Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 48, 30 November 1872 — Page 1

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Kaylia Iona
This work is dedicated to:  In Loving Memory of Arletta Kealohaopuuwai So

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE X1.      HELU 48.                   HONOLULU.   NOVEMABA  30.  1872.                       NA HELU A PAU  574

 

HE MOOLELO KAAO

-NO-

ROBIANA LO

KA HIWAHIWA O KE KOA,

HELU ALUA O KA IKAIKA.

 

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii.

 

MAHELE II

 

HELU 49.

 

            IA LO WALENA e pili ana ma ka aoao o ke kaa, ike koke mai la o Kanaika Abe, i ke kahe o ke koko ma ka umauma o Lo Walena, o kona lalau aku la no ia i ka omole, a lele aku la ilalo, a huki ae la i ka iwi i ku ai ma ka umauma o Lo Walena, oiai ua nawaliwali loa iho la oia ia manawa, a ua kokoke loa e pau ka noonoo kanaka. Aka, i ka hemo ana ae no o ka iwi make a ka moo, nini koke iho la no o Kanaika Abe i ka omole laau a Lo Walena i haawi aku ai  iaia, mamua ae o ko laua hakaka ana me ka moo.  I loa no a komo kekahi kulu o ua laau nei, o ka mohala maikai ae la no ia o na maka, me he  mea la aohe i loohia i na eha o ke kahua hakaka.          

            E ka mea heluhelu, e hoomaopopo kaua i ke ano o keia iwi i ku iho nei ma ka umauma o Lo Walena, oiai ua like no ia me ka huelo awahia o ka moonihoawa, a o ke kanaka e ku i keia iwi, he mau minute pokole wale no kona e ola ai a make aku la; a mai loaa io no ia haawina ia Lo Walena, aka, mamuli hoi o ka mana a me ka ikaika o ka laau a Kauka Le, ua ola koke ae la oia, a haka  pono aku la na maka i kona hoa paio.

            O ke kino kaapahu hoi o ka moo, ke oni  wale la no i o ianei, me ka hookuikui ana i kona mau wahi i kauliilii i ka pahi, a hoi ae la kela a me keia io a pili ma kona wahi, a like hou ae la me kona ano mau, a o ka pauku huelo wale no ka mea i hoi hou ole mai a pili, oiai ua pua ia wahi i ka ai ia e na holoholona a Lo Walena.

            No ke ano paupauaho o ka moo, hoomaha iho la oia, a o Lo Walena hoi, he le aku  la oia mamua o ka moo, me ka manao no e hakaka, aka, oili e mai ana he mau tausani bea keokeo mai ke kuahiwi mai, me ka momoe like mai no o na poo imua, a nana pono aku la o Lo Walena ilaila, me kona manao nae, he kanaka la ka mea nana e hoa mai ana, no ka like loa o na laina, oiai he 40 bea ma ka laina hookahi, a pela no mai ka mua a i ka hope.  A i ke kokoke ana mai, ike pono aku la o Lo Walena, aohe mea nana e hoohuli mai ana ia lakou, nolaila, huli ae la oia i hope, a ninau aku la ia Kanaika Abe.  O kekahi kino anei kela o ua moo ai-kanaka nei?  Pane mai la o Kanaika Abe, Aole au i ike, aole no hoi au i lohe mamua no ia kino ona, akahi no ko kaua ike.  A ina o kekahi kino keia ona, pehea la kou manao no kaua?  Pane mai o Lo Walena, Ina he oiaio, o kekahi kino keia ona, alaila, e komo kino ana kaua iloko o ka pilikia, aka, ma na hua palapala nae i kakauia ma ke kumu o keia pahi, hookahi ki i koe, a ma ia ki, e puka aku no ke koena i koe o keia pahi, a i kuu wa e ani wale ae ai no, e lilo ana na enemi a pau imua o'u i lehu, a ina e ani hou ae au i ua pahi nei, e ola hou mai ana lakou a pau, aka, aole nae au i hoao, aka, ma na kuhikuhi ana, he oiaio loa, a ina wau e hoao, he oiaio no.  Ku malie iho la no o Lo Walena, me ka haka pono loa ana o kona mau maka mua, oiai na laina bea e hoomau mai ana i ka hele pololei mai imua o laua.

