Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 44, 31 October 1874 — Page 2

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Kamaka Meringolo
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

MA KE KAUOHA.

 

Ike Alii ma Halealii Iolani.

 

      Ma ka Poalua, la 27 iho nei, ma ka hora 11 o kakahiaka, ua haawi ae ke Alii ka Moi i anaina ike alii maloko o Halealii Iolani, ia His ex H. A. Pierce ko Amerika Huipuia Kuhina noho ma ke Alo Alii o Hawaii nei, no ka hoikeike ana mai ia James Scott, Esq., ko Amerika Huipuia Kanikela hou–malaila pu no hoi o Mr. Mattoon, ke Kanikela i pau, e ike aku i ka Moi no kona haalele iho ia Hawaii nei.

      Ua ukaliia ka Moi ma keia ike alii ana, e His ex. W. L. Green, Kuhina o ko na aina e no ka manawa, His Ex. Jno. O. Dominis, ke Kiaaina o Oahu, a me Col. W. L. Moehonua, ko ka Moi Puuku.

 

      I IKE auanei na mea a pau ma keia, i keia la, ua hoike mai nei ka Mea i Mahaloia JAMES SCOTT i kona palapala hookohu, i keia Keena Oihana, mai ka Mea Kiekie mai, Ulyses S. Kalani, Peresidena o Amerika Huipuia, nolaila, ua ike aku ka Moi ia James Scott, a mamuli o ka ka Moi kauoha, e hilinaiia kana mau hana pili aupuni a pau ma ke ano Kanikela no Amerika Huipuia no Honolulu, a e mahaloia aku hoi e na mana aupuni a pau o Kona aupuni.

      Haawiia malalo o ko'u lima, me ke Sila o ke Aupuni Hawaii ma ke Keena o ko na Aina e, i keia la 22 o Okatoba A. D. 1874. [L. S.]                                                                                                                                    W. L. GREEN,

      674                                                                                                                   Kuhina o ko na aina e no ka manawa.

 

      OIAI, o ka Poakahi la Umikumamaono o Novemaba e hiki mai ana, oia no ka la hanau o ke Alii ka Moi a o ka makamua hoi o na la hoomanao mahope iho o Kona Noho ana ma ke Kalaunu, nolaila, ke kauohaia aku nei, e hookaawaleia ia la, i la Hoalohaloha akea i ke AKUA MANA LOA, no na pomaikai i haawiia mai i keia Lahui i ka makahiki i hala, a i la Haipule i mea e oluolu mai ai Oia e hooholomua a e kiai i ka Moi, oiai Kona wa e kaawale aku ai mai keia aupuni. Ke konoia aku nei na Ekalesia a me na Kahu o na aoao hoomana a pau, e malama ae i anaina haipule no keia mea, i ka wa mamua iho o ke awakea o ia la.

      E paniia na Hale Oihana Aupuni a pau ma ia la a puni ka aina.                                                         W. L. GREEN,

                                                                                                                                                              Kuhina Kalaiaina.

      Keena Kalaiaina, Honolulu, Oct 21, 1874.                                                                                                            673

 

MA ka la 14 o Okatoba A. D. 1874, ua hookohuia aku o CAH@LES N SPENCER, i Agena no ka Oihana Kakau Kope, e lawe mai a e hooiaio i na palapala, no ka Apana o Waiohinu, Kau Hawaii.                           THOS. BROWN,

      Aponoia e                                                                                                                                      Luna Kakau Kope.

       W L Green.                                                                                                                                                          673

 

UA LOAA mai i ke Kuhina o ko na Aina e, (no ka manawa) mai a Baron Von Mueller mai, ma o Mr. Oakley mai, ko ka Moi Kanikela ma Melebona, he puolo anoano kanu, nona ka inoa Eucalipicata, o na ano like ole he umi, a ua makaukau oia e mahelehele aku i ka poe e makemake ana e kanu me ka malama loa i ka hooulu ana.

                                                                                                                                                                    W L GREEN,

                                                                                                                           Kuhina o ko na Aina e (no ka manawa).

      Okatoba 20, 1874.                                                                                                                                                 673

 

HOOLAHA–O ka poe e makemake ana i na keiki e aoia ma na hana ike, me ka hoopaa palapala, e loaa no ia lakou ma ke noi ana i ka Papa Hoonaauao, ka mea mana maluna o ke KULA HANA LIMA A HOOPOLOLEI O KEONEULA, KAPALAMA, na keiki mai ka umikumamalua makahiki a pii aku, kupono no ia hana.

                                                                                                                                                          CHAS. R BISHOP,

                                                                                                                                     Peresidena o ka Papa Hoonaauao.

      Keena Hana, Oct. 9, 1874.                                                                                                                                    672

 

HOOLAHA–I keia la, ua hookouia aku o Mr. Jno. H. Brown, i Agena no ka Papa Ola, no ke kulanakauhale o Honolulu, e hooko i na rula hooponopono no ka malama ana i ke ola o ka lehulehu, e like me ka hookaawale ana o ke Kanawai.                                                                                                                                                     W L GREEN,

                                                                                                                                                 Peresidena o ka Papa Ola.

