Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 18, 30 April 1870 — Kumumanao a S. P. Ahiona. [ARTICLE]

Kumumanao a S. P. Ahiona.

Heahmla ka hana mu e hana aku ai na Lu~ namakaameaia no keia kau Ahaalelo e hila nud ana ? £«mk. £ ooi ike aapani, e btawi ina tDfns «n swß»ia, oo in poe i oele i ka a£^fc«ie,e aeha s»lssa oka aioa «opuni, a e nmt, a iaeai hok>bolona pah«, alaiia, e «Me m ka b2|a-umi o ka mea i loaa me !5* lom 3w au, be aoi oa kaoaka Hawaii e mcbo nei me ka bale oie, aa oobo kMfflaa» kekabi poe, a e aowaoa hele *m ae kekaki poe. Ca be!e kekahi poe i ke Kanakakiki, a biki ika pao aoa o kooa eia. l'a bo'o kekahi poe ika aioa iepo maao, iiM oooka okohola hoi roe ka boi ole aai, kaoliilii oa kaoaka, haaiele ka aina haoao, ne ko iakoa oiau Lioi a pao. Heaha Ke kvno o keia ? Ke maoao nei aa, no ka «īm oie oo lakoa e kokula ai i oa hale, a e «nakūi ai. a e haoai holoholoM paha, i mea • kMMono ai o kooa ooho ana a me kona «hiM paha. Aoie a iakoa dala e kuai aka ai i aioa oo hkou, a e hoolimaiima paha, aalaiU, oohei ole e beir suiraoa i o a ianei me lta kemahma nui, oia kekahi koma e pouu vie ai kei» I «h*>«

Nolaila, he oi ka pono ia oukou ke hana i kanawai, e haawi i na apana aina o keaopuni 1 ka poe nele i ka aina ole, e noho, e kukulu hale, e hanai holoholona, a e mahiai hoi, ina ae ke aupuni pela, nlaila, e hoopau aaa na kanaka Hawaii i ka heleauwana wale, noho hoopilimeaai wale, e kukulu ana ke kahua o ko Jakou home maluna o ka apana aina i loaa mai ai mai ke aupuni mai; e hoopau koke ana ko lakou noho ana ma ke anomolowa, e lalau ana na iima i ka oo a me ka oo palau, e mahiai ika aina; he home maikai ko lakou, he mahinaai maikai ko lakou, alaila e kuonoono ana, e noho pu inai ana me ka wahine mare, a e pii koke ana ka waiwai o keia lahui holookoa. Eha mea nui a'u i ike ai mamuli o keia hana. 1 £ noho kuonoono ana na kannka ilihune o Hawaii nei a pau. 2 E loaa i hookahi hapaumi o ka waiwai i ke aupuni i mea e hoopuipui ai !i ka waihona nokeia aupuni. 3 E kauliilii j ole ana na kanaka ma na aina e, me ka noho | hoopilimenai ole malalo o na haku hana hajo!e. 4 E noho pu ana na kane me na waI hine mare me ka oluoiu, n e mahuahua ana I ka hanau, i mea e ulu hou ai keio lahui kanaka.

Eia kekahi. Ina he kanaka ilihune loa kekahi, alaila, e kokua aku ke aupuni i na inea kupono, e hiki ai kc kukulu i ka hale, a me ka hoomaka ana i ka mahiai, me ke kau o ka aie maluna o lakou, a mahele no kekahi mau makahiki maloko o ka hua o ka aioa e ohi ai. lna e ikc ke aupuni he kanaka molowa, a hana ole maluna o kona apana aina a ke aupuni i haawi aku ai ia ia, alaila, hiki no i ke anpuni e knu i kanawai hoopai maluna ona, ma ke ano aea haukae, me ke kauoha ikaika hou no ia ia e hoi hou i ka hana maluna o ua apana aina la ana i loaa'i mai ke aupuni mai; ina pela, alaila, e ike ana kakou aole e emo ana ka holomua o ka pomaikai o keia lahui holookoa.

