Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 51, 21 December 1872 — Page 1

Page PDF (1.84 MB)

This text was transcribed by:  Kaitlen
This work is dedicated to:  Vika Cho

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

            HE MOOLELO KAAO

                        NO

ROBIANA LO

KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA.

I anuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii.

Mahele II.

Helu 50.

            A aui aku la ka malamalama kupanaha, a pahola mai la ka malamalama piha o ka mahina maluna o ke kulanakauhale @ a i ka poe holoholo alanui hoi e hele ana i o a ianei, ike iho la no lakou i keia poe e ahu makaki ana ma ke alanui, me he poe la ua inu i na laau hoohiamoe, a o ke alanui no la ka lakou wahi i makemake ai e hiamoi, a nolaila, aole he mea  i hoala aku ia lakou a hiki wale i ke ao ana @ a puka ae la hoi ka la @ kiekie, o mai la kona mau kukuna wela maluna o lakou, a ala mau ae la o Bone Le, a ike aku la ia i kona kaikaina a me na koa e ahu a lala kukui mai ana, a e kuku like mai ana ka poe makaikai a luni lakou, oiai ua holo koke aku la ka lohe a puni ke kulanakauhale, u ua hele huliamahi mai lakou e ike i keia mea kupanaha, nolaila, kulou iho la o Bone Le ilalo no ka hilahila, a kii aku la e @ ia Bo Le, a u holo kiki aku la a komo i ka @, a wehe ae la hoi i ko laua mau kapa i paele i ka lepo, a hoi lao aku la no o Bone Le i ka Hale Alii, me kona mau helejelena i kikohui i ka hilahila, a u like loa oia me he kanaka mai la i hele a "Pepe ka nahele o Upeloa, Nawaliwali i ka ua kakakiaka."

            Eia nae, i ka wa a @ Abe i hele aku ai a komo iloko o ka rumi o Lo Walena, ia wa i pane mai ai oia, O olua no a hala mai nei, hoouna mai la o Bone Le i kekahi koa e ukali mai mahope o oloa, a ua ike mai nei no i ka komo ana mai nei o olua iloko nei, a ua hoi aku la, a o ka hiki mai koe o ka make i o kakou nei, @ o ke kena a ou makua, a ei aku @kane la me no koa. Pane mai hoi o Kanaika Abe, Ina e hiki ka make a Bonele ma imua o kakou, pehea la kou manao? Pau anei kakou i @ make? Pane mai o Lo Walana, Ahoe kakou @ make, ke hooko @ nae oe i ka makemake o Bone Le, a lilo oe i wahine nana, a nononoho ae no hoi i ke aupuni @ olua. A owau hoi, i kaae au nau ma ke ano hale kipa, a @ mau no ko kaua kipa ana a hiki i ka hopena. Pane mai hoi o Kanaika Abe, "Aole no ilaila ka hoa o ka like, E kuupau aku ai o keia kihikihi," no ka mea, ua hoohiki au a make mamuli ou, a ina he hoowahawaha kou ia ʻ u, @ lawe koke oe i kuu ola @, @ kuu make ana i ka pahikaua a kuu kea i makemake ole ai, no ka mea, ua hoohiki au ma ou la, a kanu pu ia @ hanau.

            A no ka ike @, ua pau loa ko Kanaika Abe @ oia i pane aku ai, E ke Aluwahine, ka pohaku i kuia ai o ko ʻ u mau kapuai, mai ka ʻ u @ makaikai a imi makua hoi, a nolaila, ke ike nei au @ ua pau kou manao mamuli o ʻ u, a kanu pu @ mau iwi me ar iwi o ko ʻ u mau kupuna, ma ka aina o Pelekane, kahi @ i @ a no kua ike i koa @ nei, nolaila, ke @ make i @ aole @ ia e hiki @ ua, aka, @ kahi i aha @ me na koa, a @ a, a ma ke @ ko @, a e @ no lakou a holo aku me ka hilahila nui, me ka haalele iho i ka lakou mau mea kaua.

