Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 3, 16 January 1875 — HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA!

| Unuhiia no ke " Kuokoa " mai ka Olelo Pake a i ka Olelo Haiuaii. HELU 4. OIAI o Kale Yiua o noho kuooon ana f lohe aku la oia i ka leo i ka pa e ! ana mai, Ua makaukaa anei oo i ka holo ana mo a'u iuka i keia manawa? Aole nae i ekemu mai o Kale Viua, aka, eu ae la oia a helo aku la. Holoholo ae la ke Kapena ma ka lana hauki o hope, a pane hou iho la, Ina | kaua e hiki aua iuka, a ma ua wahi a pau a'u e hela ai, e hoomau no oe i kou hoopili ana mai ia'u, aole hoi e kapae ae i kou mau kapuai ma ke alanui e ; e hoopau hoi oe i kou manao pihoihoi a hi-o hoi, aka, e hele no e like me kou ano lanakila, e nana kou mau maka me kamaikai, aole me ka wiwo a paweo no hoi, o noonoo wale ia mai, a manaoia o oe no ka mea nana i wehe i ka i uhi maka o ka wahine, a i pepehi hoi i ka haole. Noiaila, iiw oe e hoolohe a mala*. raa i keia kauoha a'u e olelo nei, alaila, e hoi hou mai ana no kaua i kai nei me ka lanakila. A makaukau ka waapa no ka holo iuka, kau iho la ke Kapena, a kau pu iho la no hoi me Kale Vina, aia hoi na hoe j waapa, ua makaukau no ka hoe ana. Ia lakou nei i holo ai a pae iuka, lele aku la na mea e ae a hele inana aku la, aka, o Kale Yiua nae, hoopili loa aku la oia i ke Kapena, a ma na wahi a pau a ke Kapena e hele ai, aia pu no o Kale Yina ma kona meheu ; a oiai nae laua e hele ana a komo i kekahi hotele, ua haawiia iaia kekahi kiaha, i mea e hoano e ia ai kona noonoo, no ka mea, ua ike no ke Kapena i ka hakui o kona mau kapuai no ka makau. Mamuli o na hooniele a ka Pakipa, ua kali iki malaila. A hiki laua nei ma ka huiua kahi a ianei i wehe ai i ka uhi-maka o ka wahiue, ike aku la no keia i ka makai i hoao ai e hahau mai ia ianei i ka pahika* ua, a me kekahi poe e ae ana i ike ai malaila ; aka, ua ano halialia no nae ia lakou ko ianei ano, a ua hoomaopopo no kekahi poe, aka, kanalua nae lakou no ka hele pu me ke Kapena o ka moku manuwa i ku mai i ka po, aole hoi i hooleleia mai kona poe kanaka ma ka la inehinei, i weheia ai ka uhi-maka o ka wahine. I ka nana aku, ua paa lakou i ka noe, akei, ina paha lakou e hoao ana e hooho nxai, alaila, aole no paha e ole koua puiwa an *. 110 ka mea, e hele ana no koua mau kapuai me ka hoolono ana. Hoomau aku la keia i ka hele pu ana, ma na wahi a pau a ke Kapeua e makemake ai, a kipa aku la ma ka hale o ke Kauikela Pelekane, a hahai aka la hoi i na mea a pau a Kale Yina i hana ai; a i ka lohe ana o ua Kanikela nei, piha loa iho la oia i ka inaina, aka, mahalo loa nae oia no ka makeaua o ka haole, aka, papa ikaika aku nae oia, aoie loa e hoao hou e wehe i ka uhi-maka o kekahi wa* hine ma na wahi akea maloko o keia aupuni ; aohe Moi, a kanaka koikoi hoi e kue i keia kanawai,mai na kamaaaina a i ka malihini, ua kapu loa, a ina e kue kokahi, ke make no ka hoopai. Nolaila, ua pakele oe ma kela hana ana, no kou au poloiei ana a kau iluna o ka moku