      Keena Kalaiaina, Oct 13, 1874.                                                                                                                             672

 

      MAMULI o ka mana i waihoia mai ia'u e ke Kumukanawai a me na kanawai o keia aupuni, a no ka manao ana e hoomahuahuaia ka pono:

      Nolaila, ke kauohaia aku nei, o ke Kau Hookolokolo Kaapuni mau o ka Apana Hookolokolo Ekolu, e malamaia ana ma Waimea, Hawaii, i ka Poalua, Novemaba 3, 1874, ke hoopaneeia aku nei a ka Poakolu, la 18 o Novemaba, 1874, ma ka hora 10 A. M.

I hoike no keia, ke kakau nei au i ko'u inoa, a hoopili iho i ke Sila o ka Aha Kiekie, ma Honolulu, i keia la 12 o Okatoba, A. D. 1874.

{L. S.}                                                                                                                                             ELISHA H ALLEN,

                                                                                                                     Lunakanawai Kiekie o ko Hawaii Pae Aina.

 

UA HOOKOHUIA ka poe malalo iho i mau Luna Auhau no na Apana Ohi Auhau o na mokupuni lehulehu i kulike ai me ke Kanawai Kivila:

HAWAII–Hilo. . . . . . . . . . . . .G. W. A. Hapai

                 Hamakua. . . . . . . . .C. Williams

                 North Kohala. . . . . .J. K. Akina

                 South Kohala. . . . . .R. P. Kuikahi

                 North Kona. . . . . . .D. H. Nahinu

                 South Kona. . . . . . .H. Cooper

                 Kau. . . . . . . . . . . . .W. T. Martin

                 Puna. . . . . . . . . . . . .T. E. Elderts

MAUI–Lahaina. . . . . . . . . . . . .L. Ahoio

             Wailuku. . . . . . . . . . . .H. Kuihelani

             Makawao. . . . . . . . . . .C. K. Kapule

             Hana. . . . . . . . . . . . . . .M. P. Peenahele

MOLOKAI & LANAI. . . . . . .S. Kupihea

OAHU–Honolulu. . . . . . . . . . .George H. Luce

              Ewa & Waianae. . . . . .J. Naone

              Waialua. . . . . . . . . . . . .J. Armara

              Koolauloa. . . . . . . . . . .Paukiolani

              Koolaupoko. . . . . . . . .Wm. C. Lane

KAUAI–Hanalei. . . . . . . . . . . . .A. S. Wilcox

                Anahola. . . . . . . . . . . .S. Kalu

                Lihue. . . . . . . . . . . . . .S. N. Wilcox

                Koloa. . . . . . . . . . . . . .Puhiula

                Waimea. . . . . . . . . . . .J. H. Kapuniai

NIIHAU. . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kahu Kanoa

                                                                                                                                                         P. NAHAOLELUA,

                                                                                                                                                                 Kuhina Waiwai.

      Keena Waiwai, Aug 25, 1874                                                                                                                               665

 

      Ua oluolu i ke Lii ka Moi, ka hookohu ana aku ia Ka Mea Kiekie ke Kuhina Kalaiaina, ka Mea Hanohano S. G. Wilder a me ka Mea Hanohano J. U. Kawainui, i mau Komisina Kuikawa, e ohi, lawe mai, a e hoouna aku i na mea hoikeike hana akamai, hana lima a me na mea ulu o ka lepo o ke Aupuni Hawaii, i kupono no ka Hoikeike Lahui, e malama ana ma Piladelapia, Amerika Huipuia, i ka puni ana o ke Keneturia iloko o ka makahiki 1876.                   663

 

Ka Nupepa Kuokoa

–ME–

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday,$2 a year.

 

HONOLULU, OKATOBA 31, 1874.

 

      UA maikai loa ke ola o ke Alii ka Moi a me na 'Lii malalo Ona; ua akoakoa mai lakou a pau e ia iloko nei o ke kulanakauhale alii kahi e hooluana nei.

 

      UA LOHE mai makou, ma keia kakahiaka nui e hoi mai ai ke Keiki Alii Leleiohoku, (ke awakea nae hoi o Kilauea ke ku mai,) mai kana huakai ike makaainana mai, me ka waiho ana i kekahi hapa o ka papa hoonohonoho o kana huakai hele, oia hoi o Maui a me Molokai.

 

      MA KEIA LA, e pau ai ko ka Mea Kiekie P. Nahaolehua noho Kuhina Waiwai ana, no ka mea, ua waiho aku oia i kona palapala hookohu no ka nawaliwali. E hoi ana oia ma ka malu Ulu o Lele e noho ai i ka hopena o kona mau la, kahi hiki i kona ola kino ke hooluoluia. Aka, iaia e waiho iho ai i ka oihana nui, ua hoomakaukau e ka Ahaolelo e uku hoomau iaia ma ka umikumamalima haneri dala o ka makahiki, no kona noho loihi ana malalo o ka oihana aupuni me ka hoopono, oiai kona wa e noho Kiaaina ana no Maui.

 

      AOLE PAHA e po keia la, a i ole ia, aole paha e napoo ka la o ka Poakahi, alaila, e lohe kakou i ka Aha Kuhina hou o ke Alii ka Moi. No ko makou hilinai maluna o Kona naauao a me ke akamai, nolaila, ke lana nei ko makou manao, e hoolawa ana. Oia i ka makemake o ka lahui ma keia hoopiha hou ana, i Aha Kuhina Kumukanawai. Mailoko mai o na makaainana waihooluu like ole, e hiki ai iaia ke @ ponoi nona. A oiai, a kaawale aku @ loa Kona imi ana, a @ alakai kupono o ke Aupuni, alaila @ iho.

