Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 23, 5 June 1869 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kä“hau Lucas
This work is dedicated to:  Keikiala Aana

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

BUKE VIII. HELU 22. HONOLULU, IUNE 5, 1869. NA HELU A PAU 392.

KA NUPEPA KUOKOA,

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I keia Poaono keia Poaono

$2.00

No na mahina he Umikumamalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

            NA OLELO HOOLAHA- aole i oi mamua o 10 laina o ka hoopuka hookahi ana $1.00; alua komo ana. he $1.50; hookahi malama $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.

            KANIKAU- he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi-penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela 'ku.

            E UKU NO KA OLELO HOOLAHA- ka uku pepa a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kahua.

            O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO- aole e kauia ka loaa o kekahi haole a kanaka maoli paha. ma ka loaa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua.  E pono ke hiipoiia keia mau rula no ka mea he emi no ka auhau no keia nupepa.

            AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA- ma ke keena i noho mua ia iho nei e J.W> Aukina, maluna ae o ka Hale Leta. O na hora hana, mai ka eia o kakahiaka,a a i ka ha o ke ahiahi.

            H.M. WINI (Luna Hoopuka)

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

Is pulsihed in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

            Advertisements not exceeding 10 lies, inserted once for $1.00 twice or $1.60; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance

            Kanikaus will be charged 1.00 per page or 4 cts. a line.

Payments for advertisements, subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa , or may be enclosed in a letter to the Publisher.

            All subscriptions must be prepaid.  No names, either o foreigners or natives, will be inserted on the subscription list until paid for.  This rule must be strictly adhered to on account of the low subscription price

            The office of the Kuokoa is in the South corner of the Sailors Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

            H.M. WHITNEY, Publisher

            Bound Volumes for the KUOKOA for sale at the office over the Bookstore--$3.50 each.

            Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each

 

Ka Nupepa Kuokoa

He kanikau no A. Keohokalole.

 

O ka lehiwa lahui hua kanawao,

Ka lalani kawowo alii na o I,

I hooluai luai i na moku,

I kowili hoohua i hapuu a puu,

I hoolau aewa ia Kuaanaa a I.-

            O I!-No ia!-

 

O I no ia nei o ka momole uaua,

O ka wiwo ole o ke kaili akua,

I noho ia Maa i haka i kahu,

Noho Kukailimoku ulu iluna o Maa,

Noho wanana i ka lilo o ka aina,

Lilo ka moku o Hulu ia Kuakane,

O ka pule mana a Maa i ke Akua,

Eia, eia ka ai a ke'kua,

E Kunuiakea e Kukailimoku,

He ai ola, he ai mana, he ai ola loa,

E ola ia oe e ku ko-o,

E au ke ola a kanikoo,

E kanikoo a palalauhala,

A haumakaaiole a ka i koko,

Kau ola ia e ke Akua e,

E Ku! E Kunuiakea! E Kuko-o!

