Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 25, 22 June 1867 — Page 1

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Shana Dilliner
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Buke V1. Helu 25.  Honolulu, Iune 22, 1807.  Na Helu A Pau 290.

KA NUPEPA KUKOA,

@@@@@@a MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumalua !

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLANA-aole i @i @a@@@ o 10 laina no ka @oo@@ka hookahi ana, $1.00 ; al@@ komo ana, he $1.50 ;        hookahi malama, $2.00.  @@ @k@ mua ia mau ke dala o na olelo hoolaha a pau e @oo@@aia ana mai e pai.

KANIKAU-he hapai@a dala ka uku no k@ @@@@ hookahi o ka pepa le@a, ola @@i @ ke@@l@ no ka lalani hookahi-penei : he 25 lalani, $1.00 ; ; @0 lalani, $2.00 ; a peia@k@.

@@ @@@ NO NA OLELO HOOLAHA - ka @ka pepa, a me ka @k@ o ke Ka@ika@, e haawila no ma ka lima o na Luna o ke K@@koa, ai oleia, e h@o@na @ni ia Kauka Kulika.

O NA @K@ PAPA A PAU @ HOOKAA MUA MAI @O- aole e kau@a @a imua o kekahi haole a ka@al@ maoli paha.  ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua.  @ pono ke h@p@ila keia mau r@l@.  no ka mea, he @@@ no ka auha@ no keia nupepa.

AIA K@ K@@@A O KA NUPEPA K@OKOA- ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Laina (@ailoa's Home.)  O na @@@@ hora hana, mai ka eiwa o k@kahi@k@. a i ka ha o ke ahiahi.

L.  H.  KULIKA. (L@na Hoop@ka.)

"KA NUPEPA KUKOA."

@@ published in Honolulu

EVERY SATURDAY.

$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 twice or $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must be paid for in advance.

KANIKAU@ will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID.  no names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription @@@@ until paid for.  This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscriptions price

T@@ O@@@@@ OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Hoin@.  Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.

L.H. @ULICK.

For the Publishers.

@@ volume I, II and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.

@@ Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

No Hana, Kaupo, a me Kahului.

KA MOKU KUNA

' MANUOKAWAI,ʻ

O Akoni ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I NA Awa e halia malona.  No na ukana a me na ohua, e ni@@@ ia

C.  BREWER &co. (B@@UA MA)

HE MOKU HOLO MAU

No Lahaina, a me Makena.

O KE KUNA KALEPA PAA maikai.

"KATE LEE."

O Fountain ke Kapena, E HOLO MAU LOA ANA, A HIKI MAI no hoi ma na Awa i olelo ia maluna.  No na Ukana a me na ohua, e @l@@ i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia la.

228.@@                                                                                                                                                                                                                                                                                                          C.  BREWER &co. (BURUA MA)

No Hilo.

KA MOKU KUNA

"MELE HILO,"

O Sebastian ke Kapena.

E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana a me na ohua e ninau ia

H@L@@AHU, (L. L. TORB@@T)

NO KAWAIHAE.

E HOLO MAU ANA KE KUNA Ma@il@a i kela a@a maluna.  No @a @kana a me na ohua.  o ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia

WALKER & ALLEN,

Na Luna.

Na Luna ma Kawaihae, o CONWAY & ALLEN.

276-3m

MOKU KUNA WAWIKI!!

E HOLO MAU ANA KEIA WA-hi moku i Molokai i kela pule keia pule mai Honolulu aku nei.  Aina he ukana hooili ka kekahi a @ holo ohua ana paha, alaila, o @i@a@ no i ko Kapena oia o 200-3m

KAHALEMAKE.

HE MOKU HOLO MAU NO KONA

-A ME-

KAU, HAWAII.

E HOLO MAU ANA KE KUNA

"Kona Packet,"

KAPENA @ALAAMA, mawaena o Honolulu a me Kona, Kau, Hawaii.  No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole, ia

G.  WILLIAMS.

Honolulu, Aper. 23, 1807.                                                                                                                                                                                                                                                                              281-6m

No HONOIPU me NAOHAKU.