 

EIA HE HOOPAAPAA mawaena o na kanaka waiwai a me ka poe ilihune no ka noho oihana aupuni ana. Manao ka poe waiwai, o lakou ka poe kupono ke loaa na oihana aupuni a me na oihana hanohano, a o na kanaka ilihune, he hana ka lakou malalo mai o ka poe waiwai, oiai o ka poe ilihune, ina lakou e komo ma ka oihana Lunamakaainana, kuai wali ia i kona pono koho no ke kipeia mai. A ma ia ano, e hiki ole ai i ka poe waiwai ke kipeia. Ua ikeia no paha ma na aina a pau, ua hana io no kekahi poe pela, aka, aole hoi anei e nana ana ka poe waiwai ma kekeahi ano e ae e hoomahuahua i kona waiwai ke hiki oia ma kahi e hiki ai i kona mana ke pahola'ku? Pela io no. No ka noonoo ana i ka pono ke ke loaa i ka poe waiwai wale no na oihana, ua kuhihewa paha keia au, a o ka poe waiwai, aole o lakou wale ke loaa ka oihana. Penei paha e ninau iho ai, aole anei e hiki i ka poe waiwai ma ke komo ana i kekahi oihana kiekie, kau kanawai paha, ke kipe 'ku no ka hooholo ana i kekahi kanawai e hooi loa ae ai i kona waiwai ? Aole paha i ikeia maanei, aka ma na wahi e ae, ua ikeia pela ka hana ana a kekahi poe waiwai. Nolaila, ua hiki ia kakou ke ike, aole wale o na kanaka waiwai ke noho oihana, aka, o ka poe ilihune hoopono a piha i ka naauao kekahi, nona ke ano maikai ma ka malama ana i ka pono o ka poe ia nana i hookiekie aku.

 

      KE KU NEI na Pae Aina Hawaii ma ka Pakipika Akau, ma ke ano he aupuni kuokoa maluna o ke kahua he Kumukanawai. Ke noho nei i kela a me keia alua makahiki he Ahaolelo Kaukanawai. Ke hooholoia nei na kanawai hoomalu a me na kanawai hooponopono i kukuluia maluna o ke kahua he Kumukanawai.

      Ke aponoia na kanawai a ka Ahaolelo i hoolala ai e ka Moi, alaila, ua lilo ia i mea paa, a o ka hana a kela a me keia makaainana maluna iho o ka lepo o Hawaii nei, oia no ka mahalo a me ka hoopale aku i na haihai ana ia mau mea paa i aponoia. Ua pili keia i na mea hanohano a me na mea haahaa, i ka waiwai a i ka ilihune. Aka, ia makou i ike ai i na luna aupuni inu rama ona, hana lapuwale, ua konoia mai makou ma ko makou ano he mea ao, e kau leo aku ia lakou, e hooki a e mahalo i na kanawai o ka aina. He mau kanawai ko kakou no ka inu ona, ka moekolohe, ka pili waiwai a me ua mea ano like, aka, eia ka ninau, ke malama nei anei ka hapa nui o ka lahui ia mau kanawai. Aole paha e hiki ia makou ke hoole aku, aka, o ka makou mea nae i ike i kekahi mau luna aupuni, ua haihai maoli no i keia mau kanawai me ke ano haakei a hookano kanaka hanohano. He mea pono ole keia i ko makou manao, a pela no paha kekahi poe malama kanawai e ae e noho mai nei. Aole i kupono i ka luna aupuni ke inu ona, a haihai kanawai e ae paha, no ka mea, aole oia i hoonohoia aku i mea malama kanawai ole, aka, i mea mahalo a hooko aku i ke kanawai. Aole no hoi i kauia na kanawai hoomalu no ka poe oihana aupuni ole wale no, a pakele ae ka poe luna aupuni no ka lakou mau hana pono ole.

      He kumu alakai ino keia, ka hoomahui ana o ka poe hooko kanawai ma na hana haihai kanawai, a he mea hoi ia e alako aku ai i ka poe mawaho e lalau pu aku ma ia "lapa manu ole."

      Ina he makemake kakou i aupuni kuokoa, a i aupuni holomua, alaila, e mahalo aku kakou i ko kakou mau kanawai ponoi, aole ka haihai wale me ka hehi ana me he hua palapala make la. Nolaila, o ka "Lohe ke ole, a o ke kuli ka make."

 