O ka pule ia e ola ai,

I haalele ai ke akua ia Wahiawa,

Hoi ke'kua noho ia Molokai,

I kaumahaia e Lanikaula,

Ilaila pau ka halau awa a ke kahuna,

Lele kau i ka moku o Hawaii Kuauli,

Loaa I i Hilonuimaaukele,

Kuhikuhi i Hale i Heiau Kapu,

Kapu heiau o I ia Makaoku,

He pa leo ka aina o nei alii,

Hooili Iwikauikaua ia I i kona moku,

I Pakini pau kauoha o ka moku,

Lilo ka waiwai o ke kukui o Iwikauikaua,

Lawe I i ke kukui aimoku,

I ka hoano alii i ke awakea,

Lilo pu Pohokano ke kukui aumoe,

Lilo Pu iaia o Kahikaua,

Nawai ka hoole he Poe a loa,

He hoole lalau he ike ole alua,

He ike ole ia Piikea ia Umi,

Na kukui hele lua o ke awakea,

He ike ole ia Makua ke kukui alii,

He ike ole ia Halepo he kukui alii,

O Malaopu ke'lii o Kaoi ke kanaka,

O Kaiakekua ke kukui,

O Maukaa no ke'lii o Kaoi no ke kanaka,

O Kaawaloa ke kukui,

O Naihe ke'lii o Keaweaheulu ke kanaka,

O Kawaihae i Kohala nui ke kukui,

Huli ke au ia Kamehameha ekahi,

Lilo ke aupuni ia Liholiho a no ke kukui,

O Naihe no ke'lii o Kanemaikou ke kanaka,

O Kaopuaua i Kanaha ke kukui,

O Naihe no ke'lii no Kanemakou ke kanaka,

O Kahuku i Oahu ke kukui,

O Aikanaka ke'lii o Unualoha ke kanaka,

O Nihoa akahi ke kukui,

O Aikanaka no ke'lii o Kaunahi ke kanaka,

O Nihoa alua ke kukui,

O Aikanaka no ke'lii o Huakini ke kanaka,

O Nihoa akolu ke kukui,

Huli ke au ia Kalani Kualiholiho,

Noho aimoku o Kauikeaouli a no ke kukui,

O Keohokalole ke'lii o Keakuanui ke kanaka,

O Makao i Kohala ke kukui,

O Kaliokalani ke'lii o Kapule ke kanaka,

O Mokuula i Lahaina ke kukui,

O Kaliokalani ke'lii o Keohokalole ke kanaka,

O Luakaha i Nuuanu ke kukui,

O Kaliokalani ke'lii o Kaaua ke kanaka,

O Halealii i Haliimaile ke kukui,

I a ke kukui i ka loaa o ke kanaka,

He kanaka no ka mooalii ka lawe kukui,

Ilaila hele mai ko Lunalilo kukui,

O Peleuliokalani ke kanaka,

Ilaila kai hou kukui o Piikea o Umi,

Kukulu laua na'lii i ke awakea,

He kukui ko I he kukui ko Iwikauikaua,

A e a no he Iwikauikaua he Iwikauikaua no,

He hiki ke lawe i ko Iwikauikaua kukui,

O ko I kukui ke lilo ole ia lakou,

Nenenele na'lii i ke kukui ole,

Hoi o Lonokae a kae o ka ipukai,

Hapapa wale na lima i ka poeleele;

Koe ka laau o nei alii,

I hookoe ia he ike alii,

He welina ia Kalani makua,

O halawai na laau i ke alanui,

O ae ia ka auhau ka laau alii,

He Auhau kona he Hoohanau ko ia nei,

Ka laau awaawaina alii,

He laau akua he laau makamaka ole,

He mea ike mau ia no ke ahi,

Ke kukui a na'lii e kaeko nei,

He kaeko ike ole he hukihuki wale,

He inaina makehewa he lili hoohewahewa,

Ka ke ao lalau a ke kuauhau ike ole;

He ike ole he hoopololei i kuamoo;

He ike ole he lala ko ke kumu;

I ulu ka laau i ka hoolala;

I pono ke'lii i na kanaka;

O ke kanaka ka mea e ola ai ka aina;

E ola na'lii lawehala ole ia Ku.

E uli e, e uli i ka poe waha a.

E ola, i ola e Kunuiakea-a-

Ko ola- E Ku-

-Eia la.-

Na KAUWELUA.

 

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

 

            Pela ka hiilani a ko Kona poe alii, ike kupono o lakou ke kaluaia i ka imu a ke haiia paha e ua Keawe nei; ma o lakou wale iho no, aole ma na mokuaina e ae. A o ke kumu paha o ia mana ana pela, o ko lako hoowahawaha no ia Hilo.

            A no keia mea a Kona i hana aku ai ia Hilo, ua pane mai hoi ko Hilo poe penei:

            Ke ku-ku hahai mai la oe i kau hala,

            Me ka'u hoi e hai a-ku-la

            Na Keawe kao lealea ho oe,

            Na Keawe e hai lealea hoi au,

            O keawe na o ke'lii huna hala-e,

            O ka honopue lili o ka inaina.