Elua (ausani makahiki mamun, ua hooholoia keia kanawai iloko o k& nupuni o Kina. Na ke nupuni ka aina i haawi aku i ka poe ilihune, aina ole, e noho e mahiai, oiai, he uuku wale no na kanaka olaila ia mnnawa, a he nui wale no na aina waiho wale, nolaila, ua kupono loa kela kanawai. Ma ia hops koke mai, ua kaulana loa ka noho maluhia o kela lahui; me ke kuonoono o kela a me kei ohana, a ua laha nui loa na kanaka a piha pono ka aina. He nui no na rula e pih ana i kela kanawai a ke aupuni o Kina i hooholo ai; aole e hiki ia'u ke hai pau aku, aka, ua hiki no hoi ia oukou e na Lunama* kaainana ke imi me ka noiau, i mea e poho ole ai ke aupuni, ka mea nona ka aina, me ka hoomaikai aku i na mak«ainana, ka poe pilikia, nele i ka aina ole, alaila, e loaa anu no keia kumu nui ia oukou, no ka holomua ana o keia lahui o Hawaii nei iloko o ka pomaikai. I na mahele nui ewalu no keia kumumanao a'u i kukulu ai, ua loihi no kuu wehewehe pakahi ana, mamuli o kuu makee-e pono a aloha lahui hoi ; a no kuu ike maopopo ana, ina penei io e hana nku ai ouUou, aliila, e holo kiki ana ka pomaikai o keia lahui 1 holookoa. 1 E piha koke ana ka aina i ke kanaka Hawaii. 2 E laha koke ana ka hoo* ilina o ko kakou Moi, a me ka ohana alii. 3 E pau ana ka moe maua me ka launa hewa iwaena o keia iahui. 4 E kinai ana ka haumia i ka moe-kolohe iwaena o na kane a jine na wahinē ko oukou koko ponoi. 5 ; E makole ole a mahuna ole me ka mai lepejla ole ana no ka hookapu ana i ke kanakaj |maoli i ka inu awa. 6 E poino ole nna keia lahui kanaka holookoa mamuli o ka hoopau ana o ka laikioi kuai opiuma, a me ka ! puhi opiuma. 7 E haalele ole ana iwaena o j na kane a me na wahine mare, a e noho olu- j olu ana ka ohana me ke aloha. 8 E noho kuonoono aku ann kn poe ilihune, a aina ole hoi, no ka loaa ole o ka aina mai ke oupuni aku. Ano hoi, e na Lunamakaainnna o keia Kau Ahaolelo, e hoopau ana maanei o kuu kamailio loihi ana, ia oukou aku koe, eloka* hi ae ka manao, ine ka hooikaika like, i holo pono na bila kanawai e like me kelu mau mahele ewnlu a'u i haiia maluna. E haka pono mai oukou, ko Hawaii nui o Keawe mau Lunamakaainana. E Mr. Hikikoke e. Ua mahaloia oe ma kela Kau Ahaolelo i hala, nolaila, e hoomau oe i ke kuokoa ona, i hiki koke inai ka pomaikai o kou nina hanau. E Mr. Wnhine hoi, mai monao oe he malihini oe no kela Hale Hanohnno, nolaila, me he mea la, he wahine io oe ka nnwaliwali o kahi manao ; e hookanaka iho oe, me ke kuikahi aku me kou hoa o ka ua Kanilehua. 0 oe hoi e Mr. Kumahoa, ke makau nei kekahi poe ia oe no kou hoopilimeaai, aka, aole pela ka'u, no ka mea, wahi a lesu " Aole anei he umikumamalua hora o ke ao?" nolaila, aole hiki ke hoohalike keia kau me ke« la kaa, aole e nele ana kou hooikaika ana i pono no kou lahui ponoi, he mea hewa loa ke kuaiaku i ka pooo o kou mau makaaina* ! na nana i koho mai nei ia oe. EMr. Martin | hoi, he kanaka makee pono oe, nolaila, e ; kokua noi mai oe i kuu kumumanoo, i mea |e hoio ai imaa ka pono o keia lahui, ia oo j e Mr. Kaai, he kanaka bou oe no ke Kau KaInawaiana, akn, mai hopohopo iho oe i ke I kokua ana o na bila kanawai i hoomaopopo jai e pomaikai ana keia lahui. Aoleau i ka- | nalua iki ia oe e Mr. Pilipo, eia no ia oe ka ! manao ī ke aloha lahui e like me a'u nei, e ; hooikaika iho i ke kinai aku i na ino o ka laina, i pakele ai na uhane he lehulehu wale I no ka lua meki o ka hewa. la oe hei e Mr. |Laiaoa opio, he alihikaua akamai kou ano, |ua lanakiia no oc m» ia Kau Ahaolelo ana, o, ke Inna nei kuu manao, ina e holo pono ana kua meu mahele inanao ia oe i ka huna ia i mau bila kanawai, alaila, e mau kou In- | nakila io sna no ka pono. Ke lana nei kuu luiMno la wrc Mr. lialeinaau, bc nuonooka-

