Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 10, 7 March 1868 — Page 3
| This text was transcribed by: | Ka'anohiokala Ae |
| This work is dedicated to: | I would like to deddicate this to my family a |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
REV. L. H. KULIKA ; Aloha oe:
No ke ola kiko. Ke oluolu nei no ko'u kino aka, o D. Kaumeuliai ka'u wahine, ka mea hoopili ano e ia e ka mai i kela na keia wa e hiki moi ai. a hiki ole ia'u a me ia ke hooponopono i loa mai ka oluolu me ke oia maika'o ; aole no hoi he mai kupono i na laau lapaau e waiho nei ma ko maua lia Dr. Jayne, e liko la me na mea i hai ia Buke hoakaka mai, nolaila, ua puka mai kona mau manao elua, ioa paha e ae mai ka Haky, ke haiia i ko makou Aha Misiona.
1. E holo aku ma ka mokupuni e, e nona i ke ola kino. a e malama pu i ka hana a ka Haka malaila. 2. E holo aku i Hawaii e nana i ke ola kino, ina paha e loaa no ka oluolu ma Hawaii. no ka mea, aole i ike ia keia mai in a Hawaii, a ioa e pau, e hoi hou mai no ala e like me ko ka Haka ko. pela no e ae ai.
Nui no ke aloha i na kanaka o keia aina, a me ka manao e noho loa iho no. aohe manao e hoi hou no ke aloha ohana kino, aka, no ka hiki pinepine loa mai o keia pilikia mai na makahiki i hala aku nei a hiki wale no ia nei, a pela aku no auanei, no ka mea nohe i akaka ka pau a me ka mei e pau ai. Aia a hiki mai, hiki pono ole no iaia ke malama i ka hana a ka Haku.
O na mea e ae, ua holo pono no aohe mea keakea i keia wa. Ua makaukau no na mea ni kamaaina, ua makaukau na wahi noho ; oia na mea hemahema me ia i hoike ia ma na leia mua.
NO KA HANA A KA HAKU. Ke oia nei no ka hana a ka Haku, me ia i hai ia ma ua hoike mua. O na halawai a pau, paa mau no, a nui no ka poe makaala mau. O kahi poe wahine, a kane kahiko hoi, ke hele mai nei i ke ao, a ke makemake nei lakou ma ke aoia ma ka heluhelu; he hele i ke kula a me halawai.
NO KE KULA. Ke ao pua neu au i ke kula i na wa kala a pau, a o ku nui i na haumana, aole no he hele akoakoa like mai i na wa a pau, hele mai a noho i kuhi wa, a pela no ka makaukau i loaa ia lakou, O kahi poe, hele mau mai no u na wa kula a pau, a pela no ka ike i loaa ia lakou. He 147 ka nui o ku poe heluhelu i keia wu.
NO KA MAHINA HOU. No kahi ole e waiho ai ka aila, nolaila, aole o makou mahina hou ma ka aila niu mainua i na mea e ae, a o ka aila niu no hoi ka waiwai kupono @ e ka poe makemake mai, oia hoi ka hilo kaula aha. a keia nana anu peia, ua loaa malaila elua dala maoli. Ke makemake nei no makou e hoomau ma keia hana, o ka olioli nui nae, e loaa mai ka pahu i kauohaia'ku ma ka Hokuao hou ke ku mai, i wahi e waiho ai no ka aila muhina hou me ko na Buke.
KE KULA SABATI. Ke mau nei no, a he akoakoa mau mai no ku poe Kula Sabati.
NA MEA E AE. Ke oluolu nei no makou me na kamaaina a pau o keia mokupuni, nole haunaele o na kumuaina me lakou iho, nole no hoi me makou. Oluolu no keia wahi mokupuni. Aia nae ka wawa hoopaapaa iki ma kahi o na kanaka kuai aila, no ke ano hokelakela o na malihini kuai aila, me ka lulu pu i na anoano awahia i na kamaaina.
Aohe alii o keia mokupuni i keia wa, ua make na'lii paa, a ua holo hoi i Apelila aku nei kahi poe alii nui e makaikai aina, a o na makaainana wale no ua e noho nei me ka malu no.
SEPATENABA. Eia hou ma ka hapa hope iho nei o Augate me keia malama, ke komo mahuahua loa ana mai o ka poe kahiko ma na hana a ka Kaku, kula, a pela aku. Ke hele olioli nui mai nei lakou a hiki i keia wa.
Eia hou; olioliloa maua i ka hiki ana mai nei o Hokuao i ka la Poaono iho nei, oia ka la 14 o Sept. nei, hui pu makou me Kapena Binamu ma, me kekahi mau hoa Misionari pu, oia o Aumai ma a me Aea. Aia a hoi hou mak ka Hokuao, nana ia ke kula a me na hana e ae ma Namrik nei.
Nov. 25, hiki hou mai ka Hokuao mai na aina Komohana aku neu, a no ka maloo me ke iao pu o ke awa, ua kali a hiki i ka hora 2 paha, holo mak ka waapa.