A me he la ua kupono ka Hilo pane ana pela, no ka mea, ua ike kakou i ko I ano, oia ke'lii o Hilo, a o Kuaana kana keiki, a me ko I make ana ma na huakai kaapuni i Keakealani.  A ua ike no hoi kakou i ka poino ana o Kuaana a me kona lanakila ana maluma o ke'lii a me ka lokomaikai nui ana i hana mai ai me kana keiki, e hoihoi ana i ke aupuni ia Keakealani.  Nolaila, ua kupono ka hilo hoomaikai ana mai ia Keawe ke'lii, no ka mea, mai a lakou la mai ke'lii o ko Keawe makuahine.  A pela paha e oiaio ai kela olelo, "He halau kama I."

            Ua pili iaia ia mea, i ke ahonui a me ke'lii maoli, ka lokomaika a me ka hoohaahaa maoli ana, a ua nanaia mai no ia hana ana, e like me ko kalani mai makemake a kakou e ike nei i keia wa maikai maoli.

KAAHELE ANA O KEAWE

            Ua kaahele ae o Keawe i na mokuaina a pau o Hawaii, e like no me ka hana a kona makuahine ma ke ano haipule iloko o na helau.  A ma kona mau luakini o keia ano, ua malu na mea a pau a na'lii a me na makaainana a hiki wale i kona elemakule ana.

            Ua oleloia no hoi, ua haele kaapuni ua mau alii nei i na mokupuni Komohana, mai Hawaii mai a hala i Kauai, aka, aole nae i maopopo ko laua moolelo o ka hiki ana i Maui a me na mokupuni e iho.  A o ka mea wale no i oleloia, ua hiki maikai aku laua i Kauai, i ka wa paha o Kaikilawa ke'lii o Kauai ia wa, a i ole, mamua aku a mahope mai paha o ia wa.  Ua oleloia, ua oluolu no ua alii la, a ua hookipa maikai ia aku laua nei a me ko laua mau alii.  Ua kuluma loa no ko Kauai poe alii i keia hana maikai he aloha.

            Elua mau mea kaulana o ua Keawe nei; O na wa heenalu ona, aohe hea ia aku o ka inoa i kona wa e pae mai ana i ka nalu; oia ka mua.  A o na'lii hoi o Kauai, he hea ia ko lakou mau inoa a me ko Kalanikauleleaiwi no hoi, ke pae mai oia i ka nalu.  Aka, i ka wa nae hoi i pae hou mai ai o Keawe, ku ae la kona kahu a pane ae la;

"O ka hana a Keawe,

A o ko Keawe hana,

O ka inoa o Keawe,

A o ko Keawe inoa,"

A pela mau aku no ua kahu nei e hana ai, a lilo ae la ia i mea hou iwaena o ia anaina makaikai heenalu.  A me he mea la paha, aohe no paha i haku mele iki kona poe kahu, a i ole, he "waha pala" paha wahi a ka olelo, a hana wale ae la no ua kahu la ia mau hua, i loaa ai ke mele o kana alii e pae mai ai, aka, ua noho mumule wale nae oia i na wa he nui i hala ae.  Heaha la ke kumu o kona hana ana pela?  Anoai paha, no kona ike a me ka lohe pono aku no hoi i ka heluhelu inoaia o na'lii e ae ke pae mai i ka nalu.  Ina pela, ua ahona iki ia la, he ole loa hoi ka la inehinei.

            Eia hoi ka lua o na mea kaulana; ma ia hope iho, a mamua ae paha, ua makani pihohonoia ua Keawe nei, aka, aole nae i maopopo ke uno o ia mea i na hoa a pau o ke anaina e akoako ana me ua Keawe nei.  Ua anaana honoamoaua no keia mea ana aku iluna, a pane ana, "E i Paula ka waha o nei kauwa.  A i Alau@io ka waha i nei kauwa.  A i Paukunui hoi ka waha o nei kauwa." O ua Keawe nei, ke lohe nei no oia i ka ia la helu, a me he la, aia no paha iloko o ua alii la ka noonoo nui ana me ka huna no, no ka mea, ua anu kuamuamu maoli no, aka, aole nae i paa loa aku ia pane ana e maopopo ai la, aka, ua ike no ke alii ia ano, oia maoli no, aole nae i puka aku i kahi e maopopo ia ai ua kuamuamu, no ka mea, ua ike no ka mea e pane ana, ua pono ole iaia ke hoopau loa i ka pane ana, a no ka mea, ua kau paa ia na kuamuamu a pau ma ke alo alii a ano maka hanohano a ano haipule mai o loa mai mawaena o ia ano a pau loa.