■aka makua oe me ka hoopono, e lokahi mai i kou manao me ko'u, i pomaikai ai kou mau makaainana. I E Maui nui o Kama, e haliu mai. Eia hou ; 0 Mr. Hopu, ua kaulana kou inou i kela Kau : ma ka aoao o ka pono, a, pehea i keia Kau ? mai ininamina oe i na mala awa nui o kou mau makaainana o Hana, e kinai koke aku 1 kela niomoku-ahi, i pau ole keia lahui okoa ika poino. E Mr. Kapihe hoi, ua ike no oe j i ke Kau Kanawai ana, mai noho oe malaila e Kapihe uwa wale no, e hana iho oe i mau bila kanawai e like me ka'u kumumanaoii hoakaka aku ai, me ka hooikaika e hooholo i i raea e hoohanao hou ai i kou lahui. Ao ! Mr. Hoapili hoi, he pua oe no ka ohana nlii, j aka, ke lana nei kuu manao, aole ma kn hoo- { pili wale aku i ka aoao o na alii, i ka wa e! Ahaolelo ana ; e piii paa aku no oe ma ka j aoao o ka pono, a e imi hoi i kanawai elaha ; hou ai ka ohana alii o oukou. Eia hoi o Mr. j Kepoikai, mai minamina iho oe i kahi laikini kuai awa, ine ka inu ana paha i ka awa, j he mea ino loa kela, e pepehi nei i keia lahui j kanaka ; nolaila, e hoohui mai oe me ka'u,! e hoopau aku kela mau mea īno, i mahuna ! ole, mnkole ole, a mai lepera ole oi keia la- j hui kanaka. E Mr. Kahaulelio hoi, e noho ' pono oe maluna o kou wahi lio kane, o kaka j pahi aku oe me ka aoao kue ika pono; e! kupaa iho oe mamuli o kuu kukulu manao, j i haule ole oe i ka lio keokeo o ka lanakiln. j In oe e Mr. Aholo, be kanaka naauao oe, ua | ike no paha oe i na mea e pilikia ai keia la-! hui ? e kinai koke aku oe i ka launa hewa,j

