Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 18, 30 April 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KALELEALUAKA. KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KALELEALUAKA.

KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I.

Ko ia nei ku ae la no ia hele ana, a ku ana imua o ke'lii. Ninau e mai la no ua alii nei me ke ano hooio, " Heaha la kou kumu ?" I aku o Kalelealuaka, "Aohe o'u kumu, aka, eia no ko'u kumu la o na iwi ; i eo no hoi ia oe, liJo ktia mnu iwi ia oe, a i eo hoi oe ia'u, lilo no hoi kou mau iwi ia'u." Ua apono mai la no ke 'lii i ka ia nei mau olelo, a hooholoia iho la no ka pili a me ka mokomoko ana ; a kukuku ana laua nei imua o @hoa, hooho ia mai la ka mea hooulu o ia manawa, penei ; "Ka—ne pu-a—a e nahu a—ua a—lia i—oki ka—ai-na—a ka hewa—he—wa he-u." O ka manawa no ia i ulule iho ai o ua mau moho nei a kakou. Aohe ko hui i kui mai ua alii nei, ku e no iaia nei, a palahahuli ana ka waha aiai ilalo ; a ia manawa no keia i lalau iho ai i ke kino o ua alii la e moe ana me kanu ole, a paa ae la i kona mau lima, a o ka manawa no ia i lele aku ai me ke kaumaha ole iho, a kapahli ana i ke alo o ka makuakane ua alii make nei. Ia manawa i hai ae ai ka makuakane i ka heana a ke keiki iluua o kahi heiau a ua koa nei a kakou, oiai ua hana no laua i kekahi wahi heiau a paa, aole nae i noa i ka mohai kanaka, akahi no a noa i ka mohai alii. Oi noho aku no hoi keia me na makua, a kukui ia mai ana ka ikaika o-ke-kahi kanaka, no Hanalei, aole no keia i

'iai aku i nn mnlaia i Kona manao. ukn, o kc ku ae lu no ia liele u inki aua i | Manalei. Hiki aku nae keia, aohe no i | lealen na'lii. Nolio iho la hoi keia a Inijli«i, kukulu ia ka linua a nu'lii, oia hoi ka looihe i ke kumu niu. Ke nnoea lu kela 'i ka nana i ka hana ana, a pau vv«le ae | la no. I<^ M *~'.awa keia i ku ae ai iluna, !a pane ?lnua o ka aha niakuikai e | nonoho mai ana a puni, " Ka ! pela ka ; ka liana o ko oukou ooihe ana, he holo aku a hiki i ka niu, hoopa aku. I ko inakou.ape ke hana n>ai la ea, he hina ka niu, ka, aoho wahi niea a holu akn o ke kuinu niu.', | Ku inai hoi kekahi kaenaaina a pane | mai, "Ua aa ka pahu oe e ooihe pu i me ke'lii o makou, oiai oia hookahi no ' ka oi o Hanalei nei, aohe ona lua e like | ' ai." Ke kakae wale ua kanaka nei, a ku ann imua.o ke'lii,a olelo aku !n, "E, auhea oe, he wahi keiki hoi pnha i olelo i inui nei, aote ka olua i pahu ae nei i ke | kumu niu, i holo wale akn nei ro ka oe ;a hiki i ka niu, hoopa wale nku no, aohe ka oe e pahu ana ; me he mea la, ua aa paha kela keiki in oe ?" 1 mai ua alii i t»ei, 4i Ae, hoi hoi ha oe a olelo aku, e | heie mai e ooihe maua, maiia he ikaiku | »o no hoi ia." O ka hoi mai In no ia o ua kanaka nei a olelo mai la in Kalelealuaka, 41 1 kauoha mai nei ke'lii in oe, e hele olun e pahu i ka niu." O ko Kalelealuaka ku ae no ia a hele an», a ku no hoi ma ke alo 0 ua alii nei. Pane mai no hoi ua alii nei, "O oe nn kai olelo inai nei, aole au e pahu ana i ka niu ?" I aku o Kalelealuaka, "I mea wale ae no hoi au, pa iho 1 kanaka, o ka hele io inei nei no ka ia e olelo ia oe." Paue hou mai no ua aiii la eue ko ano kakana, "Ka ! ua aa paha oe e ooihe pu me a'n ?" I aku no hoi keia, ' He ole no la hoi kahi, ke makemekeiio hoi ke'lii e ooihe pu me a'u ?" j Aohe hana i koe, o ka ulele wale no j koe i na ai & k* ui. Ia manawa nae hoi ji ninau inai ai ke'lii, "Heaha kou kumu ! pili ?" I aku keia, "Aohe o'u kuinu, aka | nae, hook»hi po kumu o kamahele a o na I iwi ; i eo no ia oe, lilo au ia oe, i eo no | hoi oe ia'u, lilo no hoi kou mau iwi ia'u. ! Aka nne, ina no au e lilo ia oe, aohe no au e hilohila, oiai ua akaka no ka make | nau na ke kanaka nui, eia no ka ole la i ia'u. Ina oe e make ia'n, waia oe ke ! kanaka nui ia'u i kahi keiki uuku." Ninau hou mai ua alii nei me ke ano hooio |a koa l»oi, ** lawai ka mua o kaua ?" Ia ioenoi ke kamoaina —wahi a Kalelealuaka.". •Ia manawa koke no, i holoholo aku ai ua alii nei, a pahu aku la i kana ihe i ka niu, ao ka luli wale ae no o ka muo o ka niu kai ike in aku e nn mea a pau e na

