Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 1, 4 January 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

! Na S. M. Kamakau» ' UELU s*. ! i ■■ ] No ka 50110 Alh axa o L«houho < «ALU.NA 0 KE AUPUNI, A CA KA- | PAIA 0 KAMEIUMLUA 11. I (Tko nui o na hana akamai a kn poe kalnko o Hawaii nei, ita pau )oa i ka najlowa(e. Eia no hoi, he lahui oluolu ka l'lnhui Hawaii, aka, af»le nae i like loa ka flakou inau liana ma kekahi mau niea, |oini he poe uuku loa ka poe ano e iloko !o keia lahui, a oi.i poe ka poeaioha oie, | ka poe hihiu, mnkona a powa; ,0 ka la- ; hni holookoa a pau, he oluolu, he nloha, |a he hookipa. He poe hikiwawe i ke jao nna, he poe hoopili i na niea paahnna a ine na inea naaum i aoia. He pue ; hoopili i na mea nahu me ke ao ole.ia, a i he poe ike i ke ano o ua rula o kela a jme keia ano o ke kino, a me ka hoopili lano i na loina o keia wa me ke ao ole in; jn ua li!o no he poe akamai i ka hiohiona 0 na miika, a i ka nnna akn, me he poe | Ih i ao oiaoli in oin kela ano keia nno. |0 keia hikiwawe o ka hoopili ann, no jka naauao no inai na kupuna mai. Arw | no hoi na lahui e ae o kein Monna PakiIpika. He luhui kahiko ko Bor«bora n>a jka launa nnn me na hac)e, a ua kahiko jko lakou holo ana me na haole, a pehi o Moe mn i pne mni ni i Hawaii nei. Ua ikahiko no hoi ka olelo a ke Akua i hoolalm ia nmlaila, a ua knnnono a Ueu makahiki, uka, aole i loli ko Inkou ano. I ko lakou komo ana hoi i ku lole i na lele | uwati ana tna Lahniua, aolie papale i ke- i kahi manawa ma ke |>oo; nole nae no ka nele i ka papale ole, ua haalele ia no ka papule, aka, ua kaei ia ke poo me kejkalu welw. ! Palapala mai hoi o Utv. J. Kekela, (k Ua hiki mai makou tna Taliiti, a ua k;ipili hoti ia ka moku o makou, a noho iho lla mannei eha hede<ion*. Ua hele inau makou i ka pule i na la Sab>iti. Ua ike nu i ke Alii Wahine Pomnre, e hele ana | 1 ko pule me kahi mumuku, aole nae he i papule, aole no hoi he kaiima ; a o kana | kane, he kuka ka lole komo, aole nae he ; papnle nia ke poo, he kaei welu keokeo ;wale no, aole lole wawae, he pau wale | iio e kaianuu ai me ke kainaa ole. I ko makou komo nna i ka llalepule, he kuka wale no ko ke Knhunapule, aole palule, aole lole wawae, he pau wale no. A i ka p»u ana o makou iwaho, mahope o ka | pau ana o ka pule, eia no ka hoi he kaei jweln iio ka papale o ke Kahunapule. A o na kamaaina o keia wahi, he poe kokuu ole i na malihini. O na kanaka Hawaii nae e noho ana ma Tahiti nei, un ike koke mai ia inakou me ke aloha nui, a kokua koke mai la i na. mea ai o keia ano keia nno, a ua lawe i ka puaa a me ka maiHi, a e like loa no me ko na kanaka Hawoii ano miu." Ua olelo pinepine mai no hoi ka poe kanaka Hawaii holoknhiki e holo nei ma na aina e, i ka poe aloha nui (lahui Hawaii) ke ioaa aku mn ko Inkou wahi i noho ai» Ua kahaha nui n& haole