      NA HAWAII OPIO E PUE ANA I KA IKE.–Eia malalo iho nei ka papa inoa pololei o na opio Hawaii ili keokeo e imi hele la i ka naauao ma kahi mamao loa mai Hawaii aku nei: H. M Wini opio o Honolulu, aia i ke kulanui o Amherst, papa 1874; Wm. Bond o Kohala, papa akahi o ke kulanui o Yale; H. M. Black o Honolulu, aia i ke kula koa o Oakland, Calefornia; O. T. Shipman o Hilo, aia i ke kulanui o Amherst; W. F. Damon o Honolulu, aia i ke kulanui o Barnard, Minesota; Beni Bond o Kohala, aia i ke kula o Exeter, N. H.; Bruce Cartwright o Honolulu, aia i ke kulanui o Veremoneta; Alexander Cartwright o Honolulu, aia i ke kula o Benecia, Calefornia; W. F. Hillebrand o Honolulu, aia i ke kulanui o Heidelberg, Geremania; Clarence Cooke o Honolulu, aia i ke kulanui o Oberlin, Ohio; A. F. Cooke o Honolulu, aia i Ann Arbor Mikigana; E. Fletcher Bihope o Lahainaluna, aia i ke kulanui o Amherst; William Foster o Honolulu, aia i ke kula kanawai o Iale; A. L. Kamika o Honolulu, aia i ke kulanui o Peniselavenia; F. Austin o Onomea, aia i ke kula kiekie o Kapalakiko; W. F. Pogue o Honolulu, aia i ke kula o Marietta, Ohio; James a me John Campbell o Honolulu, aia i ke kula kiekie o Kapalakiko; S. C. Aneru o Makawao, aia i ke kula o Mikigana; Freddie Allen o Honolulu, aia i Geremania; Along Afong o Honolulu, aia i ke kula o Hatafota; Lui McGraw o Honolulu, aia i ke kula kauka o Parisa; Henry McGrew o Honolulu, aia i Santa Clara, Kaleponi; Iakoba Brown o Honolulu, aia i ke kula o ka poe akamai loa ma Bosetona; Jared Kamika o Kauai, aia i ke kula kauka o Nu Ioka; Aubray Robinson, a me George Frances, a me Charles Gay o Niihau, aia i Bosetona.

 

Nu Hou Kuloko.

 

      Ke hoi mai nei ka hooilo o kakou, no ka mea, o kona manawa mai keia e hele aku nei.

 

      Ke paipaiia aku nei ka poe a pau e noho aie ana i ka nupepa Kuokoa, e hookaa koke mai iloko o keia mau malama elua i koe o ka makahiki.

 

      HUIKALAIA.–Ua huikala ka Moi i ka hoopai o ka make maluna o ke kanaka hoolala kipi Kepilino Kahoalu, a e hoopaa ia'na oia he mau makahiki paha.

 

      E ku mai ana ma Honolulu nei kekahi moku kuna haole me na waiwai no keia awa, a e kuaiia aku ana oia i ka mea dala, i ka wa e hiki mai ai. Na Walakahauki ka waiwai oluna. Ua ku io mai i ka Poakolu iho nei.

 

      Ma ka po Sabati aku nei i hala, ua haiolelo o J. T. Walakahauki makua maluna o ka awai o ka luakini o Kawaiahao, no na mea ana i ike ai i ka huli nui ana o na kanaka ma Sekotia a me kekahi mau mea e ae.

 

      POULI O KA MAHINA.–O ka pouli ana o ka mahina i ka po Poaono aku nei i hala, oia no kekahi no na nanaina maikai loa i ikeia maanei. Ua kalae ka laui, aka, he wahi omamalu ao no nae i ka wa e pouli ana, he mau ao kalelewa wale no lakou, a i alai wale ae no he mau sekona helu.

 

      BUKE MELE HOU.–Eia ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii na buke mele hou ili nani, no laua na inoa, "Hae Hoonani" a me "Leo Hoomana." Ma ke ku ana mai nei o ka mokuahi i loaa mai ai kekahi o keia mau buke mele maikai, e kipa mai a e kaana no oukou iho.

 

      Ua ike iho makou, i ka hoomaemae ia o kekahi poe pa i ike ole ia mamua, mamuli o ka manao io hana o ka Papa Ola ma o ko lakou agena la. Ke makemake nei makou, e hoomauia ka malama maemae ana o ka poe a pau o keia kulanakauhale, i ole ai e loaa pinepine i na mea e nawaliwali ai keia ola kino ana.

 

      MAI KE KAHUA KOHOLA MAI.–Ma ka Poalua iho nei i ku mai ai ka moku okohola mua mai Arita mai, oia o Jireh Perry, Kapena Owen, me 1,550 pahu aila, 16,000 paona iwi a me 5,000 paona niho uwalo. O ka hooihoiho mai koe o na moku okohola, a ia wa, e hakinua mai ai na kanaka o ua lai poo la nei.

 

      KIA HOOMANA NO KAPENA KUKA.–Ke hoomakaukauia nei e kekahi haole Kikane, he kia hoomanao no kela Kapena Kuke i make ai ma Kaawaloa. E kapiliia ana ke kia hoomanao me ka pohaku hahau e like me ko ka hale aupuni, a e kukuluia ana ma Kaawaloa. He kia hoomanao huinaha a he iwakaluakumamaha ana paha kapuai ke kiekie. Ua lohe mai makou e holo ana ka moku kaua Scout i Hawaii i keia hebedoma ae, a ia wa paha e laweia aku ai na hoolala ana o ia kia hoomanao.

 

      HAWAII ME CANADA.– Ua lohe mai makou i ka malama o Iulai i hala, ua hoouna ia kekahi mau paona huluhipa i Canada ma Kapalakiko aku me ka manao e hoao ia makeke, malia paha he ano pomaikai iki ae malaila. O ka lono mailaila mai, ua hoike mai ia i ka pomaikai no ka mea nana i hoouna aku, oiai, ua oi ae ia mai na haawina mai a pau no na huluhipa. He mea maopopo, ua hamama no kakou, a e loaa ana hoi he makeke hou no ko kakou mau mea ulu, a na ko kakou poe kalepa aku ka noonoo i na mea e hana ai, no ko lakou mau pomaikai.