manuwa o kuu aupuni, a no ko lakou maluhia ko'u mea i hoonohoia mai ai maanei, a iua paha oe maiuua o kela moku manuwa Mareka, alaiia, ke hai aku nei au me ke kanalua ole, e kuaiia ana koa oU no ke d*la, aka, ma kuu au- i puni, a nona keia hanohano a'u e mala-1 ma uei, he minamiua loa oia i ke ola o ke kanaka, ke kuaiia uo ke dal». ! Eia hoi;ina aoleimaalili kou iini uo ke ake ana e ike t na maka o koonei poe wahine, ke i aku nei au ia oe, a ina

e loaa ana ia oo kok-ihi wa kaiwale, e j helo oe ma ka hale hoikeike o na mea ! huoa, a inalaila oe e uaaa ai a mauaka, | ; a e wae ai hoi a ana, e hele aku uae oe ; me ka makaakau, i kaa mai oa lakou la | j ka hana, a he noho maiie wale aku oo j | kau, a na kou kuleaua e hoopau i kou j ! makemake. | Ua hala he man hora o ko laua nei { hoonaoea aua m* kahi o ke Kanikela, j aole nae he pau iki o ko Kale Yina makau, a he makemake loa oia e noho ma* ; laila a hiki i ka poeleele loa ana, i ole ai oia e ikeia mai, no ka mea, ua ike aku no oia i kekahi poe ana i ike ai, e haka : pono mai a»a na maka ia ianei, a hoo» i kahi wale no mea i koe, o ka hooho ana j mai, a ine ka lalau maoli ana mai ia ia- ; nei. 0 ko ianei mmao nae no ka noho ana a poeleele, aole no ia i like pu me ko ke Kapeua manao, no ka me;», i ka hiki ana ae i ka hapeilua o ka hora umi kumamakahi, hoi aku la laua nei iluna 0 ka moku no ke paina awakea, e like me ke kauoha a ke Kapena i ka malamamoku. Ia laua ma ke alanui e hiki aku ai i ka uwapo, ikeia mai la o Kale Yina e kekahi kanaka kamaaina i ike maopopo iaia, a hoomaka mai la oia o lalau mai, aka, huki koke ae la ua Kapena nei i kekahi Uae Pelekane mailoko ae o kona poli, a hoouhiaku lamaluna o Kale Yina, a o kana pahikaua, unuhi ae la oia mailoko ae o ka wahi, a paa ae la ma kona lima, a heleaku la me ka lanakila. A o ke kanaka hoi i hoao ai e lalau mai ia Kale Yina, ekekei aku la oia a emi hopo aku la me ka makau nui. Ia laua nei maluna o ka moku, a mahope iho hoi o ka pau ana o ka paina awakea, hoike ae la ke Kapena i kana mea hou i ike ai a me ka pakele ana o Kale Yina mai hopuia, a i pakele wale no i kuu hoouhi ana i ka hae a me kuu unuhi ana i kuu pahikaua, nolaila, ekekei aku la. I ko'u nana aku, he ike oiaio ko kela kanaka, a ua hoomaopopo loa oia e like me kana ike, a o ka hele pu wale ana aku nei no me a'u ka mea 1 pakele ai. Eia hoi, ia maua no i lele aku ai iuka, a pii aku la maua a hiki ma kekahi huiua alanui, a e ku ana kekahi mau makai, a ike aku la no au i ke oioio mai o kekahi o laua, a huli aku la a kamailo i kona hoa, me ka hoomau mai no hoi i ka nana ana ia maua, me ka manao no paha o lalau mai, a i ole, e hooho mai paha, a i kanalua wale no paha no ka hele pu me a'u. Ma keia man olelo a ke Kapena, hu ae la ka aka a na alii o ka moku, a no ko lakou makemake e. ike i ka oiaio, ua nonoi lakou ia Kile Yina, e hoike mai me ka pololei, i hookoia ai ka ke Kapena mea i noonoo wale ai ma ka ike walo ana aku i ka ouli o kekahi poe ana i ike