosetona ma ka la 1 o Dekemaba 1856. Ua kau pau loa ia kona mau pea a pau, a ua kau kona mau hae e kapalili ana i ka makani.

            Ma ka aoao ehiku o ua wahi muke nei, kahi olelo aloha a hoolana manao a Hairama Binamu opio e i ana; "Ma kekahi o na mokupuni liilii o ka Pakipika, ua hanauia au, a e like hoi me oukou na haole Amerika e olelo nei o Amnericka ko oukou aina hanau, pela hoi au e olelo nei, ma ka Pakipika ko'u one hanau, a he home hoi no ko'u wa kamalii."

            Ma ka aoao eiwa, na kii o na mokupuni o Ebona, Kalipati a me Ponape. Ma ia kii i hoikeia'i ka loa nai kekahi mokupuni aku a i kekahi. Ma ka aoao 16 ae, he hale nui e akoakoa ai na kanak o Kalipati, me na laau e ku poai mai ana, a me ke kii o kahi Hoku Ahiahi a me na kanak e ku paapu ana ma kapakahakai.

            Ma ka mokuna 6 aoao 25, malaila ka moolelo o ka Hokuao huakai mua i ka Pae aina o Nuuhiva mamuli o ka hele kino ana mai o kakahi alii o Matunui kona inoa, a koi mai, he makemake oia i misionari e holo i kona mokupuni, a nolail, ua hookoia kna noi. Ma ka aoao 28 me 29 ka huakai mua a Hokuao i holo ai i Maikonisia a me ke kii o ka Hokuao iaia i kokoke aku ai ma kekahi oia pae moku, me na kanaka e ku ana ma hakakai e peahi mai ana i ka Ho kuao, ua Haawi aku lakou i ke aloha ma ka hookowelo ana i na hainaka. Ma ka aoao 31 ae ke kii o kekahi kanaka Kilipati me na kahiko pepeiao ua hou ia a pukapuka a komo ka lima kanak iloko.

            Ma ka aoao 41 ke kii o na hale o Binamu opio a me Kanoa ma Apaiana me na laalaau e ku loloa ana a puni ia mau hale. Ma ka aoao 47 ae hoi, na kii o na kanaka koa o Kalipati. Ma ka aoao 51 ke kii o ka Halepule ma Apaiana a me ka moolelo o ka malama ia ana o ka la Sabati malaila. Ma ka aoao 63 ae, ko Rev. Kano (Snow) kau ana maluna o ka Hokuao a haalele aku ia Kusaie.

            Ma ka aoao 67 hoi, oia ka mokuna 17, malaila ka noolelo o ka Hokuao huakai hope loa i ka Pae Aina o Maikonisia. Ma ka hope loa o keia buke, ua pai ia ka pule a ka Haku i loko o na ono olelo okoa ekoluoia hoi ka olelo, Kalipati, Ebona a me ka Kusaie. Ma ka wa-hi hoi mahope a waho e kau ana ke kii o kahi Hoku Ahiahi.

            Ma ka Hokuao mau hakai a pau i holo. holo iho nei, ua lawelawe oia, a ua hooko hoi e like me ke Kuhikuhi ana a ka papa Hawaii iaia. O kana hana nui i loko o na makahiki i hala ae nei, o ka lawe i na Misionari i na Pae Aina, o Maikonisia a o na Pae Aina Nuuhiva, a o ka haawi aku i ka malamalama no ka poe e noho nei la ma ke kao o ka make mau.

            Iaia e holoholo ana a hoi mai i Honoluu nei, ua hahai molowa ole ana o na kumu o kakou e noho moonanawanui mai la i ke ao i kela mau Hahui e noho naaupo ana iloko o ke Kuhihewa.

            A pehea la kakou na Hawaii, ka Lahui i olelo ia, he Lahui lokomaikai? E aua anei kakou i ka mea e holo ai ko ke Akua Aupuni, a e hooplaleha anei i na hana maikai e mau ai ko kakou kapaia ana he Lahui lokomaikai? He mau makahiki aenei kai hala o ka noho hoomanawanui ana o ko kakou mau Misionari maia mau Pae moku' aka, aole mae lakou i lubi a kaniuhu, eia no lakou ke kupaeli nei me ka hooikaika nui e hoopau ae i ka noho ana naaupo o ka wa kahiko oia mau lahui.

            O keia waiwai nui a Hokuao i hana iho nei, mamuli no ia o ka hana lokomaikai lua ole a na keiki Amerika. Ua lilo ka pomaikai ia kakou, a o ka poe kamalalii nana i kuai, o na uhane o na kanaka ka lakou i manao ai e momaikai ka lakou mau wahi keneta i hoahu ai no ka moku e lawe ai i ka ke akua mau kanaka lawelawe.