            Ia Lo Walena no e ku ana, hiki mai la ka laina mua o na bea, a ku ana imua o Lo Walena.  A ia wa no, i ki koke iho ai keia, a puka pau aku la ke koena o kana pahi, aole nae oia i hoao ma ke ani ana ae, aka, hapai ae la nae oia i kana pahi me ka manao e ani ae, aka, kunou like mai la ke poo o na laina bea mai ka mua a i ka hope, me he la e aloha mai ana ia laua nei, a pela io no.  Holo poai ae la na laina bea ma ka aoao akau o Lo Walena, a kuku ana ma ka aoao hema o laua nei, a nana pono mai la na maka ia Lo Walena.  A ia manawa no hoi keia i hoomao ae ai no na kokua ana a ka uhane o kahi kanaka aie nui, oiai ua halialia wale mai la no mua ona, a nolaila oia i hoomanao ae ai, he mau kokua keia nona, a e make ana ka moo no ka manawa pokole loa.

            A no ka ike ana o Lo Walena, ua loaa iaia he mau kokua, ku ae la oia a hele aku la me ke kanalua ole, a hahau iho la i kana pahi ma ke poo o ka moo, a naha hou ae la i na apana elua, me kona manao nae, e hookui hou ae ana e like me mamua, aka, lele e mai la kekahi laina o na bea, a hoopaa iho la me ko lakou mau wawae, a nanahu iho la hoi me ko lakou mau niho, a o ke koena no hoi o na laina bea, lele like mai la lakou ma kekahi aoao, a hoopaa iho la me na wawae, a nanahu hoi me na niho, aka, uilani ae la

nae ka moo me ka manao e hookui hou ae e like me mamua, o ka manawa iho la o ia o ka laina bea ma ka aoao akau i hooikaika ai ma  ka huki ana, a pela no hoi ka laina ma ka aoao hema, a nahae ae la ua moo nei i na apana elua, a o ka wa no ia i kau liilii ai ke kino o ka moo, a make loa iho la ua moo nei, pau iho la kona io i ka ai ia e na bea.

            A make ka moo, kahe a wai aku la kona koko, a ua like no ia me ke kahawai wai nui a kakou i ike ai ma kekahi kahawai, a lilo ae la ke kai i koko; a me keia mea, i hoomanao ae ai ka poe e noho ana ma na kapa kahakai o ia wahi, i ka i ana ae, He oiaio, ua make io mai la no ka moo ia Bone Le, ka mea i mauna aku la i kona kino mahope o ke Kaikamahine Alii –– olioli loa ae la lakou, a holo aku la e hai i na Moi o ke aupuni.

            A make iho la ka moo, hoi aku la na laina bea i ka mauna, me ka haawi like mai i ko lakou aloha hope ia laua nei.

            O Lo Walena hoi, hoi aku la oia a ku ana imua o Kanaika Abe, a huli ae la a kahea aku i kahi  iole huluhulu ana, me ka i aku, Aole anei e loaa ia oe kekahiwahi apana o ke alelo o ka moo, ke hele aku oe a huli ma kahi e ahu mai la na iwi?  Aole nae i ekemu mai ua wahi iole huluhulu nei, holo e aku la no oia, a luu ana ka ihu iloko o ke koko, a hoea maila me kahi apana elelo i koe iho i na bea, a hoi mai la a haawi aku la ia Lo Walena, a huli ae la o Lo Walena, a ninau aku la ia Kanaika Abe, Aohe nae pahu ou wahi hainaka e ae?  Pane ae o Kanaika Abe me ka leo nahenahe, E kuu aloha, ka puuhonua o kuu ola, ka pahikaua nana i hoopakele i kuu kino, aohe o'u hainaka e ae i haawiia mai, o keia hainaka wale no ka kuu makua i haawi mai ai, me ka i ana mai, O keia hainaka Moi, ka mea i laha ole i na Moi a pau o ke ao nei, a ke haawi nei au ia oe, a make pu me oe,   A ina nae au e ike ana i keia hainaka mahope iho o kou lilo ana i ka moo, he oiaio e make no oia ia'u.  A mamuli hoi o kou hoopakele ana iho nei i kuu ola a me kou lilo ana na'u a mau loa aku, ke haawi nei au ia oe i keia hainaka me ka minamina ole, a nou ka mana e hana ai e like me kou manao.