            Ma ua po nei, aole no i mea iki i @ Abe a hiki i ke ao ana, no kona manao nui e ike i na mea a pau i hahaiia mai iaia. A ma ka wa kakahiaka nui, hoala aku la oia i kona hoa hele, a haele aku la laua a puka mawaho o ka pa, a i nana io aku no hoi ka hana, e ahu a lala kukui mai ana, a he mau wahi kanaka kakaikahi ke makaikai ana, aka, ma ke ao loa ana ae, he nui ka poe i hele mai e makaikai no keia mea kupanaha.

            He ekolu po a he ekolu la ko Kanaika Abe noho pu ana me Lo Walen, a i ka eha o ka la, pohala ae la ka mai o ka Moi Wahine, a ono ae laoia i ka io palupalu o na dia opiopio o ke kuahiwi, nolaila, i kauoha ae ai oia i kana kane, i ka i ana aku, E hele oe a olelo aku i na @ a kaua, e pii iuka i ke alualu dia, akahi no noi kuu ono mai la i ke dia. Ae mai la kana kane, a hele aku la e olelo ia Bone Le ma, i ka i ana ʻ aku, E pii ana oukou, i ke kakahiaka o ka la apopo. A lohe o BOne Le ma, kauoha ae la ka Moi i kana kauwa, e hele aku e hai ia kanaika inua o Kanaika Abe, a hahai aku la i na mea a pau a ka Moi i olelo mai ai, a ua lilo no ia he mea maikai i ko Kanaika Abe manao.

            Huli hele aku la o Kanaika Abe ia Lo Walena, a loaa aku la e nanea ana me kona mau kahu hanai, ma ka malu kanu pua ma ka aoao hikina o ka pa, a hahai aku la oia i na mea i olelo ia mai ai iaia, a ua lilo no hoi ia he mea maikai i ko Lo Walena manao, me ka ninau aku nae ia Kanaika Abe, He wahi lio no nae paha kou? Pane mai o Kanaika Abe, He mea nui loa ka lio i na makua o kaua, a ina he makemake kou i lio, e hele ae au i lio nou. Pane mai o Lo Walena, Aole no ka hoi ou wahi lio i keia manawa? Pane aku i Kanaika Abe, He lio no, aole nae i kupono no ka hele ana i kahi loihi. I mai o Lo Walena, O ko ʻ u wahi lio no ia e holo aku ai.

            Mahope iho o ka hala ana o kekahi mau minute, hele aku la o Lo Walena ma ka hale o kekahi kanaka akamai i ka hana hua palapala, a lawe mai la ma na hua ana i makemake ai, a nonoi hou aku la no oia i inika pipili paa loa i ka ili o ke kanaka, a hoi aku la.

            A i ke kokoke ana mai o ka manawa i oleloia, hoala aku la o Lo Walena ia Kanaika Abe, Ei mei moe nei, aia mahea ka lio kahi i ku ai? Puoho ino ae la o Kapaika Abe, a pane ae la, He lio aha keia ou o ka hele ana o keia po okoa? I iho i Lo Walena, Ka i no hoi i lio no ʻ u e pii ai i ke alualu dia na ka makuahine o kakou. Pane ae o Kanaika Abe, O ka manawa la auanei keia e pii ai, me waio no hoi ka hele a ao ae, me he mea la he @ hele okoa wale no kau. A iloko oia manawa, ua ano e loa na huaolelo a Kanaika Abe, a me he mea la, ua ai oia i ka ape a ke keiki o Pelekaae.

            A no ka @ loa o Lo Walena @ i ke kuahiwi, no@ Kanaika Abe, e @ kahi @ lio i ku ai, aka puoho ino ae la oia me ka awe, a holo @ hookapa, hoo@ a hiki mai la kona @ aku la, E hoo@ pono a pau @ , a @ me la @ ole mai.

            A hiki mai la @ lio, @ ae la o Lo Walena a pii ku la a hiki ma kekahi @ pili ana i @ , E @ iki iho oe, @ ne ko ʻ u hemahema, alaila, e hai aku no au i ka haina o kau mau ninau.