            A maanei paha kakou e kuka iki ae ai i ke ano o ka noho'na haipule io i ke Akua mai ka Iseraela mai, aka, ua alakai hewa o Ieroboama ke keiki a Nepaka ia lakou ma ka hoomanakii, pela ko kakou muu kupuna i hele hewa ai, mai ka wa kahiko mai no ia ano a hiki i keia wa.

HOI O KEAWA MA I HAWAII

            Ua oleloia, ua pae mua laua ma Kohala, a noho iho la laua malaila he mau la a he mau hebedoma okoa paha.  A i kekahi la, e luana ana ua Keawe nei me na'lii a pau imua, (hale paina o na kane) o ke poha koke mai la no ia o ka aka a ua Keawe nei, aohe no hoi he aka i kana mai, a keke ana na niho ole mawaena o na papa niho kui o kona mau a auwae, i ka ka mea o ka aka kumu ole; eia ka auanei e aka ana i na olelo ano hailiili a Lonoamoana, i ko lakou wa ma Kauai.  I ka ninau ana aku o Lonoamoana i ke alii, hai maopopo ae la ia i ke kumu o kona aka.  Wahi hoi a ua Lonoamoana nei, no ua o Keawe no ka ia makani pahehene o ia la e Paula ana ka waha o nei kauwa, a pela aku.  A hahai ae la no hoi oia a maopopo ana ia mau mea i kona mau hoa hele o kela aina malihini, nona no ka ia makani e hailii ana.  A o ka aka like ae la no hoi ia o lakou a pau e anaina ana, no ke ano haili, a no ka hoomalae hoi kekahi o ua alii nei, aohe wahi mea a aka iki ia wa e hailia ana.  A o ka waiho loa ana hoi o ka aka mai o mai, a o ka wa ka keia e aka ai, nolaila, ua lilo ia i mea hou iwaena o lakou a pau ia wa.  A pela hoi paha keia, oiai oia e hele ana mai Kona aku i Kau, oia paha ka manawa mahope mai a mamua aku paha o ka hoi ana mai Kaua mai.

            I kona pae ana hoi ma ke awa pae waa o Kailikii, a pii ana i ka pali e hele ana i Paiahaa a i Kaalualu aku paha.  A hiki hoi oia me kono wahi kahu i kahi a-iki, ku iho la ua alii nei, a ninau mai la i na kamaa.  I au iho ka hana o kahi kahu, aohe na kamaa, o ka holo hope hou no ia o kahi kahu a ku ana i ka pali, a me he mea la, ua hala paha na mile elua ma ia holo ana mai, a halawai aku la oia me ka poe pii hope mai, a ninau mai la i ke kumu o kona holo hou ana aku.  Hai aku la oia, "I na kamaa hoi paha o kuu haku, ua poina aku nei." A ike mai la ua poe nei i kekahi mau kamaa e lei ana i kona a-i, ninau ma la, "Nowai ka hoi kela mau kamaa e lei la i ko a-i?"  I hapapa ae ka hana o na lima o ua wahi kahu nei, e lei io ana no ua mau kamaa nei i kona a-i.  O kona holo hou mai la no ia a loaa mai la no ke Alii e kali ana.  A i ka iho ana aku hoi i kai, o ka puka koke aku la no ia i kahi aone.  A he mea hou no ia i ua alii nei a me kana wahi kauwa, a ua kaulana loa mai a hiki i keia wa.

            Ua ane elemakule paha ua Keawe nei, i ko laua wa i hoi mai ai i Hawaii, mai Kauai mai, a ua hoi loa i Kona mai Kohala aku, a i ole ia, ma Honaunau no paha i Kona Hema.

            Aole no i maopopo ka moolelo no ka make ana o ua Keawe nei, aka, me he mea la no nae paha, ua make no ia ma Honaunau, ma ke ano make kauoha ole.  Aka nae, oiai paha o Alapai kona hope Moi ma ia hope mai, a nana paha a me na'lii a pau o Kona i hoomakaukau i hale makua iwi no Keawe.  I kona wa no nae paha e ola ana ia hoomakaukau ana, a ma hope iho paha.