            Ei aku ka Hokuao Hou, ke kapiliia la ma Bosetona, a e makaukau aoa paha e holo mai i keia mau malama aku, a ake lana kei ka manao, e hooloihiia kana hana mawaena o na Pae Aina e noho mai la i ka pouli, ma ke a-lo ana i na hana nui e pomaikai ai ke Aupuni o ke Akua.

 

KE KOKUA MAI NEI I KA HOKUAO HOU.

 

----Mamua iho nei, ua hoouna makou i ke kula Sabati o Waialua he kanalima Palapala Hookohu ona o ka Hokuao Hou, aohe i emo lele liilii ana a eia ke kauoha hou mai nei e hooili aku i kanaha hou Palapala Hookohu ona. Uleu e no ka ehu kai o lalo la. Pehea la hoi auapei kekahi mau apana e ae? E hoopi ana paha, e hookananuha ana paha? E aha ana la? e kuka ana paha? E ao o eo oukou ia Waialua, o ko i ala hepu aku no ia i ka pahu hopu la eo oukou e hoomoemoe mai nei. Ua ike ae la no kakou i ka Hokuao mua hana i palau iho nei i na kai o ka Pakiika o kona ake nui no ka hole pono o ka ke Akua olelo ma kela mau aina o noho mai la ma Waawaaikinaaupo.

 

HUNAHUNA ME HOU O HAWAII NEI

 

Luna Kuokoa hou. Ua hooliloia Rev. C.B Aoaru o Lahainaluna i luna Kuokoa no Lahainaloalo, i pani no Rev. D. Balauina.

            Awiwi Lua. Ma ka po o ka Poaono inaue ae nei ua ku mai he wahi moku kialua ma Honolulu, a i ke kakahiaka Sabati ae no,, o ka holo no ia. He keu a ka awiwi.

            Ua ike iho makou ma ka Halekuai Buke o ini i ke kii o ka Hale Hookipa ma ka Lua o Pele. Ua maikai no ia hale no ia kuahiwi iuiu, owai auanei ka maka nana aku.

            Eia kekahi mea hou ma Koloa nei i keia manawa, ua pii loa ke kumukuai o ke pai. He hapalua (.50) no ke pai hookahi, a mamua hoi he hapaha wale no.

D. Kealahula.

            Ma ka Poalua kakahiaka nui, ua hemo ae kekahi o na holoholona a kauka Hilibarani i lawe mai nei oia hoi he dia. Ua alualu ia no nae e na kanaka a ua loaa. Ina paha e holo loa heaha la ka hopena oia holoholona? Uhai mai paha i ke kanaka, aole paha.

            Lio nalowale. Ua aihue ia, a ua noalowale paha ka lio ehuehu kane o ka Lunahooponopono o keia pepa. Ma ka po Poakahi iho nei ka hemo ana mai ka pa aku mauka iho o ka pa o ka hale moe. Ua huli ia aohe nai i loaa a hiki i keia la. E oluolu ka mea i loaa I ua lio nei e hoihoi mai ma kona hale noho a iole ia ma ka Hale Oihana o ke Kuokoa.

            Ka Moi. Aia no Ka Moi ma Waikiki Waena kahi e noho a mahiai ana. Ke pau loa mai la kau papa-loi maloo i ke kanu ia e i Ala i ka ipu a me kekahi mau hua iho no e hoohua mai ana i ka hua mahope mai. Ua oluolu makou i ka hai aku ke mau nei ka oluolu o Kona Ola i keia mau la, a o ko makou ake nui no hoi ia e noho nei.

            Pane mai ia makou. Ua pane mai o Nika Napela ia makou o Iwilei, Kapalaina, no ka hunahuna a makou i hoolaha iho nei ma kela pepa noua ke poo, "he keiki helehwa" no ka makou olelo ana "aole i ike ia ka uni ikaika ana o na makua," a pela aku. Ua hili hewa kana pane, oiai, aole oia keiki ka makou i hoolaha ai.

            He lono kai hiki mai i o makou nei, ke lilo la kekahi poe o Kahana, ma ke hana uko ole a kekahi mau kanaka e noho la malaila. Ua hoawaawaia ka ka ipu haole a awaawa, alaila inu aku a pau i ka ona. Auhea la na kanaka o ke Aupuni no kela bihia? Kupaka mai nei ka hoi i ka noho maluhia ana i ke Aupuni o Kapuaiwa.