I ka hora 3 pahu, hoomaka ka hoike ; ma ka Himeni ka mua, be mau ninau Baibala ka lua, he mai ninau Helu ke kolu, Palapala Aina ka ha, na hua hoonui ka lima, ka poe kahiko, ma kahi mau haawina i ka buke A. Pau ia, hoike o Kapena Binamu a me Aumai i kahi mau manao, a na'u hoi a me Mi Kano i uauhi ma ka olelo o keia aina. A i ka hora 4 paha, pau makou i ka iho a ee ma ka moku, a holo aku i jeluij ; o na haumana wale no me kahi hoahanau kokua ia'u ka mea malama i ka hana ma Namrik. Inehinei, ua hoouna makou hokahi kane a bookabi wahine e holo mua aku ma Namrik e kiai i ka hana, a o laua ko'u mau kokua i ka hana a ka Haku i keia makahiki, e like me ka olelo i ko makou Aha. O mose Lakaijaj ka inoa o ke kane, a o Zibora ka wahine.
Owau me ka'u wahine, makemake a aloha loa i ko maua kihapai, kau nui ka manao e hoi a malama ano, aka, no ko'u nawaliwali a hiki ole paha ke malama i ka hana in a e hoi koke aku i keia wa , nolaila, ua noonoo iho nei ko makou Aha, e hoi aku paha maua, a i ole e noho pahi i Ebon nei, noo ka mea ana i keia mai o'u iloko o keia mao malama ewalu. A peia no ko'u manao, e noho ma kahi o ka laau kupono, a mea kupono e nana a e malama, ina paka ma Ebon ne o Rev. G. B. Snow. Aka, ua kakali ka manao hooholo o ka Aha, a hoi mai o Kapena Binmau mai Aoausag mai, alaila, ike ia ka olele hooholo no ka hoi aku i Hawaii. me ka noho. Aina wau e noho,ke aoa nei au ia Mrs. Kaelemakule e nana i keia makahiki no maua a in a i mau loa, e hou aki paha i kela makahiki ke ae mak ka Haku Aloha oe. J.A KAELEMAKULE.
NU HOU MISIONARI.
BUTANITABI. Dek 15, 1868.
Ua hiki makou i Butaritari nei ma ka la 13, oia ka Poaono. O ka Poakahi keia la, e holo ana ka Hokuao i keia la i Ebon, e kii ana ia Mrs.Kano a me na keike, a me Aca a me kana wahine a me na keiki a hoi aku i Honolulu.
Ua halawai makou me na kamaaina i Bumaritari nei, me e ka hauoli a me ke alo ha o lakou ia makou. Ke kokua mai nei lakou ia makou i na mea au a me na mea inu, aole makou i halawai pu me ka Moi a me kona kaikaina i keia mau la, ua holo aku i kahi mokupuni uuku i ka lawaia, he hoi mai paha koe alaila lohe ia kona manao.
Ua halawai makou inehinei me na kanaka a me na haumana a makou maloko o ka luakinim maikai ke anaina, malu pono, hoolohe no hoi. Ewa makou ka pie haiolelo, o Kev. H. Binamu, D. P. Aumai a me Maka, a owau hoi. Ke lana mai nei ka manao io na kanaka ma keia aine i ke ao palapala, aia a hoomaka ke kula, alila, helu pono ia ka nui o na haumana, ua ano maluhini makou i keia wa, na oi iki ae ka nui o na haumana ike i ka heluhelu i keia wa mamua o kela manawa a makou e noho pu ana.
No ka ke Akun hana ma ko aikonisia Pae Aina. Ua holo maikai no. Aia ma Bonebe maikai ka lakou hana, ua kokua i na mea ai i ka Hokuao, a me na mea no a pau e pili ana i ka pono, ke kanaka mai nei na maka o kela poe makapo mamua mai nei na maka o kela poe makapo mamua iho nei ke ike mai nei i keia mea he aloha, ke wehe nei ke Akua i ka puka o ka lokoino i puka aloha. Ua maikai na hana a pau iwaena o na hoahanau, pela ko'u lohe mai.
NO KA KE AKUA HANA MA UALANA.
Holo maikai no ka e Akua hana malaila mahalo no ko'u manao, aia lakou ke hele mua nei, nui nae ko lakou makemake e noho au me lakou, aka, aole ko o ko lakoy manao, ua ko no ko oukou manao, ua lohe au i ka Moi ua hoopii ioa ia Kapena Binamu no;u e noho au me lakou, a ua Mr. Kano, oia manao hookahi. Nui ko lakou makemake i kumu noho pu me lakoy, pela kuu lohe mai ia lakou mau he aloha maoli aku no hoi i ka lakou poi aka aole nae e hiki.
NO KA HANA ANA I NA LIAKINI MA UALANA.
Ua hiki wawe loa ka hana ana o na luakini, elua luakini pohaky hou, hui me ka luakini mua akolu. Ua hana lakou e ka hoihoi a me ka hauolu, ua huipu makou ma ka haua ana i ka luakini nui maikai maolu kela mau luakini ekolu, aole on a lua ma ko Maikonisia nei Pae Aina. Aue keia luakini ma kahi mokupuni o ke alii e noho nei, ua hana mo ka Mou a me na'lii, a me na makainana a me na imi a me na hoahanu mama loa ka hana ana no ka like o ka manao.
No ka hana a ke Akua ma Ebon, ua maikau no, aka, ua einiiki mai aole e like me mamua, ua ano nawaliwali, aole pela i kuu hiki ana aku i ka la 10 o lulai o ka M. H. 1866.