Ka Moku K@na

"Kohala"

O Howard ke Kapena.

E holo mau ana keia moku ma na Awa i oleloia maluna, no na ohana a me na ohua.  E ninau i ke Kapena, a i ole ia, ia 6m

Kakela me Kuke.

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke k@@@@kuai.

Baibala nui no na Awai o na @alepule, &4.00

"           Ohana, ano nui, me na kii, a me na Moohana. 2.50 5.00.

"           Ohana uuku iho, mo na Moohana, ili ulaula,  1.00

"Ohana, me na Moohana wale no, 62@

"Okoa, -           -           -                       50

Kauoha Kahiko, i paiia i ka M.H. 1838, 25

Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 124

Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25

Haiao,             -           -           -           -          25

Hele Malihini Ana,                  -           -           25

Wehewehehala,                       -           -           25

Li@a Hawaii,              -           -           -           25

Kumumua Hou,                      -                       124

Hoike Palapala Hemolele        -                       25

Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834,          25

Ninauhoike,                 -           -           -           12@

Ui Kamalii no na Kula Sabati                         12@

Kumu Leomele                                               12@

Haawina Kamalii, Buke 1, a me 2,                 12$

Haawina Kamalii, Buke elua i huiia,               25

 

Eia na buke i haawi @ale ia.

Haawina Baibala.

Ui.

No ka Aoao Pop@

Palapala Liilii-

            Helu 4-Makemake anei oe i ke ola?

            Helu 6-E hele i o Kristo la.

            Helu 7-Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.

            Helu 11-No ka hoohiki wahahee i ke Akua.

            Helu 16-Ka E@hia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.

            Helu 17-Mai hana ino i na Holoholona.

            Helu 18-No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.

 

Ka Davida Malo Kumumanao.

Ka Moolelo o Bati@@@@ Puaaiki.

L. H. Kulika.

Kakauolelo o ka Papa hooko o ka Ahahui Euan@lio o k@ Hawaii Pae Aina.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

E ka Papa Hawaii:

Ua holo maua ma ka Moku Hokuao, Kapena Binamu, mai Hilo aku, i ke ahiahi o ka la 3 o Aperila, 1867.

            Eia na mea i holo pu : Frank H. Wise, malamamoku ; Warren Morse, huli pahu, Hervey Whitney, Eben F. Enos, John Lawrence, B.F. Wild, Aaron, Kanealoha, luina ; John Ahehene, kuene ; W@. Bryan, kuke.

            Eia ne eemoku :  Mrs. C. Binamu, Rev. B. W. Pareka, Rev. T. Koana, Miss Carrie Pareka, Maria O. Kekela, Daniela Taoefitu, Elizabeta Tahia, Baitoe, Patehe, Iakoba Hii, Tahuhu, David Lima, Kohutiia, Meto.

            Maikai loa ka moku, a ua ikaika ka holo ana.  Maikai ke kapena a me na mea malalo iho on a.  Ua mau ka pule ohana i ke kakahiaka me ke ahiahi.  Ua halawai hoi i kela a i keia Sabati ma ka olelo Hawaii a me ka olelo haole.

            I ko makou holo ana, ua nui loa ka mai a me ka pilikia o Meto ka wahine no Omoa, a i ka la ewalo o Aperila ua make ia ma ka Lat. 9˚ @ Akau.

            I ka hora 4 o ke ahiahi, ua hooiia ia ka moku (kukuluia) ma ka moana, ua akoakoaea na kanaka a pau, a mahope iho o ka pule ana, ua hoonaloia ke kupapau maloko o ke kai nui.

            Ua hiki aku makou i ka Poai-waena i ka la 14 o Aperila, oia ka la Sabati ma ka Loni@u 149˚ Komohana.

