Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 45, 6 November 1875 — Huakai Alualu Wailiula. [ARTICLE]

Huakai Alualu Wailiula.

[Koeoamiike Kuoko* mai o Ow*t. ] ( Mai keia wahi aku, | ''Maalo ana na paii o Haleiea i kuu inaka i Naha mai ka ua o Pueo i ka uiukaui, Lilo mai na Kaiihi a eiua/ 7 a iho ana i ka paii, a «u aku ia i ka moiiwai o Kaiihiwai, a makai aku la o Ku- ■ lihi-kai a eoe Anini, a maiaila aku i ka' lona o Pooku i Hanalei, aiho aku la ila* io, a kau na lio iluna o na kao, ke uai aku ia kahi Kapena i na kaula n pae ma kela aoao, e wiki e wawe, a hiki aua i kahi o Mrs. Paakiha Kaukaha i make. I ka hiki ana o Kahuakai, luiu iima ke aloha, a o kekahi poe hoi, "Honi na waha, Hamama na ihu " a he mau kuaua poko ka ka waimaka i hanini iho, no ka poe i hala aku ia, liele a "auoauo waie." Eia makou i ka home o ka wahine kauemake, mamuli o ke kohikuhi a ke paiiata laane Kahiiina. malalo o na apona pumehana a ia kaikamahioe o kaliniu ka kanaka o Manuakepa, ua pahee pakika iiio la ka huakai iwaena o ko lakou la mau lokomaikai nui. I ka luana pono ana iho o ka huukai malaila, ua launa koke mai la na eueu o Haoaiei me ke Kuhiua Kalaiaina, oia o Jno. H. Ross, ka luna nui o ka uiahiko j o Hanalei, a me Alapaki Wilieoki, ka luna hana alanui, mai Kee mai a haiawai me Kona, a o ka Mea Mahaloia Jno. II Wana, ka Lunakauawai, he makua hoi no ka lehulehu, a me Z. Set i ma, a me George Charman ma. a mo na ielehu e ae o ia ono. Eia makou i ''Hanalei aiua hakukele i ka ua," aohe nae he wahi mea a ua iho. ke waiho hanana m<i» 1 n ke one o Mahamoku, ke ponuhu mai la na leiiua o Lnluupali, ke hooialahu mai ia hoi ka wai o Namalokama, ke kakai mai Ia ka linia o Maunahina iluna, o Waioli ka aina aupuui, j o Waipa a o Luenahai ka aina uona ka j mole olu, o "W aiuiha a o Haeua aku, aia ! ilaila ka iae ulu haia kaulaua o Naue, nona keia mele, ''Kuu waliine i ke alakai o Haena, Mai ke ala au umaueua o Koamano, I hoolulu i ka wai kuau hoe a ka iaAoao aku maua me kuu hoa, [waia, I ka pea i l.a ulu hala makai oNauo," a hiki aku i Kee, aia iiaila na pali o Makaua ; a m.i ia mau lualai ana iho, a me na hookipa oluolu, ua poina ae la na hora o ka la, a po ae ana. A no ka mahuahua loa aua mai o ka eha o ka wawae o ke Kuhina, a pono oie ko kau maiuua o ka lio, nolaila, ua hoohoioia ka manao, e hoio ma ka waapa a pae ma Polihale, a ua hookoia peia. Ua ha.ilele aku ia ka huakai i ka unahe wawali o ke kini pehi pua haia o Hanalei, ma ka bora 10 A M o ka Poaha, la 7 o Okatoba, oo na aioa aupuni ma na paii, o Hanakapiai, Houokoa, Kalalau, Houopu, a o Koamano ako ka paiena. I ka makaukau ana o ka waapa o Nakulala, ua kau aku la makou a pau he 15 ka hnioa, a haalele mai ia me na 41 good bye" aua, a i kukiii pu ia mai e Mr. Ross, Mr. Wana, Mrs.