me na kanaka i ka poe mau o ke aloha o ka laihui Hawaii, ia lakou llawaii iho. " l he'mo «vale ai no kahi malo i ka hohe o kn |poe kahiko." | Mamua aku o ka hiki ana mai o n» | Misionari i Hawaii nei, ua nui na kane o ime na wahine i Kahiki, a ua ao i ka olejto BehUni, a me na palupala BeriUnia. |0 kekahi poe wahine ua ike i ka palapala, oia o Umioknlani, Ponunu a me kekahi poe e ae. A o kekahi keikikane, ua lawe loa ia i Amerika, a malaila lakou i ao ia ai ka palapala olelo Beritmia. Ma Hawaii nei, ua ao ia kekahi mau alii, a ua ike i ka olelo Beritania a me ka palapala Beritania. O Keakakohi, ke keiki a Kaloloahilani me Keeaumoku, a 0 Kahekili Keeaumoko, o Kaluaikonahale Kuakini a me Kaumualii ka Moi o Kauai. Ua ao ia keia poe olii, a ua inakaukau no hoi ko lakou ike ma ka olelo Beritania. Ua niake o Keakakilohi i ku mnkaiiiki 1812. Uu olelo ia hoi oki he i jalii naauao a akamaī nu hoi, a he akamai 1 kana mau olelo hoohipa/ a i>a ti»lo«ra!e kaha mau olelo ano nui. a u« pohihihi loa kana mau olelo, O Kaumualii h<si o Kamaholelani kuna keiki, he mau alii ike ■ laua i ka olelo Beritania a me k« palapala Beritaota, a he mau olelo hookahuii j uo h«ii kekaUi a laua. |

\NO NA HAOLE 1 HIKI MAI I HaWHI JfEI. Ua lehuleh» ke ano o na haole i hiki i mai i Hawaii nei; He ulaula, he elec?e, |a he keokeo» a he poe naauao kekahi, a [ he poe naaupo kekahi poe. Ua holo mni ! keknhi poe ina ka in»i waiwai, a, ma ke ! kalepa, a ma ka hoopukapuka ; a o kekaj hi pue, he poe paahana malaio o ka poe | waiwai, a o k'ekiihi poe ua mahuka mni | no na moku a noho ma llawaii nt*S. A I*o kekuhi poe, ua ooho no ma ka hookipa [oluoiu o nu'ln. a nie na kanaka, a ua lilo i poe pund¥fc!e na keia Lnhuikanaku, a ua make kupapau mnlaloo na'lii, a ua laf ha ka iakou mau miiiuo, a ua liio i mau ;keiki no ke aupuni Hnwaii. O kekahi \ }H>e, he j>oe lioomakaulii » kft aupu: I ua iilo kekahi mau pono o keaopuni Ha- ' waii, a e hoohaahania 'na kn Lahui Hawaii malalo o na knpuni a lakou, a hc [>oc hookano ka nui o lakou, a he poe . hoowahawaha i ka Huwaii. | O kekahi poe. he poealuha ma ka puu rlala, a hc poe hookuiimaha wale i ka poe kamaaina maiaio o lukou. O (lekahi poe, he poe aloha io i ka L thu» Hawaii, n ua hoike ka lnkou mau hnna i ke nloha La- ! hui Hawaii. ; O ka Lahui haole i oi alin ka nui ma|inua 0 na Lnhui 1 nnho mai i ke aupuni ; Hawaii nei, oia no ko Ainenka Ho ipnia. [He poe haole ko ia'aupuni i launa aloha | me Kahekili, me Kalanikupule, me Kal umualii, a ine Kamehamuha 1., mamuu o ika hiki una mai o ka poe Mision»ri Puritann mua ma Hawaii uei. Ua hai mai ko Amenka Huipnia aloha ilauua io ma ke aiio makamaka: (Ja hoouua ke alii o Kauai o Kaumualii i kana keiki e uo ma Allll rika i ka naauao. Ua kiiulana kana keiKi i na mea i ao ia ma na Kula o Amerika ; a ua oleloia he nui kana m:iu oihana