            Eia nae hoi, aohe no he alii e ae i ku mai mamua ae o Alapai.  Ua ike no hoi kakou, o ua Alapai la kekahi a ko ua Keawe la kaikuahine o Kalanikauleleaiwi, i noho hoahanau ia laua, aka, ua maopopo no ia kakou e na hoa lawe i keia nupepa, ma na haina mua e pili ana i ka mookuauhau alii e pili ana ia Haloa mai a ia laua nei.  A mai a Keakealani mai hoi ko laua makuahine ia kulaua o ka mooalii o na alii o kakou, a i keia hoi, mai a Alapai mai.

            A ina pela io, ua kupono ia kakou ke hoomaopopo i ke ano, he poe kupuna io ko kakou mai ka Iseraela mai, no ka mea hoi, ua nui loa na mea e oiaio ai ma na hiohiona he nui wale a kakou e ike nei ma ke ano hoomana naaupo, e like me lakou, no ka mea, he mau puuhonua no ko lakou mai a Mose mai, a me na mookahuna no Iehova mai a Mose mai, a pela no i malama ai ko kakou mau kupuna i ka oihana hoomana a me ua mau puuhonua nei.  Oia no hoi ua Hale la o Keawe ma Honaunau, ua kapaia oia, Kaikialealea.  Pela no hoi o Kaikiholu, a o Pakaalana, o Kakaae oia o Iao, a o Kukaniloko i Wahiawa a me Holoholoku ma Wailua; a he mau wahi keia e pakele ai ka mea pepehi kanaka, ke holo oia me ka mama a komo iloko o kekahi o keia mau puuhonua, a o ke ola no ia.  A nani no ka hoi ke kulike ana la e na hoa.  A no ka mea no hoi, ua maalo pinepine no ka mea nona keia pulima ma ua mau wahi la a me Hale o Keawe, ua ikeia ua hale auinakua iwi la e ku hanohano ana ma ka aoao hemo o Akahipapa.  Ua puni ua hale la i ka paehumu laau pa, a e haliu ana ke alo o ia hale iuka, e nana ana i na mahinaai o na aina o Kona Hema.  Ua komo ae no hoi ka hooilina Moi mai kana huakai kaapuni kapu heiau luakini ma Kanoa i Hilo, a me Wahaula i Puna a me Punaluu ma Kau.  Mai Kailua ae ka hoomaka ana o ia huakai.

( Aole i pau.)

 

He Palapala Hoike hana mawaena

O NA PAKE MA KA MOKUPUNI

o Oahu, na S.P. Ahiona.

 

NO KE KAAPUNI ANA I KA MOKUPUNI O

OAHU A ME KA KE AKUA HANA.

            Ua hele aku au me kuu mau hoa hele, na Misionari o Koolau kahi a ka makani a me ka ua e noho mau ai, e ike ia Emesona wahine a me kona mau keiki, ua nui ka olioli o kona ike ia makou malaila, a pela no kona ohana a pau.  Ua kono mai ia makou e inu ki pu me lakou i keia ahiahi, a ua hooko aku no makou i ka noi e like me kona lokomaikai.  I ke ahiahi iho, hoi aku makou ma ka hale o Rev. Kulika, a halawai makou me ia, ua launa oluolu makou, a noi mai o Rev. E. K., a me Rev. H.K., e hoi ma Koolau i keia po, i mea e hoomakaukau ai ko lakou mau hana no ka la Sabati e hiki mai ana, nolaila, ua ae ia ko laua koi e hoi aku laua i ka home i ke aumoe, me ka mahalo pu aku o kuu naau ia laua, no ko laua hoomanawanui i keia laa loihi i haele pu mai me a'u a u hohohoi aku la i ke kulu aumoe, i ka wa koekoe hoi o ke kehau a me ka makani.

            Ua hookipa lokomaikai mai no o Rev. O.H. Kulika ia'u e noho pu me lakou, nolaila, ua moe au i keia po malaila.