            I ka la 24 o Aperila ua ike makou ia Tioekea, o Taroa kekahi inoa, me Oura, o Taputa kekahi inoa, ma ka Latifu Hema 14˚ 22@ Lon.  144˚ 58 Komohana.  No ka pae moku o Paumotu keia mau mokupuni, ua 100 paha mokupuni o keia Pae moku.  Ua 15 mile ka loa o Taroa, ua 12 mile o Taputa.  Eha mile me hapalua ke kaawale a na okeia mau Moku puni.  Ua haahaa loa laua, ua poepoe loloa, ua like me na apo, a ua komo ke kai maloko, a ua lana maikai malaila me he loko la.  Ua uliuli keia mau Moku e like me ko Maikonisia, a ua moe hoi ma ke kai me he lei nani la.  Ua kokoke loa ka Hokuao i kela may Moku la, a ua nana makou me ka mahalo a me ka olioli.  He mau kanaka hapa loa ma ia mau aina, a he poe hupo lakou,.  Ua ike mua ia keia Pae moku i ka makahiki 1616 e ka poe Sepania, aole nae i hoonaauaoia a hiki i keia wa.  Auwe!  na lahui-kanaka e noho ana ma ka pouli mau.

Land Ho!

            I ka la 27 o Aperila, he 24 la mai Hilo mai, ua ike makou ia Uapou, kahi o Rev. S. Kauwealoha ma ka Lat. 9˚ 21.  H. Lon. 140˚ 5˚ Ko. O ke kiekie o keia moku ua 3900 kapuaia, a o kona anapuni 20 mile.  Aole i ku ka moku ia la, aka, i ka la 28, oia ka la Sabati.  ua holo mai o Kauwealoha a ua pailata ia makou maloko o ke awa o.

Hakahekau.

            I ka pii ana o Kauwealoha ua nui loa kona uwe a me ka waimaka no ka hui ana me makou a me kona ike ana i keia moku hou.  Ua hana no ia e like me ke ano o kona inoa a me kona naau.

            Ua ku ka moku i ke awakea, a ua manao makou ua malu a ua pomaikai, aka ua loohia koke la, ua hele ka moku mahope, ua huki i ka heleuma me he mea ole la, no ka ikaika o ka makani a no ka papapa paha malalo.  Mai ili ka moku ma ka pali ino loa.  Weliweli makou a pau, a ua hooikaika nui ke kapena a me na kanaka o ka moku.  ua kokua ikaika hoi o Kauwealoha me kona waapa a me kona mau kanaka eha.  Ua lawe ia ke kaula mauka, ua hoopaaia kona kumu i ka moku a o kona welau i ka pohaku nui mauka, a ua hukiia ka moku a pakele.  Ua kokoke pau ka La ma ia hana nui.

            O Kauwealoha ka pailata ia la a nana i hookomo a i hooku hoi i ka moku ma Hakahekau, me ka manao aole e pilikia, aka, na ka ikaika o ka makani, a me ka pahoehoe olalo ua hele ka moku a kokoke pilikia.

            A pau keia pilikia, ua holo Mi Kaona, me Maria Kekela i uka me Kauwealoha, a ua halawai makou me na kanaka he 20 ma ka hale o Kauwealoha.  A ahiahi loa ua holo mai ke kapena me kana wahine a me Pareka ma.

            He awawa maikai o Hakahekau ma ka aoao Komohana Aaku o Uapou, ekolu paha mile ka loa, he hapa ha paha mile ke akea, a ua paopu i na laau uliuli.  Kiekie na pali ma keia wahi, a me na kia pohaku maluna.  I ka wa i hele mai ai o Kauwealoha i Uapou ua manao ia ua 1000 kanaka ma ka moku.  Aka i ka makahiki '63 ua make nui lakou i ka mai puupuuliilii, koe 300.  Ma hakahekau ua 40 paha kanaka.  Ua hele o Kauwealoha i kekahi mau awawa aku e hoohuli i na kanaka.

            Hookahi kumu Farani ma keia mokupuni.

            Aperila 29.  Ua holo makou i Hakanahi, elua mile, ma ka waapa e lawe au 'i ka ukana o Kauwealoha i kona hale hou i kukuluia malaila no ka nui loa o ka pilikia i na nalo one o Hakahekau.

