Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 35, 26 August 1876 — HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI! NA MEA KUPANAHA O KA MOANA! KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA POHIHIHI O KA 1866! [ARTICLE]

HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI! NA MEA KUPANAHA O KA MOANA! KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA POHIHIHI O KA 1866!

MAHELE 1. MOKUNA XVIII No Yasikoro. MA KA la 27 o lanaan, A. D. 1827, liaīilele oiu i* Kalakaka, a holo aku la i Vanikoro. Mahope iho o ua ku ana o ka moku Recherche ma kekahi mau awa o ka Moana Pakipika, ua ku aku la oia mamua pono o Vanikoro, ma ka la 7 o lulai, 1827, oia hoi ke awa, o Vaoou kahi a ka Nauti!o e ku nei i keia wa. A ua ohi oia i na ukana o na moku ili. Na pu kuniahi, kauhhao, panaua, a me ka wati, a ma ia wuti, ua kau ia he mau huaolela, "B irgin m'fait" he hoailona no ka hale hooheehee hao ma Brest ma ka A. D. 1785. No keia raau mea, aole he mea e kanalua ai, no ka inake ana o La Perouse ma. Noho liuliu loa o DiUon raa Vanikoro, a hiki i ka maluma o Ok itoba, haalele oia ia Vanikoro a holo aku la oia i Nu Kilani a malaila a hiki hou i Kalakaka ma ka la 7, o Aperila, 1828. A ma keia la no, hoi loa oia i Farani ; a i kona hiki ana. ua hookipa maikai loa ia oia e Kale X., ka Moi o Farani. Ia Kale X., e hoolohe ana i na hoike aua a Kapena Dillon no na mea ana i ike ai o na moku ili. 0 ka wa no ia i hoomakaukau ai o Dumoi»t d'CJrville, | me ka lohe ole i ka Kapena Dillon wahi | i holo ai e huli i na moku i haohao ia. Uoko o ia holo nna, halawai aku la oia me kekahi moku okohola, a hai ia mai la ia Dumont d'Urville, ka loaa ana 0 kekahi medala a me ke kea o St. Louise i kuhi poe hupo o Louisieda a nio ka Nu Kalekona. A hala 2 mahina mahope iho o ka haalele ana o Kapena Diliou ia Vanikoro, ku aku la o Damont raa ke awa o Hobat& Taona (Hobart Town) akahi uo ia a lohe i ko Kapena Dillon hiki ana malaila e huli ai i na moku nalowale, a lohe hou mai la oia, i ka ike ia ana o kekahi mau kua hao a me kahi mau mea e ae no na moku ili mai, iwaena o na kamaaina o ka mokupuni makalatitu hema 8° 18', a ma ka louitu hikiua 156 ° 30'. Aole nae he hilinai loa aku o ia nei ia mau lohe, ake loa no keia e hele ma na wahi a pau a Kapena Dillon i hele ai. Ma ka la 10 o Feberuari, 1828, hiki aku la oia mawaho ae o Tikopia, a lele 1 uka, imi aku la oia i alakaia i mahele* olelo, a loaa, alailni, ua lawe ia ia mea i alakai e hiki ai i Vanikoro ; a ma ka la 12 ae, ike ia aku la ka aina, aka, holo kalewa wale no lakou nei, a hiki i ka la 20, kuu ka pohaku ma ke awa o Vanoo. Ma ka la 23, lele na'lii i uka e huli ai i loaa na lono oiaio no na moku make ; aka, aole ae mai o na kamaaina e Uwe ia lakou nei i ua wahi ino nei. No keia hoole ana o na kanaka, manao iho la na mahhini, ua hana ino maoli ia no ka o La Perouse, a oia ke kumu o keia hooie ana aole e alakai ia lakou nei, me ka manao e hoopai'a ana lakou i ka pan ana o La Perouse ma i ka make ; aka, he mau manao ula wale keia. Aia ma ka la 26 ae, loaa mai la he mau makana mai na kamaaina mai, me ka hoole ioa mai, aole o lakou maka'a no na mea i olelo ia malana, oiai aole loa no i hana ia kekahi hana lokoino e like me ia i olelo ia maluna ; a ua alakai ia malaik kekahi o na malihini. Aia malalo o ke kai ekoiu a eha paha anaua ka hohono, e waiho mokaki ana na kaulahao, he heleuma he 1,800 paona, he pu keleawe a me na mea e ae he