a me ku moe-kolohe iwaena o keia pae aina, I mni kanalua kou manao ma ia mea, a holo ! imua i hope me he muhee la. E Mr. Hana- \ ike hoi, ua ike oe i ka hookele waapa ma-! mua, aka, i keia manawa, ke Una nei kuu ! manao ia oe, e lilo ia oe ka hookeleo keia !ahui ma ke awa o ke ola. Eia kau hana, e kokua mai i na bila kanawai ke ike oe ua j pih na mea iloko o kuu kumumanao, alaila, I he hana ike io oe, mai noho oe a hoohina ! wale i ka pono o keia lahui ilalo, u maloo, a : make, e like me kau hana oki ko ana ma Lahaina. Ena Lunainakaainnna o Molokai a Hma me Lanai i ke Aea, e nana mai olua. j E Mr. Kaiue, aole anei oe e pono ke imi i kanawai e ulu hou ai keia lahui, no ka mea,' he holo loa keia lahui i ka make iloko o ke-: ia makahiki. Ao oe hoi e Mr. Kaluapiha- j ole, ua helu ia kou inoa ma ka aoao kuokoa,! pomaikai no ke kuokoa io oe a hiki i ka ho- i pena, i holo ai na bila kanawai o ka'u mea i! iini ai. | E Oahu nui o Kakuihewa hoi, e kui lima I mai na Lunamakaainana ewalu i holo pono; kuu mahele kukulu manao ewalu. E Mr.' Kamikana, ua kaulana loa oe he loio akamai a me ka hoopono hoi, ua hilinai nui na makaainana a pau ma Honolulu nei ia oe, i pu kuniahi no lakou, nolaila, e kinai koke oe i ka ino nui iwaena o keia kulanakauhale, e hoopau ana paha kahi laikini kuai opiuma ke hooikaika ihooe, i pio keia hewa nui iwaena o keia lahui. E Mr. Kamakau hoi, ua ike oe i ka moolelo o keia lahui, nolaila, ua hiki ia oe ke hoomaopopo ua emi loa ka lahui o keia manawa, e awiwi ae oe e huli mea e ulu hou ai. Pehea oe e Mr. Kalama, he kanakn anei oe piha i ka naau i ke aloha ahi e kuka ae me ko kakou Moi, me na alii, na luna nui o ke aupuni, a me k»u mau hoa Lunamakaainana hoi, e huli i wahine kupono na ko kakou Moi, e moreaku i pomaikai ka hooilina Moi, a pomaikai pu keia l ahui holookoa. E Mr. Boyd hoi, e nana inai oe i ka ino nui o keia noho manuahi ana ; 0 na wahine me na kane manuahi, he mea e I kauo ai i keia lahui iloko o ka make, nohila, | e hooikaika ae oe e hoohemo i keia pilikia, i! olii na iwi o keia lahui kanaka ia oe. Eia ' i mai o Mr. Koinoikehuehu, he kanaka oe \ kue i ka inu rama, ua kue pu no paha oe 1 ka poe ona awa, nolaila, e koa oe, e kinai | ikaika aku i ka laikini kuai awa a me ke kanu ana, a inu ona hoi, i nahu ole ka moonihoawa ina iliulaula o Hawaii nei. E Mr. Naukana iho, pono oe, ke kaumaha iho kou manao, no kou ike ana, he nui loa ka hewa moekolohe iwaena o keia lahui, nolai* la, e kau iho oe i kanawai koikoi e hoopai ai i ka poe i loaa ma ia hewa, i makau iho lakou, no ka awnhin o kona hopena, EM r. Naili hoi, he kannka ano molihini oe no keia hana, oka, ke kau nui nei na maka o nn innkaainona ia oe, o iini i pono no Inkou ; eia ka mea kupono ia oe e hooikuika nku ni, e kau i kanawni e hoopai i ka poe i mon* pono ia a haalele wnle kekahi i keknhi, alnila, e hoomaka i ka noho malie nna o na mea i! mare ia ma keia hope aku. E Mr. C. H. Judd hoi, heaha ka pomaikni o na ma« kaainana o Koolaupoko i koho mai nei ia oe? eia ka pono ia oe, e hooikaika, e noi i keoupuni e haawi i na apana aina no ka poe aina ole, e like me kuu kukulu manno ann, alailn, e noho kuonoono ana na men ilihune, n me ke kauliilii ole io a lanei.