            O ke kapena me kana wahine ua hele mauka maluna o na puu me na pali.  No ka wela a me ka maluhiluhi, ua hoi laua ma ka waapa.

Taiohae, Nuuhiva.

            Aperila 30.  I ka hora 10 o kakahiaka ua haalele makou ia Uapou a ua holo pololei i ka Akau 22 mile a ua ku ka moku ma ke awa maikai loa, o Kaiohae.  Hookahi wale no moku e ku ana maloko, o Acapuleo kona inoa.  He moku Farani.

            Holo mai kekahi mau haole maluna o Hokuao, aole nae i holo mai kekahi kanaka maoli.

            Mei 1.  Ua holo iuka i keia la a ua komo ma ka hale o ke Kiaaina, o ka bihopa Farani, o na hale o na haole me na kamaaina.  Ua hele hoi e nana i ke kula kaikamahine o na Virikini, ekolu o ua mau Virikini la, a ua 60 haumana.  Ua noho pu ma ka pa hookahi a ua ai pu no hoi.  Ninau nui maua no ke ano o ka noho ana a me ka hana'@a ma keia kula hanai.  I mai ka wahine makua o keia kula ua like me 120 dala ka lilo ana no keia a no kela kaikamahine i ka makahiki.

            Ua nana makou i ka pakaua a ka oe Farani i hana ai maanei.  Ua haalele ia, elua wale no koa e noho ana maloko.

            Ua nana hoi makou i kahi i noho ai o Limaikaika, Alekanedero me Pareka me na wahine a lakou i ka makahiki 1833.  Ua hanauia o H.  H. Pareka ma ia wahi.  Ke ulu nei na laau a lakou i kanu ai ia manawa.

            He wahi awawa maikai keia, nui ka ua, nui ka wai, momona ka lepo, nui na mea ulu a uliuli ka honua.  Kiekeie hoi ua pali, a nani loa.  aka, aole kanaka, ua kokoke neoneo ka aina.  Nui na tausani i ka wa kahiko, a i keia wa ua koe 4500 paba ma ka mokupuni.  He mau laau nui loa e ulu ana ma keia wahi, ma ka aoao o kekahi laau ua 85 kapuwai ke anapuni.

            I ke ahiahi ua hoi makou i ka moku, a ua holo koke i.

Uahuna.

            Ua 30 mile o Uahuna mai Nuuhiva aku ma ka aoao hikina, aka no ka ikaika o ka makani a me ke au mamua mai, aole hiki makou a i ka la 3 o Mei, I ke kakahiaka o ua la la, ua pili ka moku i ka awa o

Hakaku.

            Ua kalewa nae ka moku aole ku.  A ua holo mai o J. W. Laioha ma kona waapa me ke aloha a me ka hauoli nui i ka ike ana i ka Hokuao hou.

            Ke noho oluolu nui nei o Laioha ma, ma Uahuna.  Ua holo mai no ka pilikia ma Hanaahi, Hivaoa, no ka huhu wale o kekahi kanaka a me ka manao e pepehi ia ia.

            Maikai keia kahawai.  Nui ka ulu ka nui a me ka maia.  Ua noho o Laioha ma kahakai.  A o ka nui o kanaka aia iuka hookahi mile me ka hapa.  aka aole o lakou molowa i ka hele ana mai, kelohe lakon i ka pu halawai.

            Ua 75 kanaka ma Hakatu, a ma Waipaee, he kahawai 3 mile i ke komohana Akau, ua 172 kanaka.  Ma ka aoao hema o ka aina keia mau kahawai, a oia wale no na kanaka o ua mokupuni la.

            Pau ka hoike a me ka halawai a ua lawe makou ia Laioha a ua hoi i ka moku i ka hora 2.  Aole hele ka wahine o Laioha no ka pilikia.  Pela hoi ka wahine a Kauwealoha.

Kaua.