*Paakiha Kaukaha a me Kini ma—haaiele aku i ko la»la mau noheoohea, ke pa malanai mai uei ka makaoi kooiau, a hoomaoao wale ue la no au i keia oiau lalaoi, "Ponohu uia ke kaunoa i ka la, I kuia l'daa ia ua ki a hopu," oia ka poho pono ana'ku o ka pea waapa o makou, ke kohukoha akn la o moa o ka waapa i na ale o ke kai o ka an huia »na, a hiki ana inakou t na aioa pali, ua alaiia mai ia ko makou pae ana'ku iuka e ke kaīkoo o na pali Koolau, aohe awa e pne aku ai : a oo ia nele ana o makon, halia mai !a ia u keia mau lalani mele, "Kuu ipo wahine i Kalalau, Hailooa ahi o Kamaile, O Kaikioe, o Kamakapu, O Hoohila wahiue i ka pali-e, Puil mai la ke al«uui, * Aohe ala e hiki ai, Ko-o-a mai e ka hilahila, Hopo au o ka waiwai ole-e-ie. w No keia kaikoo o na pali, ua naiu waIe iho U no oloko, iua paha e loaa aoa

o iHi knmui*iim uauae hpokomo ku w.iupa i i hoomahii ibo ni k;i hua- ; kai u iio ae k» po, aLiila, huli aku k \ \ makamuka. IVu no e noonoonnn pel i, I lohe aku Li niakou i ka leo o kekahi ke- ! iki hoewaa o iwakou, o Kaaiawaawa ka ! iuoa, "Hookokoke ka waapa i Miiolii!"; 0 keia keiki, he kamuaiuu koun mau j uiakua no ia iuhu pali—a no k;\ pao nua | n>ai o keia leo hoohoihoi, o ka mohala j ae la no ia o ka manao kanhlua oioko, | uo ko ia la hoomuu lou mai i nu leo ka* j hea a me na aui peahi uua, he ole hoi I ka ueeu mai o kekahi mea o uka, o ka ; noho mai la uo. A no ka au ole mui o | ko uka, ua wehe koke oia i kona kapa, ■ a kouo niai la ia Haiha, e au pu me ia i uka, i loaa ai ona kamaaina nana e hoo-1 kele aku i ka waapa o makou a komo i j Nualolo, a ua hookoia kana uoi. j I ko laua au auu nae a pae iuka, a p<- •! pa leo pu mekamaaina, a hohoi mai ana j ua mau elele Dei a makou tia hui niu a Maikaaloa o Haoamaulu, u hoike mai i ka makemako o ko Miiolii poe e pae ka waapa o makou ilaila, e o ahi ai i ka pali o Anaki, aohe i ka pali o Nuulolo. Nolaila, we na leo palahu a me ua kuina kapa i kaiauuu inai ai la* kou a kuku ana i kahukai, a iioke nui m ū la i ka peahi e pae aku uiakou iuk;», 110 ko lakou manao palia, o lilo ia mau pehu i ko Nualolo poe, a nele lakou. He kuhihewa ia noouoo aua pela o ua poe la, no ka mea,o ka mea nana ka huakai, aohe oua uianao pela, oiai he kamaaiua mau oia i ka paii o ahi o Nuaiolo, noiaiia, aole ona hiaai uia ia niea, a iua ua makemako ole ae la ka iwi ko- j ko o ka huakai, aiaiia, i aha auanei ka \ makou e haawi aku ai na ka poe luhi i j ke o ahi mni, oiai he "neo." J A no keia hoi nele ana mai o ria ele- | le, ua iiooholoia ka manao, e hoio loa a pae i Wainiea, ua lauhoe aku ia imua, o ka pa kolonalie mai a ke kewai lawakua o na pali, ka makani iialiiiali ala ma ka aiua ilio, ke aumeiime wale ia makou me na aie o Kaulakahi ; a ma ka wauaao o ua po lu, oia paha ka lioim 2 a me 3, iiiki iho aua nei kuaua, a okukuu ana makou ; he liapaha hora paha ka loihi o ia kuaua paka nui, a ua hal.ina wni ae la o ioko o ka waapa, a au ana ua mauu a Kalani i ka wai, a kani ana na peiehu a Waua, "po-keo-keo." 0 ka wai ua iho inaluna, o ke kai mai hoi o ka waapa malalo, noiaila, "Uluku ae nei lioi loko, Aneane hakukoi ka manao." 