            Lalau aku la o Lo Walena i ua hainaka nei, a puolo ae la i ka apana elelo, ua haawi aku la i kahi iole huluhulu, me ka i aku, O keia wahi ukana la, e malama loa oe, a ina oe e pololi, mai ai oe, a ina oe e maloeloe a oopa paha, mai kiola malu oe, a ina oe e kue ana i kekahi o keia mau olelo a'u, e loaa ana ia oe kekahi hoopai ino loa, i oi aku mamua o kuu pepehi ana iho nei i ka moo, a nou auanei ka hoopai ia, aole e haule ana kekahi kulu koko  hookahi ou ma ka lepo honua nei, a e kanu ia kou kino kupapau ma ka opu o na manu pueo a me na iwa, oiai he koena no oe na laua, a e hoi hou aku no oe i o laua la.

            Huli hou ae la o Lo Walena i hope, a pane ae la ia Kanaika Abe, Ua make ae nei ke kupueu o ko aupuni, ka enemi hoi o na'lii a me na makaainana, nolaila, e hoi oe a hai aku ia lakou, no ka make ana o ka moo ia'u, a o Lo Walena ko'u inoa, ke keiki a Robiano Lo me Puakinamu, moopuna hoi a Kini Wiliama, ka Moi o Pelekane.  Nolaila, e hoi oe ano, a e hele no hoi au.

            Kau ae la o Lo Walena maluna o kona lio, me ka haawi mai i kona aloha hope ia Kanaika Abe, aka, pono ole iho la nae ia mea i ko Kanaika Abe manao, a kaawili iho la oia, me he mea la ua loaa i ka mai nahu, a pane mai la, Aole paha e pono ia oe ke hele, me ka ike mua ole i ko'u mau makua, no ka mea, ua olelo kuu makuakane, mamua ae o kuu hele ana mai nei, ina e pepehi kekahi kanaka a make ka moo iaia, alaila, o ka Moi no ia o keia aupuni, a owau no kana wahine mare.  Pane aku o Lo Walena, E hoi no oe a hai aku i ou mau makua, owau no ka Moi o keia aupuni, a e mareia ana kaua mahope iho o ka loaa ana o kou enemi ino loa, a ia manawa no hoi au e noho ai ma ka noho Moi o keia aupuni.  Nolaila, e hoi oe ano, a e hele no hoi au, e like me kuu olelo mua.  Pane aku la o Kanaika Abe, Pehea ka loihi o kou manawa e hele ai a hoi mai?  Pane mai la o Lo Walena, He elua wale no o'u pule e hele ai, a i ke kolu o ka pule, e komo kino aku ana au iloko o kou Hale Alii, a e ike no oe ia'u malaila, a o ka hookoia ana no ia o keia mau olelo a kaua, ke ole nae e loaa kekahi keakea mawaena ou a me ka mea hookaha wale, aka, ke ike nei nae au, e halawai ana no ia ano me oe ma ke alanui, a e kapa ana oia ia ia iho, nana i pepehi  i ka moo, a e hoole ia ana au, a e lilo ia i mea nui na oukou e hana ai a hiki i kou la e ike hou ai i ko'u mau maka.  Pane mai o Kanaika Abe, Ina pela, e hoihoi ae no oe ia'u a noho aku au i ka hale, alaila, ku oe a hela i kau huakai.  I aku la o Lo Walena, Ina pela, aole oe e ike ana i ka oiaio o ka'u mea e olelo nei ia oe.

            A pau ka laua mau olelo, kaha aku la o Lo Walena a hele ana, hoohuli ae la o Kanaika Abe i kona kaa, a hoi aku la i ke kaona.  Iaia nae i hiki aku ai ma kahi a Bone Le i pee ai, oili mai la oia a hopu ae la i ke kaulawaha o na lio mamua loa, a ku iho la ke kaa o Kanaika Abe.  Ninau aku la no ua o Bone Le ia Kanaika Abe, He oiaio anei, ua make mai nei ka moo?  Ae mai la o Kanaika Abe, me ka i mai, Ua make mai nei i ke Keiki Alii o Pelekane.  Pane hou aku o Bone Le, Ua lawe mai nei nae paha oe i kekahi wahi apana iwi o ka Moo?  Pane mai o Kanaika Abe, I mea maka'u aha auanei ia a'u e lawe mai ai?  Pane hou aku o Bone Le, Oia hoi pahu ka mea e maopopo ai ua make ka moo, i lawe aku hoi a hoike i ou makua a me na'lii a me na makaainana o ke aupuni o olua.  Pane mai o Kanaika Abe.  He oiaio, mamua no maua ke aupuni, a mai keia la a mau aku, ua haawi aku nei au i ke aupuni a me kuu kino nei na ke Keiki Alii o Pelekane.  Pane mai o Bone Le, Ua lilo ia a e ku iki hoi ko kaa maanei, a e holo ae au e nana i ua moo nei, a hoi mai hoi no hoi kaua.  Ae aku la no o Kanaika Abe, me kona manao nae he pono.