            I ka malama o Mei 1866.  Ua hele malu mai na pa@a me Waipaee, he 40 a ua pepehi lakou i 5 kanaka o Hakatu, a ua oki ia na poo o na mea 4 a ua lawe aku i na poo me na kanaka pio ola 4.  Ua uwao o Laioha me kekahi mau haole, a ua hoihoiia na pio.  aole nae i akaka ka laulea pono ana a me ka malu.  He kaua hou paha.  aka ua papa ke Kiaaina Farani ma Nuuhiva i ke kaua ana a me ka ai kanaka ana, a ua makau iki na kanaka ma Nuuhiva, a pau me Uahuna.  E pau ana paha ia mau hana ino loa ma ia mau mokupuni ekolu.

            Mei 4.  E hele ana mai Uahuna i Hanamenu, Hivaoa, he 50 mile.  Hoopiipii makou aole nae e hiki, ikaika ka makani mamua mai, a mahope iho he pohu.

Sabati.

            Mei 5.  Aole hiki i Hanamenu, ua halawai ma ka moku.

Hanamenu, Hivaoa.

            Mei 6.  Ua hiki mai ma keia wahi i ka hora 2 a i ka hora 3 ua pae iuka me na kanaka eono o keia kahawai, na me a Bikanele i lawe aku i Oahu e ao i ka M. H. 1865.  Eia na inoa o lakou.  Daniela Taopitu, Elizabeta Tahia, Iak@ba Hii, Iosepa Waikoi, Timoteo Patehe, Petero Kahuliia.

            I ka pae ana o ka waapa iuka, nui na kanaka e noho ana ma kahakai.  Aole o kana mai ka nui o ka uwe, ka honi ana ka puliki a me ka waimaka o na makua, na kupuna, na kaikuaana, kaikaina, kaikuahine a me na makamaka o keia poe a ka moku i hoihoi mai.  Ua piha koke na umu i na puaa me ka ulu, a ua hoomakaukau ia ka ai a nui.

Hoike Kula me ka Halawai.

ua noho makou ma ka hale o Honiae, he kamaaina o Hanamenu, a he kumu hoi ma keia wahi.  Hookahi makahiki ka noho ana o Honiae me Bikanele ma Oahu, a ua lilo ia he hoahanau.  Ua makaala ia ma ke ao kula ana a ma ka hoohuli ana o na kanaka.

            Ua hoike na haumana he 20, elua mea ike pono ma ka palapala Hawaii.  a ua heluhelu iki na mea he 15 ma ka olelo Nuuhiva.

            Pau ka hoike kula, ua halawai makou me na kana he 80 paha.  Ua noho malie ka nui o lakou ; aka, o kekahi kanaka nui, ua ku mai a ua hoole maoli me ka pakike i ka olelo a Mr. Pareka, i kana i ana he poe pono ka poe misionari.  Hoole kela.  "Aole pono oukou.  Ua pono makou."  Kuhikuhi akamai kela i ka hana a Pauana ka wahine a Kaiwi a me ka wahine a Kaukau.  Ikaika kona hoole ana i ka pono o kakou.

            I ke ahiahi ua ninau makou i kekahi poe me ka manao a kakahiaka ae e kukulu i ekalesia, a e ahaaina ma Hanamenu.

Ku@lu Ekalesia ma Hanamenu.

            Mei 7, 1897.  Eia na mea i apono ia a ua hui a ua kukuluia i ekalesia.

            Daniela Taoepitu, Elizabeta Tahia, Iakoba Hii, Ioba Honiae, (ua bapetizoia keia poe eha e Mi.  Bikanele ma Oahu.)  Ruta Puteoe, Iosepa Vaikoi, Timoteo Patehe, Petero Kahuliia, Ioane Kahumano, Miriama Natua.

            Ua koho lakou ia Kekela i kahu, a o Daniela Taoepitu i diakona.

            Pau ke kukulu ana i keia ekalesia, me ka pule nui, me ka ninaninau a me ke ao aku, ua ai pu makou i ka ahaaina a ka Haku me ke aloha nui, a me ka hoomaikai aku ia Iesu no kona ho-a ana i kukui ma keia aina pouli loa.