            Mei 27.-Kokua mai o Mr. Kulika i lio no'u e kaapuni hele ai, no ka launa aku me kuu mau hoa aina ma na wahi kauliilii.  Kokua ia mai no hoi au e kekahi pake kalepa malaila, oia o Mr. Awa, a lilo oia ke alakai.  Hele aku la maua a hiki ma ka Hale Wiliko a Mr. Liwai Kamalani (Chamberlain) i malama ai, a ua hala e oia i Honolulu no kona mai, a o Mr. J. Mana oia kona panihakahaka.  Ua launa aku au me ia, me ka hoike pu aku no hoi iaia i ka palapala mai ka Papa Hawaii mai.  Ua oluolu oia i ka ae ana mai ia'u, e hele aku e launa pu me kona mau pake malaila.  He 12 ko lakou nui.  A e launa pu au me lakou ma ke kukakuka ana, a e kamailio no au e like me ka'u i makemake ai.

            Pii aku la au ma ka haole o na pake, a kamailio pu me lakou- he hora me ka hapa paha ka loihi, no na mea e pili ana i ko ke kino a me ko ka uhana.  Ua olioli no ko lakou mau naau, no ka akahi a lohe i nei mea hou.  Ua kamailio aku no hoi au me na Iapana, oiai he 13 ko lakou nui malaila.  Ua lohe paha lakou i kekahi o ka'u mau huaolelo i hoopuka aku ai, a ua hauoli pu no lakou.

            Ua oluolu no o Mr. Awa e alakai hou aku ia'u ma na wahi e ae a na pake i noho ai.  Ua ike au ia lakou a pau loa i keia la.  He 22 ka huina o ko lakou nui.  Ua paipai nui aku no hoi au ia lakou no ka halawai pule i ka la apopo, a e hele nui ae ma ka luakini.

            Hoi mai maua, a hookipa no o Awa ia'u ma kona home e paina awakea ai.  He oluolu loa oia a me kana alii wahine, ma ka hookipa ana aku ia'u.  Oiai o ua Mr. Awa nei, he hoa aina oia no'u ma ke ano pake, aka, he punalua hoi no'u ma ke ano Hawaii, no ka mea, o kana wahine mare, oia o Mrs. Kealoha Awa, oia no ke kaikaina hanauna o ka'u wahine, nolaila, ua mahamaha laua ma ka heahea mai, a ua hooko aku no au i ka laua kono mai e paina pu makou malaila a e nanea no hoi.  Aka, loaa nae kuu wa kupono e kamailio pu ai me ua punalua nei o'u ma na hana pono a ka Haku.

            Mar 28.-Sabati ma Waialua.  Ma ka hora 10 o ke kakahiaka o ia la, malama au i kuu anaina pule pake maloko o ka luakini malaila.  He 18 ka nui o na pake i hiki mai.  Aohe nae he like o ka lakou mau olelo, nolaila, ua haiolelo no au imua o lakou ma na ano olelo elua.  He hora a me ka hapa kuu malama ana i keia halawai.  Ua piha no ka luakini i na kanaka Hawaii a me na haole e makaikai mai ana i ka'u hana, aka, ua maluhia ko makou halawai ana, a hookuuia me ka hauoli.

            Ma ia hope koke iho, hapaiia ke anaina pule kanaka nui no na kanaka Hawaii.  Ua haawi mai o Rev. J. N. Paikuli ia'u ka haiolelo.  He anaina nui no ke noho mai ana.  A pau ka'u haiolelo ana ma ka olelo Hawaii, he wahi olelo paipai pokole ka'u no na Iapana, ma ka olelo Iapana, a ua hauoli no ke anaina holookoa.

            Ma hope o ka hookuuia ana o ke anaina pule, he Kula Sabati ka lakou.  Ua hoonanea iki iho no hoi au e makaikai i ka lakou mau hana.  He nani no ka lakou mau hana.  He 280 ka nui o na haumana i hiki mai.

            I ka pau ana o ke kula, ua noi mai o Mr. Kulika ke Kahukukla Sabati ia'u, i wahi manao paipai pokole no ia kula, a ua hooko aku no au.