 

      MAI ENDABARE MAI.– Mai keia mokupuni hana lepo manu mai, i loheia mai ai maluna o C. M. Ward, ka lawe aihueia ana o kekahi lana halihali ukana ma ka la 3 o Augate. I ka wa i ikeia ai ua nalowale ka lana, ua hoouna koke aku ka Luna Nui i ka moku e huli i kahi i holo ai. I ka huliia ana aku o ka hale papaa, ua lawe malu ia he mau eke berena, he pahu wai, he mau hoe a me kekahi mau lako e ae. He umi ka nui o na kanaka i nalowale, a mai waina mai o lakou, he wahi kanaka hooio o Kale Kalaikahiki ka inoa. Ua lawe pu aku no oia mai Honolulu nei he panana holomoku, a i ko lakou hiki ana aku, ua noke iho la lakou i ke kuai i ka baka nau a ku ke ahua, aneane $214.75 paha ka waiwai io. O ka hoomaka ana mai keia o ke ano e, a nalowale aku la.

 

      KE KOKOKE nei e hoaoia ka moku hou loa i hanaia iho nei e Mr. Bessemer o Enelani, i mea e pale aku ai i ka luai ana o na ohua ke holo ma ke kai. O ua moku nei, he 350 kapuai ka loa, a ua kapiliia malalo o na noii akamai ana. Eia ka manao, o kahi e moe ai o hope, i mea lewa wale no, e like la me ka panana moku ka lewa ke luli ka moku. O ua wahi la e manaoia nei e hookaawale, he 70 kapuai ka loihi, a he 26 kapuai ka laula, aka, o ka papahele e mau ana no pela ke palahalaha. O ua mokuahi nei e kapiliia la, ua manao wale ia no ka holoholo wale no ma na kai koke iho, aole i ke kai hanupanupa, aka, ina e oiaio ana, aole e loaa i ka luai, alaila hoomahuahua aku paha ke kapili ana i na moku e ae no ka holo moana loa ana aku.

 

      Ua lohe mai makou, e kohoia ana na'lii o ka Puali Koa Pualu i kapaia "Malamahoa," oia hoi na'lii palapala hookohu malalo iho o ke Kapena. A nolaila, ua makemakeia na hoa a pau e akoakoa ae ma ko lakou wahi halawai mau, ma ka aoao mauka o ka Pa o ka Halealii Iolani, ma ka hora 4 o ke ahiahi Poalua e hiki mai ana, Novemaba 3, M. H. 1874, no ke koho ana i ko lakou mau alii palapala hookohu, malalo iho o ke Kapena.

 

      KE KANAKA WAIWAI.–He nui a lehulehu wale na kanawai waiwai me kahi dala ole o ka pakeke. He mau tausani a tausani poe dala ole loa i lilo i waiwai. O ke kanaka i hanauia me ke kino ikaika maikai, opu maikai, naau maikai, lala maikai a me ke poo maikai, he waiwai wale nae no a pau. O na iwi maikai, ua oi aku ia mamua o ke gula; o na lala ikaika, ua oi ia mamua o ke dala; o na aakoko nana e lawe hele ana i ka ikaika o ke kino ma na wahi a pau, ua oi ia mamua o na hale a me ka aina. He oi aku ka maikai o ka loaa ana o ka waiwai paa mamua o ke ano kupono o ka makuakane a makuahine paha. O na welo maikai a me na welo ino, ua ikeia no ia mawaena o na kanaka e like la mawaena o na holoholona. O ka naauao, e oi aku ana kona upoi ana i na ano ino a hoomaikai ae i na mea maikai; he mea nui ka hooili ana aku i na mamo i ke ano maikai e hoomaka mai ai. Ua waiwai no ke kanaka, ina he kino noonoo maikai–he oluolu, hoomanawanui, hauoli a manaolana.

 

      I KA HORA 5:15 o ke ahiahi Poaha iho nei, Oct. 29, make iho la o Hon. J. Kahai ma kona hale noho ma Alanui Maunakea, i Honolulu nei, i ke 44 o kona mau makahiki o ke ola ana ma keia ao, a mahope hoi o ke kaa mai loihi ana he na-e no kekahi mau malama i hala.

      Ua hanauia oia ma Hana, Maui Hikina, i ka malama o Feberuari, la 28, 1830,–he keiki na Kahauolono, kekahi o na kanaka kuonoono o ia wa. I kona wa opiopio, ua nee mai oia i Honolulu nei, a mare i ka wahine maanei.

      He mau makahiki loihi loa kona noho Luna kepa kanaka ana no na kanaka Hawaii ma Honolulu nei, a ua mahalo nui ia oia no ka hoopono ma ia hana e kona mau haku nana i hoonoho aku.

      I ka wa i noho Moi ae ai o Kamehameha hope loa, laweia aku la keia oihana mai a ia aku, aole no he paewaewa, aka, no na kekeue paha a kekahi poe e ae e pipili ana malalo o na paepae wawae oia lani kapu. A i ka wa i noho alii ae nei o Lunalilo, ua kii hou ia oia e hoi mai e lawelawe ma ka oihana kepa kanaka i laweia aku ai me ka hala ole.