_ ——— nui wale, a ua pau i ka ohi ia e Dumont d'Urville me kona mau laina. Mahope o ka loaa an* o keia man l mea, ninaninau pouo aku la o Dumont j dX T rvilie i kamaaina no La Peroase, a i j hahai'a mai la. Ika hiki ana mai oLi ; Perouse me kona mau moku elua maa- : nei, ua make ia mau moku ma keia kuaI nalu, a mahope iho, ua hana hou oia he j | wahi waapa a maluna o ia waapa oia i! j nalo loa ai a hiki i keia wa. ] Aia hoi ke aupuni o Farani, ke hopo- j hopo la, o loaa ole ke ala a Kapeua Ddlon i hele ai. No ia hopohopo, ua hoouna hou ia he moku o Beonaise malalo o ke alakai a Leogoarant de Trotnlin, i Vanikoro. A hala he mau mahina mahope iho o ka hoolele aua o d'Urville ia Vanikoro, ku aku la o Beonaise malaila ; aole nae he mau lohe hou ae, o na mea kahiko wale no a Kapena Dillon i hoolaha aiaka hoi, hookahi mea ano t iki, oia hoi ka manao ana o na kamaaina hupo, e kukulu i he hoomanao no La Peronse. O keia iho la ka 7 u mau mea i hahai aku ai ia Kapena Nimo. "Pela iho la i ike ole ia ai e kekahi mea, kahi i make ai ke kolu o na moku, oia hoi kahi waapa i pane mai ai o Kapem Nimo. Aae aku la no hoi au. A kono mai la o Kapena Nimo ia'u e hele maua ma ka rumi nui ; a hiki maua malaila, alaila, hoemi ia iho la ka Nautilo iloko o ke kai, be mau iwilei malalo o na ale paialewa o ka moana. Ia emi ana, holo aku la au a nana ma na puka aniani, i ike ia na mea o lalo ; a ma ia nana aua, ua ike ia na mea nani o lalo o ka papaku, ua ia a mo na holoholona liilii hana akoakoa —a o kekahi mau mea a'u i ike aku, oia no na ukana o na moku make, e waiho mokaki mai ana me ka nalowale ole, na lieleuma, na pu, na poka a me ka hope o ka moku ; a oiai e nana ana i keia mau mea, pane mai la o Kapena Nimo ia'u me ka leo kaumaha, — "Ua holo mai o La Perouse ma ka la 7 o Dekeraaba, 1785, me kona mau moku elua, La Bousole a me Asetolabe. A ku mua oia ma ke Kaikuono o Botani, a hele makaikai aku la i na mokupuni o Kaledonia a me Ferenele, a mai laila aku holo loa i Saua Keruza a hiki ma j Namouka, kekahi o ka pae moku o Ha-1 pai. A mai laila aku ka holo ana a ili a make raa na kuaau ike oie ia o Vanikoro. Oka moku Bousole ka mea mua

i ili, a holo aku hoi ka moku Asetolabe me ka manao e kokua; aka, papapau pu i ka iii. O ka mua i ili ai, aole i emo, o ka pau no ia i ke okaoka, a o ka lua o ka moku, he mau la kona paulupa ia ana o ka makaui, a hoi aku la oia iloko o ka luahuna o ka moana e like me kona mua. O na'lii a me na kanaka o keia man moku, ua hoe lakou i uka o ka aina e noho ai, me ka hookipa oluolu mai o na kamaaina i na poe olulo. Ia noho ana ma ka aina, hana iho la lakou, i waapa me kekahi mau lako o na moku muai loaa mai ia lakou. A i ka holo ana, ua uoho no kekahi poe ma ke ano hoohihi ia Vanikoro, a o kekahi hoi, uu ano omaimai, a oia poe ka i holo po me La Perouse maluna o ka waapa. īa holo aua, ua lawe lakou i ka ihu e hiki ai i na mokupuni o Solomooa t a malaila lakou i pau loa ai i ka make ma ke kapakai komohana o ua mokupuni nei mawaena o na Lae o Hoopunipuni (Deception) a me Oluolu." No keia mea, ninau akn la au ia Kapena Nimo, pehea oe i ike ai ? Hoike mai la kela ia'u, he pahu tini, a maloko o laila, he mau pua pepa, ua hele a lena; aka, he hiki no nae ke heluhelu ia. O keia mau palapala, oia no na olelo ao a ke Kuhina o na aumoku ia La Perouse, a ma hai o ka palapala ua kau inoa ia e Louis XV. A puana hou ae la o Kapena Nimo, u He make nani keia no ua poe holo mo* ana, waiho na kino iloko o na hale ilioa aleoakoa, ka lua malu ; a ke manao nei no au ia J u a me ko u mau hoa holo mo-