0 ka eleu koke ae la no ia o na kamalii e ka i ka wa; o ka waapa, aole i emo, ua emi ka wai, a iana pono ae Ia ka waapa. Iloko aku la nae o na minule o ke ku pilikii, ua ike iike na hoa ia makou iho, 1 ka haalulu o na iehelehe, i ka hauke- | ke o na auwae, naka na kuli, knpaiiii na iaia a pau o ke kanaka, a ke lono aku ia au i kekahi, "auwe kuu ma—ke !" A i kekahi hoi, "Auwe kuu keiki—e!" A i hekahi hoi, "Auwe kuu kane!" A o ka kekahi no noi, ''Anwe kakou—e !" Peia pu mai ke Kapeua waapa a ua keiki e ae. Ke uwe iho ia no hoi au, "Auwe | kuu kaikuaaua—e! v | I keia wa nae a makou e hamumumu j nei, poha mai ana ka ieo o ka mea naua | ka huakai, "E kuu ka pea o ka waapa, ī © wehe like oa kapa pulu, a e komo ua kapa maioo, a e hoe aku imua." Ia wa, ua hooko koke ia ke kauoha, a pau ae ia ka pihoihoi o ke kamalii, a o ke KuI hioa oae, aohe oaa auo pihoihoi. Pooo i uo nao ko makou uwe iike aoa i keia ī mea ino o ka moaoa he ua a he anu—e, u o ke ake a loko o ke ao koke ae, i ike ia'ku ke auoui me ke auiki. Ma ka hora 9 a m, o ka Poalima, Oka* toba 8, ua pae aku la ka ihu o ka waapa i ke oue o Luhi ma Waiuiea, a keekehi aoa makou i ke one, me ka ike pu iho oo u» palekaoa, nolaila, hoomanuo ae la au i kekahi mau wahi Ulani o ke mele a Mrs. Kapau Kanoa, peuei, "Aia Ia o ka makaui auo be Waioaoa, Me ke 000 o Luhi hooluhi kaoaka, o Luhi." a mamuii o na heahea hoihoi lauoa ole j o Mrs. £likabeza Kapuoiai, ua hoopu-

luehaua ia aku la na olulo a ka ua a uie ;ke kai oku luoana, ua kuu uku ] .a ka lu- ; iii ka inueele a ia waapa i ka wai o Po* I hukoo'o ; a mahope iho o na launa a me | n » papa ieo aua me na hoa hee puewai ;o Waimea, oia o Aikake f S K. Kuapuu, Kaapuni a ine John ma, : • ua kouoia luai la ka huakai maialo o ko | iaiia mau lei aloha, e iauhoo i na manai | lauiau ono a ka moe, i piha aku ka oie-, iwa o loko. a niahope o lail», ua kiui iia ' ! na waa i ka aina moe uhaue, no ka mea ; I aohe i moe ia ka po ma ka moaua ; a i j | iawa uo a haule, aohe eu ae i ka uiea ! | nani a iu aianui moana ho koekoe, ua i | mahana iho la hoi. j | Maiiope iiio oka pau ana o kaaiual | kakahiaka o ka Poaono, Ia 9 oct. ua ! haalele iiio la ka huakai i ka home naui I j o Isaae U. Kapuniai," a roe ko iaiia | | mau maiiawalea, uo Le Kaha o Maua, j ia makou i inki aku ai ma Waiawa, kaiii j noho o V. Kanuka, ua kena mai la ke Kuhina i kehahi kamaaina e hoio pu i ka makaikai me makou i na Walii panu oia Kaha—a o ka iawe aku la no ia o ka ihu o na iio, i ka haale mai a ka wai liu la i Aiuaike. Ke kuuni maopopo o ke Au, ka Alaua iioi o ka aina, i hiki aku ka liana ilaiia, aohe wai. a ia ka wai i iiope kaiii i apa ai i na Niu a Li maiou, i iiiki eku ka hana i Noiiili, aoiie kaui o ke oue, o ka huii hoi mai ia n<iin 0 makou a ioaa m vi ia o Is»ac H. Kapuniai ma e hoomaha nui nnu i KulaiiHmahiki, a hoi iike mai makou a loau mai ia ke Kuhina Kaluiaina, e-uhoi kooiua ana 1 na Niu a Limaloa, a o ka hulei like mai la noia a hoomaha aku i Loiomauna | ka huakai. | Na hiooiona o Waimea. j Ke eli ia nei he mau auwaha nui e j puka aku ai ka wai o al»a o Mana iioko o ke kai, malalo o na kauoha a ka iiaku aina o ua aiua ia no ka manawa, a o na kamaaina a me na keiki nunui e iieie aoa i ke kuia, o iakou na kauwa hooiuhi o keia mau la maiaio o ka hoohuuahuna ana ae o na ia haua konohiki ekolu i ka I malama. nee iho ka la o