Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 51, 16 December 1876 — Na Kanawai o 1876. [ARTICLE]

Na Kanawai o 1876.

HB KANAWAI Pauku 29. loa i hoopuku iu ka olelo kauoha i noi ia, ulaila, e l«vve ia uu olelo hoike imua o kekahi Lunakanii wai o ka At) t », kuhi i woiho ia ai «a palapalu not, u e ue ia ua uiele o kela me keia aoao e like me ka mua e huokolukolo maoli ana ; e kena aku ka Lonakanawui i na hoike e kakau inoa m* kela uie keia noao pepa kahi i kakau ia ka olelo hoike, aliiila, e kaknu iho ku Lunakunawai i kona hooiaio ana, no ka pololei o ke kakau ana, a e waihuia me ke Kakauolelo o ka Aha e malama ia ai. Pauku 30. Ina uia ia hope, ua hookolokolo muwaena o na aoao i oleloia m* ka pilapnla m>i, a i ko laua m<m hope p iha ma ia hihia, alaila. e hiki no ke laweia mai e kela me keia aoao tna ke aiio hoike, na olelo hoike i palapalaia munuli o ua 01-ilo 0 ua m iluna iho, ina uae ua pupule, ua make, a ua hiki ole paha i ua poe hoike nei ke hele kioo mai, aka hoi, ua liiki uo ke hoohal.»haln ia ioau olelo hoike. i palapala ia ; e like me ka mea hiki oo na olelo hoi ke e ae, oiai e hookolokolo ana ka hihia, uo ka pili ole a kumu e ae oia ano. Pauku 31. N i ka mea e noi ana e uku 1 oa koioa a pau mulalo o keiu hapa o keiu kanawai. Pauku 32. Ua aeia kela a me keia aoao iloko o ka hihia e waiho aua imua o kekahi Aha Kakau, o uoi aku i ka Aha, a i kekahi o ua Lunakauawai o ka Aha Kiekie paha e hoopuka i ka olelo hooholo e ae aku ana iaia, a i kona poe hoike paha, e hele a e nana i ka waiwai paa a waiwai lewa paha, i mea e hoomaopopo ai no kona mau pono ma ia hihia ; a ua hiki uo i ka Aha a o kekahi o ia poe Lunakanawai pahi, e hoopu ka i ka olelo hooholo o ia ano, a e kau i na koina, e like me ka mea kupooo. Pauku 33. I kela a me keia maoawa, ina e hookolokolo nna i kekahi hihia imua 0 keknhi Aha Kakau, ua hiki no i ua aha la a o kekahi Lunakanawai o ka Alu Kiekei paha, ke ooi ia mai, e kekahi o na aoao iloko o ia hihi i, e kena aku i keknhi aoao e ae i ka mea e noi ena e nana i na palapala a pau e waiho aoi ma koua liina a ia ia paha ka mana, e pili aua i ua hihia la, a haoa o ae paha e pili ana, a e kakau kope ia paha, ma na hihia a pau, kuhi i ae ia ina ka Aha Kaulike mamua ae o ka hooholo aua o kei« kanawai. Pauku 34. Mamuii o ke noi ana o kela a me keia aoao iloko o kekahi hihia a hewa e ae imua o kekahi Aha Kakau, ke noi ia inalalo o ka hoohiki e kekahi o na aoao, e olelo ana ua manao ia e waiho ana ena ka lima o kela aoao, a malalo o kooa mana paha, he palapala i ku i kona pono ke lawe ia mai, alaila ua hiki no i ba abti a o kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie paha e kena aku i Ka mea i hoopii ia pela (a ina paba he poe hui) i kekahi o na luna o ia hui, e paiie mai i ka palapala i hoohinii», e hai mai ina he raau paiapala kona, a o lakou paha e w&iho ana, e pili aua ua hihia la, a o koua ike paha no kahi i waiho ia'i, a ina paha ua kue oia, a o lakon paha, i ka lawe ia aoa mai, a