            He Halepule ma Wailau ma Molokai. Maanei iho nei o Rev. S. W. Nueku o Halawa Molokai i holo mai nei e kuai i lako hale no kekahi Halepule hou e anoi ia nei e kukulu ma Wailau. o ka nui o na dala i hookupu ia maia wahi he  ($296.00) a ma ka Poalua iho nei no ua hoi aku o u o Rev. Nueku me na lako o ua Halepule la.

            He Makai Hoolohe Ole.  Ma ka Poalua iho nei, ua kipa mai kekahi makamaka o makou o na pali Koolau ma ko makou nei keena, a ua hai mai i kekahi mea hou e ehaeha ai ka manao, oia hoi ka hana apiki a kekahi lala o ke aupuni, oia hoi, he makai ponoi. Ma kekahi la o ka pule i hala ua hopu ua makai nei i kekahi kanaka i lawe malu i ka lio. Ua hookolokoloia imua o Kaluhi a ua hoopai ia, a ua kauohaia ua makai nei e lawe i Honolulu. I ko laua hele ana ahiki i Kahana, lilo ka makai i ka ona, a kena aku la i kekahi poe e ae e lawe i ua lawehala la i Honolulu, aka, aohe mea i hooko i kana. Ua hele mai ka lawehala oia wale no a haawi aku ia ia imua o ka Ilamuku o Honolulu nei, me ka makai ole. He hana pono anei ia a kekahi lala o ke aupuni e hana’i? Pela anei e maluhia ai kakou?

            Lawe Hewa Ia Na Eke Leta.-Ua ike iho makou maloko ok al nupepa a H.M. Wini i ka hooili hewa ia ana o na eke leta maluna o na moku kupono ole no ia mau awa penei: O ka eke leta no Kahului, ua hooili ia maluna o “Kate Lee” ka moku e holo ana i Ulupalakua, a o ka eke leta hoi no Ulupalakua, ua hooiliia maluna o “Moi Keiki” ke kuna e holo ana i Kahului. Ua manao ia no na ke keiki hana leta ka hewa, aka, ua lalau pu no paha na Kapena moku, no ka mea, ua kaoha ia lakou (Kapena moku) e ka Pauku 402 o ke Kanawai Kivila e hele ae ma ka Hale Leta i na leta, a e ninau paha. A i ole no hoi ia, ua maalahi lakou no ka lawe ana aku a na keiki hana, a o ka nana iho la hoi ka pono a ike i ka hewa, alaiha hoihoi hou ae ma ka Hale Leta, aole me ia hewa no a hiki ana i Maui. A no keia hewa, aole ia i kupono i ka manao o ka lehulehu holookoa.

            Make.-Ma Waialua, Oahu, Augate 30, 1866, o Arthur Merril Clark nona na makahiki eha a me na malama keu he @ ke kiki ponoi a Alvah K. Clark, (Ka@ opio,) a keiki hana hoi a O.H. K@ me kana wahine.

            Eia maloko nei o ke Awa o Honolulu kekahi moku kalepa nui o Isabela kona inoa. Ua hoolimalima ia iho nei oia e Richardson &co., o keia Kulanakauhale e kakali maanei a ku mai ka ulu moku o keia @ na aku, malia o loaa hoi ka aila, alaila, @ kana ukana e lawe ai i Nu Bepeki mai K@ mai nei oia i holo mai nei a ku iho nei ia nei.

            Make Emoole.-Ma ka po o ka Poaono i hala ae nnei, ua hele aku kekahi wahine i ka holoholo, a pau paha kona makemake, hoi aku oia ma ko lakou wahi ma Apua Honolulu, a o ka make no ia, me ka mai ole, @ maikai no ke kino, ua make nae i ka wa i ike oleia. Nolaila ia oukou e pee @ helu, e noonoo nui oukou i kea mea, o @ ki ole mai ua la la.

            Ka Mea Hanohano G.M. Robikana.-Ma ka hoi ana mai nei o ka mokuahi Kilauea ma ka Poaono aku nei i hala, ua hoi mai Ka Mea Hanohano Robikana ke Kokua Lunakanawai mua o ka Aha Kiekie o ko Hawaii Pae aina, mai kana huakai hele aku nei @ hookolokolo no ha Aha Kaapuni o ka Apana 2 ma Maui. Ma Lahaina kona wahi i kukulu mua ai i kana Oihana, a mai ia@ aku a i Wailuku.