      A make o Lunalilo, a noho Alii ae nei ka Moi hou, oia no kekahi Lunamakaainana i koho iaia i Moi; ua apo ia mai oia i hoa no kona Ahakukamalu, a ua paholaia aku maluna ona, ka noho'na hoa no ka Ahahui Hoopae Lima Hana a me ka Papa Ola Hawaii. Aka mamua ae o na hanohano a pau i loaa iaia, he hoa oia no ka Puali Kinai Ahi Helu 4 o keia kulanakauhale; a ua make aku la ma kona ano luna no ia puali.

      He keu kona mahaloia a me ke alohaia e ka poe a pau i halawai a i launa me ia, ina he kamaaina a he malihini, hookahi wale no olelo he mahalo. Ua kuu aku la kona luhi, a ua pau kona noho'na hana ma keia ao, a ua hele aku ma ka aoao mau o ko ka honua nei. Ua waiho iho nei oia, he wahine mare, he kaikuahine, he mau keiki hanai, a me na kini makamaka he nui, e uwe aku ma keia kae o ka lua kupapau. Aloha ino oia !

 

HAIOLELO A KE KEIKI ALII MA

Kailua.

 

      "E na makaainana o ka Apana o Kona Akau nei i akoakoa mai nei i keia la Aloha oukou : he wahe Elele au i hoouna ia mai nei e ko kakou Lani Moi Kalakaua," E hele mai, E hui pu, a e ike aku, ike mai no ka hana nui a ko lakou Lani Moi i Kaahele iho nei. A eia hoi au ka oukou Kamalei a malihini Opio ke ku aku nei imua o ko oukou alo, a ke auamo nei, a haawe, a hana me kahi ike a noonoo uuku i loaa ia'u. Nolaila, o ka'u ia e haiolelo a e kamakamailio aku ana imua o oukou, E pili ana no ia no Ka Hooulu Lahui–No ka mea, ua ike ia ma ka papa kuhikuhi o ka makaainana o ka makahiki 1872 me kanahiku kumaha ka emi ino a me ke kahe awai ana o ko kakou Lahui nei i ka make; A no ia mea hoi ke pa-e nei na leo mai kela a me keia wahi o ko kakou nei aupuni. Pehea la, E ulu hou ai ? A heaha la na mea e ulu hou, a e kawowo hou ai a lau pai a piha ko kakou aupuni nei i na kanaka ? E kala mai oukou ia'u, no na kumu a'u i noonoo ai, a ua manao no hoi au o keia na kumu io, e ulu hou, a e laupai ai ka aina.

      E malama pono kela a me keia kanaka iaia iho, mamua o kona nana ana aku ia hai a i kona ohana a i kona poe hoi, mamua o kona nana ana aku ia waho. O na hoao, a hana ana e like me keia ke anoanoia. A oia ke kumu nui e ulu ai ka Lahui, e nana aku i na aupuni naauao no ko lakou malama a hooko ana i keia kumu nui. E ulu ana a mahuahua nei na kanaka o ia mau aupuni a ina e malama ana a hoao hoi kakou i keia mau kumu nui i hoike ia ae nei, alaila he mae maopopo io, E ulu ana a laupai ka aina. A e ko ole ana ka hooiloilo a kekahi poe. E malama i keia hoike a wehewehe hoi, i mea e pono ai a me ka malama pu ana mai i ka pono o ka lehulehu a me ke kanawai, a nana pu aku me ka haliu ana aku i ke Akua Kiekie Loa, oiai oia no ka mea nui nana e hooulu a e kokua mai i keia hana nui, alaila e ulu io ana no keia Lahui, a e ko ole keia mau hooiloilo, Kanalima makahiki pau loa keia lahui. E like me ke kanaka lawaia, hoomakaukau mua iaia iho i ke aho a ka makau–ina mea e pono ai kana hana nui. Lawaia a ahu ka ia, alaila lawe mai i ka poe ilihune a kuai a haawi paha alaila, oia hana ana pela oia no kekahi o na kumu e hooulu ai i ka Lahui."

 

KA HUAKAI A KE KEIKI ALII.

 

HAALELE ANA IA KAILUA.

[Mai ka peni mai a kekahi mea ma ke alo o ke Keiki Alii.]

"Kailua, Oct.7, 1874

Hora 10 A. M.

      Aloha oe :–E hele io ana makou i keia la, ua makaukau loa.

      Inehinei, ma ka hora 2, holo na alii i ka hookelekele waapa ma ka moana o Makaeo. Kau mai la ke Keiki Alii Leleiohoku ma ka waa maoli, o lakou o Manaku a me kekahi mau kanaka eha. Holo nui a ka moana uliuli, kahuli ka waa, au ololo i ka moana. I ka nana aku, i kalohe paha kekahi o lakou (?), a he hapa hora paha ka apa ana, na ka waapa i kii mai a hoolana. Kau mai la ke lii me ke Kaikuahine hoi nui mai ana. I ko'u manao, he wahi lealea keia i ku i ka hooweliweli, ka au ololo i ka moana, me ka mano ma. Ua makau loa ia na kanaka ona.

      Ke haalele nei makou ia Kailua."

"Kau, Oct. 12, 1874.

Hora 6 P. M.

      Aloha oe :–Maikai ke ola o na 'lii ko'u a me na hoahele a pau loa, aohe mea pilikia. Haalele aku makou ia Kailua i ka hora 12 awakea o ka la 7. Haiolelo ma Keopuka a moe ka huakai ma ka hale o Mose Barrett.