            Ke lana nei ko makou manao e malama ke Akua i keia poe a e hoohui hou kekahi poe me lakou, i mau kana hana ma Hanamenu.

Puamau Hivaoa.

            Mei 8.  Ua haalele makou ia Hanamenu inehinei, a ua hoopiipii ka moku a hiki i keia kakahiaka.

            Aia kokoke makou i Puamau ua nana makou i mau waapa elua e holo mai ana, mai Puamau mai.  Ua holo kekahi waa i ke Komohana a nalowale.  A o kekahi waa ua pili mai i ka moku.  O Rev. J. Kekela keia.  Ua pii mai maluna o ka moku me ke aloha a me ka waimaka, a ua puliki a ua awe ia Maria, kana kaikamahine a loihi loa.  akahi a ike o Maria ia Puamau , a ua 14 makahiki kona ike ole ia Naomi kona makuwahine.

            Ua holo makou mauka, a ua kalewa ka moku mawaho.  I ka pae ana iuka ua nui na kanaka a me na kamalii.  Nui hoi ka nana a me ka walaau.  Hihiu loa ke ano o ka nui o keia poe, a he poe weliweli hoi.

            Makau wale ka Binamu wahine a me na kaikamahine no ka pili pono ole o na kanaka me ka walaau a me ka hoohaunaele.  Aka ua hiki aku makou i ka hale o Kekela a ua uwe aku ia Naomi a me na keiki.

Kaua.

            Ua lohe makou ma Nuuhiwa, ma Uapou, Uahuna a me Hanamenu, ua nui loa ke kaua a me ka pilikia ma Poamau.  Ua manao o Kauwealoha a me Laioha, e pilikia ana paha makou ke pae ka waapa malaila-Aka, i ka hiki ana mai hoi o Kekela, ua olelo ia, ua hoomaha ia ke kaua, a ua pau paha.

            I ka hoomaka ana o ke kaua, ua kue ka aoao Hikina o Puamau i ke Komohana-Nolaila, ua kii aku ko ka Hikina aoao i na kanaka kaua ma Motuua, Hanaahi, Nahoe a me Hanapana, he mauka, hawai ma ke Komohana, a ua holo mai lakou he 150 ma na waa kaua, me na pu, na ihe a me na mea kaua a pau ; a ua hui pu me na koa ma ka aoao Hikina o Puamau, a ua kaua me ka aoao komohana.  Aia no ka hale o Kekela mawaena konu o ke kahawai, nolaila, ua pilikia ka noho ana.

            Liuliu no keia kaua ana, aole nae he nui ka poe i make.  ewalu paha i make loa, a ua ku kekahi poe i ka poka, a ua ola mahunehune.  aole lakou kaua akea e like me ko Europa.  Ua pee, a ua hoohalua, a ua hele i ka po, e like me ka popoki a me ke tiga.  He poe wiwo wale, a he poe makau loa lakou, nolaila, ua hana maalea me ka manao e pepehi malu i na enemi.

            Eia ka mea kupaianaha-I ko makou hiki ana malaila, me ka lohe e ana, aole paha e hiki i ka waapa ke pae iuka, ua pau e he haua.  I ka la 5 o Mei, oia ka la Sabati, ua hakaka hope lakou-A i ka Poakahi a me ka Poalua, ua hoi na koa o Hanaahi ma ; a i ka Poakolu, oia ka la i hiki aku ai makou, ua hoi ka waa hope loa, oia hoi ka waa pea a makou i ike ai e holo ana i ke komohana.  Kupaianaha keia kokua ana o Iehova ia makou, e like me kaua olelo, "He kokua kokoke loa o Iehova i ka wa popilikia."

 

            Akahi a hoi mai na kanaka, na wahine a me na kamalii mai uka mai.  Ua pau lakou i ka hele, ua haalele i na hale, a ua holo a pee i ka nahelehele a i na ana i ka wa kaua.