na Kaha la, o | na kamaaina ponoi e eii ia i keia mau | anwaha one, e like pipi hana ka oni ole ! ae ia ia ikiiki, e like me ka makemake o : ka haku aina Norewai, e pau ka wai o ke alialia, a maioo ka aina i uiu ka mauu a ka holoholona, pela oia i poina ai i ke j oia o na kamaaiua, pau ka loaa aoa o na I wai opae o Mana. e ioaa nui mai ai na lla ia lakou—a e iike me ka nele opae | oie a kauaka kamaaina oia mau apaua, | pela o nele kanaka oie aku ai ia mau j apana o Hawaii nei, he pipi ka poe no« ; na ka aina, aioha oukou o puehu aku, e j 4ike me ua Inikini mua o Amerika. E , Kaieiopapa—e nana lia na makaainao. I Aioha i—no. Ua haiia mai ia ia'u keia meie. Penei. •• Aloha wale kona e koiolio i ka Ib, Ano lili ke k»pa laau o kaho'n, ! Aooano Maua noho ke kainoiu, i Apo xe aka o ka w.iiiiula iluna, | Bap»i kiekie ike «ka oka «inako, Kewakewa ke ali* o Malae^oa,

I kooua e ka moana kela, E an aku e ao Kalanamahiki, Moanahafo ba wii a ka liola, Upoiu oko i ka hile a ka niule," He ilohi—e Oe alohu—-a. He m»a mioute ka loihi o ka pnpa leo aoa me na ka-uaaiua olaila, a haaleie aku U i i L >lomaaoa oo W» mea, a oiamuli o ka " Poloaia S K Kuapuo, kek»bi " k<> eaea" o ka aioa wai u'a, ua kooo ia mai la ke Kohioa a me ka hoakai hoiookoa a pao, e paiaa ka baie o Sulomooa, a ua bui ae oa keikī lalawai a pao ola»U, ina Uko mea ai ata keiaw<»hi v o ka hikioa keia o oa maoowai ula o a me ka wai kea o " Makaweli." Ua kipa io aku ia ka haakai malaila, a ua aaau «ai uU, a wat aea makou a pau, • olu iho ia ia weU a ka ta hoU» lio, aohe iroi wai ola a wai kea aoa ako, uo ka mea, ua boi a wai ia mai la »* keia w»bi o-» wai eloa. I ka'u kobo wale ibo. o ke kieiiie leia o na hookipa auau wai | ana i ke " Kuhioa Kaiai«ioa t n a makoia i I ike. A mahope iho o ka ioa-lai oluolo ain, ua wehe la mai U oa papa aioa eiua, i oiiu* ohn i oa nkana hoopiha ia loko, ua lawa a\ malihioi a me oa kamaaioa a koe nui ako. " E mahaio ia ko Uila kioi."

l' i haalole sniibi ih > U ka huakm ia Wiiiuea ik* bv oP u oi» U, n«» fca uks iu o M<tkaweli, m» kahi i kap»i* o " Tupukiiniwao," oia k»bi I«qa o n» keiki pouk»oi, a Uluwai o NiihiiU, he elo» hor» p»h» k» piina ako oi* lo», hikt poeleelo io» ī k»u hale, oa Hpo pumeh >na mai I» o* oa a hooktpi »ku I» ; o ** Fr»t'cis G*y Sc. Aob RobioBon n» i» iwakuoi oin uk* olu koha'hai, " rae d» n«uo» i hooUkoi*. na li»a * oi ako n» Ukr. hnopih». Xl HMIIoNAO *• PuPeKAN'IWAO* Ile b*iiuliu ka noho *<u o keia w»bi, maanei e ike »ko ai i ka oookuponi o ,4Kaola," a me "Niihao/'a oie "Lehua," a me h»pa m»kai o Haoapepe, ua miikai tni ■* wnhi pana* p®n olail», eia ka lela m*ik»i loa a Ukou i hooholo a>, *'aole o oki i« kekahi Uau e ulo aoa ma k» oka holookoa o "Makaweii," i ti» raaketrake kekahi o Ukou e oki i kekuhi Uao hookahi,e hookolo »oa ui» i ku nui mann, a »c U mai, ina ua ae ka hupauoi, a hoole hookahi o Ukou, o ka ole ae la uoia oke oki aoa, a i na e okiia ka Uau, a e kano hou ia i laao maiuiU, inma hana nuauao .ina, ke pipili mau nei ka ua m« ia uka, " aole e like me Uanalei ko p;> tn«loo ioa, uo na ia eiua ke kaua uua