me na kumu o la kue aoa, ina hoi e waiho io ana ma kona lima, a uiahope o ka hana an« o ia palapala hoohiki, ua hiki no i ka Aha a Lunakanawai paha e hoopuka i ka olelo hooholo hou e like me ka mea i ku i ka pono. Pauku3s. O na palapala nu kuikahi a ine ua pnlapala maua e ae o keia aupuni, a o kekahi aupuui e paha, a o na olelo hooholo, na olelo kauoha, a oielo maua • ae i hoopuka ia a i hana ia paha e kekahi aha hookolokolo iloko o keia aopuni a ma kekahi aupuoi e paha, a o oa palapala i hoohiki ia, a me na palapala e ae o na aha, na palapala kauoha hope a me kapalapala hoohui, i wuihoia iloko o ka aha ; ua hiki no ke hooiaio ia ia mau mea iloko o kekahi aha, a imua paha o kekahi raea i hookou ia e lawe a e hoolohe i na olelo hoike ma o na poe i hoohalike ia, a i ole ia, ma o na kope 1 hooiaio ia ma ke ano i hai ia mahope ae nei J peoei ; laa o ka palapala e hooiaio ia ana he palapala kuahaua, he kuikahi, a palapala maua o ae paha o ke «upuni, alaila, e ae ia e lawe mai, ina i sila ia ke kope me ka sila uui o keia aupuui, a i oie ia me ka aila oui a mea nona ia palapala, a ina he oielo hooholo aolelo maua e ae paha o kekahi aha iloko o keia aupuui, a o kek.hi aupuni e pah;«, a ina he palapal i i h ;uhiki ia a palapala e ae paha o na aha, u he pa-

lapalu kauoha hupe, a paiapali hoohui paha 1 waiho ia iloko o keUaui ahu, ulaiia e ne ia e lawe mai ina i sila ia me ku sila o la aha, a ina aole stla o ia uhB, e kakau inoa ia e kekahi Lunakanawai o ia aha, a e hoike ae ua Lunakauawai la, uohe gila o kona aha. A ina ua sila la a kakau inoa ia paha ke kope o ia palapala e like me ka mea i olelo mua i t, alaila, e ae ia e Mo i mea hoiKe, e like me ka mea e biki ai i k* palapala oiaio me ka hooiaio ole ia i ke sila, a o ke kaknu inoa ana pāha a o ka oiaio o na oielo i hoohuiia mulaila, a o ka noho Lunakaoawai ana o ka mea i kakuu inoa ia ; aka, e manaoia o ni kopo « pin o ia ano e like me ka m uii ma ke kanawai, me he la ui lawe ia mai ka palapala mua aole o ke kope. Pauku 3(i. I kela a me keia inan&wa imua o m Ain Huokolokolo ua makemake e hooiaio no ka haawi ana a hoolimalima ana paha i kekahi Aina Aupuni a waiwai paa, alaiia, aole e koi ia e lawe mai ka Paiapala Sila Nui, palapali hoolimaliina, a palapali hoolilo e ae pahu, aka, o ke kope 0 ia pulapaU i kakau inoa ia a i S<la la e ke Kuhina Kalaiaiua, e hooiiloia i mea hoike imua o ka Aha, e like kona mana me ka palapala mua. 37. 0 kela me koia palapila hoike moku i malamaia malalo o kekahi o na Kanawai e kau nei, a e kau ana paha m« keia hope aku, e pili ana i ke kakau kope ana i na palapala hoike moku, ua hiki no ke hooiaio ia imua o kekahi Aha, a imua paha o kekahi mea i hookohuia ma ke Kanawai, a 1 Beia paha e na noao a i elui, ma ka lawe ana mai i ka palapala hoike moku, a i ke, kope paha i hoohalike ia, a i ole ia i hooiai° i a » e ka mea iaia ka innlama i na palapala la # a o kela a ine keia palapala hoike moku, a kope paha o ia palapala a me ka hooiaio ana, i