            Eia kekahi ; o ke kanaka nana i hopu ia Welona, kela haole malamamoku, o Mato kona inoa, ua make ia i ka pok@ kaua, i ka la mua o Mei nei-hookahi no hebedoma ia mamua o ke makou hiki ana mai.  O ka Iehova hoopai ia.  Aole i pau loa ka maku i ke kaua a me ka pepehi malu ia ma Puamau, nolaila, ke kiai nei na kiu i ka po, ua umi paha ko lakou nui, me na pu a me na elau.

            Pilikia no hoi o Kekela no ke kolohe o na kanaka.-Ua pephiia kona mau hoki elua a me kona miula, a ua pau hoi i ka ai ia.  Ua aihue ia na puaa, moa, alani, uala, pulupulu a me ia mea aku a ia mea aku.  Ua puhiia kekahi hale on a, a ua hele mai kekahi mau powa i ka po e pupuhi i kona hale noho, he hale pohaku.  Ua hoolei i ke ahi maluna o ua hale la, me ka manao e aa na pili papa.  Ua ala koke mai o Kekela, no kona ike ana i ke ahi, a ua holo aku la lakou a nolawale.

            He 700 ka nui o na kanaka ma Puamau.  Aole kula maanei i keia wa.

            Ekolu mau hoahanau i hapetizoia ; he elua i ka makahiki 1860, a hookahi hoi i ka makahiki 1862.  Ua hele elua, a ke noho nei hookahi-a ua kupaa loa lakou a pau.

            Pae ka halawai a me ke kuka ana ma Puamau ua hoi makou ma ka moku me Kekela, Naomi a me na keiki a laua.  A i ke ahiahi ua hele i ka aoao Hema o Hivaoa, i atuona kahi o Z. Hapuku.

Atuona.

            Mei 9.-Ua hiki mai i ke kakahiaka nui, aole nae i ike mai kekahi mea mauka i ka moku, no ko lakou noho ana i ka ululaau nui, nolaila, ua hele ko makou @@apa a kokoke i ka aina, aole nae e hiki ke pae no ka makau i ka nalu a me ke kaikooweliweli.  Ua lele o Davida Tose iloko o ke kai, a ua au me ka pilikia, aka, ua pae ola, a ua hele aku i ka hale o Hapuku.  Ua hele mai ia a ua au mai ia makou, a ua pailata aku i ka wa@pa i ke kahawai o Hakauku, a ua pae malaila ma ke one me ka oluolu-A mailaila aku, ma hele nui makou, me ke Kapena a me kana wahine maluna o ka poili, a mauka aku hookahi mile, a hiki ilalo i Atuona, ma ka haleo o Hapuku.

            He kahawai maikai lao o Auona.  Ua nui ka momona o ka lepo, a ua piha loa i na laau nui a me na mea uliuli.  Ua kiekie na poli, 4,000 paha hapu@i, a ua nui ka wai.  Eono paha haneri kanaka ma keia wahi.

            Ma ke komohana, ekolu mile aku, ua ike makou i ke kahawai nui o Kao@@.  Nui na kanaka malaila-Aia no hoi malaila kahi e noho nei kela wahine haalele wale i kana kane a me kona Akua, oia hoi o Puana.  Auwe kona make !!

            Oluolu nui ka launa ana me Hapuku a me Hana Ihuanu kana wahine.

Hoike Kula me ka Halawai.

Pokole ko makou noho ana ma Atuona, aka, ua hele koke mai na kanaka he 50 a k@u.  He mau haumana kula ka Hapuku he 30.  aole no i pau nui mai, no ka wikiwiki o  akou.  ua hoike nae ma ka heluhelu, Kauoha Hou (Hawaii), ma ka helu, kakaulima, Palapala honua, me ka pualu ma ke mele-Maikai, nui ka leo i ke mele ana-"He aina Hauoli."  Olioli nui o Binamu wahine a me makou a pau i na mea i ike ia ma Atuona.

Kukulu Ekalesia.

