Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 44, 2 November 1867 — KaNupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KaNupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA J5. M. KAMAKAI . I lIELI* 40. No KA NOHO Alu ANA O LIHOLtHO Maluna 0 ke Aupu:;i, A oa iaPAIA O KA.MEHAMEHA 11. \ I ka nobo ana a na 'lii a me na 'lii wahi- | ne a me na aiaio o na 'lii; la mannwa ku ; mai la kekahi moku i Kawaihae, e holo nna i i Nu Hninni no Farani mai, a he kahuna i Katorika Roma maiuna oia moku. a ua baj petizo ia o Kalanimoku e ua kahuna Pope | la maiuna o ka moku. O John Young Uioj hana ke kumu o iu Bapetizo ana, no ka ! mea, ua ninau o Kaianimoku ia JohnYoung Oiohana i ke ono o ka hana a kela Kahuna i hnna mai ia Kaianimoku. Ua olelo mai o John Young Olohana oia ka poe kahuna o ko lukou mau aupuni, a o ke Akua oiaio ma ka iani. A pau ka noho nnn a nd 'iii mu Kawaihae, nlaiia, hoi aku ia o Liholiho a me Ke« kuaokaiani a me na'iii i Konn, a pae ma Honokohau, a kapu iho ia o Lihoiiho i ka heinu o ke akua a noa ne ia. 1 ka noa ana 0 ke kapu haiau n ka Aloi, hoouna mai la o Kaahuinanu i ke kanaka mai Kaiiua mai, jahaJinvni ke kanaka me ka Moi. Oielo inku la kn Moi, ° Heaha kau olelo i hoio 1 mai nei ?" I hoouna mai nei kn Kahu U'u, e pale iaui ke kapu o ko Akua ke hiki i I Kailua. 4 * Aiaiia, kulou iho ka Moi i lalo, 1 a noonoo iho ia i ke kumu o ka pale laui o ke kapu o ke Akua, a maopopo iho ia iaia ke ano, a iiuiiu ke kuiou ann, niaila, ea ne iluna, a Ae aku ia, u Ae." O ko ano o ka pnle laui, e hoi no ke knpu i ke Akua, ua non o Kaiiun, aoie e komo hou i ke kapu. aoie rnaua o ke kapu akua ke honkapu hou aku. I ka maopopo ana i ka Moi o na manao e hiki aku ai i Knilua, nlaila, hoouna aku ia ka Moi i man eiele e kii i ka rama i Kailua. A hoouna mai la o Kaahumanu i 1 ka rama ma ka waa, a ioaa ke alii ma Honokohau. O ka īnu iho ia no ia o ka Moi a me n;\ 'iii i ka rama. O ka ee aku la 00 m 0 Lihoiiho ma ka wanpa kiaiua nui onn, a 0 ka holoholo hoopunmi iho la no ia ma ka monna 0 Kona, a hala na la elua ine ke kii no o ka r;\ma i uka, a iawe no i kn monna, a lawe no ka ai, kn ilio me ka puaa, me ka onn no. la mau la no, ua makauknu loa na mea ai no ka ainoa, ke hoolakolako nei ka poe kahu wahine 0 uka i na men ninoa, me ka ike oie mai 0 ke alii aia no ke aiii i ka moana kahi i hoopunini ai. A i ke nhiahi o ka iun 0 ka iu, inalie iho la ka makani, a pohu ioa iho la ka waapa. Alaila, kii mai la na ikahumanawaa kauiua, a hoe ia aku la I me ke Uo!o ia a ku i Kaiiua. Hoohieiale iaku la o Kaheiheimalia Kaniu i ka «mu 0 ka ilio. ike aku ia na kannka i ka inu | pu mai me ka poe kahu wahine i ka mma, a i ke puhi pu mai i Ua ipubakai a manao ne la na kanaka, ua pau ke kapu o ka Moi, oia ka hoomnka ana 0 ka ainoa. I ka po mua 0 ka Moi Lihoiiho i hiki ai 1 Kailua, o ka ainoa no ia i ka ioko ilio noa a na'lii wahine. A komo ae la ka Moi i ka j haie lauhala, he hale noft ia no na'lii wahij