            Mar 29.-Ma ke kakahiaka o keia la, kokua lokomaikai hou mai no o Mr. Kulika i lio no'u e hoi loa ai i Honolulu, a nolaila, makaukau iho la au e haalele i ka aina ehukai o lalo.  Ma ka hora 8 o ia kakahiaka, hawi aku la au i kuu aloha ia Mr. & Mrs. Kulika a me kona ohana a pau loa, a i na kumu a me na haumana hoi o ke Kula Kaikamahine, a hele aku no hoi au e aloha ia Mrs. Emesona a me kona ohana, a ia Mr. Paikuli a me kona ohana, eian ae aole lakou ma kauhale, a e pani ana hoi ka puka.  Haawi no hoi au i ko'u aloha ia Mr. Awa a me kana wahine, a pela no hoi me na pake e ae i halawai pu me a'u, me ka paipai aku no hoi ia lakou e malama i na hana pono.  I ka hope loa, hiki au ma ka hale wiliko, a launa hou me na pake hana, aka, ua hala aku lakou i ka hana a ko lakou haku.  A ma ka oluolu hoi o Mr. Mana, ua kauoha ae oia i na pake a pau e waiho i ka hana, a e hoi mai i ka hale e halawai hou me a'u.  Ua hoi pau loa mai no lakou.  Ua kuka pu hou no au me lakou, me kuu ao aku a kuhikuhi no hoi i ke alanui o ke ola a hiki aku ai i o Iesu Kristo la.  Ua hala paha ka hora hookahi o ko makou kuka pu ana.  A ma ka hora 10 paha, haalele au ia lakou me ke aloha, a hoi mai la au no Honolulu nei.

            Maanei no hoi, e kamailo pokole ae au no na hiohiona o ka Ehukai o lalo e like me ka'u ike.  He 28 mile mai Honolulu mai a hiki maanei.  He 49 hoi na mile ma ke alanui Nuuanu.  He mau ala maikai nae no a elua, ina ma o ae, a ina noi maanei mai.  He awa ku moku maikai no, a he wahi ululaau no hoi, oia na laau inia i kanuia, aka, o ka oi aku nae o ka laau nui malaila, oia no ka papipi, aole o kana mai.  He aina palahala a momono hoi, a he nui no ka wai.  He aina kupono i ke kanu ko, kanu raiki, kalo a pela aku.  Aka nae, "he nui ke kihapai, a he uuku na paahana," no laila, ua waiho wale ka hapanui o ka aina i ka nahelehele; he kakaikahi no hoi na ohana haole e noho ana maanei.

            O ke Kulanui Kaikamahine o Waialua, malalo o ka hooponopono ana o Rev. O. H. Kulika, oia kekahi kula waiwai e pomaikai ai keia lahui holookoa.  Ma ka oluolu o Mr. Kulika, ua hahai mai oia ia'u i na mea a pau e pili ana i ko lakou kula a me ko lakou hana; me ke kuhikuhi mai no hoi ia'u i ko lakou hale e kula ai, a iua buke no hoi e kula ai; kahi e ai ai, e moe ai, e hana ai, ua kupono loa no i ka hana maikai no ka imi naauao ana.  He 70 a oi na haumana i keia wa.  He 4 a lakou kumu, oia no hoi o Mr. Kulika a me kana wahine, a o Miss E.W. Laiana a me Miss Kaloke Kale.  Ua kula ia na haumana a pau i 5 hora i kela me keia la koe ka Poaono a me ka la Sabati.  He wahi manawa pokole no kekahi i na la a pau no ka hana lima ana ma na mea kupono i na kaikamahine i mea e hooikaika ai i ko lakou kino.  He maikai no ke ola kino o na kaikamahine i ka'u ike aku, aole he ano omaimai o lakou.  A ke imi ikaika nei lakou ma na mea hoonui ike.  Ke lana nei no nae ko'u manao, e lilo ana lakou a pau loa i poe makuahine hoolaha pono a me ka naauao, no na haumana hou ma keia hope aku.  Nani ka pomaikai i keia kula manawalea no na kaikamahine o keia pae aina, ma ka loaa wale ana o ka naauao ma na mea a pau me ke kumu lilo ole.  Eia nae ka'u kauoha i na hauma o ia kula, e ikaika lakou i ka holo imua ma na mea ike, a pela no e holo mua ai na hana pono no ka uhane, i pomaikai io ai keia lahui ia oukou ma keia hope aku.