            Ia Bone Le i hele ai a hiki ma kahi o ka moo, lawe ae la oia i kekahi apana poo o ka moo kimomo iho la i kana pahikaua a kumumu, me ka hokae ana hoi i kana pahi a me kona kapa Sila i ke koko o ka moo, a hoi aku la.

            A i ka ike ana mai hoi o Kanaika Abe ia Bone Le, e hoi mai ana me ka mea nui ma kona lima, a o kona kino, ua ulu pu i ke koko mai luna a hala ilalo, nolaila, i ninau aku ai o Kanaika Abe, Heaha hoi kou mea i oki loa ai i ke koko?  Pane mai la o Bone Le, I hapala okoa ia mai nei no e a'u i ke koko o ka moo, i kuhi ia mai ai, na'u i pepehi ka moo, alaila, o ka lilo no ia i wahine na'u, a lilo hoi au i kane nau, a nononoho Moi ae no hoi @ i ke aupuni, a o na'lii no hoi a pau malalo mai o kaua, nolaila, e hoi no kaua a hai pololei aku oe i ou makua, na'u no i pepehi iho nei ka moo, me ka ikaika o kuu mau lima a me ka mana o kuu pahikaua.  Hoole mai la o Kanaika Abe, me ka i mai, Aole au e pono ke hoi a hoike hoopunipuni aku imua o ko'u mau makua, ka mea nana i haawi i kuu ola i mohai no ko oukou mau ola, a pehea wau e hoopunipuni aku ai i makana no kona lokomaikai?  Hahau aku la oia i kona mau lio, me ka manao e haalele ia Bone Le, aka, e lehiei e aku ana no o Bone Le, a kau ana iluna o ke kaa.  Hookuke aku la nae o Kanaika Abe, me ka i aku, E lele koke oe ilalo, mai luna aku nei o kuu kaa!  Pane mai o Bone Le, Mai kahiko loa mai no kou manao ino ana ia'u, oiai kakou e hele ana i ke kula, ua noi mua aku no au i wahine mare oe na'u, ke hiki i ko kaua wa e nui ai, a hoole mai no oe, me kuu manao nae hoi, he hoole la ia no ka wa naaupo, a i keia la, ke lohe nei no au i kou manao hoole, nolaila, mai pane hou mai oe i kekahi huaolelo no'u, maluna o keia kaa, o lawe koke auanei au i kou ola ano.

            A lohe o Kanaika Abe no keia olelo hooweliweli a Bone Le, paa iho la kona waha, me ka nalu iho iloko ona, no na manao elua, o ka pakele ana mai nei no hoi i ka make a ka moo, mamuli o ka lokomaikai a ke Keiki Alii o Pelekane, a eia no ka hoi keia make ia Bone Le, ke kane mare hoi a kuu kaikuaana, a mai ia uha no hoi a keia uha, o kona hui ana no hoi me ko'u kaikuaana, o kona hui ana no ia me a'u, eia ka owau no kana mea e manao ino mai ai.

            A i ke kaa nae e holo ana a hiki ma kahi a Bo Le e pee ana, pane mua aku la no o Bone Le, me ka hookohukohu, ano hoopunipuni, Ua make mai nei ka moo ia'u, mamuli no o kuu ikaika a me ka mana o kuu pahi.  A ma kahi nae a'u i pepehi mai nei i ka moo, aohe mea e ae i ike, nolaila, e ku no oe a hoike ma ko'u aoao, a nau no ia e hai aku i kou ike maka imua o na'lii a me na makaainana, no kuu ku ana imua o ku moo a me kuu hahau ana i kuu pahikaua.  Ae mai la no o Bo Le, a kau ae la iluna o ke kaa, a holo aku la.