Ka ke Akua hana ma Namerik a me Jaluit ua maikai no pela ka lohe mai. E ola pono ana na kumu ma ko Maikonisia Pae Aina nei, aole mea mai kauniaha loa.
Ke makaukau mai la ka moku e holo aku, nolaila, o ke aloha no ko oukou a nui, mai poina mai oukou i ka palapla mai. Ua hoohewahewa au no kahi poe ike nui o ka Hawaii Pae Aina, aole aloha iki, aole palupala mai, no ko'u kunauna loa no paha, aole pilipili iki i Lahaina, peia paha? Aole paha!
Ke hoopau nei au maanei, me oukou kuu aloha a mau aku. Owau no o ko oukou pokii. J.W. KANOA.
HE MAU LA INO KEIA.
He mai pauku mai ka Haio a Rev. Z polu ma kawaiakao i ka la 16 o Feberuari.
Epeso 5: 16.
NA LA O KE KANAKA ILOKO O KA LEALEA.
He haawina ino loa nae, lohe ole mai i ke kaua aku ke hana ia me ka noonoo ole. Aole au i poina iki i ka make weliweli loa ana o kekahu kanaka ui opio, nona ka inoa maikai o ke'a i ka la 28 aku nei o novemaba, ka la hoi i wehe akea ia ae ai e ke aupuni na lailea he nui o kela ano keia ano i hoolaha kaulana ia ma ka auepa ke Au Okou. A oiai hoi kela mea keia mea, a me ua wahi Ke'a nei e inu hookina ana i na mapuna wai hui a ka lealea, a i hele wale hoi na kina apulu pe i ka wai apiki o Mereta.
Aia hoi haule aku la ua Ke'a nei a make loa iho la naku i ka lepo a aole hookahi waho huaolelo i oili ae mai kona waha aku, no kona wahine, a me kona mau pomo komo, ua hala e ka uhane i ke ala hiki ole ke ka ua ku. A heaha la ke kumanui o keoa pilikia o ke'a?
E na makemake aloha o'u i noho a hooipo wale me ka lealea. O ke kumu o kon pilikia ana, ua kuu pau loa oia i kona ikaika a pau ma keia hana o ka lealea, ua hana no hoi oia me ka noonoo ole, oia nae, ua ao ia mai no kakou ma ka Palapala Hemolele penei: “Ua noho lealea oukou ma ka honua me ke kuu lala loa, a ua kupalu oukou i ko oukou naau no ka la e make ai.” Iak. 5:5.
Eia hoi ka Paulo ma Timoteo 5:6. “O ka wahine enoho ana ma ka lealea, ua make no oia i kona wa e ola ana.” Auwe! Aloha ino na wahine Laikini, i hoailona maopopo ia na kuemaka i ka Hookamakama, e haawi pouaka nui nei i na kini no ka lealea, eia ka ua pau e nui no i ka make mamua o ke ola ana oia ano, wahi a nei olelo.
NA LA O KA HAILIILI WALE ANA.
E na makamaka aloha o’u i keia kakahiaka, ke hai aku nei au ia oukou. He mau huaolelo hailiili oolea loa keia a ka mea kuamuamu noonoo ole, he manawa ko na mea a pau, a he wa hoi ko na hana a pau, aka ua ike no nae au, o ka hailiili kumu ole ia o kekahi mau haole Amerika i aloha io i keia lahuikanaka, a me na na kumu misionari Amerika i hookupa e waiho na iwi i ke one o Hawaii.
Ua hoolaha kaulana ia ae la e nei kanaka o Heleouwalo ka ina. He kipi! He ohumu!! He manao ino!!! A he poe ilio nali iwi na Misionari Amerika e ola nei!!!! Ea, e na makamaka o’u, he ani nei mau olelo a ka mea hailiili e wela ai ka ukiuki a me ka inaina o ka poe i kuamuamuia, a a mai ka huhu o ka haole, aole hiki ke kinai aku, no ka hewa o kau hana e nei kanaka kuamuamu.
Auwe oukou na kumu Misionari Amerika i ao i keia lahuikanaka a naauao, eia ka, he poe ilio nali iwi, he poe makemake i ke kii hoomana he dala. Auwe, aloha ino na makua o ka naauao; Ehia mea minamina o ke Kamalei Aliiwahine opio hookahi o ka hanai ia e Lilia Binamu kekahi kaikamahine a ka poe i kapaia,” he poe nali iwi,” ke malama ia nei, a ke hanai pono ia nei hoi ma na kumu mua o ka pono, a me ka noho makua ana no ke aupuni o lakou, e humia paha auanei.
A ke manao nei au, ua pili loa ka ka Haku i olelo ai i kana poe haumana penei: “O ka mea e olelo hailiili aku i kona hoalauna, E, pupuka, e lilo ia mea no ka Ahahookolokolo, a o ka mea hailiili aku, E, lapuwale, e lilo ia i mea no ke ahi i Gehena.
