Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 45, 7 November 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

IlKLl' 12. Ka holo ana mai Kana'Kamaki aku. a ku ma Kauhamekomii a mai luila aku a hiki i ke kulanakauhah nui o Laihuui i Berilc lia. Okeia hookomo ana'ku a mnkou In, Jie maikni !oa nn inea a pau n ka inuka e nlawa ae ni, ma im wnhi n pau lou. A o na w»hi puu iki no n'u i minnniina ilio ai, me ka olelo iho. Mamina wale ka mnikni o ka nina i kc nlai i.i mai c olua, oia keia, he kakahiaka pan lou ia i ka noe, a ine ka ua a-wa liilii; aohe no hoi he hu-i nkoe aku, oia no oe i ke kui e hou hou mai aiio i ka pou o ka ihu la, me he ka-u-ka-u-kala-Ie la na ke kakau moli la, ka paa-paa-ina o ke anu, i ka ili o ka maka. Aka no ke ske makaikai o ka «nanao, hoomahui aku la no ia anu a me ka Inli, i loaa mai kahi haawina na ka onohi e ike aku ai. A ina io no hoi e mahola iki ae ua "ua noenoe" nei ea, aole io uo hoi o ka maikai o ka ike ana aku a ka mako; oia no oe i ka hele Ia f me he la ka hoi, o Anu Kaena i ke'hu a ke kai, He'hu kai makn kai no Puaei*), Hookahi no ka aukuku a ka Noulu, 0 ke poi no ia a hala i Libue, 1 kuhi ae makou no Kuaikua, Aole no Wahiawa ka—e— O ka wawa ka mukou i lono iho nei, Alai malama i ka lohe pepeiaooe-a-lua paha e uoke aku au i ka helu pakalii i na mea maikai a ka muka e nana aku ai, ma na aoao a pau loa, oiai makou e hookoino nei, uluhua loa paha oukou i ke ake e hiki koke aku kakou i ke kulanakauhaie pookela o ka honua i keia mau (a, i lohe ia> ko laila nani lua ole, a i akaka ai hoi ka Moi Wahine kauiana loa, o keia au o ka noho nua honua nna,

a ine na mea e &e a pau a kakou e lohe pepeiao ai mamua. oia paha, ua hiki hoi. i hoouluhua aha ana iho h?»i h, em hoi kakou la. ke kahea mai nei ke Kamalei, E Ha-i-e Ha-i—e—he mnna. Auie na la he manu e kuu Kauia He aina na ja o Keoiewa— Pa-pa-pae a katfa iuka, — ! ua ike nui no e Kauiuiki ma, i ? hewa o Ha-i i ka hua limukaia. i ka a:-a-hun, aohe kanaenae7 noiaiia, i [h)iio ka- . kou ia I-e-hu e! i ola i»o kalohe-kupua, (i ka pule, a ma;na la, a huna, a lele pau loa; oia ka pule. t Ua hoounauna ia loko e ke aloha, ! Eia mai ka elele kii a ka moe, i He haka kau oielo ia no ke kanaka, ! O ka wai kohu no ia o ia mea, , ; Nana e holoi a maemae ke knnaka. ! Aia hoi paha la, e laa no Ko hoi ka i maemae ke hai ia 'ela la, e hoi iho iioi ' paha ua nei ia o kakou i na paiuu a Kauai ■ waliine la ea, aohe hee a koe, no ka mea, j No'u wale no ka lai o Hauola, i He mau lai elua na ka inanao, j Ua ku-e na hono i ka maiie, j I ka noho ino a Kauiuioa—e— Lolohili ioa ko lima i ke kuhi, Eia no au e nobo kokeaku ana-oe-a-Oiai nae hoi makou e hoololi pono ae ana mui kn hookomo anu aku i ke kowa, a iloko o ka mana o ka inuliwai, e hiki uku ai i ka paenu-waa, ke uwa hoi o Ka-ukame-kona. Moliala maikni mai ana na pa-pohaku, na kihapai pua, na ulu luau, a me ka liale nui maikui ma ke kahakai 0 ua wahi Mokopuni nei o Kanaka. I ui-ui ae ka liana, eia no ka o ka Hale Alii kaulana o ua kaiknmnhine-lani-uui nei, kapu nei, a wela nei o Beritaueia, V r ictoria ka Moiwnhine. (E ola ku Moiwahine