ne : Ono ne ke nhi 1 ka mea e ono ai, laiau | ae no loaa no, aoie mea lako ole, un lnko na I mea i hookapuia iioko 0 ka hale noa. A ! ike pono mai la na kanaka i ka noa 0 ke ka- ! pu o ke Alii. } A ike lea ne la na'lii i ka pau ana 0 ke kapu 0 ke Aiii n me ka noa ana 0 na nika|pu. Oleio aku la na kahu i kn Moi | ho- E ainoa ke aupuni mai Hawaii a Oahu ; a e lawe loa ka ainoa i Kauai. Alniln, |ae mni la 0 Liholiho^ ! AlaiU, lawe la aku la ka puaa noa ma na | kuoaiina, a e hanai i na makaainana, i na ka- ' ne a me na wnhine, a e hookuikahi i ke au- ; puni ainoa. Hoouna ia kekahi mau nlele i | Maui. i Molokai, i Oahu, a hiki loa i Kauai. ; Ua ae mai 0 Kaumualii i ka aiooa, a ua ai* jnoa o Kauai. E noho Kiauina ana o Boti ! Kaiuauleule no Oahu, a ua ainoa o Oahu. ! Ua hooko ae la ka wanana a Kapihe. j O NA HANA MAHOPE O KA AINOA. I A ike iho la 0 Kaowa Kekuaokalani, ke ] keiki a ko Kamehameha kaikaina, 0 ka lua ( o na mea i kauoha ia e Kamehameha, ua jhoainoa ia ke Aiii nui o Lihoiiho ; uiupuni ' iho ia kona huhu ia Kaahumanu, a me Wona . poe hoahanau a pau, i ka hoainoa ana a laj kou i ke Alii nui, a me ka hoopau ana i ke I kapu alii o lakou. Noiaila, he inakee kapu I kona a he makeinake aikapu. j Nolaila, hookaawale aku la oia mai Koi- ; iua aku, a holo aku la ma Kaawaloa, a «0- ' ho maluiha, no ka makau i ka ainoa. Ma--1 buka aku la kekahi poe koa kaua a me kekahi poe kahuna o ka aoao mookahuna o Kauaiii a me Nahulu 0 Kaaiwa a me Holoialena a me keknhi poe puali koa, ma o Kekuaokalani la. Hooikaika aku la lakou ia KeL.kuaokalaui, e hoopaakiki nia kaaikapu. Pe- ' oei ka lakou olelo iaia : " Aole hewa a na , 'li» aia mniuua, i nele ai lakou i ka aina ole, jc like me keiā bala. M Na keia poe kahuim

i paipai i ka njai<3o o Kekuaokai.uu a me ka haawi pu ai.*u ike aupun! nona. Peli io no Ua. oielo a ko Hawaii ne: poe kahiko. •• O ke aiii haipuie i ke akua. oia ke ahi e ku ike aupuni." Noia oielo aka poe kahuma me kekahi poe kakaolelo, ooUiia, hoopaakiki iho U o Kekuaokaiani ma ka aiknpu, a manao iho e iuku i ka poe ainoa. Hounaele iho la kd aina ia mau U, he nui na makaainana a me kekahi poe alii i manno e hele Ukou mamuli o Kekuaokaiani. He uuku na'iii ame na makaainana ma ka aoao ainoa. O kekahi poe alii ainoa, a me na kaiknnane o Kaahumanu, ua kuko no ma ka aoao aikapu. !S'o ia mea, hoouna ia aku la o Kekuaipiia ko Kaahumanu kaikaina, ka makuwahine hanai, ka wahine a ko Kekuaokalani ma-

kunkane. e ku īa Kekunokaiani e hoi mai ma Kaiiua e ainoa ai, a i ole e ainoa, e hoi no ma Kailua oin e noho at i ke kapu, aka, aole o KekuaokaUni i ae mni e hoi t Kaiiua. Noiniia hoomahui aku U ua maknninana mahope o Kekunokiiiani, a ulu inai la ka hau. naeie ma Hamakua, a kipi iho la kekahi kanaka kuaainn o Kainnpau ka inoa, a hooulu tnai la i ke kaua mnknainana, a ke knnaka kuanina o Kainnpau no Hamakua, a ua hoo* mahui no mahope ona. A lohe nn 'lii ma Kona ī ke kaua kipi mn Hamakua ; Hoouna ia 'ku