            Palamimo aku la kela, a hiki ana ma ka hale o ke kanaka hani holoholona, a nona hoi na holoholona a pau o ia kuahiwi, a nana no hoi na holoholana i ukali hele ai mahope o Lo Walena, i kamailio ia e kakou ma na Helu i hala, a i lawe aihueia mai no e ua wahi @ nei ka mea i lilo ai. A ma keia hiki ana hoi, i lawe mai ai oia i ke kapa @ pea a me ka papale hulu liona, a e huna aku i kou wahi papale ma kanaka hanai hololona la no ka mauna nei.

            Pane hou mai la ua wahi uhana nai, E noho @ oe maanei, a e hele ae hoi au e kuahaua mai i na dia a pau o na kuahiwi ; a i ka akoakoa ana mai o ka pu@a dia imua o kou alo, e kuai aku oe i kekahi mau dia kumuluu kahiko me au @. Ae aku la o Lo Walena, a nulowale aku la no hoi ka leo o kahi uhane aie nui.

            He mau minute pokole mahope iho, hoea mai la ka pu-a dia, a hiki ole hoi ia Lo Walena ke helu aku, no ka nui loa. A i ka pau akoakoa ana mai o na dia, ua kauoha koke ae o Lo Walena i kahi ahane, e hookaawale ae i elua dia kumulau, a hookaawale ae ia no hoi kela. A o kahi nae a lo Walena a noho ana, ua kokoke aku no ia i ke alanui Helu I ; a o Bone Le ma hoi, aia no laua iloko o ka ululaau, na oawa a me na mauna kahi i hoaa hele ai, aole laua i ike hookahi dia, a hoi mai la me ka nele, ma ke alanui Helu I.

            Aia nae a kokoke mai laua ma kahi a Lo Walena e noho ana, ike mai la laua i ka pu-a dia e hoomaona ana, pane aku o Bone Le ia Bo-Le, Aia ke kanaka hanai holoholona la o ka mauna nei e aho e hele aku oe e ninau i ke kumukuai o ke dia, a e kuai aku no kaua, i loaa ʻ i ona dia na kaua e hoi aku ai. A mai la no o Bo-Le, a hele aku la imua o Lo Walena, a ninau aku la, Nau no nae paha keia pu-a dia? Hoole mai la o Lo Walena, Aole na ʻ u, aka, na kuu haku no, a he malama wale iho no ka ʻ u, a elu wale no dia i haawiia mai na ʻ u, a oia no keia mau dia e ku ae nei la. Huli ae la hoi o Bone Le a nana, he mau dia kumulau kahiko loa, ua hele a kui lena, a he uaua paha ka io o keia mau dia? Pane mai la o Lo Walena me ka leo ano haalulu, O ka ʻ u i-a no ia e ai nei, aole nae he pau ana o ko ʻ u mau niho i ka helelei. inau hou mai la o BOne Le, Heaha ke kumukuai @ lilo mai ai kau mau dia ia maua? Aole au e kuai aku ia olua i ke dia, ke ae mai nae olua, e kakou aku au i mau hua palapala ma na kikala o olua, i hoailona hoi no ko ʻ u makana wale ana aku ia olua i @ dia ; a i luki hou mai olua mau hoailona, a e haawai wale aku no au i ke dia e like me ka olua makemake.

            A no keia mau olelo a Lo Walena, huli ae la o Bo-Le, a ninau ae la ia Bone Le, Pehea la kou mau manao i na olelo a ka @ hanai dia? Pane mai o Bone Le, He mau olelo maikai no kana, a he @ no la kaua ke ae aku.

            Ia manawa, wehe ae la laua i na lole wawae, a @ aku la i na kikala imua @ Lo Walena, a o ka manawa no ia i kuai iho ai o Lo Walena i na hua palapala. me ka inika pipili @ loa i ka ili o ke kanaka, a penei @ i @ia ai, O keia Bone Le, @ no ia na Lo Walena a hiki i kona la e make @ ne hoi na hua @ i @ ma @ kikala o Bo- Le.

            A pau ka Lo Walena mau hana, kahikuhi ae la kona mau lima, me ka @ pa aku, E kiiolua i @ mau dia @ hoi aku la i kai.

He leo @ ka ʻ u @ lohe!

E ke Kuokoa ; Aloha oe :

            O keia leo @pono, mai ka waha mai no hoi ia o kekahi Lunakahiko o ka aoao Moremona, ia ʻ a e heluhelu ana i ka manao o ka Lau Olivia, i unuhiia e ka nupepa Au Oka, o ka Poaha, Dekemaba 5, 1872.