hauaia malulo o kekahi o ia mau Kanawai i oleloia a i kakau iooaia, e like me ke Kanawai, e hiki no ke lawoia mai i mea hoike imua o ka a imua paha o ka mea ihookohuia i olelo mua ia, i mea e hoomaopopo ai no na mea a pau i oleloia iloko o ua pulapala hoiko moku la, i ka wa i laweia mai ai, a me na mea a pau i kakauia ma ke kua o ia palapala hoike moku, i ka wa i lawe ia mai ai. Pauku 3S. I kela a me keia manawa, ina ua makemakeia e hoomaopopo ua hookolokolo a ua hoahewaia a hoaponoia paha kekahi mea i hoopii ia no kekahi ofc!ni malalo o ke Konawai, aiaila aole no e koiia e lawe mai ka moolelo o ia hoahewa a hoapono ana paha, aole hoi o ke kope o ia mea, aka, e lawe mai i palapili hooiaio wale no, ma ke ano pokole, no ka hoopii aua a me ka hoahewa a hoapono ana paha o na mea la, i kakau inoa ia e ka luna iaia ka mf>lama i na mooleloo ka Aha, kahi i ahewaia a aponoia paha oia, a i ole ia ka hope o ia luna, a iua e hoomaopopoia oia no ke kaoaka i oleloia, alaila e lilo kela palapaU iiooiaio i mea e hoakaka ai, no ka ahewa a apono ana paha ia kanaka, me ka hooiaio ole ia o ka iuoa f a oo ka noho luna ana paha o ka oieu i kakuu inoa ma ua palapaia ia. Pauku 39, I kela a me keia manawa, ioa malalo o kekahi kanawai e kau nei a e kauia ona ma keia hopo aku, ua laweia mai i mea hoikeimua o kekahi Aha Hookolokoloi kekahi palapala hooiaio, palapala aupuni, palapala hoike o kekahi hui palapala hooiaio o kekahi mahele iloko o kekahi hui, kope i hooiaioia o kekahi palapala, a kanawai liilii, a b»ke moolelo o kekahi hana alaila e aeia ua mau mea la, e lilo i mea noike imua o ia Aha, a imua paha o ken&hi mea i kookohuia malalo o ke kanawai, a ma o ka ae ana o na aoao a elua pahi, g lawe a e hoolohe i na boike ioa nae oa silaia ua mau palapala la a ua pai hoailona ia paha a kakau inoa ia, a ua s.la ia a pai hoailona wale ia no a ua kakau inoa wale ia no, a ua pai hoailona ia a kakau inoa ia paha, e like hoi me ka mea i oleloia ma na kanawai i oleloia i kauia a e kauia ana p-ha, me ka hooiaio ole ia ka Bila a hoailona pai paha, ke pono ke aila ia a hoailona pai ia paha a pela no me ka inoa a me ka noho ana ma ka oihana, ina ua pono e kakau inoa ii», aole hoi e koi hou ia ka hooiaio aoa o ia mau kope i olelo ia. Pauku 40. I kela me keia manawa, ina he aoo aupuni a ano lauUha loa ko kekahi huke, a palapala pahH, a nolaila ua hiki no ke lawe ia mai i mea hoike, mamuli nae o ka haawi ana ae i ka mea la ia ka'malama a ina hoi aole kanawai e kauoha aua e hoolaio ia mea ma o kekahi kope, alaila e hiki