            Ia lakou nae i komo aku ai i ke kulanakauha, hopu aku la o Bo Le i ka apana poo o ka moo a me ka pahikaua hoi a kona kaikuaana, a ku ae la iluna, me ka hapai ana ae i kona mau iima, a hoikeike aku la i ka iwi poo, a kahea ae la me ka leo nui, Ua make mai nei ka moo aikanaka ia Bone Le nei!  Pela no kana kahea mau ana a hiki wale i ke komo ana o ke kaa iloko o ka pa o ka Hale Alii.

                                                                                                                                                                                                (Aole i pau.)

Hele ana o "Hokuao."

Rev. J.F. Pogue; Aloha nui oe,

a me ka ohana, a me na mea

no a pau i launa iai ia kaua.

 

            Ua haalele aku makou ia @ ma ka la 3 o Iulai, a ma ka la 19 hiki makou i Arorae, a ma ka la 20 hiki makou i Nokonau, a ma ka la 21 hiki makou i Tamana, a ma ka la 23 hiki makou i Peru, a ma ka la 24 hiki makou i Onotoa, a ma ka la 25 hiki makou i Tabiteuea, a ma ka la 29 hiki makou i Nonouti, a ma ka la 1 o Augate hiki makou i Maiana, a ma ka la 6 hiki makou i Marakei, a ma ka la 9 hiki makou i Apaiang, a ma ka la 14 hiki makou i Butaritari, ua pae oluolu makou ia nei.

            Ua holo ka hana ma Tamana, a me Tabiteuea, a me Nonouti, a me Maiana, a me Marakei, a me Apaiang, a me Butaritari nei.  Ua mau ke kupaa (kanaka) ana o kahi poe hoehanau ma ka pono.  Ua ike maua me ka Elele o ka Papa Hawaii i na hana a pau a na kumu ma ko maua hoike ana ma kela mokupuni. Ua hana no. Ua olioli nui maua me  ka Elele o ka Papa Hawaii, ma ka ike ana i ka noho hoomanawaui ana o na kumu iwaena o ka poe hupo; a me ka pilikia i na mea ai.

            Nolaila, mai manao ino kakou i na kumu a kakou e hoouna nei iwaena o ka poe hupo, ua oi ka pilikia.

            Ke aloha aku nei ko'u ohana ia oukou a pau.  Ua oluolu ka mai o Kanoa wahine.

            E lohe auanei oukou a pau @ na koa o Maikouisia nei, ma o ka Elele ka Papa Hawaii.

            E holo ana ka moku i Mile i keia la.

            Ua oluolu a hauoli pu makou me ka Elele a ka Papa Hawaii, Kokoke elua mahina ko makou hui pu ana.  A e kaawale ana i keia la.

            Aole au e hoike aku i na mea a pau, no ka mea.  Eia mai kau leta ola o ka Elele a ka Papa Hawaii.

            Ke hauoli pu nei makou me na hoahanau, a me na mea no a pau, ua oi aku ka hauoli o keia poe, mamua o ko Hawaii Pae Aina, a'u i ike aku nei.  Ua ohaoha loa keia a olaila he hoopipi a he kipupula.

            Ua oluolu na kumu a pau, a pau loa, a makou i ike mai nei.

            Mai pau i ka luku ia ka poe kipi e ka manawa no ka hookuli, ua hoolei ia aku kahi mau poka maluna ae o lakou ua weliweli lakou.

            Mamua ae o ka manuwa ui kou na wahi wah o lakou e hakaka pu me ka manuwa, aka, i ka hiki ana mai nei, ua kumumu ka oi o na wahi niho.

            Aia mahope aku e hoopau aku au i kuu manao.

            Me oukou kuu aloha, a mau aku, owau iho no o kou pokii.

            J.W. Kanoa.

            Butaritari, Augate 20, 1872.

 

Ke hookokoke mai nei na hana o

Amerika hema i o kakou nei.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E;  Aloha oe:–––

            E oluolu oe a me kou L. H. e hookomo inho i keia wahi puolo ma kahi kaawale o kou waihona, a nau hoi ia e kaana like aku iwaena o na kini o kaua.