ua oku ana. A pau ae ia kana, pane inai la oia ia Knlelealunka, " E, pau ae nei ka'u, o kau waie no koe." Mamua ae nae o ko Kaielealuaka pahu ana i kana ihe, kahea mua ae la ua alii ia i konn Ilamuku nui a me koua mau hope, a ku poai ae laiakou ma kalii a Kalelealuaka ma eku ana. No ko ke alii inanao palia, e lanakiia ana oia maluna o Kalelealuaka, nolaila, hoomakaukau mua ai oia i poe nana e hopu a pepehi iho a make. Lalnu ihoin o Kaleieaiuaka i kana ihe, a hnmoimmo ilio la mai mua a hope, a pane ae i;i, 41 Hooknawaie oukou !" Ia manawa no i holoholo aku ni keia a pahu aku la i kana ihe. Oin lele no hoi oua ihe nei a ku aku la i ke kumu uiu, o ka lele walawala aku la no ia o na kumu niu nei a pahu nua iinlo, pokopoko liiiii. O ka uwa ae la no ia o ka pihe a haalele wnle, me ku i»uat>leio e puka ana ma ka waha o kela ame keia kanaka, <J Ke keiki ikaiko—e!" AUahi no hoi Inkou a hoomanao ne, o ke keiki keia nana i pe()ehi mai nri i ke'lii o Wailua a kakou i lohe mni ai mnmua. Ilooia iike ae In no na mea u pau o ke onaiua, "Oia no ! A oia no !" Eia hoi, i ka wa a ua Kulelealuaka nei i pnhu ni i ka ihe a lele, me kona ike 010 i kn lele loa ana aku o ka ihe a ku i ke kumu niu, aka, huii koke ne la no oia n hopu i na alii nei, a he lohe ana aku kana i ka nwa o na kannka, i ainwa aku ka hana. e waiho mai nna ka niu ilal'o, ua pokopoko hilii. A o ka lamuku a ine konn mau hope, maule a make iho lakou no ka makau, aole keia i ike iho i ko lakou ola hou aua ae, hao aku la uo keia lele

nnn ine uu alii noi, u;i make o no i ka wa M-K;ilt'le:i!u;ika i hiliui aku ai, n kaanini «na un niii n»nk(i nei o Hannlei imua o Knopele, n nnnn hoi i hai oku » un Uanoka mnke nei iluna o Uahi lieiau n Inua i hoomnkaukau ai. O k:i luu keia onu alii i haiiu iluna o heinu n ua o Kalelenluaka i hnna ai, b o b puu ana no hoi ia o kana u)ou hann kuuiana ma Knuni. I kekahi la nialie nne o ke ahiahi, huli mni la ke alo o ua o Kalelehluaka nnna ia Oahu, me ke knhea aku i ka mnkuakane, 4< E Kaopele e." k *E o," wnhi aka makuakane. " Owai !a hoi kela aina e ku mni uei maluna o kokou ?" T mai no hoi o Kaopele maloko o kahi hale kahumu, oiai oia e kui oha uua, "Oaliu ia." A ninau hou aku lu no hoi ke keiki, "Owai hoi ka lae e au mni nei i ke kai me he tu.anu la ?" tk O Kaena ia," wahi a Kaopele. Puue hou aku uo ke keiki, "Owai hoi ke kuono'malnlo o ka lae, a owai la hoi maluna «e no otm Ine la ?" I mai no ka mnkunkane, 4< o Waianae mnlnlo o kn lae, a o Waianae mnluna." "Makemnkemake mai la ka hoi uu i kela nina, e pouo paha e holo au e makaikai." Ae mni uo k» makuokane, me ka i mai, "O hele, nka, e waiho ae au i keia wahi houa, a e hele aku au e hnna i waa nou. O kn hele nku la no ia o ku makuaknue, a hana no hoi i ka wau a makaukau, a liapai aku la a hiki i kahnkai. E mea ae ana o Kalelealunka e kau ilunaoka waa, ku ana hoi keia keiki a ninau nno, " E holo ona i hea kou waa e Kalelealuaka ? n Pane mai no hoi kela, " E holo ana au i Ouhu ika makaikai." " O l:aua hoi ha ke holo, i ike ia aku ia aina ?" I mai no hoi o Kaleleoluaka, " E huhu ia mai paha nuanei oe e kou mau makua ?" Pane mni no ua wnhi keiki nei me ka maalea, "Aohe e huhu mai, ua ike mai hoi auanei Inua ?" O na olelo a pnu a keiawahi keiki, ua maikai no ia i ko Kalelealuaka manao, a kau pu ae laua iluna oka waa. Ano ka loloa luuna ole hoi o ka lau»ho o ua Kalelealuuka nei, kapa aku la oia i ka iuoa o ua wahi keiki nei, o Kalupe. Ia laua nei no hoi e knu ana ilunu o ka waa, pane aku o Kaopele, " Ke holo la oe u pae i ke kuono malalo o ka lae e an mai la la, o Wnianae no ia ; n hele aku no olua a ke kiowai i ke kuln mao mao l;i,o Lualualei m kiowai. Pii aku oiun n kau pono i ke kawa la, o Pohakea ia ; n nnna iho no olua i ke kula e waiho palahalaha ana la. a e ulu ana no paha na mea kanu, o ke kula ia o Keahumoe; a o na mea hoi n pau e ulu ana malaila, nau wiile no ia niau mea a pau, aole he uiea nann e leoleowa mai. ia oe, no ka mea, nn'u ivale no ia mau mea a pau i kanu. Ma na hahai a pau a Kaopele, he ne wale no kn Kalelealuaka. (Aole i pmQ