oo ke iawe ia mai kela a ine keia kope o «a mea la f ienua o kekahi aha, a imua pah» o kekuhi mea i hookohu ia ma ke kanuvai, a i ole i.i ma o ka 8e ana o na aoao a i elna, e lawe a e hoolohe i na olelo hoike. Ak > nae, e hooiaio ia mai, he kope ia i hoohalike io, a ua kokau inoa ia paha a hooiaio ia e ka luna ia ia ka malama i ua buke a palapala la paha. , Pauku 41. Ina i iawe ia mii kekolii nupepa i olelo ia, aia iloko na olelo hoolaha i pai ia mamuli o ke kauoha, alaila, e manaoia ua hoolahaia no ma k» la i paiia ma ua nupepa la. A 'na mamnli o keknhi kōnawai e kau nei a e kau ia Bna, ma keia hnpo ae, ua knuoha ia ke 'Lii ka Moi me ke koka pu ona me Kona Aha Kuhina, a Aha Kukamalu paha, a i kekahi Kuhina a Ki». aina paha, e hana i kekaai hana a mamuli o ia kanawai paha, ua kanoha ia e hooiaio ia kekahi mea e kekahi Knhina a Kiaaina paha a e hoolaha ia ma kekahi nupepa o kn lawe ana mai o ia oupepa me ke kope i pa fa maloko o ia mea i hanaia, a hooiaio ana paha, he mea ia e manao ia si, ua hana maoli ia ua mea la, a ioa ua pai ia maloko o ia nnpepa kekahi rula, kanawai liilii, a mea hooponopono pahi, i ae ia, hooholoia, hoopauia, aponoiu, a hooiōioia paha, alaila, e manao ia pela io no ke ano o ka haua aea'o ia rola, kanawai liilii, a mea e oe paha. Pauku 42. O na kope a pau o ka mea i hooholoia a i hanaia iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai a me na olelo Kuahiua a ka Moi, ina ua oleloia ua pai ia ma ke kanoha, e hiki no ke hoolilo ia i mea hoike no ia meaimua o na aha a pau, a imua paha o ka poe i hookohu ia ma ke kanawai, a ma ka ae ana o na aoao a elua, a e hoolohe i na mea hoike, me ka hooiaio ole ia no ke pai io ana mamuli o ke kauoha. Pauku 43. 0 ka hooiaio ana o kekahi palapala kauoha hope, a o ka pauku hou i pakui ia, a o ka palapala hookohu luna hooponopono me ka polapal.i kauoha hope, a pauku hou paha i pakui ia, he mea ia e hoomaopopo la no ka oiaio o ia palapala la f me ka paoku pakui ia, me be mea la, ua lawe ia mai ia mau mea a hooiaio ia e like me ke kanawai. Pauku 44. I kela a me keia manawo, ina ua kope ia kekahi palapala me kekahi Mikini a papa Pai pahi, kahi i kope pololei ia na mea kakau, e hiki no ke hooliloia ia mau mea i mea hoike ke hoomaopopoia imua o ka Aha a mea paha i hookohuia ma ke kanawai, a mamuii o ka ae aoa o na aoao a elua e lawe a e hoolohe i na hoike, he kope maoli ia msi ka palapala mua ine lea Mikini a papa Pai pah.i, a e inanaoia o ka hooiaio no ia o ua kope la, me ka lawe ole inai o ka palapala mua. Pauku 45. 0 na palapala hoike a me na oielo hoike a pau i kakauia mamuli o kekahi kanawai e kau nei e hiki no ke heluheluia i mea hoike imua o na Aha Hookolokolo, me he mea la aole no i hooholoia keia kanawai. Pauku 46. E lawe ;a no ke kope o ka moolelo a me ka haua ana o kekahi Aha Kakau ma ke keeoa i hoike, ma ka hooiaio ana, e ke kakauolelo o ua 'd*ha i ei, a me ke sila o ka aha i pai ia maluoa, a i ole is f ma ka hooiaio ana o na Lunakanawai ma ke Keeua, naoa i hookolokolo ia meu, me ke sila i oleloia maluna. 