            Pau ka hoike, ua haiolelo makou, ua bapetizo i na wahine elua a me na keiki eha-Ua kukulu i ekalesia.  Eia na inoa o na hoahanau-Z. Hapuku, Hana Ihuana, Samuela he keiki i bapetizoia, Kekuku no Kaumakap9ili, Aumiu, Kealoha, Lilia, Piiheana, Hanina, Kaila.

Omoa, Fatuiva.

            Mei 10.-Ua lawe makou ia Hapuku, a ua holo i ke ahiahi nei o Omoa.  ua hiki mai i ke kakahiaka, ua kalewa mawaho, a hiki mai o Rev. J. W. Ku@iwi.

            Ua lohe makou ma Nuuhiva, Uapou, Uahuna a me Hivaoa, ua nui ka huhu o na kanaka o Omoa, no ka make nui ana o ko lakou poe i holo aku me Bikanele i Oahu, i ka makahiki 1865.  Eiwa o lakou i make, a elua wale no i hoi hou mai.

            Ua lohe no hoi makou, ua ohuma lakou e hao wale i ka moku, a e pepehi mai ia makou, no ko lakou kaumaha no ua make nui la.  Nolaila, ua manao hoi o Kauwealoha a me Kekela, aole pono ke pae ka waapa, a hiki mai o Kaiwi.

            Mahope o ka ainaawaekea, ua holo mai ia, me ke Kaikaina o Iosepa Tieekai a me ke keike a Aberahama Natua.  I mai o Kaiwi, he oiaio, ua ohumu nui na kanaka pegana e pepehi mai, a ua hoole a poe pono.  I mai kekahi poe, no Bikanele ka hewa, nolaila, e hoopai kakou ia ia, ke hiki mai ia, a e hoopakele ka moku no kona hala ole.  Pela ka hoopaapaa ana o kanaka.  A mahope, kuka hou no lakou-a ua olelo ka poe noonoo, "Ea ! Aole anei make nui na kanaka i ka hii ma o Omoa nei ?  He mea make wale ke kanaka ma na wahi a pau-Aole ma o Oahu wale no, aka, ma Fatuiva nei no kekahi, ma ka moana, ma ka aina, a me ia wahi aku ia wahi aku."  A mahope, ua oluolu, a i mai la, "Ua oke, Ua pau."  O ke oki no ia.  I ko makou lohe ana, ua hauoli makou, a ua hoomaikai aku ia Iehova, no kona wehe ana i ka ipuka paa, a ua hana lokomaikai ia makou.  Nolaila, ua hookokoke mai ka Hokuao , a ua ku ma o Omoa. Ua holo koke o Kauwealoha ma i uka ma ka waapa o Kaiwi, a ua moe no maua ma ka moku, no ka mea ua ahiahi.

            Poaono, Mei 11.-Ua pae maua iuka i keia la, a ua lawe ia ke kupapau o Iosepa Tieekai, ma ka hale o Kauvehe kana wahine.  Ua ma@e o Kauvehe me Keo, ke kaikaina o Iosepa, a ke noho pu nei laua ma kona hale ma kahakai.

Pule Kupapau.

            I ka hora 4, ua akoakoa mai na kanaka, he 60 paha, a ua pule kupapau makou no Iosepa.  Ua nui ka uwe o kona kaikuahine a me kekahi poe e ae.  Ua hoomakaukau e ia he hale maikai no keia heana.

Uwe ana.

            Nui loa ke kumakena i ka po me ko ao no na mea i make ma o Oahu.  Ua moku nui ka ili o ka maka i ka ohe a me ka pahi oi, a ua paele wale na wahine i ke koko.  He kanuhu nui ko lakou.

Ua Launa Oluolu.

mai na kanaka me makou, a ua lawe mai i na mea ai.  Nui na mea i hele mai i ke ahiahi e kamailio i ke ola no ka uhane.  Ua kuhikuhi mai o Kaiwi i na haumana ana i maoao ai, ua huli loa i ka pono ; a ua ninaninau nui makou ia lakou.  Aole i pau keia hana a hiki i ke aumoe.  Ua holo like ko makou manao, e Bapetizoia he 17.

(Aole i pau.)