            Ma kekahi la o ka malama i kaa hope ae nei, ua ikeia aku kekahi poe paahana o ka hui mahiko o Waihee  nei, e kauo ana i ke kaa pipi i hoopihaia me na pohaku, ua hoomau aku no lakou i ka hana ana a pau ka wa hana, aole i maopopo ia'u ka mea nana i kena ia lakou e hana i keia hana a ka holoholona, a me he mea na na haku no.  O ko lakou lawelawe ana, malalo no ia o ka hookele ana a kekahi kupa Hawaii, kekahi no ia o na luna hana, he kanaka oia i maa loa ma na hana a pau e pili ana i ke ano o ka mahiko, a no kona makaukau loa paha, ua haawiia mai nana e hookele keia hana.  Oiai, he pipi ano hou keia, aole i maa i ka huki ana i ke kaa, o ka pipi eha wawae hoi ka kakou e ike nei i ka huki i ke kaa, eia hoi he poe pipi elua wawae hoi keia.  He ehiku ko lakou nui, elua ma ke kolo o ke kaa, ua hookomoia he laau nui mawaena o ka hao peki o ke kolo, a hookahi kanaka ma kela aoao, hookahi ma keia aoao, a o kekahi poe hoi, ma ha huila lakou e kupopou ai, me he poe kohikohi kupeleleu ana la, he ano hoakaaka i ka poe nana aku, aka, he hoeha mai nae i ka manao o ka poe i piha ka naau i ke aloha kanaka.

            Ma Amerika Hema wale no e loheia mai nei keia ano hana, a ke hookokoke mai nei nae i o kakou nei.  Ke manao nei au aole paha i moeuhane keia poe ehiku mamua ae o ko lakou hoopaa ana i ko lakou mau inoa malalo o na Olelo Aelike, e haawiia mai ana keia hana a ka holoholona na lakou e auamo, he hua a elo keia i ikeia iho maloko o ke kapuluia ana o na Olelo Aelike e @ ana, e hana aku ke kauwa e like me ka hana a ka haku e makemake ai e hana, oia paha ke kauo kaa pohaku ana.  Ea ke ike mai la no oukou e Keo Kaaka ma, a me lakou nei ae ka poe L.M. i piha i ke aloha Lahui, malia o noho hou ae no oukou i ka Ahaolelo i keia kau aku, alaila, e hooholo hou oukou i kanawai e hoopololei ai i ka hana ana i na Olelo Aelike mawaena o na haku a me na kauwa, e hanaia ke ano o ka hana maloko o ka Aelike, ina he mahiai paha, a i ole he kahu pipi, oki ko a pela wale aku, alaila, ke manao nei au e loaa no ka pono kaulike mawaena o na aoao elua, aka, ina e komo hou mai ana na bea ai-kanaka o ka waoakua nui o Sahara, ka poe hoi nana i kumakaia i na makaainana, alaila, me he mea la, e poholo ana no ko kakou aoao, aka, ina oukou e ku iluna mai Hawaii a Kauai, a peku aku i ka lae o ka poe nana oukou i kumakaia i ke kau i hala iho nei, alaila, palekana oe e Hawaii, i ka nana aku i na Olelo Aelike i kakauia e ka lima kapulupulu o ka mea nana ia hana, o ka moonihoawa a e ao, oia maoli no, a na lakou e alakai nei i ke kanawai o na haku a me na kauwa i ka inoino loa.  No ka mea, o ka puu oioi @ no o kona aoao, aka, ina e ola mau ke ano o na Olelo Aelike, alaila, aohe wahi puke aho o ka aoao o ke kauwa, no ka mea, aia i ka wa e kepa ai ua haiia aku iaia e hana oe he oki ko paha a me heokahekahe wai paha ae ke kauwa no ka uku i hooholoia e laua, me ke kuhihewa nae oia iho la kana hana, kakau i kona inoa malalo o ka Aelike.