47. E lawe ia no ke kope o ka moolelo a kekahi Lunakuiawai Kaapuni ma ke Keena, a o kekahi Luoakanawai Hoomalu, a Apana paha, no kekuhi mea ana i hooholo ai no kekahi palapala ohi ana i hoopukaai malaila, ina i hoopuka ia, a no ka hoihoi la mai o ia palapala ohi, ina i kakau inoa ia e ua Lunakanawai la, he hoike maoli no ia e maopopo ai ka haoa ana i olelo ia iloko 0 ua kope nei, iioko o kekahi aha hookolokolo. Pauku 48. O kela a me keia aha hoo> kolokolo a mea paha i hookohu ia, ae hookohuia ana paha, ma keia hope aku e ke kanawai. a mamuli o ka ae ana paha o na aoao a eloa e lawe a e hoolohe i na olelo hoikē ma keia oa hoomaoaia a ua kaoohaia e hoohiki pakuhi ia na hoike a pau i kahoa pono ia imua o lakou, aka hoi, ina lioole a makemake oje paha kekahi mea i kahea ia e ku hoike, aole oia e hoohiki, no kekahi kumu e pili ana i kona aoao pale, alaila, e hiki uo i ka aha, a mea o ae paha 1 ae ia e lawe a e hoolohe i na olelo hoike, a o kekahi Lunakanawai, a mea e ae paha i hookohuia elawe i na palapala hoike, ina i hooeuaopopoia ua kanalua io ua hoike la i ka huohiki, alaila, e hiki no ke haalele i

| ka honhiki auu a e lawe ana m* ka ae molele ana oua mea la a penei koana : Owau o me ka oiaio lob, ke olelo paa uei au, ua kue ka olelo hoohiki i ko kanawai o kni) manao io, a ke ae hemolele nei au, a me ke kuoo o ka manao, e hai no au i ka oiaio, a pela aku ; a oka ae ana e like me ia, e lilo ia i mea paa e like me ka mea i hoohiki maoli ia. Pankn 49. Ma keia hope aku, aole no e hoole ia kekahi i lawe ia mai b ku no kona ahewaia, ike karaima (koe uae ka hoohiki wahahee a hookonokono e hoolnki wahahee paha) a no ka pili paha i ko« na pono, aka, e ku no oia no kona pono a e hoike a ina o kona pnlapala hoike paha e like me ke ano mau o ia aha, ma ka hookolokolo a me ka niele ana no kela a me keia hihia e hana ia ana imua o kela a me keia aha hookolokolo, a imua paha o kekehi mea i hookoliu ia ma ke kanawai a ma ka ae aua pnha o na aoao a elua, e lawe a e hoolohe i na olelo hoike, aka, o ao ia no kela a me keia mea e lawe ia mai, e ku hoika oi«i paha he kuleana kona iloko o ka mea e hookoiokolo ia aua a i lawe ia mei paha eku hoike, a oiai paha ua hoahewa mna ia ua hoike la i kekahi karaima a ofeui paha, koe nae na mea i hai mua ia. Pauku 50. Ma ka hookolokolo ana o kela a me keia hihia, a me ka niele e pili ana i kekahi hihia a hookolokolo paha, imua 0 kekahi Ah'i Hookolokolo, a imna paha o kekahi mea i hookohuia ma ke kaunwai, n ma ka ae ana pnha o na ooao a eiua, a e lawe a hooluhe i na olelo hoike, e kn no i ke kauawai e lawe i kaolelo hoike o kela a me keio keiki i oo ole f oiai paha aole i ike ua keiki nei, i ke Akua a ine ka oiaio, a me ka mauao;a iaia, ame ka hoola a me ka hoopai ma kela ao, aka hoi, e laweia ku olelo hoike o ua keiki noi ma o koua ae j ana e hai mai i ka oiaio, oka oiaio a pan J loa, a me ka oiaio wale no, a me ke ano kopono e ae i manaoia ua pono e ka Aha, a mahope hoi o ke ooia'na e ka Aha, e hoopaiia no oia ke hoike wahahee. Aole hoi e laweia ka olelo hoike oia auo, aia akaka 1 ka noonoo o ka Aha, ua hoomaopopo lea ua keiki nei i kuna mea i ae ai a ine ke ano o ia mea, a me ke kumu oka lawe ana i kana olelo hoike. Pauku 51. Ma ka hookolokolo ana o kela ame keia hihia a me ka niele e pili ana i kekahi hihia a hookolokolo paha, imua 0 kek&hi Aha Ilookolokolo paha a imua paha