naau;.o i ao ia. o Georg<3 Humehume ka inoa. No Oahu, no Mnui, n me Hnwaii kekahi pv»e keiki iao ia ma n? Kula ma Amcrika. O Heneri Opukahaiu, o William Kanui,' Thom-.is Hopu, William Kamohoula, Pnulaliilii, llonolii, Kiilimahauna, Ukaliiuoa, Palu, Knlauulann, a me kekahi poe e ae, a u e kekahi poe kaikamahine, h ua ao ia ma na Kula ma Amerika Huipuia. O ke ao nui ana o na keiki Hawaii mu Amerika | me ka uku ole iloko o na kula. He aie ! nui kein no ke aupuni Hawaii i keaupuni o Amenka, no ke alakai mua aua o ke iaupuni « Amerika i na keiki Hawaii i kn naauao, a me ka hoomaiamaluma mua r»na i ka pono Kristiano i kela poe keiki Hawaii i komo mua mn kela nupuni Lokomaikai. A i kein wa naauao, ke ike nei kakou, i»e uku nui ke ao ana i ka naauao. Ua lilo o Amerika i aupuni makua 110 ke nupuni Hawaii, mai ka manawa i no ole ia i nn mea naauao, a hiki i ka manawa i lilo ai ke aupuni Hnwaii i aupuni Kristinno. Aole no i hoohihia mni ke auj puni o Amenkn i ke aupuni o Hawaii nei, e lawe i panalaau nona ; aka he nui ioa na tausani kanaka Hawaii i holo ma nn aina e, a ua noho loa ma iu mau aina, u oin no kekahi kumu i emi ai nn kanakn ! o Hnwnii nei. | No ku hiki anu mni o nn Misionari Pujritano. —He mea nui, a he mea kaulana | iloko o ke bu o ko ko Moi Liholiho Kal'mehnmeha H noho aupuni nna, o ka hi- ; ki ana inai o kek <hi poe mnlihini kaufana, a he oihnna nui ki lakou i lawe mai lai; aole nne lnkou i h»wc mai me ke kuleana ole a me kn mea ole nnna i pnipai mua ole aku i ko ke anpuni i alohu nuii». O kekahi keiki o ke aupuni Hawaii, ua noho oia ma na moku hikinn o Nu Ladnnn, ma Ameeika Huipuia. Ua hooj kipa inaikoi ia ufi Keiki Hawaii nei, a ua [noia a»a ke kuh n me ka pono Kristiano. 1 A no ka ike ana o ua keiki Hawaii nei i fka"pono Kristiano, a he'pono kupnnaha jia i oi aku mamua o ka pono o k*»na La- | hui, a me na akua Inpuwale a kona lahui I i hoopapau ai e kulou iho a hoomana. , Nolaila, ua kaapuni ua keiki nei ma na [ kulanakauhale o na Moku Hikioa o Amei nka Huipuia, e paipai ana e holo mai ke[kahipoe kalmna o ke Akua Kiekie roa . Hawaii nei. U » nuke e uae hoi ua ko- . iki Hawaii nei nana i paipai ma Atneri- | ka. O Henere Opukahaia ka inon. j l'a looa no ka hua o kana paipai ana, ua Ahihai Mision»ri, e hooi una ma» i e holo mai i | Hawaii nei ;a u<i hootttHk4»n»ai o Rev i Hirama Binainu r Rev. Asa Mr. : S. Wiui a Mr. Rpgete he inau jo Mr. OaoKih Kumaiena he uiahiai a me

|&heni!iama a ine na wahine a !akou. 0* keiki Hawaii kekahi i hoi pu mai mei Misionari. o George Humehume, Mr.i Hopu, Williani Kanui, Mr. Ho-; jnolii ? ame Mr. Paulaliilii. Ahe maui K, i MiOailona oiaio keia. Ua launa aloha ma- | ;{>lpio Hawaii nei me ko Amerika ; aia! 'n&keiki Hawaii ke alakai nei i ka lakou lrnau maliliini, e hookipa oluolu i ko lu-| |k<ju aina hanau. i •M• • ' | (Aole tpau.) j