i ke Akua,) o kona Haie Aiii hooiuolu ia, ke hoi ia wahi Mwkupuni. A o ka inon n ua Hale Aiii nei, o Okapane, (Orsborne.) Ea! i ka mna aku, me he kulanukauliaie okoa la no, ka ua mea o ka nui iaunu oie. Kau a puiapula no hoi i ku iia i ka pule; i kuiokalo ia 1 ke akuu; i huolaa ia i ka molia oia o i ka hele ka ia—oiu no oo i nu kipulale a ' ka Wai-a-huiu la, ka munouno*?, pepee-! kue, a hilihilihonu, o ka Noho Alii &i | Aupuni nna. Me he mea la ka Imi, o | Kalani wahine A.ii-ena-ena— j A kamaka-ala-weo-o-ka-lani— j Ka wahine i ka palala-maknni, I E noho ana iloko o ke kualau, ! E wili ana ka ua-ula ka ua-kea, I Ka punohu ku i ka monnn—o—e, | O-oe-iu—o-oe*a-ne—la— Oia kokoe ho o makou n hiki i ka poe nui, mawaho mai o na pa moku (ilocks) hekau ana. Aole no hoi i pau leu iho na haualaoa ana, pili ana no kahi Mokuahi uuku lawe ohuo, n kolo moku no hoi; oili mni nna na keiki nupepa o ia j Wīīiii, me na Luna awa, n me ka Lunn j j Nui o ua Moku nei." A iiml..«.lakou mni | ! na mea hou he lehulehu o ka lohela 'an.i! m.ii. A o na mea no i iioomanaoia e : u u, o ka hai nni ana mni, o ke Keiki ! Alii, a ua Lani akua nei, a me kann lani . wahine, o ke nhi-kela o Kenemnka, ua ; liala i ka aina-puni ole, (contine.nl) wahi | 'a ka lakou olelo mai i ka makaikai, a ii ka hooluolu no hoi. Oiai lie noho ana ■ , aikenn k<» lakou i na'iii, a me kn poe! j waiwni ioa ke nolio ia. A no ia malu-1 i iiiiuhi no laua i hele ai. A hai pu mai j I ana no hoi, a ua Lnni-wni-nkua nei noj | kekahi e hele ana, ia mnu la koke ilio no. | j O ua huakai hooluolu iio hoi, e like me | Un na Keiki-luni, a ua Lnui la. A o ke | koiu o ka'u mau meu i lohe oku n mala- i ina, o ka loaa ana o ko lakou Fu-kaua,' ipu holoholona, a pa-wai-holoi, i ke omai- j j mai; oia hoi o (Lord PalmerstMn,) Hoku ! j Pamakona. E niuou mni ana nei oukou ! uona? oe, aole no ia he mea e pau ole' ai ke kuhihewa o ka poe i lohe ole; aka, o ka poe i lohe, e ike iho no auanei lakou. O ka hookele maoli no ia o ke | Aupuni nui o Beritauin, nana i hala-hala-1 kau na ale kupikipikio o ka noho aiii ana o ka lakou hiwahiwa lani, i mumoku iho ka hana o na aie puio lua a na ma-' nao ino; he rnea nohe-noliea wule ia ! mai no jn na ua Keiki Haku la o Irelani. Oia no oe i ke mele a kamalii o kakou e; hoaeae inai nei U, i ka olelo ana mai, \ He puu paie in ale, Na keia hookele, Aka ea, he iehulehu n& manao o ka honua holookoa, no un Haku kaulana ia, | o ka poe puokeia o Ireh»ni. Eia nue ka mea i niaopopo, ua oie nui ko kn honua! holo okoa i kana mau inapuna hoe o ke 1 [ kuehu ana, oiai kaim pakaka ana i ka ' j waa o ka lakou mihnnh lani, a ke mau ; oei no ka unmilo ana o kekahi o kana ! mau ui&puna hoe, so!e i hala ka mahno jana, A iua polia he inea hiki ia kakou