            A pau kuu heluhelu ana, pane mai la kela me ka leo haahaa, Ua hoapono au i ka manao o ka Luu Olivia, aole au i hoahewa ma kana hoopuka manao ana. He kumuuao keia i ka poe nana e alakai pono ole nei i ka inoa o ka ekalesiu, ma ka lakou mau hana e hana nei, a he mau manao no hoi i ku ole i ka hoino. Aka, o ka ekalesia a ʻ u e hilinai nei, ua pololei no ia, a o ke kanaka wale no ka mea i pono ole ai a me keia hoohuli ano e ana. AAole no hoi makou i kuhikuhiia mai e na alakai o makou, penei makou e hana ai, a i mai ana hoi-e, "Ina oukou e hoola aku i na wai, me ke kau lima pu, he pono no ia oukou e wehwehe mua ma ua hihia o ka mea mai, ina no ka hoohiki a kumupaa paha, a no Pele, Hiiaka, Kihawahine, Kamohoalii, a pela, aku." A ole loa makou i kauohaia mai pela, aole no hoi ma ka nana ana i na kaha a me na ouli ma ka lima o ka mea mai, aole loa no pela. Aole no hoi i kauohaia mai makou, e hoohuli mai na kanaka, a i huli ole mai, he pono no ia oukou e hooiloilo aku, no ka make, no ka mai ahulau, no ke ahi mai ka lani mai, a no na kai mimiki, aole loa pela ; a ua lilo ka inoa o ka ekalesia i mea ua @ ia, no ka @ ole o na hana ana a ka poe nana e lawelawe nei na oihana i haawiia mai na makou e lawelawe.

            O keia ae la kekahi mau manao o ua Lunakahiko la o ka hoomana Moremona a ʻ u o lohe ai, a huli ae la ka maua kamailio ana ma na wahi a lakou e noho nei, e like no me na mea a ka Lau Oliva i hoopuka ai. I aku nae au, Heaha no la hoi ko oukou mea i noho paa ole ai i Lanai Pane mai kela, Ka i no hoi no ka lilo ana o ka aina i ka haole. Pane hou aku au, Ka i no hoi o na haole alakai no hoi ia o oukou? Hooia mai la hoi i ka haole, heaha la mea i @ ole ai ia oukou e noho @ o ka @. Pane mai kela, Lilo hou aku la hoi ua aina la ia hai. A auwe aku la au, Auwe! Heaha aku la no hoi ka mea o ka lilo ana ia hai, aole no hoi he waiho iho na ka ekalesia e malama ; haawiia aku la ia @, nana ole ia iho la oukou a me ka pono o ka eakleaia? I mai kela, Heaha hoi? I aku no hoi au, Ma keia mea i maopopo ai ia ʻ u, he ekalesia huli waiwai ko oukou, no na poo a me na alakai o oukou, oia ko oukou mea i houluuluia ai i poe paahana, i ui ole ai na lilo, a no lakou la na loaa a pau. Pane mai nae kela ia ʻ u, He oiaio no ia. Pane hou aku au, Pela no paha aunanei keia wahi a oukou e aohe mai nei, ina no e ike ana na alakai o oukou i ko lakou la pomikai, e lilo hou aku ana no ka aina ia @ kauliilii hou ana no ka ekalesia. Hooiaio mai @ kela, He oiaio kau e pane o ia nei, ua ike no au, o ko ʻ u mau wahi loi hoi i haawiia mai ai e ua alakai la no o makou, a i ka hiki ana mai o ka poe hou, @ mai @ me ia a lilo aku la, a pelu aku, a @ loa, nolaila keia "hookaawale ke kule i ka hohonu," a e pono ole aku ana no mahope.