aua, aohe no he lua kupapan e ae, eia ; wale uo, o na iliua akoakoa. ' MOKUNA XIX. Ke Kowa o Toresa. Ma ka po o ka la 27 a o ka la 23 paha 'oDekeroaba. haalelo ka Naulilo i na« kapakai o Vauikoro, me ke kuupau ana j :i ka holo. Oka ihu ia wa he hema j J komohaua, a iloko o ua la ekolu, hala ia j j makou na legue 750, ke kaawale mai | | ka pae moku o La Perouse a me ka lae hikina hema o Papua. Ma ke kakahiaka nui oka la l o lauuari, 1863, pii pu mai la o Kosila me a'u ma ka oneki. A pane mai la o Kosila, U E ke kumu e ae luai anei oe ia'u, e haawi aku au i ka pomaikai makahiki hou ia oe ?" <u Ke apono uei au i kou mauao maikai, a ke hoomaikai aku nei au no ia miu mea. Eia nae ka'u ninau ia oe, heaha la ke ano o ka 'pomaikai makahiki hou,' maUlo o ko kukou mau ano i keia wa ? Ke manao nei anei oe, o ka makahiki ka mea e lawe ana ia kakou ā Liki i ka hopena o ko kakon noho pio ana, a o ka makahiki paha ka i nana man mai ia kakou iloko o keia holo moano e ?" A pane aku la o Kosila, "Ua hiki ole ia'u ke hai aku i ka haina e ke kumu. He mea maopopo nae e ike ana kakou ina mea hou i ike mua ole ia. Ina malama elua i hala ae uei, ua ike kakou i nu mea kupauaha loa ; a ina e hoomau hou uku ana kakou i ka hele ana imua, alaila, aole au i iko ika hopena. Aka, ma ko'u manao maoli ea, aole e loaa ana ia kakou na mea mua, a ke makemake nei au o na mea maikai e pomaikai ai oe e ke kumu, a nolaila o ka loaa ana ia kakou o ka pomaikai makahiki hou, kekahi mea nui, a iloko o laila, e hiki ai ia kakou ke ike i ua mea a pau." Ma ka la 2 o lauuari. hala ia makou na mile he 11,340, oia hoi 5,250 legue Farani, mai kahi i hoomaka mai ai ka holo, ma na kai o lapana. Mamua oke kau pouo ana o ka ihu o ka Nautilo mawaho pono ae o ua kapakai weliweli o na kai akoakoa, ma ke kahakai akau hikina o Auseterelia, ku ka Nautilo he mau mile mawaho ae o na palekai o kahi i make ai ka moku o Kuke ma ka la 10 o lune, 1770. Iloko o keia wa o ka Nautilo e ku ana mawaho, kupu ae la ka makemake ia'u e hele e ike i ke kohola, he 360 legue ka loa ; a ma ke poi mai o na

nalu o ke kai me ka ikaika ioa, ua hiki ole ia'u ke aa aku e hele e ike. A ia wa no ua luu iho la ka Nautilo iloko o ka hohonu, a pela i pau ai ko'u ike ana aku i ua paia akoakoa kiekie o ke kohola. Pau ae la ko'u nanea aua ma neia mea a hoi ae la au a hoouanea iki iho la i ka nana ana i na ano ia he nui wale i hei mai i ka upeua, oia lioi ka makele a me kekahi mau ano ia e ae he lehulehu wale, no keia mau ia i loaa mai ia makou, ua lawa mau makou me na mea makamaka hou. A o kekahi mau mea e ae malama ia i mea hoikeike. Elua mau Ia mahope iho o ka hala ana o ke kai akoakoa, ike aka la makou i na kapakai o Papua oia hoi ka la 4 o lauuari. Hai mai la o Kapena Nimo i kona manao ia'u, he makemake ; loa oia e holo ma ka moana luiana ; ma i ' ke Kowa o Toresa e komo akn ai. ! O ke akea o ke Kowa o Toresa na ! aneane e hiki i ke 34 legoe, aka ; he i lehuleho nae na moknpuni, na moku! liilii, na kohola e poi ai ka naln, a me | na pukoa, e ane hiki ole ai i ka Nauiilo ] ke komo : no keia mea, ua lawe o Ka-! pena Nimo i na akamai a pau a me ka makaala loa ma ke komo ana ma na ala kikeeke ; a o na luiua no hoi kekahi poe makaala loa ma na mea a pau a ke kapena e pane aku ai, malaila wale mai no na sela. Oiai makoa e hookomo ana, pii aka ia au a me o'u mau hoa elua, ma ka oneki. Aia hoi mamua mai o makoa ka hale o ka mea ku hoe, a hoomanao ae la au o Kapena Nimo la kekahi e kuhikuhi ana i ke a)a e komo aku ai ka

i Nantilo. Aia hoi imua o r u ka palapala ' aina o ke Kowa o Toresa, a ka mea ana moana kaulana oia hoi o Vincendon Dumonlin. O keia ame ka Kapena King, na palapala aina maikai loa, ua hoakaka pouo loa ia na meu nui a me na mea liiiii, ua wahi papau a me kahi hohouu o keia kowa ; a o ka'u hoi ka hoakaka pololei loa. Ia makou e komo nei, ke poi nei ua ale ma aa wahi a puni oka I Nautilo. Ike ea ana mai ona ale, mai ka hema hikina mai a i ka akau komohaua, ma ka n haki aku la iluna oka pnkoa, a pela iho la i ike ia ai ia wahi, ma kelaa ma keia Wahi. {Aole i pūu).