ke u.e). ina la ua hiki ia*u ke «wakaka ae. o k«> kakou noho ana «u--}»«n| kekahi i aie ia Haku Pamokona, AhiUa na makepono knkou k« olelo ma kei* wah» f "E moe me ka nuiiuhia/* (rest in fs»acc.) \pau keia'omu hauoaku aoa, ike nku ar.a|au i ko*u aiaa hoa <»!»ua, e liuliu maii i. i|i ninau pono&Lu ka hana. akahi no a 1)4 «ikeu ia omi, e ku imui no kn ua oei ilaib, a hiki i kekal.i kakahia-. ka*il aiaila hoopili i ka uwapo. A o po* - itwa. e n'akeuiake' āoa e lel£ iuip», ej pono ao ke lek\ nm k.'hi uioku uuku; eia - nae, aole e lawe pu<»io. aole no hoi e ,nr, ' l fJ l * ~:1 ~sea n P au ' P a P a 1:1 e na kananui dute iluko o na pakeke, a j)ela; wale faku. A noiaua, o nd ohun a pau e, mukeniake ana e lele iuka; (wahi a ke! Kapena) he hiki no ke k-le. A oia ka; mea i liuliu ai o ua mau wahi hoa ohuaj nei o'u ejele iuka; no ka inea o ka unmna loihi ana, wahi a luua; me ka ma-; uoo no e moe iloko o ko laiia mau Ho-i tele ia po, a i ke kakahiaka'e, e kii inaii ai i na wahi ukana. O kuhih«wa ia pa- j ha auanei keia mau hoa ohua a'u e lioopuka pinepine nei. o na hoa hele haole o inakoU) mai ku aina aku nei. A nolniia, e pono paha kakou e huomaopopo ma keia wahi, aole no l«uu ka'u e olelo nei, he iiiuu hoa oliua, no ka mea, he mau hoahele no ko laua olelo kupono: oiai makou a pau, 110 ia huakai, a he nnu haole hoi na makoii kekuhi olelo ana; a i ole, ma ko iaua mau inoa no hoi, e liUe loa no uie ka'u i hoopuka'i no laua, mai ka hoomaka ana mni nei o keia kakau ana i ka moolelo a kakou. Aka, o keia man hoa ohuii, he poe i launa pu i P.inainai kekaiii, a holo pti no me makou; a iiuna | uku hoi o ka moku kek&hi. O ka mun,! he'Lii kor» Panioio, no Feru, o Kanala! Lulaniaka; (Col. Larraiißga) e iioio anaj ia inai Peru mai i PiirisH; n mai iaila'ku i} Makaiika; (Madrid.) no ka mea, he l.oa j ia, a he Kle'O'ū no ke (spanish legntion)j aupuoi o Pauioio, me kona kokoolua, oj Kapena Kupo, (Cnpt. Cuboia.) Ua lau-i na miia au me L»ua uia Panama. A o ke| kolu, no kalii Mokupuni Panalaau o Fe-| lekane, a knkou i kamailio nuia iho nei,' oia hoi o lauieika; o Kauka Knne, (Dr. J Kenrny,) o lrel;»ni, kona aina hanau;aka,| ua hoouna ia u:ui oia e hoomaka i kana ; oihana Kauka iwiiena o ko lakou puali! koa e noiio ana i lameika; n no ka hoiol pono ana o knna hann, i hanwiia mai ai| e hana no kekahi mau makahiki, nolaila ua kauoha ia mai ia e kii i kona (promotion), Hookiekie la'e. O lakou no mea nona ka'u i olelo ai, he mau Jioa oliua, oiai nae ko'u launa oluolu nna me na ohua a pau o ke Kaluna; aka na oi ae| par»aTnt?Jakou, a ua noho u iioaluuna' maikai maoli. a no hoi. O ual wahi Kauka Kune nti, he knnāniiHe?.!'^! loa ia, i oi ae mamua o na lealea a pau! oluna o ka moku, he hiki w«we loa oia | ma na oieio apiki, e puu ai ka molowa o| ka mea maka lnanioe, i kn noke i ka akn-! aka. A i na inanawa u pau loa ana e| kamaiiio ai, aoie loa lie niea kuoo e nele i i k ;l akaaka. A nolaila, ua lilo oia i mea j hoopau inolowa, no na mea apnuioa.| Aole «u i halawai hou me kekahi o la-j kou ekolu, mai ko mnkmi holo ana mai • Kauh.-miekonu «ku. Aka ua iehulehu noj na palapala a lakou i loaa'e ia'u, ia ma-! kou e noho ana i Bentanio, a pela no' ma Palani, n me Ikalia no hoi kekahi, a pela no hoi au e kau leo aku ai i ko'u! aloha ia lakou, me ka oielo aku, j ike a kuu manao ia uku-le-lua, S Hea mai Kaiolohia e hoi maaa Uwe aku o na hoa i ka a-oa, j He ane aloha k. kula o Nioi-ni-vrai ! 