ia kekahi kauk.iuaiii mai o Liholiho aku, o Kainapaun Lononkai e hoomakakiu i ua knua makaainana ia ma Hamakua. I ko lakou honmakakiu ana.a ua halawai 'kino iakou me ke kaua maknainana ma Mahiki, a ua pepehi ia o Kainapau w«\hi aiii e Kainapau kuaaina a make ioa. a ua inake pu eiun kanaka o ke aiii, i make i ua kaua makaainana !a. A iohe nn'iii ma Kona, ua make na kiu i hoouna ia e nnna i ke knua ma Hainakua ; nolaiia, Ahaoleio iho ia na'lii, e hele e kaua nku, a e kokua aku no ka poe i pepehiia a make ma Mahiki. Oieio mai ln o Knianimoku i na'iii; u Aole e pono ke kii aku e kaun maUiin, no ka men i»in no ke kumu o ke knua ma Kaawaioa o Kekuaokalani, he pono ma Kaawalon ke kaua mua e kii akn ai e k;iua. Oke ksiua ma Hamakua, lie welau ia «o ka laan o ke kumu, ka'u e kii n hina ke kumu, mae waie mai no ka lau." Alaila, ne niai ia na'iii a me na kaukaualii a me na koa a me na puaii i knnn oieio. Noiaiin, hoohoio iike ne ia ka mnnao o na'liia pau,e hoouna ia Haiha, Naihe a me Ulumeheihei Hoapiii, nn makuaknne, e kii mnkamaka aku ia Kekuaokalani e hoihoi mai ma Kailun, i akaka ka hoi mai, niai!a,aoiee kaua aku, a i hoi oie mat o ke knua aku no ka hope. Hooinakaukau iho la o Naihe ame Uiumeheihei no ke kii ana ia Kekunokalani ma Kaawnioa ma ka waa. Ika maknukau nna o ka waa e hoio, o ka ee iho la no ia o Keopuolani iluna o na wan me kona lohe ole ia e holo ana me ka hoouna oie e holo. O kona holo ann oia ke kuinu o ke knua ma Kuamoo. " Mai ke Akua mai no ia i pau ke aupuni aikapu." Hoioaku U Ukou a pae ma Kaawaloa ike nhiahi; a hnlawai o N'aihe me Ulumeheihei Hoapili me Kekuaokaiani me ke aioha a me ka uwe.

Olelo aku la o (Jlumeheihei Hoapili ia Kekuaokalani. 41 E, i kii mni nei maua ia oe, i hoouna mni nei na 'lii r me ko Keiki ia mnoa p kii mni ia oe ; Nuna mai nei au ooe no ke keiki a ko'u knikuuhine, kii mai nt*i au in oe e hoi knkou i Kailun, a noho pu me ko Keiki. No kn mea, ke kau mai nei n.i maknninana inaluna ou, n ke hooili mai nei i ke knua malunn ou.noiaila en i ku mai ka lakou olelo i ko noho kanwnle i kahi e, nolniln, e Hoi knkou i Kailua, a noho pu ne no oe me ko Keiki ea ; nole e kau mai kela hewi inuluna ou, nia a huipu olua me ko Keiki, a olelo pu ne me ia, no ka mea. oolua joo na mea i hooiliia e ka makunkane oolua no ke nupuni, a o makou aku malaio, aia no ia oe kou ninon n ine ka oi®." i mai la o Kekuaokalani. u Ae, he hoi pu aku no ko knkou,aia nae, a kamaiiiopu mauo o Manono (oiu hoi knna wahine) alaila, hoi aku au, aole au e ainon. Alaila pau ka lakou knmailio ana, hoi aku la o Kekuaokalani i o Manono ma )a, n hoi mai la o Ulumeheihei Honpili me Naihe i ka hale o Naihe malaih o Keopuolani. Ninau mai ia o Keopuolaui ia Hoapiii ma. " Pehea mai nei o Kekuaoknlani i olelo mai nei ia olua V Olelo aku Ia o Hoapili. u Ua ae mai nei e hoi kakou i ka la apopo." Ole>o mai la o Keopuolani ia Hoapili ma. " He |uku inao!i ia he ia no Kahoolawe." 