o kek&hi mea i hookohuia ma ke kaoawai a ma ka ue ana p&ha o ua aoao a elua, e lawe a e hoolohe ina aoao hoike, o hiki uo i na aoao a i elua iloko o ia hihia, a me ka poe uona ke kuleaua nia kela a me keia aoao, ame na k6foe m&re a wahine mare paha o ia poe (koe n&o na mea i haiia mahupe ae nei) eku i hoike ma ia hihia, a hiki no ke koiia lakou e hoike mai, ma ka hele kino ana ae, a ma o ka palapala i hoohiki ia paha, e like me ke ano mau o ia Aha ina kela ame keia aoao iloko oia hihia a haua e ae paha. Pauku 52. Ma kela ame keia hihia karaima, ua hiki no i ka mea i hopnia e ku i hoike noua iho, a e niele ia oia e like me ua hoike e &e, aka hoi, iua ku ole mai ka mea i hoopiiia a hoole paha aole oia i kemake e ku hoike, aluila, aole e manao ia ua hewa no ia hoole ana, aole hoi e ae ia e hoohulihuli la i ke jiure a o ka aha paha, no ia hoole ana a ka mea i hoopii ia, aole e ku hoike uana iho. Pauku 53. Aole no e manaoia mamuli o kokahi olelo o keia kanawai, ua hiki ke koi ia kekahi kanaka i hoopiiia no kekahi ofeni a karaima paha, e ku a j e hoike ma kona aoao iho a ma ka aoao j paha e kue ana iaia iho ; aole hoi e koi ia kekalii e pane no kekahi niuau i mea e ahewa ai iaia iho, (koe nae na mea i haiia mahope ae nei) aole hoi e koi ia ma kekahi iioopii karaima i kekahi kane e hoike mai ka mea e ahewa ai i kona wahiae mare, a o ka wahine paha e ahewa ai i kona kane mare, koe nae na hihia i ae ia na oielo hoike o ia ano i keia manawa. Aka hoi, ma na hoopii karaima a pau, ua ae ia ke kane mare a wahine mare paha, o ka mea i hoopiiia e ku hoike ma ka aoao pale. Pauku 54:. Aole no e koiia ke kane e hoike ae i ka mea i haiia nona e kana wahine mare, oiai laua e noho mare ana no, aoie hoi e koi ia ka wahine e lioike lae i na mea i haiia nona e kona kane mare, oiai laua e noho mare ana.

| Pnuku 55. Uii papaiu na kahunapu- | !e o kela u rno keia aoao hoomaua, aole I e hoike wale i na meu i haiia nona ma ! kona ano he kahunapule, e like me ka j inea mau o kona uoao hoomana, me ka i ae ole o ka mea nana ia i hai, ma keka- j hi hihia a hookolokolo palia, o ke ano j kivila a karaima paha. a ua papaia na ! Kauka Lapaau a pau, aole e hoike wale ' me ka ae ole o ka meauana ia i hai ilo- i ko o kekahi hihia a hookolokolo kivila | paha, i kekahi mea aua i ike ai a i lohe ai, oiai e lapaau ana a e hana ana i kekahi mai, he mea hoi i kupono iaia-o iko i mea e lapnu ai i ua mai la, (koe nae na niele e pili aua i ka pupule a pupule ole paha o ua mea la). Pauku 5G. Aole no e ae ia kekahi hoike, ma kekahi hookolokolo ana a ni* ele paha e pili ana i kekahi hihia kivila a kuraima paha e hoole e pane i kekahi ninau e pili pono ana i ua mea la, 110 ke kumu he mea ia e hoopai, e hoohaahaa a e hoohihia paha iaia, ke ole nae i manao ka Aha a mea paha i hookohuia ma ke kanawai, a ma ka ae ona paha o na aoao elua, e hoolohe a e lawe i na olelo hoike, e lilo auanei kona olelo pane i mea e hoopaiia'i ka hoike no ke kipi, ka felomi a mikamina paha.