wale aku ai, a ua hoomaopopo no oae oia, a pela no ka oiaio, a o ko makou lohe pu ae hoi keia ia oe. Kulou iho la o Kale Yina ilalo, a i kona ea ana ae iluua, i aku 1» oia t He oiaio, ia maua i pii aku ai a hiki ma ka huina alanui kahi a 7 u i wehe ai i ka uhimaka o ka wahioe, e ku ana no ilaila ka makai nana wau i hahau i ka palii, a puupua Pelekane ia ai e a'a ; ua ike aku 00 au i kona nana pono loa aoa mai ia'u, aohe nae o'u wahi mea a wiwo iho, kupaa oo au me ka hookaoo, a hoomau'ka la no i ka nkali ana mahope o ko ianei (Kapena) meheu, me ka aui hou ole mai 1 hope ; aka, ia maaa nae i kipa ai ma ka hotele, nana pono maila ka Pakipa ia'u, a ninaa ae la ia ianei, (Kapena), Ke ole nae hoi au e kuhihewa, nou ponoi no anei keia kanaka ? Ae aku la no ke Kapena. Ninau hou mai no ua Pakipa uei, Aole anei keia kanaka i hookuuia mai iuka nei ? Pane aku ke Kapena, Aole hookahi kanaka o ko'u moka i hooleleia mai iuka nei, oiai o ko makoa la paikau makahiki ia f a heaha la kou mea e makemake nei e niaaa mai ia'a nooa? I mai ka Pakipa, Qe kanaka maaoei ioehioei, a o kona ano t oa like loa me ko ianei, a aa oleloia, oia ka mea nana i wehe i ka nhi-maka o keka-

bi wahiae, ma ko abidhi onehiuei, a ke oiunaoia nei nana no i pepehi i ka ma-: laoiamoku i ka po nei. I aku o umei, | (Kapena) E hoopaa i kou kuhihewa,! no ka mea, he eiua o'u mau kanaka like ; ioa, aka, he haulaula nae ko ianei ano, \ a be keokeo pu ko ia la, aia malaiia ka | like ole, aka, ma na leo a me na kama-1 ilio ana, ua like loa. A ma keia oleio | ana'ku a ianei, (Kapena) pau ae la ko j ka Pakipa manao, a o ko maua puka no ia a bele aku la. Ia maua ma kahi o ke Kanikela Pelekane, ua hookipaia aku maua me ka maluhia, a ua hahuiia aku iaia na mea a pau a'u i hana'i, a ua mahalo oia m * kekahi mea, aka, ua ao mai oia ia'u ma ka wehe aua i ka uhi-m ika o ka wahi* ue ; ua hala he mau hora o ko nanea ana, hoi mai la maua a hala ka huina a'u i wehe ai i ka uhi o ka wahine, hiki mai la maua i ka huina e hiki mai ai i ka uwapo, aia hoi, ike mai la uo au i kahi kanaka nana i papa mai ia'u, aole pono ke wehe i ka uhi-maka o ka wahine. Hoomau mai la nae kela i ka nana ana mai ia'u, a hiki maua ma kona wahi e ku ana, anehe koke mai 1» oia e hopu mai ia'u, aka, e unuhi koko ae ana keia i ka Hae Peiekane a hoouhi mai la \a'u, a unuhi ae \a boi \ kana pa\n ma\loko ae o ka wahi. A ia wa no au i ike aku ai i ka ekekei ana aku o ua wahi kanaka nei, a ku hoolehelehekii mai la, ine ka huli ana ae a kamailio aku ana i kekahi poe, aohe nae o maua wahi mea a aui hou aku i hope. A kau maua ilu- ] na o ka waapa, akahi no a pau ko r u ma j ka'u, me kuu manao iho no, aole au e holo hou ana iuka, uo ka mea, ua pakele au me ka akelekeie ma keia hana ana, a ina paha wau e holo hou aku ana iuka, aiaila, e hooia mai ana kekahi poe e ae i ike ia'u, a o kuu hopuia mai no paha ia; ke haohao uei nae au uo ka ianei olelo ana aku nei i ka Pakipa, he elua ona kanaka like loa, ua like ma ua leo a me