            O keia ae la kekahi mau kamakamailio a maua, a oia nei @ hoi @ kokoolua i kamakamailio mua ai @, @ mahina i hala ae nei. Ia ʻ u i pane aku ai penei, Ua manao au, he @ e ka ahane @ e kokua nei i ka @ hoomana o @, aole o ka @ ponoi @ koue hana nei me ke kau lima ana ; a i kuu ike ana, aole no i hanaia mamuli o ka manaoio ma o lehova la ke Akua oiaio a me kona Uhane Hemolele ponoi, a hanaia mamuli o na uhane, aole hoi mamuli o ka oiaio o ha ekalesia a oukou e painuu nei. O ka iohana hoola a nei ia a oukou mailoko mai o ka Baibala, i ninaninau ai kekahi o oukou i kuu kaikuahine, Ua hoohiki oe he holoku silika, a ua hoahiki oe he @. Aole anei pela? wahi a ka mea e ninau ana. Pane mai la ka mai. Ae, pela no. Eia hou ; ua hoohiki oe he ahaaina moa, he mala kalo. He ae wale no ka ka mai. Ninau hou ka mea ninau, A pehea, ua hooko anei oe i keia mau mea au i hoohiki ai? Pane mai ka mai, Aole hoi. A pela no e ninaninau mau ai, a piha ae ana ka hiku hookahi, a pela aku ana a piha pono na hiku hoohiki ehiku ; a nonoi aku la i ka lima e haawi mai e nana. A i ka nana ana ma ka lima akua, a liuliu, hai aku la, Eia la he mea, a he mea ma ka aoao o ko makuakane ; a pela no hoi ma ka lima hema, he mea a he mea ma ka aoao o ko makuahine.

            Ea, aole anei ma keia mea i maopopo ai ia ʻ u, he uhane e ka mea nana e kokua nei i ua aoao la o oukou? Pane mai la kuu hoa kamakamailio , Na ke kanaka wale iho no ia mau hana, aole na na alakai mai o makou. Pane hou aku au, Aole no malaila wale kekahi mea i maopopo ai ia ʻ u, aia no ma o kekahi la o oukou e hana nei i ua oihana hoola la, iloko o na la loihi i hala aku nei, he wahine hoi i mare ole ia ma kona aoao, a e @ ana no i ua oihana la, a ua ola no na mai ma kana hana--a pehea, o ka uhane Hemolele ponoi anei o ke Akua ka mea nana e kokua kana hana? Ke hoole aku nei au ia oe, Aole, he uhane e no. Pane mai kuu hoa ia ʻ u, Malaila io no ka pono ole o ka kanaka mau hana.

            O ka pau ana keia o na mea i kamailio ia e maua, a o ka kela aoao wale no koe, o ka nukunuku mai. Aloha no.

                        W. D. N. Kamakamailio.

            Honolulu, Dek. 9, 1872.

Kapae ae ma kulakula ka L. M. o Hanalei a me Anahola.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:--

            O makou o na inoa he 195 o na makaainana o Hanalei a me Anahela, ke kapae ae nei makou ma kulakula i ka L. M. o keia mau apana, aole e koho iaia i waea telegalapa no ke Kau Ahaolelo o ka makahiki 1874, no ka mea, aia maluna ona ka @ i na auhau koikoi o na makainana i keia kau Ahaolelo o ka makahiki 1872.

            Alua. He kanaka @ mau, moni ka haae i ka walu mokaekae o ka huhu.

            Akolu. He kanaka hoe ole makai loa, he pilipili aina i kahi o na @.

            Aha. He kakou palua, a pakola, a na aukau ma ka Bake Helu Auhau.

            O keia mau kumu ka makou i hikii ai ma ka apua o @ makahiki 1874. "E aihi ka hele i ka uka o Puna."

                        Ne na Makaaianana o H. @ A.

            Hanalei & Anahola, Nov. 1872.

            Ke pii ae nei ke wai o ka muliwai o Po, ma @. me Italia, a ke halana ae la ka wai. Ke noholo nei na phana. O ka poe hiki ole ke holo, ke noho pololoi la ma kaukou hale a me na laalaau, kahi a lakou i @ wale aku ai no wahi e @. O ke kaona keia o Reggio, he 14 mile ka @ mai @  he mea la e @ loa aku ana kona ikea malalo aka o ka wai @. A o ka wai halana o ka @, aohe no ia i manaoia @ emi @. He mau @ o na @ e hana nei i mau @ ole @ ai ka wai. O ka @ o ka @ ma ka, @ aia @ aku o ka @ hiki @

NU HOU O NA AINAE.