            He Wili Ko Hou.-Ma ka holo ana aku @ o ke kuna Emalaina mamua, ua lawe a@ oia he wahi wili ko no Geoti (he wahi haole Pukiki e noho la ma Kau, Hawaii) he mau makahiki no ka noho ana aku nei malaila ma ke ano hoopukapuka lole, eia ka ua loaa @ i ala mau eka ko. He nui no ka poe e kanu ko nei malaila, a e hoihoi loa ana paha lakou @ ke ike mai i ka wili ko e laweia aku ana @ ka Emalaina.

            Kalepolepo.-O ke kule ka i’a nui i keia malama, eha puni ana, hookahi no la aohe lio nana e lawe i ka i-a a ka poe pakaupau Polohuku na kamaaina i ke dala, o ka uhai wale no ia i ka lole o ka Halekuai o Keoni liilii, hemo ka pilikia ilihune o Keaukaha nei. O ke kumukuai nae o ke kaau hookahi kanaha) i-a hookahi, he $1.75 ka haahaa, $2.00 ke kiekie. Pii loa, oluolu @ iho i na hoa alo pu i ka makani e noho nei.

            Hakuole.

            Mai pa ka pa Alii i ke ahi-Ua lhe mai makou, ua pakele ka hele e pili ana ma uka o ka pa o Halealii i ke ahi. Ua a a i kekahi puu opala ma ka hale lio o Hakule@ poni e ke ahi, a ua lapalapa loa. O ka h@ ae no la ia o ka ula o ke ahi i luna o ka halekuke o Hale Alii o ka pau no la ia, aka ua maalahi no nae ua pio koke ke ahi. Aole no paha i manao ia e pau ia hale i ke ahi he hoohikilele wale ae no paha, aka e malama loa kakou i ke ahi.

            Mai Pau i ke Ahi.-Ma ke kulu aumoe o ka po Poaono aku nei i hala, ua hoomaka @ ke ahi e a i kekahi wahi hale pili ma ka Uapo a Kamika la malalo aku ma Kaumakapili. Ua kani na bele, a ua holo mai @ kaa wai, aka, ua pio e no nae ke ahi mamua o ka hiki ana mai o na kaa wai. Ko makou lohe mai he wahi luahine ka ko loko o @ wahi hale pili la, a i puoho ka i ka pakui @ ka uahi i ka puka a ihu.

            I Na Pali Koolau Aku Nei.-I ka Poaono aku nei i hala, ua holo aku ka mea Hanohano B. Pauahi Bihopa i Heeia; a ma ka auina la hoi o ka Poakahi iho nei, ua kau ae @ Mea Hanohano Gov. Dominis a me kona Aliiwahine Lilia Kamakaeha, Gen. McC@ a me kana wahine, kana Kakauolelo, a no kekahi mau ukali iho, maluna o na lio a @ holo aku i na pali Koolau. I hele aku no lakou e hoohanuhanu i na ea lahilahi o na pali Koolau.

            Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa.-Ua maalahi loa ka Imihaku a ka lahui, ua palekana, a ua pau ke kau ana o na ao kauma@ maluna o ka lahui, ua hoi mai kona kino @ ke ano mau. Ma kela Sabait aku nei, @ komo ae oia i ka pule maloko o ka luakini @ lakou ma Kawaiahao. I ka makou ike @ me ka ike no hoi a ka lehulehu, ua ma@ loa. I nalo no ka i ka noho i ka pilikia m@ i maha ae nei no ka hana, kunoni ana k@ ala wahi kaa ma alanui alii, e hele ana i @ pule. Eia no ia ma Papakanene.

            Muimuia lua ka hoi-Ma ka po Poakahi iho nei, ia makou e nane a na i ka holoh@ mahina ma kekahi o na alanui, lohe aku @ makou i ka uwa a na kanaka i ke Alala@ I hele aku ka hana e nana, e paa ana i @ kanaka mai kahi makai iho o Ulakoheo hiki aku i kai i ka palena mai o kahi i ha@ hou ia iho nei ma Ainahou. O ka pau @ mai na elemakule a ke kamalii ukulii i @ ka mea ka hoi o ka hialaai i ka i-a ku @ kekahi poe ua aki ia mai no e ka i-a, a o @ nui iho he lawaia moewaa wale no. I la@ mai no hoi paha ka i-a i kahi hapa haunal! aku haunaku mai, aole ka auanei, he paea @ pono hoi ka kekahi poe, maluna mai hoi ka @ o na waapa e hookuehu ai. O kekahi hoi @ kuu pono i ka makau, a o kekahi hoi he @ le okoa mai no a hoohihia wale iho la n@ me he ano paani la no. Hokai no hoi @ lawaia kamalii.