E kanaka @ui a maikai wale no ia, hanohano a waiwai ke ano, kuonoono a kohu wahi keonimana maoli no i ka nana aku, a o ka hana keia o ke kuamuamu me ka hailiili wale ana i ko ke Akua poe kanaka, ea, aohe o kae mai ka pupuka, a me ke ino lapuwale haalele oia kanaka ui, a i ole ia, he pilikia no paha kona hopena.
I hoomeamea wale aku no hoi kamalii liilii la ia Elisai, “E pii ka ohule i ka lani, E pii ka ohule i ka lani.” E uu ia iho ana ua ohana kamalii liilii nei pau loa i ka luku ia e na Bea elua mai ke Akua mai, no ka hailiili wale ia ana o ke kanak o ke Akua. A pehea la ua nei keia, aole akaka ia’u, o ke Akua no ka i ike i ka hope o keia mau la ino.
He mau no na la ino i koe, a ua makau@ hoi aku aka no ka hale e o ka manawa, nolaila ua lawa paha, a o ka malama paha ka nui, a eia ko’u manao hope alaila pau.
A ina paha he oiaio na lono kaua, eia ka’u kauoha. E pule ikaika i ke Akua, e like me ka olelo, “o ka pule ikaika a ke kanaka pono, e lanakila nui ia.”
` I ho-aa mai o Lo Geoki Pauliki me ka manao ana e kaili wale aku ia Hawaii nei nana, aka aole nae i hiki, no ka mea, ua mau ke ea o ka aina i ka pono, mamuli o ka pule a na haipule oiaio, i lohe oe e ka mea kuamuamu, aole me ka mana o ka pahikaua a me na wahi pu o kahi puu e kakau mai la, aole loa, a heaha la ia mau wahi kakahi a kakou, i na mea oi o na aupuni nui me ka manao mai lakou la e kii mai a kaili aku, a he ahu iho kau.
He hiki anei me na koi niho ana e hoehaeha ai i na haole Amerika, a me na kumu Misionari Amerika, ke kipaku aku me na wahi kakaki a oukou? Pelaka! hookahi wale iho no poe mana nui loa e hiki ai ke hoemu aku i na kipi, o ka poe haipule, a me ka poe hoi e kapala nei “he poe nali iwi,” aohe kumu e ae. A i hoole mai oukou i keia, a, anaanai nui ia na kanikani a me na kakaki a oukou a oioi, no ka mea he mau la ino keia.
Z.P.
He ono anei ka Baka?
E ke Kuokoa-Aloha oe:
He wahi ninau ka’u e hooili aku ia oe, a e oluolu oe a me kou poe noiau no kela wahi makana olelo ninau e kau ae la maluna, nona ke poo o keia wahi kukulu manao-“He ono anei ka Baka?” A nau hoi ia e kukini hele kiauau aku ma ko kaua mau ae kapa kahakai lana malie, i ike mai ai ka lahui holookoa o kaua, mai ka puka ana o ka la i Kumukahi, a i ha @illona a ka la i ka ole o Lehua, mea o lena iho na ili hualala o ko lakou mau maka, a hoopailua iho, a keku aku iaia ma kahi e.
Maanei au e kamakamailio iki ae ai i ke ano kuhihewa o kuu hoa, a he wahi makamaka ai pu me a’u i ke pa hookahi, a hookani no hoi umeke, a he wahi hoa kula no hoi no’u i ka malu o ka Ulu o Lele iloko o na la i hala. Aka, ia’u i halawai hou ai me ia, aloha aku a aloha mai; ia wa no a maua i launa ai, ike aku la au ma kona home eke lole wawae, unuhi ae la kela he ipu-baka-puawa, me kahi hipuu baka puno, a olelo mai la kela, “Ua puhi aku au i ka baka, aole no hoi i kana mai o ua mea he ono, oluolu pono na papalina i ka uwahi, a he mea hoopau pilikia no hoi no na la pololi ai ole ke noho.” A pau ka ia la puhi ana, nana aku la no hoi au, me he mea e inu wai ana kela. ka hele a ko’u ka puu i ka wai a ka Naulu. Pane mai la nae kela me ka olelo mai, “He ono nae paha oe i ka baka, no ka mea, o kekahi mea nui keia a ka poe hanohano i makemake nui ai o ke puhi-baka?”
He mea mau iwaena o keia lahui, ka hoomahui ana i ka ono o ka baka, me ka olelo iho, ua like @ ono o ka baka me ka poi, aia a puhi ke kanaka i ka baka iwaena o ka pololi ai nui, olelo no lakou, “ua maha aku la ua komo ka uwahi baka, pau ka pilikia.” He keu aku o ka wahahee! Pela io no hoi anei e ka poe puhi paka, ka pau o ka pilikia pololi ai? Ina e hooia mai ana kekahi, alaila, ke olelo aku nei au me ke kanalua ole, e like me ka olelo wahahee a kuu hoa, alaila, ua ulana pu ia oukou iloko o ia kuhihewa, aole o kana mai, ua piha a hu ke kuhihewa o kuu hoa; kuhi au ua ike maoli ia i kona pomaikai ma ia mea, no ka mea, he lunaikehala kona, a ua maopopo la iaia kana mau hana, ina he pono, a ina he kuhihewa.