KU MAI KA MOKUAHI DAKOTA.

NA NU HOU ANO NUI!

            Mu ke ku ana mai nei o ka maokuahi huila aoao o Uwepa, ke Dakota, ma ke ahiahi mahina konane o ka la 15 iho nei, iloko o n la 9 mai Kapalakiko mai, ua loaa mai ia makou na nu hou aho nui malalo iho ;

NO AMERIKA.

            Ma ka la 29 o Novemapa, @ 6 me 30 minute o ke ahiahi make iho la o Horace Greeley, kela Lunahooponopono o ka nupepa Taribiune o Nu loka, ma Pleosantiville, okana aina o Wetchester, i ke kanaono kumamakahi o kona mau makahiki. He nui na kumu o kona make, a ua hele a piha kana nupepa no ia mea. O kekahi o ia mau kumu, oia no kona haule ino ana i keia kau holo @ Peresidena ona iho nei no Amerika Huipuia. Ua make mae oia me ka manao maikai a me ka maluhia. I ka waiholi ana o kona kino make iloko o kekahi hale hui no ka makaikaiia, me he mea la, ua 50,000 ka nui o ka kino wailua. A i ka la  o kona hoolewaia ana, ua hele aku ka Peresidena, na Hope Peresidena, ke Kissina o Nu loka, kekahi mau Luna Ahaolelo Senate a me kekahi Kuhina nui o ke aupuni a me 100,000 poe i komo i ka huakai a makaikai wale mai. Ua waiho iho oia i kana mau kaikamahine no na $ 100,000. Ua oleloia, ua waiho iho no oia i kona moolelo mahope nei me ka @. Ma ka Rev. Henere Wada Bita (Beecher) olelo ponoi, ua oia penei, "Aka, i keia la, mawaena o na moana nui elua, aole loa hookahi kanaka i koe i ike ole i na hooikaika ana a Horace Greeley." Nolaila, wahi a kekahi olelo, o kona make ana, he ahulau ia ao kela aina aui palahalaha. Aole he hoohanohano ana i kekahi kanaka o ia ano i ikeia e like me keia iho nei, koe wale no paha ka make ana o Aberahama Linekona, kela wehe hoopau pilikia o ka poe paele i powaia ʻ i.

            Ma ka la @ o Dekemapa, ua waihoiaiai mai ka haiolelo a ka Peresidena. He loihi kana haiolelo a no na mea pili koloko ka hapa @. Mawaena o na mea pili kuwaho, ua mahalo oia no na hana a ka Aha Hookolokolo Kiekie ma Geneva ma ka haawi ana mai i na koina i koi poho ia aku ai @ o ka noonoo a @ pono ana a na Komiaina. He hana @ ia o ka noonoo o na poo i hooholo ai me ke kahe ole o ke koko, a i ike ole ia hoi ma @ moolelo o ke @ nei mamua aku i keia. Ke mahalo pu aku nei no hoi no @ au o @ palena aina o Sana @ a ka Emepera o Geremania i hooholo mai ai ma ko lakou aoao. Ke palai pu nei hoi oia no ka @ hooholo @ mawaena o kaleponi a me na panalaau ma ka Hema aku nei o kakou, e haawiia ma kokua kupono no keia laina i hiki ai ke @ ku hooholo ana i na eke @ a me ma waiwai. Ma ka M. H. 1875, ua kauoha mai oia e @ ka Abaolelo no ka helu hou ana i na kanaka o kela aupuni ma ka makahiki i oleloia ae la, no ka mea, a ka @ kanaka @ akaka ana @ ka M. H. 1875, be kia hoomano @ia no ka noho aupuni @ ana o Amerika Hui. He @ loa kaua haiolelo, aka aole peha ia lilo o mea makemakeia e kakou @ Hawaii @.

            O ka nui o ua eka @ o @ o @ i pau ai i ke @, na hiki aku i ke 75, a o ke poho o ua @ ma @ hiki aka i @ 848,@. O ka nui o @ pau i ke ahi, he 10,@, @ piha wale ia @ nae lakou @ O kahi mea aloha nae @ ma keia.