      La 8 ae, hele hou e haiolelo a paina pu. Hele aku ma Hookena a ma ka Hale o Hon. D. H. Nahinu, a moe aku makou i Pahoehoe ma ka Hale o Minamina.

      Ma ka la 9, hele aku a moe i Hoopuloa, ma ka hale o Keliikuli.

      La 10, hele aku ka huakai a komo aku iloko o na palena o Kau. Ke kuhi nei hoi au o Kona Akau a me Hema wale no ke ino o ke a, e ia ka o Kau ka halaoa o ke a pele. A hiki ka huakai i Maiakaalaala, loaa i ke olai. Ike aku no oe i ka naue o ke kumu laau iluna o ke a. Ma ka hora 1: 30' hiki ka huakai ma Kahuku, a hookipa ia e G. W. C. Jones a paina. Mailaila aku ka hele ana a ka hale o ke Pukiki, aua hou ia makou e paina. He hapalua mile wale no ka mamao mawaena oia mau wahi. Mailaila aku ka hele ana, hoohiki loa i Waiohinu.

      Kuu ka noe ma Ka ua Haao,

      Kalele wale ae la mauka o Auaulele,

      Kuu hoa hoi o ka wai haule poo o ka hae.

      Ma Waiohinu nei, ua hoonaniia na hale me na lau nahele. Eleu ke kau mau wahi o na alanui, paa i na kanaka. Ua kau ke@ia kekahi mau lole, i hoowehiwehiia i na lau nahele a me na huaolelo :

"E ola ka Hooilina Moi."

      Ma keia mau wahi, ua maikai ka hookipa ana a na makaainana.

      Ma ka la 11, oia ka la Sabati, hele makou i ka pule e hoolohe i ka haiolelo maikai a Rev. J. Kahuila. Wehewehe Baibala oia i na mea pili i ka hooulu lahui. Nui ko'u makemake i kana mau wehewehe ana.

      Ma la la 12, "i haiolelo ai ke alii. Pihi pono ka luakini a noho kanaka i waho. Eia ka poe i kokua i ka haiolelo a ke Alii: Gov Kipi na Hon. H. A. Kahanu, W. T. Mrtin, J. A. Cummins a me J. H. S. Martin a me J. G. Hoapili, S. K. Kaai a me Rev. J. Kahuila. Ua oi ka maikai o ka haiolelo a ke Alii i keia la, oia ka helu 1, helu 2 o Toma Matina, helu 3 o J. A. Cummins o ka mahaloia a pela aku.

      Ke hoomakaukau nei makou no ka hele aku o ka huakai a ke Keiki Alii i ka la apopo a moe ma ka Hale o Rev. J. Kauhane ma Keaiwa.

      He nui na mea a'u i makemake ai e kakau aku ia oe, aka o ka manawa ole."

"Keaiwa, Oct. 14, 1874.

      Aloha oe :–Haalele ka huakai Alii ia Waiohinu hora A. M. a ma ka hora 2, haiolelo ke Alii me Toma a me Kaai ma Punaluu, pulu makou i ka ua, a moe iho nei ma ka Hale o J. Kauhane.

     E haiolelo ana ke Keiki Alii, T. Martin, J. A. Cummins, S. K. Kaai, a me J. Kauhane, ma ka hora 8 A. M. o keia la, a hele aku ka huakai alii, a moe me Pele. I ka nana aku, e hoohiki ana makou ma ka ua Kanilehua i ka la 19.

      Maikai ke ola o na lani, na ukali a me na ohua, aohe pilikia."

Kaimu, Puna Oct 18, 1874.

      Aloha oe :–Ma ka la 14 hora 8 A. M., haiolelo ke Keiki Alii ma Keaiwa i kokua ia e na Hon. T. Martin a me S. K. Kaai maloko o ka luakini. He 89 ka nui o ka poe hoolohe ke huiia na kane, wahine a me na kamalii. Hora 9 A. M., hele mai ka huakai no ka lua pele. Paina ma ka hale o Mr. Reed i ka Papala, a haalele ia laila i ka hora 11. Hehe mai la ka huakai iluna o na apuupuu a me na aa haoa, iluna a i lalo, i o a ianei. Ilaila no makou e apo la, loaa iho la i na kulu wai mauna, a hoohiki aku la i ka hotele o Pele, ma ka hapaha hora 3 ahiahi, Ua hookipaia makou me ka maikai ma keia hele ana mai nei ma ke alanui wao akua. Haule mai nei o Ahaola i ka ho i luna o ka ohuku pohaku, a eha loa ka aoao hema. Hoaumoe iho nei makou me Pele.

      La 15, haalele ka huakai ia ka lua o Pele, hele mai la makou i ka wao nahele a me na apuupuu awaawa o Puna, a hoohiki mai i punaluu pain@ wahi niu haohao a ka Puailiau Kaina; a malaila aku i ka hale noho o L. Lainaholo ka Lunakanawai o Puna i Kaimu ma ka hora 4 ahiahi.

      Ua haalele aku makou ia Pele me ka hapa maona, a i ka hiki ana i Kaimu, piha pono, i na ono a pau a Puna i hoolako ai

      Hao na lima o ke Koolau wahine

      Hoopu mehana i na poli ala o Puna e

      No Puna ka wahine i na wai o ka malo

      I huna iho e nalo, hai wale ia mai no

      E ka mai lohi o ke kanaka e.