Pane hou mai la kuu hoa me ka olelo mai, “He ai alii keia, a ina e naue ana oe ma ke kaona o Honolulu, a halo iho oe iwaena o na haole waiwai a me ka iliulaula o kaua nei, e naue hele ana ma na huina alanui, me ka ipubaka a kika no hoi i ka waha, me ke kookoo ma ka lima, nana aku, hanohano no hoi, he Keonimana ka olelo.” Pane aku la au, he oiaio no paha ia, aka, o ka io iloko o ia mea lapuwale, aohe no he wahi mikohukohu iho.
I ka nana aku i ka poe puhi baka, me he mea la ua lilo ka baka a me ka ipu-baka me he ipo la i aloha nui ia, a me he keiki punahele la hoi i hoohiluhilu ia e kona mau makua. Ua lilo ka baka i hoa aloha i ke kau a me ka hooilo. Ua komo au ma ko lakou hale, a ua ike aku no i ka waiho koke mai o ka ipu-baka ma ke poo, a he hohono lepo baka wale no o loko.
Iloko o kekahi la o ka pule i hala aku nei, la 20 o Feberuari, hiki aku la au ma ka home o kekahi kanaka, a e kamailio ana lakou no ka pakele ana o kekahi makua me kana keiki, mai pau i ke ahi i ka po o ka la i haiia maluna, a o ka hora 12 ka ia o ke aumoe. Ia laua ka i hoomaka ai e moe, ua hiloia he welu, a ua kuniia ma kona welau i ke ahi. A o keia welu ahi i hoomakaukau ia, he mea puhi baka no. Ia laua nae e hiolani ana i ka hiamoe kapu o Niolopua, me ka pauhia i ka hiamoe nui; ia hora no, ua a mai ke ahi a pau ka welu, ua a i ka mauu a loaa ke kukaepele, a o ka hoomaka no ia o kona a a lilo i mea nui.
I ka wa nae a ke ahi e aihue ana i kekahi hapa o ka hale maloko, haule iho la ka huna ahi a pa ka maka o ka makuakane, a kuhihewa ae la he uau na kahi popoki a laua, aka, haule hou iho la no ka huna ahi, i nana ae ka hana e a ana ke ahi i kaupaku, a ia wa no, hapai kela i ke keiki me ka ipubaka pu no i ka lima a holo aku la iwaho. O ka pulumi mai la no ia o ke ahi i ua wahi hale nei, a pau pu ae la me na ukana a pau, a koe wale no na wahi mea e pili ana i ko laua mau kino.
E na makamaka puni baka, e nana mai @ ua i ka ino o ke puni gaka, a o ke kumu no ia o ka pau ana o ua wahi hale nei iwaena o ka noho ilihune ana, me ka manao no e hoomanawanui me ia wahi pono uuku, a e aho no la hoi ia mamua o ka pau ana i ke ahi. I ko’u manao, ina aohe puhi baka o keia kana, ina ua kamau iki no ia wahi pono uuku, aka, o kona hoomau loa ana i ka hana ino, loaa iaia he hopena ino.
Ma keia wahi, ke kamailio nei au i na makua mea keiki, oiai ke alakai nei kekahi poe makua i ka la lakou poe keiki e hoomaa ana ia lakou i ka hoounauna ana e kii i ahi baka; pela no ke keiki e hoomau ai iloko o ka hoounauna ia e kona mau makua, a o ka hoao no ia o na keiki e puhi, a maa loa hoi ma ia hana, a kuokoa loa ua keiki nei ma ke puhi baka, a loihi ka manawa, aneane hiki ole iaia ke haalele, a e lilo ana ka baka i mea ono loa iaia. Ina o ka mea maika i kau e hoomau ai i kau keiki, e lilo ana ua keiki nei au i keiki maikai, a ma ona la hoi e hoomaikaiia ai kou inoa.
I kekahi manawa, halawai aku la au me kekahi keiki opiopio, a ninau aku lau au iaia, Nawai oe i ao i ke puhi baka? Pane mai la kela “Na kuu mau makua no, a ua lilo loa ka baka i mea nui ia’u, a i mea ono hoi i kuu puu.” Kahaha! E ka makua, a mau makua paha e alakai ana i na keiki iloko o ka naaupo a me ke kuhihewa maoli, o kekahi kumu no ia nana e hookikina nei i keia Lahui e hele iloko o na hana lapuwale. Ua oki ae la aku maanei. O ka lohe no a malama oia ka pono.
J. D. LAIULAIKALEPO.
He mau kuluhio ia S. B. Hoaaloha.
I NA HOOKELE O KE KUOKOA KE ALOHA.
Ua ike au maloko o kou opu moana hohonu ka liu la o Kona. Aia maloko o laila he mau Ninau na “S. B. Hoaloha.” Elua no rula o ke ao ana. 1. No ka naaupo me ka hawawa, alaila, ua kupono i ka ninau. 2. O kona makaukau mua i kana mau Niole i makemake ai e kaua aku ia hai. O ka ninau akahi a S. B. H., ua makaukau au e wehewehe me ka hai aku i na hoike he miliona a oi aku, ke waiho mai o S. B. H. i ka oiaio o kana mea i manao ai malaila, he oiaio ole kela. O na ninau eono mahope, he mau ninau ia mawaho o ka aha a Kaulahea. Ina oia i makemake e hookomo hou iho ma kahi hakahaka, aole mea hoolahalaha.