1 mai : la o Hoapili. '• Ua ae mai nei p hoi pu ka|kou i Kailua, aole nae e ae i ka ainoa, ua ī olelo mai nei e hoi e kamailio pu me Manojno apopo kakou hoi pu." Olelo aku b o Ke |opuolan>. «• Ae paha, aole paha. aole mao•popo i ko'u mamo e hoi pu ana o Kekuaokailanima me kakou." Ua maopopo paha ia | Keopookni keia manao Wnnalua iioko ona, io ke ano e o ko Kekuaokalani kanaka a ua Imaopopo ia m nm ka ouli o kanaka,a be haina e ka loko o ko lakou manao. | 1 ka po ana iho. kukala niai la kekahi !u« <na a Kekuaokalani i kona kanaka, a e hoo- ■ uiakau i ku lakou nwu auwaa iho a me ko

iakou mau ohua no ka ho!o ana ma Kaiiua e ainoa ai, a peia ke kukaia hele ana a ka iuna a KekoaokaUni sa po. Ca manao iho ia o Hoapili ma. ua ae in mai ia ka lakou mau oielo. a me ka hoi pu ani ma Kaiiua i ke kakahiaka ae. Aka, be hana hoopuoipuni keia hana, a he hana bookuam»ka«a, a he ohumu e manno ana e pep?hi ia KeopuoUm a me Hoapiii ia po, no ka mea, ua koi na kanaka o KekuaokaUni e pepehi i ka mea hewa oie. O ke kumu nana i hookomo i ka manao ohumu e pepehi ia KeopuoUni a me Hoapili. O kekahi kahuna o Kuaiwa, no ka Papa knhuna a Kauahi a me Nahulu. No ia Papa knhuna o Kuaiwa a me Hoioialena na Kahuna i hele e kokua ikaikn mahope o Kekuaokaiani e malaina i ka aikapu, a no laua ka inanao ikoika loa e pepehi ia Ke-

opuoianī mn. Akn, ua hooie o Kekuaoka!ani i ka manao ino o kona poe kpnaka i ke koi ana e pepehi ia Keopuoiani ma, a ua pakele io laua. O N'aihe no kekahi i kokua ' mahope o Kekuaokaiani ua oleio nui ia pe|nei. w Hoonemonemo Naihe, waiho ka pu ! mnhope." | Aike ao ana ae ī kakahiaka, hel<» mai ia ;o Kekuaokaiani, me kona mau aiii u me ko|na innu knnaka, a me na koa mai konn hale 'mai, n noho iho ma ke aio o Keopuoiani a ! ttic Hoapiii, a o kona mau kanaka ua ma'kaukau ma ko lakou mnu iima ka pu ko po'lolu, ka ihoiho kukui ke kamaa, a me nn ia'ko knua n pnn ma ko iakou iima, a ku lalani mai in a puni ma ke aio o Hoapili ina. i Ainila, mnopopo iho ia, ua hoomakaukau 'mua lakou e kaua. ! AUila, oleio mai la o l-lumaheihei Hoa--1 piii i kenlii la KekuaokaUni. "O ka hele I keia o kakou." Ae mai ia o Kekuaokalani; |" Ae." Oielo hou aku la o Honpili, 14 Mnlluna kakou oka wan e holo ai." I mni In o 1 Kekunokalani. " Mnuka no nu me na wnj hi knnaka o'u. ua pau i ka poioii i ka ai oie. (mauka mnkou n kahi e kaiiu īmu ai i wahi I oU." Oielo hou mai o Hoapiii. »» Ka, mn- ! uao nui aku oe i ke 010 oia kanaka, o oe no !n kau ae maluna o ka waa, a holo ae kaua, !a na m knnnka no ia e heie ae mauka ; o oe ! no ka'u i kii mai nei." 1 hou mai ia _kela ; " Aole au e holo makai o ka waa, mauka no Imakou." Alailn, pane mai in o KeopuoU'ni. "E, wehe no hoi ika piko la eka hoa-' ihannu." I Oka pau no ia oko lakou kamaiiio ana ; a ku aku ia o Kekuaokalani a hele inauka me kona poe kanaka. AUiia, mnnao «hoj la o Hoapili iloko onn.nole hnna i koe o ke, kaua wale aku no koe. NolaiU, hoomakau!kau iho la o Hoapili ma e hoi mai ma Kailiua. [Aole i pau.)