      Ma na la 16, 17 a me 18, ma Kaimu nei no na alii kahi i nanea ai, me ka hoomakaikaiia ma na wahi pana.

      La 19, haiolelo ke Alii ma Kaimu, i kokuaia e na Hon. H. A. Kahanu, J. A. Cummins a me Kaai a me Hoapili a me Manaku. O ka nui o na makaainana i akoakoa mai, he 119; he 41 he mau kamalii, malalo o ka 13 makahiki. Paina mai ka huakai ma Kehena a me Opihikao a hele loa mai i Kalehua i kahi o Mr. Eldarts. Maikai loa na hookipa ana mai.

      La 20, mahope iho o ka haiolelo ana a ke Alii haalele ka huakai ia laila, a paina mai i Haena; Hoohiki loa ma Hilo i ka hora 6 : 30 P. M.

"Ua Kanilehua, Hilo Oct. 22, 1874.

      Aloha oe :–Eia makou me ke ola maikai maloko o ka Hale o Poonahoahoa, a me ka ulu mahiehie o na manao a me ka lana ae o loko e hui hou aku ana na maka i Kou ma ka la 8 o Novemaba.

      A ka Poaono, e hele aku ana ka huakai mai Hilo nei, a moe aku i Kaupakuea. A Poakahi, la 26, alaila hele aku no Hamakua a me Kohala."

 

Nu Hou o na Aina e.

 

      Ke oleloia mai nei e make ana ka wahine a ka Moi mua iho nei o Sepania i haalele ai i ka noho alii, no ka mai i loaa iaia i kona wa e holo ana i ka makau mai Madarida aku.

      Ua manao wali ia, o ka nui o ka poe inu ona mau ma Enelani a me Sekotia, ke huipuia na kane a me na wahine, ua hiki aku ia i ka 600,000 !

      Ua loheia mai, e kukulu ana o A. T. Steward (Kuene), kela haole ona miliona kaulana o Nu Ioka i Hale Hotele nui ma kahi kokoke i ka Hale Hoikeike Nui o ka 1876. O ke kumu o keia, no ka maopopo, e nui aku ana ka poe hele e makaikai i ua hoikeike nui la.

      Ke i mai nei kekahi haole Beritania mahope o kona helu akahele ana, aole loa e ikeia kekahi pouli nui o ka ma Ladana a hiki i Iulai 21, 2381.

      Ua haawiia he $20,000 makana, e ukuia ai i kekahi mea nana e hoike mai i ka mea nana e pau nei kekahi keiki nalowale ma Piladelapia, oia o Keoni Ross kona inoa.

      HE KEU KA UHAUHA.–O ka uku makahiki o ka Hooilina Moi o Beretania mai ka Ahaolelo mai, he $4,400,000; a o kona loaa mai ka waiwai mai o Cornwall, he aina hooilina nona, no na makahiki he umikumamalua i hala, he $3,600,000; a o ka uku makahiki o kana wahine mai ka wa mai i mare ai, he $550,000, aka, o kona aie i keia manawa ua hiki aku ia i ka $3,000,000. Ke huiia keia mau puu dala a pau, alaila, ua hiki aku kona heluna i ka $13,959,000, eia nae–oia iho la ka keia Keiki Alii i uhauha ai iloko o na makahiki he umikumamalua i hala. O keia puu dala aie iho la ka ke Kuhina Nui o Beritania i noi malu aku ai i ka Moiwahine Victoria, e uku ae i ka aie o kana keiki, i mea e maemae ai ka oleloia ana, o pa iho hoi auanei i ka poe opukekeue, palahalaha loa aku ke kamailio ia ana, a lilo i mea heneheneia.

      Ma ka la 29 o Sepatemaba, ma ke awa o Maisela, Farani, ua hopuia, ka moku kuna heihei o Stevens nona ka inoa Maria, he, ekolu pule aenei i hala iaia e hoao ana e lawe malu i na lakou kaua Amerika no ka poe kipi o Sepania. Ua hopuia keia moku mamuli o ka paipai ana a na Elele Sepania.

      Ua hoolahaia he lono e ka nupepa puka ahiahi Pou o Ladana, ua hiki aku ilaila mai Roma aku he lehe, ua hoihoiia mai ka moku kaua Farani i hoonohoia ai malaila e kiai no ke ola o ka Pope.

      Ke makemake nei ke Suletana o Tureke, e koho i kana Keiki ponoi i Alihikaua nui maluna o na puali koa o ke aupuni, a he keehina no hoi ia e hiki aku ai kana keiki i ka noho ana alii.

      Ua hoolaha akeaia, e hele ana o Gamabetta ma ka hema o Farani e haiolelo paipai ai no na hana aupuni.

      Ua hooholo ka Aha Elele Lahui o na mana nui o Europa, no ka noonoo ana i hookahi ano poe leta e kau ai maluna o na leta e hoounaia nei ma kela a me keia aina. Ua apono keia Aha Elele a pau i ke kukulu ana ia mea, ke ae mai o Amerika Huipuia. E halawai hou ana na Elele i kela a me keia akolu makahiki, aka, o Parisa nae kahi e halawai aku ai i ka 1877.