na kamailio ana, a ma na ano ka like ole, he haulaula ka ko J u ano, a he keokeo pu hoi ko kuu kokoolua, a ke nana nei nae au, aole kekahi mea i like pu mo ko'u ano. llu ae ia ka aka a ke Kapena, a nana hoi i aka, aka ae la no hoi na mea a pau. Ma kekahi la ae, makemake iho la no hoi ka malamamoku e holo iuka, a hai aku la i kona manao i ke Kapena, aka, i mai ke Kapena, ina oe e holo io ana j iuka, e lawe pu aku no oe ia Kale Tina, a kipa aku olua ma ka Hote)e Helu 10. I A ina e niuauia mai, Maauei no anei | keia kanaka inehiuei ? E hooie aku no | oe, a e kamailio aku no hoi oe e like me ka'u i kamailo ae nei. Mamua ae nae , o kou holo ana, e kahen aku oe ia Kaie ; Vina, a e hele uiai mahopo nei, i hiki | ai ia kaua ke hoanoe i kooa ano me ka ! palaoa maka, i lilo ai oia i mea keokeo | pu, aole hoi e like me kona ano a maua i lele ai inehinei. Ae mai la ka malamamoku, a kaheaia aku 2a o Kale Vina ; ia inanawa, kauo- : haia ae ia ke kueoe nui, e lawe mai i ; kekahi eke paiaoa. A ī ka hiki aua : mai o ua eke palaoa nei, ua hoao koke : ia ka hana ana, a ua like loa no ia me ka ke Kapena mea i manao ai; a i ka i nana ana aku o na mea a pau, o kona ; ano kahiko no, a ma ke keokeo wale ana ī do ka mea i aoo e ai,aka, e hoohewahe- | waia ana no nae e k& poe i ike mua ole T 1 a e kuhihewa mai ana no lakou, he kaj # 7 | naka okoa keia, a be kar aka okoa no ka | mea i lele pa mai ai mo ke Kapeoa, no | ka mea, i ka leleuaki ana o ka aoao hema, o ka malamamoku pu kekahi, a ua hoolele houia o Kale Vina e iike me ka makemake o ke Kapeoa, a e akali aku oia mahope o ka malamamoku. I ka holo ana o na waapa a hiki iuka, hele inana aku !a na mea a pao, aka, o Kale Vina, ukali aku la oia mahope o ka malamamoku ; pii pololei aku la laua nei a hiki i ka huin» ana i wehe ai i ka ohi-maka o ka wahine, e ku ana no j ka makai naoa i hahao ta ianei i ka pa- • hikaua, aohe nae ona wahi mea a ike | mai, ua punia loa ia oia i ka hoohewa-

hewa, a pola uo na mea a pau i ike mua ia ianei; aka, iko laua nei hiki ana aku i • : hoi i ka hotele i oleloia, haka pono mai ' la oa maka o ka Pakipa maluua o Kale > Vina, a huli ae la a niuau i ka uialama- ! moku, Maukn nei no anei keia kanaka i inehiuei ? Hoole aku la ka malamamoIku me ka i aku, He elua kanaka i like | pu na ano maluna o ko'u moku, na lele I mai kekahi iuka nei inehiuei me ke Kapena, aka, he ano haulaula koua, he keokeo pu hoi ko ianei. Ae mai la no hoi ka Pakipa me ka i mai, Ma na ano, ma ka leo, ma ka olelo ana a mo na mea no a pau, ua like loa, uolaila, ke hoopau loa nei au i ko'u mauao kuhihewa. oke Kauikela no kekahi i kuhihewa ma keia auo, aka, ua hoopau kokeia no nae, tu:imuli oka hai maoliia ana'ku. A pela iho la i l.uukila loa ai o Kale Vina, mailoko ae o kaua mau hewa i hana ai, a ua hele oia me ka lele ole o kona hauli maloko o na palena o ia aupuni, me ka mau no nne o kona noho ana maluna 0 ua moku manuwa nei, me ka hoolohe 1 na mea a pau e oleloia mai ana iaia. (Aole i pau).