Ina oe he Hoaaloha e like me kou hoolilo ana o kou nemo ia, e hoike oe ia oe iho i kou makaukau a me kou akamai, a mai hoolilo oe i kau kuhikuhipuuone ana e hoolilo ia hai i kauwa na kou makemake. I kou ike ana i keia pule ae ua hakahaka ka moolelo o ke Kuokoa, alaila, e hoomanao iho oe, ooe ka mea akami ke hoopiha ia hakahaka. Ua hala ko’u palena.
S. M. KAMAKAU.
Kumumanao i heluhelu ia e Rev. z.
Poli imua o ka Aha Euanelio o ka mokupuni o Oahu.
[Koena mai keia pule mai.]
2. E holo ana no keia hana mamuli o ka hooikaika ana a na Kahu Ekalesia.
Ua ike maopopo au, o ke kokua ana o ke Aupuni i ke Au Okoa me kona dala iho no kona ola, nolaila hoi, ua ae ia aku na luna o ka pepa e hoaie aku i kanaka iloko o na mahina eono, a ua lawe nui kanaka i keia Nupepa o ke Au Okoa no ka aie, a no na kaao hoakaaka hoi a kahi kanaka o hea la.
He loaa nui mai no na dala i kanaka i ka wa kupono, aka, ma keia huaolelo nae “Hookaa mua mai,” ua makau kanaka, a e noke aku oe i ka hookina, i ka hoomalimali, a i ke koikoi, a ma ke ano makamaka paha a e-a ka waha, aohe no e lawe iki ia ana, ua makau loa lakou mamuli o keia kauoha, “e hookaa mua mai,” a no keia paakiki nui o kanaka, nolaila, ua hoaie aku au i ke Kuokoa ma ko’u Kihapai iho i keia hapa mua o ka makahiki, a ua loaa mai ia’u he 43 mau inoa o ka poe i lawe.
A penei ka’u hana: O ka poe makemake e lawe i ke Kuokoa, alaila, e aie lakou iloko o na mahina ekolu, a hala ka manawa i olelo ia, hookaa mai. A lohe lakou, o ka pau no ia o ka pepa i ka lawe ia, mai na Luna Ekalesia a na hoahanau mamuli o ka hoaie ia ana.
O keia olelo la “me ka hookaa mua mai,” o ka olelo keia e pupu ai ka hoolaha ana i ke Kuokoa a me ke Alaula ma ko’u Kihapai iho aohe e holo ana a ma na wahi okoa aku paha.
A ina e haalele mai ana ke Aupuni i kona kokua ana i ke Au Okoa, a e ola oia ma kana hana iho, e like la me ke Kuokoa a me ke Alaula e loaa ana no ka laua mau hana iho, a ke hai aku nei au ia oukou, aohe paha e hala ka makahiki hookahi o kona @ ana, pio ke ahi ano like me Ka Hoku o ka Pakifika, aka, aole nae pela, no ka mea hoi, he puu dala nui kana e ai ai a maona, a e inu ai hoi a kena, na ke aupuni paha hoi ka uiha iho, a haalele mai, alaila, make oe e ka punahele, hanai hoi a ke aupuni o kakou e mili nei.
A ina e ae ia mai ana ka hoololi ana i ka huaolelo “Hookaa mua,” a e pani ia aku o keia ka huaolelo “I ka pau ana o ka hapaha mua o ka makahiki a me ka hapaha ekolu o ka hapa hope e hookaa pau aku ai na luna i ke ola o ka pepa,” e like me ka nui o na kope i lawe ia, ina ua pau a ua pau ole mai paha na dala i ka hookaa ia, alaila, e hiki no i ka luna a mau luna paha oia apana ke hoolawa iho me ko lakou dala ponoi, a hookaa aku i ka pau ana o ka manawa i olelo ia ma ka lula.
Aka, ina luna wale iho no ka pono o keia hana ana e olelo i na kanaka o kona apana, me ka i ana, “Ina oukou e lawe i ke Kuokoa, alaila, iloko o na mahina ekolu oukou e imi ai i ke dala a haawi mai.
A ua oi aku ka pono o keia hana maalea ana o na luna mamua ae o ka i ana aku, aia a loaa mai ke dala, alaila, loaa aku ka pepa ia oukou, no ka mea, he olelo keia e pupu ai ka holo ana o ka nupepa ma kona Kihapai iho wahi a’u, nolaila hoi, ma keia mau mea, ua ike maopopo au, e holo ana no ka hoolaha an i ke Kuokoa a me ke Alaula, no ka mea, ua hoao iki au, a ua ike maka no, aka, pupu nae ka ohi ana i ke dala.
A nolaila hoi, o ka hoopiha mau ia ana o ka pepa i ka nu hou maikai a me na nu kahiko hoakaaka a hoolealea kanaka paha o kela ano keia ano, a me ka ae ia ana mai hoi o makou ma luna o ka pepa e hooaie iki aku i kanaka, a he mau kumu maoppo no keia i loaa mai ia’u e holo nui ai ka hoolaha nupepa ana ma ko’u Kihapai iho, a ma na wahi e aku paha, ke maopopo nae ia lakou he pono keia hana.