0 u hoa i ka la-i a ka manu—e—a— Manua wale i ke hoa lau-kona 1 ke-ke-lau a-u-a ia e ka moe E kuhi nna ia'u be kaoaka-e- - no mai iuna a lalo—e a— 1 ka makaukau ana o na ohua a pau i makemake e lele iuka, ka-ka kau nui ana' ma ua wahi Mokuahi uuku nei, o ka holo no ia. A o makou hoi, n me kekahi poe ohua e ae no he lehuiehu, nanea wale iho la no i luna o ka moku. O ka nee mau mai no hoi n ka noe, a<«he hiki : pono ke au ano e a ka maka e ike i ke; ano nui o ka aino; a me ka waiho ana inai a ia mau kopa muliwai. A no ke koaniani niau mai no hoi kekahi a koj laila mau aheahe makani, me ka huihui,! aohe pu-ku-kui a koe aku, o ka ooho no! ia e luana ai iloko o ke Kaiuna nui, ka uluhua launa ole, i ka imi mau ana a' ka manao » ka ike aku i na Pookela o na Mokupuui o ka honua, ke kaulana lua

no hoi o na aupuni nui o keia poe|«>e, a r ua hiki hoi. Oka noho iho bka hoi la k ilaila e hoolai hou ai, me he mea la ka hoi, ■ i L'a pu no a houuiau i Haholo*kuaiwa, * akaka ai no ka huakai a ka mea nona ka 1 iooa; a pela waie iho la no makou, a hoi: I wale no i na wahi rumi a na ka hiamoe i hoo-aka-kuu i ke koii ana a ka imke- ' make, a i iokiieie i ka nnmuuamu aiha- - laie a ka Ipo o keiki Hile Kuke o , ' t»a «m* mioLono. (mnkamēka _wtle) ij' t*le einī a i Kiei akuHi t|»na liia ka j' puka ani uii eia ka inakou ua komo ilo- ' ko, a e waiho lat nna i ka uwapo, oia no 1 oe iku waiho k*ahtiahi'l;i I», oua Mokn- < ahi nti o makou. i hnuwnwa mai i ko uka poe; akalu no a 1 Pa iho ia Kinau, • i Wai oiu wale ka manao, : | O ka hoomakaukau iho la no ia. me ka , oiioli launa ole, no ka hoomunao aua'e i , ka ike ku-maka ana aku i ka "nani o | Aipo," a pau ka liuliu ana inimean', pau loa no ka makankau o ka hele ona j aku, hai ia mai nna ka lohe, ua makau-!, kau ka pnpn nina u ke olii, iloko o ke Kaluna nui, a innlailu makou n pau e ■ paina kakahi.iku ai, momua o ka U huleij, lua" ana aku, oiai ua kakaikahi loa na \ ohua o ka moku ia wa; nolaila, aoie he poe n&na e hi-o mni ka inakou wa e ai ui. Akahi no mnkou a paina pu hou, mai ka ; la i kau aku ui iluna oka moku. A m> ko'u ike ana o kekahi o na I-a kamaaiun o kakou nei kekahi o na mea ai a makou | ia kakahiako; noluilu au i mamio oe neie hni ae i kona inoa a ko Pelekane poe i ī kapa ai no ua ia la, oia hoi keia, he poli l wawae, (sole) a ia kakou hoi, he pakii a-1. haa~wali, (pakii) num aku, iiuuui ka hoi j iu Ia malaila, aoiie no hoi he ono a koe, mikoiniko lua, ka inea moinona o ka iol, ke ai ne; n mea paha a—he mau puniu-; poi kekahi o ia kakahiuka, oohe uloha aj koe aku i kahiki, i ka pau loa mai uf> ia| uei. A olu ka wnihona Jtunewanewa,; hooiuana iki iho la a liu wale, hoea mni i ana ke Knmkela o ko kakou nei aupuni, enoho ana ma Lakana, n Manule Hapa-' kini Esq. (lopkine) konn iuoa. 1 A o ke kuikunann no hc*i ia o ka llapakini i liolo pu nku ai me makou, a kakou no h<»i i ike i Huwaii nei. K ole no ia e hiki mai, loaa ni ko makou kamuaina, o 1 makamaka no hoi, nana e hookipa i ka pae maiiiiini ana aku oia aino. A o ka ; lua o ka mea i hele mai, o Knpena Ki-1 meona, (Capt. Simeons) me kona wr»hi-i ne, a me ka laua mau kaikamahine elua, i o iakou wale iho la no. (Aoleipau.) |