            Eia kekahi mea ano hou a'u i ike ai, oia no hoi kahi uapo ololi e moe ana maluna o kahi muliwai akea mawaena o ka halepule a me ka hale kula o na kaikamahine.  Ma ke kauwahi, he kapuai wale no ke akea.  Ua hele au maluna o kela wahi upao; hele no a hiki ma kahi e haalulu ai.  He pono no keia wahi uapo na ka mea hele malie me ke akahele loa, aole hoi me ka manao uilani a hooio hoi.  Aka, ke hoomanao ae nei nae au i na puukani o ke Kula Kaikamahine malaila, no ko lakou hele pinepine maluna o kela wahi uapo ololi me ka pilikia ole.

            Ua lohe hoi au, o ka Mr. Kulika dala ponoi no ka i lilo no keia wahi uapo me ke kokua ole ia mai e ke aupuni.  He uapo no hoi keia i hele nui ia e na kamaaina malaila, mai kekahi aoao a i kekahi aoao o na kauhale malaila, oiai he nui na kauhale ma na aoao elua, nolaila, ke manaolana nei au, ma keia hope koke aku, e kukulu ana paha ke aupuni i uapo maikai malaila no na kamaaina, na malihini hele a no kuu mau kaikamahine imi i ka pono o ke kula o Waialua e hele mau ai.

            He aina palahalaha a maikai no hoi ke alanui, oia hoi ke kula mawaena o Waialua a me Ewa.  A ma ka aina awakea, hiki au ma Ewa, a hookipaia aku la ma kahi o J. Ii, oia hoi ka mea kokua ma ka malama ana i ke kihapai o ka Haku malaila.

            Ua halawai maua me ka hauoli iloko o ka Haku, a pela no hoi kana alii wahine opio, ua oluolu laua e hookipa ia'u ma ko laua home oluolu e nanea ai; me ko laua lalelale koke hoi i paina awakea na'u me ka hanohano.

            Ma ia manawa, ua kuka maua no ka halawai pule pake malaila.  Ia manawa no, hiki ana elua mau pake, i imi mai laua ia'u, a hookahi ko makou luana pu ana malaila.  A i ko makou noonoo pu ana no ka halawai pule pake, ua ikeia, ua pilikia no na pake i ka hana, a kauliilii no hoi ko lakou mau wahi i noho ai, a hiki ole no hoi ke hoakoakoa koke ia.  Ua umi a oi ae ka nui o na pake ma ia apana.  Ua hooholo ko makou manao, e hoopanee i ka halawai a hiki i kekahi wa kupono.  Aka, o na pake nae elua i hiki mai, ua paipai nui aku no au ia laua no na mea pili i ka pono Uhane, me kuu haawi aku no hoi ia laua i na buke i piha i ka olelo maikai no ka Haku.

            Ma ka hora 4 o ke ahiahi, good bye aku au ia Mr. & Mrs. Ii, no ka hoi ana aku i Honolulu, me ka piha loa no hoi o kuu naau i ka hauoli a me ka mahalo ia laua, na mea i hoohaahaa iho ia laua mai ko laua kulana hanohano i kauwa lawelawe no ke Akua ma ka lani, ke'Lii o na 'Lii, ka Haku o na Haku.  Aka, Hookiekie no o Iehove i ka poe hoohaahaa, Halelu 147: 8.

            Ma ka hora 5 o ia ahiahi, hiki ma Halawa, a launa me kekahi mau pake hana ma ka hale wiliko.  Ua paipai aku au ia lakou ma na hana e pono ai ka uhana a me ke kino.  A no kuu lohe ia lakou, e holo pinepine ana lakou i Honolulu ma na ahiahi Poaono a pau, a hoi mai i ka hana ma ka wanaao o ka Poakahi, no laila, ua kauoha au ia lakou e hele i ka halawai pule ma Polelewa, i na la Sabati a pau.  Mahope o kuu kamailio ana me lakou, hoi loa au i ke Kaona Alii, a hiki ma kuu home, mahope iho o ka napoo ana o ka la, a halawai pu me ko'u ohana me ka hauoli, a me ka hoomaikai aku no hoi i ke Akua, ka mea nana i malama maikai ia makou no keia mau la o ko makou kaawale ana.             (Aole i pau.)