A ina he mau kumu e ae e holo ai keia hana, ua loaa ia oukou, aole i loaa ia’u, alaila, e hapai aku no lakou e like me ko lakou ike ana he mau kumu io no ia e holo nui ai keia hana iwaena o kanaka.
Ua lohe au, hookahi luna ikaika loa ma keia hana i hoolahaia ma ke Kuokoa, oia hoi o Rev. S. C. Luhiau, a ua makemake nei au e ike aku i na loina o ka holo nui ana o kana hana a me ka loaa nui ana mai o na dala iaia i ka wa pono, aole nae i loaa mai. A ua manao wale iho au, i holo no kana hana mamuli o ka hooikaika a me ka hoaie ana i ka pepa i ka poe kupono, a i ole pela, alaila, ua hookaa mua paha oia i kana mau dala no ka pepa, a na ka pepa e hoihoi aku kana.
Ke pono no keia hana, ke loaa nui mai nae ke ola o ke Kahunapule mai na hoahanau mai, aka, ke kakaikahi wale iho no ka poe hiki ke kanaka pela, a o ka hapanui, he poe no i hanai pono ole ia e na hoahanau, a nolaila hoi, e holo no keia hana ke maikai ka pepa, a ke ae ia mai hoi na luna e hoaie iki aku i kanaka.
A pela iho la ko’u manao no keia haawina, a ke waiho aku nei nae au na oukou e wae no oukou iho i ka mea pono e holo nui ai keia hana mai loko ae o na kumu au i hoike iho nei maloko o keia palapala, ke kulike nae ka manao o keia aha pela. Aloha oukou.
Z. POLI.
MAKE.
Feb 22, ma Waikapu make o Mere Ana Noa, wahine a W. J. Noa o Honolulu. He onawaliwali kahiko no kona.
Feb 20, ma Al@aimi Honolulu make o Kapela w.
Feb 22, Makakea make o Panahoa k
Fab 27, malaila no make o Kaili k
Feb 29, malaila hou no make o Nueku k
Feb 24, ma Kalaepohaku make o Aaka k
Feb 25, ma Kapalama make o Kaneole w
Feb 26, ma Le@ make o Kaili k
Feb 2@, ma Kapuukolo make o Hanale k
Feb 29, malaila no make o Kekua@ui w
Mar 2, ma Kalaepohaku make o Mee@ w
Mar 3, malaila no make o Kale he haole.
MARE.
Feb 9, ma Waikapu mareia o Rev. T. G. Tatina, o Nakai me Ka@a. No Waikapu laua.
Feb 12, ma Waikapu mareia o Reb. G. G. Tatina o Kikai me Louikia. No Waikapu laua.
Feb 17. ma Haiku mareia e Rev. T. B. Tatina o Aa me Kekipi. No Haiku laua.
Feb 1, ma Kipahulu mareia e Rev D Puhe o Kaouhiwa me Kepu@.
Feb 1, malaila no i mareia o Rev D. Puhi o Kaaiohelo me Hoe.
Feb 28, ma Hauula, Oahu, mareia e Rev. H. Kauaihi@, e Kiaimaha me De@.
HANAU.
Ian @1, ma ka Pa Kula Alii hanauia e Maha k.
Ian 14, ma Waialua Molokai hanau o William Kanakaole k. na S. Kauhane me Ku@ Kauhane.
Feb 15, ma Nawiliwili hanau o Kau@ k, na Pika@ me Naipuuone.
Feb 2@, ma Lahaina hanau o Ka@i k. no H. Kaalawahia me Paiau.
Ian 2@, ma Pepe@ Lanai hanau o Kawahinepomaikai w. na Keaho me Kahoopoho.
Feb 23, ma Kamao Lanai hanau o Kah@ w. na Kahal@ me Kaukau@.
Feb @, ma Kapalama hanau o Kamalii k, na Piha me Ka@ma.
HALE KUAI LOLE HOU!!
UA WEHEIA AE NEI MA KE ALANUI NUUANU, ma o iho o ka Hale McLEAN, he Hale Kuai Lole Hou. Malaila e loaa ai na Kamaa a me na Buti o na kamalii a me na wahine. E kuai makepono ia na lole a me kela mea keia mea.
JOS. DAVIS & Co.
@
NA LAAU LAPAAU
A DR. JAUNE.
OIA NA
LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE,
LAAU HOOPAA HI,
LAAU HOOMAEMAE KOKO,
LAAU HAMO-PENIKILA,
HU’ALE OLA.
AIA MA KAHI O
KAKELE ME KUKE
Ma Honolulu s27-tf
KAUKA LAAPAU.
O
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele.
Honolulu 31@ 1y
NA LOLE MAKEPONO LOA!
AIA MA KA HALE KUAI MAIKAI iho no Moaikahaae, e loaa no na lole makepono loa, oia hoi na HALUA, KALAKOA HOU, ALAPIA HELU 1, a me na lole e ae.
E wikiwiki nui mai, o pau e auanei i na wahine o ke kaona nei, a hoka hoi oukou e ko kuaaina.
GRUNDWALD & SCHUTTE.
Ianuari 11, 186@ 319-tf
OLELO PAPA.
KE PAPA LOA IA NEI NA MEA A PAU loa, aole loa e ukuia na aie a pau loa ma ko’u mo@, ke ole ke palapala i hakauia e ko’u lima ponoi, e kauoha ana pela.
WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.
Wailuku, Maui, Jan. 4 1868. @20-3m
WILI LAIKI HOU!
UA PA A PONO LOA IHO NEI KA WILI Laiki a me ke Kulina a ka mea nona ka inoa malalo nei, e ku ia ma ke kihi Hikina Hema o ka pau ana mai o ke Alanui Moi Wahine, a kai iho o Kawaiahae, a ke makaukau nei e hoomaemae a e ihi i na ili o na Laiki me ka ili, a e wili hoi i na Kulina a @ae. Ua makemake au i ka Laiki me ka ili a me ke Kulina e kuai. E ninau ia
JOHN MITCHELL
ma ka Wili Laiki.
Honolulu, Feberuari 1, 1868. 322-2m
LIO HELE HEWA!
EIA MA KA LIMA O KA MEA nona ka inoa malalo, he Lio kane ulaula lae kea, me na wawae keokeo eha, i kuuiia i ka hao I. @ ka mea nona keia Lio, e kii koke mai oe me ka uku mai i na $@.50 no na lilo o ka Hoolaha ana a me ka malama ana. Ina e hala i hookahi malama mai keia la aku, lilo no ia’u keia Lio, a e kuai no au i ko’u hao.
KAMAUKOLI.
Waikiki-kai, Feb. 28, 1868. 326-2t
Olelo Hoolaha.
E IKE MAI NA KANAKA A PAU, UA hookohu ia mai ka mea nona ka inoa malalo e ka me Hanohano R. A. Lyman, kekahi o na Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu o Hilo, mokupuni o Hawaii, i Lunahooponopono i ka waiwai o J. B. Mikaele, o Ku@uau, Hilo i make aku nei. Nolaila, ke halia’ku nei i na mea a pau i aie iaia, e pono ia lakou e hookaa mai, a o ka poe a pau ana i aie aku ai,e poho ia lakou e hookomo mai i ko lakou mau bila, me ka hoakaka pono mai i ka oiaio o ia aie.
G. W. AKAO HAPAI.
Lunahooponopono Waiwai.
Punahoa, Hilo, Feb 17, 1868. 325@
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU O Kona Hema, Mokupuni o Hawaii, ke hai aku nei au ma ke akea imua o kanka, haole a me na pake, o ka aina i kapaia o KALAMAKOWALI, aina o K. Kuhia, ua lilo ia’u i ka hoolimalima no na makahiki elima. Nolaila, ua kapu na holoholona hele hewa ma ua aina la, a ina e komo hewa kekahi holoholona ma ua aina la, $1.00 no ke poo, a pela aku. O ka Luna malama aina a Hope o’u, o Keliiwahahee k, no Kona, iaia wale no ka mana hooponopono. Me ka mahalo.
NA KALELE.
Honuakaha, Feb. 1868 326 2t
Hale Hoomoa Palaoa ma Hilo!!
KE HAI AKU NEI NA MEA NONA na na inoa malalo nei, i na kanaka pau o Hilo nei, ua wehe ae, nei maua i Hale Hooohainu Kope a Hoomoa Palaoa Hou, kahi hoi e hoolakoia ai na ohana i na palaoa i kela a me keia la, a me kahi e hana ia ai ka me aOno ki i na lana ahiahi a pau. Na mea Ono a me Pai o kela a me keia ano. E hanaia no na mea Ono a me na Berena ma ke kauoha. He wahi no e paina ai na hora a pau. Owau no o
318 5m L. SEBASTAIN a me J. C. BLACK.
HALE KUAI MANUAHI!
KA HALE O C. BRENIG
MA AIENUI.
E hele mai oukou na hoa aloha a me na makamaka, a e hoao, a e kuai manuahi no au ma ke kumukai emi loa.
CHARLES BRENIG.
Honolulu, Feb. 22, 1868. @2@ 3ms
OLELO PAPA.
KE PAPA AKU NEI AU I NA kanaka a pau, aole e oki wale i na laau nui a me na wahie ma ka aina ma KUPULUA Komohana, ma ka Apana hoi o Hamakua a me Makawao, Mokupuni o Maui. A ke kauoha aku nei hoi au, e ka poe a pau i kuai i kekahi kuleana maluna o ka aina ia, aole hoi i hooponopono ia, e pono e hele mai e hooponopono ma ka la mua o Aperila @ a mamua ae paha a ina ole, e lilo ko oukou mau kuleana i mea ole.
BILAE CHANDLER.
Makawao, Dek. 16, 1867. 31@ 3m
HALE MU!
HALE KUAI MEA AI!
HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau!
RAIKI no Waimea, Kauai mai,
PALAOA maikai loa,
KAMANO io ula no Keamolewa mai,
BIPI uahi no Kaleponi mai,
KOPA keokeo-KOPA ulaula,
AILA Honua! AILA Kohola,
KOPE-PAAKAI,
AI no na Lio me na Moa
Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano.
PIA NO HAWAII MAI,
PIA AI-
A he nui loa no na mea ai maikai e ae.
Nolaila @, e na makamaka, e hele mai no me kahi dal@ e ike maka no oukou i keia mau mea i haiia ae la maluna.
Me ka mahalo
I BATALETA @