            A i ka hoomaka ana o ka hana, o ke kuhi aku la no ia o ka luna i o ia nei, a huhu ua kauwa nei, hoololohe a i ole hoole paha, aole e hana, no ke kuhihewa aia iloko o ka Aelike ia mau olelo, eia ka iloko o ka makani kahi i lauwiliia, o ka pupu no ia noho ana i ka hale paahao, a i mai peha auanei lakou nei ae, no ke aha no hoi ka mea o ka nana mua ole ia ana o na Olelo Aelike.  Ke hai aku nei au he poe naaupo ka hapa nui e hana nei malalo o na hana mahiai, a o ka poe naauao hoi, e loaa ana no ia lakou na hana maalahi, aole no hoi o lakou kepa, he hana manawa wale no, nolaila, ooe e ka naauao, e pono oe e imi i ka pono o kou hoa kanaka, ina aole oe e hooko i keia mau olelo alaila, e hoohalikeia ana oe me he kamalii la ka hoowalewale i na pulelehua a me na pua koali, a i ka ike ana iho o na pulelehua i ka pua o ke koali, hookomo iho la oia i kona umiumi iloko, eia ka he lima kanaka ae malalo nana e umii ae a paa kona umiumi, nolaila, ina e oia mau ana ke ano o na palapala hoopaa hana mawaena o na haku a me ua kauwa, alaila, aohe wahi opu malumalu iki no ke kauwa malalo oia mau palapala, ua kuai aku oia i kona pono kiwila i ka la ona e kuai i kona inoa malalo oia mau palapala, a ua lilo oia i kauwa kuapaa, no ka manawa i oleloia, koe wale no kona ukuia mai, aka, o na hana nae ua like no a like me na Negero, kauwa kuapaa o Amerika Hema, iloko o na makahiki i kaa hope ae nei, a ua hoopauia i keia manawa, no ka hookahe koko weliweli ana oia Lahui, aka, he hoopai no ia na ke Akua, no ka hookiekie o ko lakou manao, ma ka hoolilo ana i ka waiwai makamaae ana i hana mai ai e kulike me kona ano, i mea kai a lupeia'i i o ia nei, me he holoholona la, ua paa na ihu i na uwea, me ka hana pu iloko o ka ua a me ka wa ino.

            I kekahi wa ua moe pu no ka Negero me ka lepo, oia no kekahi kumu e hoomailo nei i keia Luhui, ua ike ae la oukou e ka Lahui Hawaii i keia mau manao, nolaila, e hui pu mai kakou me a'u, a e kokua pu mai hoi ma ke koho ana aku i mau L.M. kuokoa no ke kau Ahaolelo e hiki mai ana.  No ka mea, aia wale no ko kakou pono, ma o lakou la, mai puni aku i ka hoomalimali mai a peiheke ma, he holokee, he makee dala wale, aohe malama i ka kakou kauoha, nolaila, e kapae ae ka Lahui Hawaii i ko lakou mau inoa no ka manawa pau ole, alaila, e loaa no na kanawai maikaiia kakou.

            Ke hooki nei au maanei, ina e wala mai ka hiu o kekahi, ua makaukau no ka'u maka peni e inu aku i ka wai lipolipo o ka inika, a e kiia aku no na pu mikelelia, nona ka hoolei ana i na poka pahu, me he paka ua la aohe e hala ana, hele no a kanono i ka lae.

                                                                                                                                                                        N.B. KIAIWAA.

                                                                                                                                   Waiehu Maui, Nov. 10 1872.

 

He Palapala Hoomaikai.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E, Aloha oe:

            O makou o ka Elalesia o Kalihi a me Moanalua, ke mahalo a hoomaikai aku nei makou ia Kivini Kaua, a o na Olelo Hoolaha i hoopukaia ma ke Kuokoa, e hoino ana ia Kivini Kaua, ma ke kapa ana aku, nana ka i wawahi ka pahu bila o ka luakini o Kalihi, a i kakau inoaia hoi e S. Kaaiai, o ka Helu 40, o ka mahina o Sept. makahiki 1871 i hala aku nei, me ke kapa ana he kanaka kolehe, a pegana hoi.

            Nolaila, oia mau olelo a pau i hoolahaia ma ke akea, ke hoihoi mai nei makou ia mau olelo hakuepa, a e hilinaiia hoi maluna ona, he kanaka hoopono, a hana maikai hoi ma ke ano haipule, a e ikeia hoi ma keia palapala e na ano kanaka a pau, a hiki hoi ke paulele ia ma kona inoa.

            A no ka oiaio o keia palapala, ke kau nie makou i ko makou mau inoa.

            Na ka Ekalesia o Kalihi a me Moanalua.

            November 25, 1872.