mui a na kamaaina, a kou mai ia, ua waiho aku la i ko Ui!a mau leo nabco»bc, a tne na oniuu wuwah a ko Uila kioi noho uahe'ehele, a rae n:i hoomaikai aku, i ku kai pu ia mai, kaili roai U ka ibu o na lio, ma ke kakahiaka Poalua Oct 12 • ma keala pali i lunii i lalo liiki ana makou i H«napepu. ka eleu u >lr. Hooiapa, a me Ue e-ewale, ua hookipaia ia ka huakui, e uuu i ka Puaa momona a pao nui aoa » ka liliha, mii n» knmaaioa makooa o laiia, a ine na malihini," puu ae ia oa nuku a koe nui okoa no ka waiwai a Hoolapu hoa aiua o Mr. II K Lilikalaui, o Kuiloa ka I .īina o ka M oiwahine Kapiolani, "oa makonkeu mai ia na lio, e holo ana makoo no Koloa, pii maiU ka huakai a hiki i Wahiawa, he hemahema ka uapo oia wahi, ke ka'u koe wale lu na ho, a iho oua o Kaiahea ia, pii aku la a kupopou aku o Lnwai aina o Emma Kalekonaluni, a kaoio ako hiki ana i Koloa, ama k lii o Mrs. Htna K Liiika* Uoi makou i noho ni, »me kolaiU waiuohia mau, ua lai pouo na mea a pau. A ma ka launa pomehana ana mai o Maioho, ka Lonakanawai o Koloa.ua uloa mai a koakoa na ono a pan, aohe imi 000 hon aoa aku, ua pih», a hu, a ua lawa a koe ako, nolaila, ke mohai nei makou i ke alohi walohia no ka'' Hakuwahine mea h»le,'' a •ne ka Li'nakanawai, a me ko Koloa mao makamaka maikai. Ma ka Poakolu la 13 Oct mahope ibo o ka pao ana o ka paina kakahiaka, na kooo ia mai la ke Kuhina a iue makou po e Maioho, ka o Koloa, penei— " ioa aohe wabi a ke Kubina e n»oe »i o ke'a la, aia ke kauwahi hoomaoao e-o nei la ma kahakai aku nei, o kahi mea auau kai no hoi oka mea nouo f >u limakal» mai, a ma'u lea iho, alaiia ho hohoi noi &ku i ka olu o " Kipoha/' ua hooko ia ke noi, a mahopa o na lawaia Uu me ka opeoa, oa piha ae la na pakeke I», a o M»ioho » me "Joo. Lovell/' n» lawaia no? o ka U, a o ka peue aku boi ka ka " mahope ibo 0 keia, u% hei aku la ka huukai a lou wai, » paioa awakea ma '* Mauoakapo hale. Ua haalele «hi .hi iho la ka hnakai i ko la>U mau olu kohaihai, a me ko laila mau " maikai wa'e, e Uwe ana," me ua 1010 lima, a me na koooa poo am, oa Uwe lai aku U ka ihn o na fto paloa i ke k&a o l.e | u Kubtoa Kala»in#, w a me k»oa •• L#dT," | akahai, haahaa, pooi wioiw'ni ole. a hinu* i hiou ia ho', a oniooi ak». he oleloa do, 1 maikai w«le, e Uwe ao§, " kupono ka limu 1 ke alii," a ii'o »ku la h«>i makou i ka luai»*le a oa iio me W. H. U ee, ko makou k»1 ma»ioa, a hiki liu ako U i "Kipoha," ka i hoeue hooloolu o (W. H. R.) me kana Lat]y, ai» maoka ioa o ke Ahapuaa o Haiku, ket§ wahi. •*Va poni Kaoai o Mtno, Koe «ka o L**hua i ka ka% K olu e ola o Kulaai la, U Kalaoi Hooulo L*bui " Me ka Lun» Hoopooopooo ka Welina, a me oa kioUoU kepau ko m*kou »Q"»i, ke welo m»i la ka hae o Hattie moko, e paUu i oa a!e oka le«*, ke kau mai U ke ao o ka uin», e kooo m»i aoa ia'u e boi i ka oa kukal«hale o Hooololu, ka hoho ;** — po>ea iho U ao i keia he hoakak'» kei» na " KiiUo/' ma'ail » hoi o mahu maī o luua la, aohe baoa a " Kaolnkoa." " O Kaoai ka iooa o ka mokoponi, naoi w»le, o Kaoai ka iooa o ke Kiaaioa. PeU ae oet o " Oaiola." S Kahiona. Kekahi o ka huakai Aiualu WaiHula.