Ke kahea hooknmani ole nei ou ia oukoii e na Lunamakaninnna o Kauai nui o Manokalanipo, £ noonoo pono iho oe e Mr. Kau* kaha, he kannka kuokoa paha oef Aia ma kau hana e ike ai, nolaila, ina ehooikaika oe i na mea a'u i paipai aku ai ia nukou, alaila, e lilo ana oe i kanaka makee pono io. E na-1 na ia oe e Mr. Hiee, e hooliio io oe i raiki e: niaona ai na opu o na pake, pela no oe e hooikaika ai e kinai i kahi laikini opiuma, i 1 poino ole ai na pake iwaena o oukou, aiaila, 1 e pomaikai ana no keia lahui holookoa e like 1 me ka'u i wehewehe ai maluna. Hookahi; wale no i koe, oia o oe e Mr. Kuapuu, e ku a ' maloeloe ae oe ilona, e hana i na hana mai- j kai e like me ka'u i hoakaka aku ai, i puka 1 ae koo wahi inoa ma keia hope aku, e hoopaanaau iho oe i kuu kumumanao, a o kokua ; nui, oia kau hann no ke Kau Kanawai nna | o keia Ahiiulelo. !

j Nolailn, ena Lunamakaainana a paa mai ka paka ana i ka la o Haehae. a hiki i ka na- ! poo ana o ka la i Lehua, eia ko oukoo ma- ; nawa kupono e hookanaka iho, e imi i pono kaulike no ke aupuni, na alii, me na makaai" nana n pau. Mai maoao aukou, aia a kue pinepine aku, a hoopaupaa pinepine aku me na alii, a me na Kuhina, alaila, o ke knulana no ia o ko oukou akamai. Ke hoike akn nei au h oukou, aohe he mea nani ke hoohakaka waie me ka aoao o ke aupum, ke ike no hoi he imau men maikai a waiwai hoi no keia lahui |okoa a na alii a me na Kuhina i hapai ai. | £ kupaa loa oukou ma ka aoao o ka pono, I ka mea i pomaikai like ai ke aupuoi me na {makaainana, alaila, ponoia. Mai ! manao nui oukoū no na haneri dala, a no ka j inoa hanohano paha, ke kumu i hana ai ou- ; kou 1 balota, aka, i ka welie ana o ka Aha- ! olelo, alaiia, he noho mumule wale iho no,

aole wahi bila kanawai maikai, aole wahi olelo hoohoio kupono, aole wahi manao, aoie wahi kamailio, me be kii )a no Pakaka. Kau na wawae nunui maluna o ka pakaukau, e puhi ai ka ipupaka nui, a meniau ka ai i na berena liilii o ke aupuni ; a i ka wa e ninau ai i ka hooholo ana i kekahi bila kanawai, aiaila, e o linm wale aku no me ke ano hoopilimeaai, a kuai aku i na pono a pau o kou mau makaainana ina kou kuko i Lunahelu, Lunaauhau, a Lunakanawai pahamai na Kuhina mai. Ina pela, alaila, e akahele iho, o poino loa keia lahui holookoa ia oe c na Lunamakaainana hoopono ole. Ano, e kuu mau inakamaka a pau, e kui- | kahi inai ko oukou manao, e hana aku i na ; hana a oukou i ike ai, e pomaikai like ana ! keia lahui, aka, o na mahele ewaiu a'u i we--1 hewehe aku ai, ke iana nei kuu manao, aole ' no oukou e hoopoina, a waiho walema kn pa* pa. Ke ahe nei au e ike kokei ku holomua o ; keia iahui, nolaila ko'u kukulu i keia kurnuI manao, me ka wehewehe loihi ana, aka, ia | oukou mai ka hooko ana o kuu manao, a ine ; ka hoohoka paha. Ke noi nei au i ke Akua e kokua ia oukou, e launa inai kona Uhane Hemolele iwaena o na hoa o keia Kau Ahaolelo a piu, ko kakou Moi, na alii, na Kuhi|na, me oukou na Lunainakaainaua a pau, i | holo imua ka pono o keia iahui mamuli no o j keia Kau Ahaoleloana, i ala'i keia lahui hoilookoa. Me ka mahalo.