Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 20, 19 May 1877 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Cynthia Nakai
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XVI.  HELU 20.  HONOLULU, POAONO,  MEI 19, 1877.  NA HELU A PAU 807.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA?

-AME-

Ka Laau o kou Hale!

No Hea la?

KAINOHOI NO KAHIO

WAILA MA!

 

Nana aku no hoi ia la,

OHIKAIO o KALAAU o MAKAWAO

i ka ua mea o ka nani o

Na Papa, Na Laau.

-AME-

Na PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU,

-MA KE KIHI O-

Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,

......Honolulu......

MALAILA E LOAA AI E LIKE MEKA

makemake. no ke

Kumukuai make pono loa

 

PAPA, PAPA, PAPA

Na PAPA huluhulu,

            Na PAPA manoanoa,

                        Na PAPA i kahiia,

                                    Na PAPA kepa,

                                                PAPA hole keokeo.

                                                            PAPA hole ulaula

NA LAAU! LAAU!

NA KUA,

            NA KAOLA,

                        AAHO,

                                    MOLINA,

                                                PEAPEA,

            PINE HULUHULU,

                                    PINE I KAHIIA,

            Na Papa a me na Laau Ulaula!

PILI ULAULA

            PILI KEOKEO,

                        PANI PUKA,

                                    PANI PUKA ANIANI

                                                IPUKA ANIANI,

                                                            OLEPELEPE!

 

PENA O NA ANO A Pau

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui

AILA PENA!

AILA HOOMALOO,

                                    WANIKI, PATE.

NA LAKO

o kela a me keia ano.

NA AMI-PUKA HALE,

NA AMI-PUKA PA

 

ANIANI!

 

Pepa hale me an lihilihi.

E LOAA NO MALAILA

Paakai Helu 1.

O KAKAAKO a me PUULOA

 

            No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa

            O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, loaa’ku ana ia lakou, e hooko koke ae mai ana no ia me ka lawa pono.

E kipa nui ilaila, i ike i k@ oiaea

@ @m 799

 

He Ui!  He pahaohao keia.

 

Oia kekahi ninau i holo aku la kona lapalapa ma ka “Lahui Hawaii,” o Maraki 22, M H 1877, e pili ana i ke mele o “Hanau ka paipai Kalani,” i unuhiia a hoopukaia ma kekahi mau helu o ke “Kuokoa;” a mamuli o ia mele, ua puka mai nei ka Ilamuku o ka lalani alii e noho Moi nei a nau iho la na niho, a ninau kapakahi ae la me ka huhu enaena imua o ka lehulehu.  “Wohi la ma owai la?  (o “Kauilani”) a me na la we wale kiekie o ka mea nana i unuhi i ua mele la, e hoohaahaa loa ia’i ka Moi, e like me ia i laha aku la imua o oukou a pau na kolamu o ia “inaina, lili, hoomaewaewa kanaaka.”

A ua minamina nui no hoi au i ka ae ana o na Luna o ka “Lahui Hawaii,” ka nupepa a kuu mau hoa i hilinai nui ai, e hoopuka ia mai, mailoko mai Ona, kekahi “luaahi pele nui,” e hoolele liilii ana i na apana ahi o ka hoino, a me na olai o ka hoohilahila akea, a me na nakulukulu o ka huhu wela i punohu aku la ma na ae-kai o ka Pakipika nei.  A ua ae pu aku lakou e huna lokahi i ka inoa o ke kanaka kolohe, nana e kumakaia ko lakou makamaka, e “laipila” akea ia o W. Luther Moehonua.

Ke noi aku nei au, “E na Lani, e aloia lakou.”

“Hohe wale ka mea pee, aohe mea e kokua aku, O ka poe lauakila, me he mau liona la.”

“He mele inoa hanau no ke Kama Alii Wohi Victoria Kauilani Kawekiu o Lunalilo,” a o ua mele nei, na W. L. M. (Moehonua paha) ke kupuna, “i haku a hooili aku.”

Pane.-Na ka lehulehu e hoike mai i keia haku io ana a me ka ole, i ole oiaio ai-no ka aleale mau anei o ke kiaha i ka ukiuki, i hanini ai ka inaina, a alala ana iwaho?  Ua lilo paha na maka i ke kua, poniu ai ke poo, a pouli ka ike haalele i ka oiaio, e waiho kahelahela ae la i ka lai, (“I unuhiia e W L M”) aole i “hakuia e W L M.”

“O ke kukini hewa, Haule oia i ka lalau.” Solomona.

O ka mua, eia ka ninau, “Wohi la ma owai la?”  Eia hoi ka W L M, Wohi ole la ma owai la?

Ke waiho nei ka ninau maluna o ka ninau, me kona ano maopopo, aole i wohi keia alii ma o Ake la, a pela aku.  “Menemene wale.”

E o’u kini aloha, ke ike pu ae la no kakou, nani ole ana no ia imua o na makaainana a pau, ua hoole ae nei no ka Ilamuku o na’lii, heaha aku auanei ka “olena” i koe?  he hooluu wale no.

E na hoa, e pono kakou ke ninau aku,

1                     Haahaa loa anei o Kaleleonalani, no kona keokeo ana, malalo o ka lalani e noho Moi nei?  Owai o oukou i aa e ae mai?

2                     Haahaa loa anei o Kalani Pauahi Bishop, no kona keokeo ana, malalo loa o ka lulani e noho Moi nei?  Owai la o kakou e ae akea ae, o pakike kiekie ia aku oia?

3                     Haahaa loa anei o Lunalilo I, no ka haahaa loa o kona makuakane, no ka mea, he alii kua kahili ole?  Owai ka Nipoa, Iapana ike ole, nana e ae akea mai, ua “haahaa,” o paki ia aku kona poo i ka laau a nahoahoa iho e like me me ko’u?

Ke hooho lokahi aku nei kakou me ka leo nui maopopo, Aole i, aole 2, aole 3 o lakou i hoohaahaaia ilalo, hookahi wale no lakou a pau, a koe nae ma keia ka Ilamuku o hea la; a pehea ko kakou manao no keia Ilamuku hoino ohana Moi?  he makemake ole oukou e ike hou i kona aloha ole.

            “O keaha la ka hala a ke kanaka,

            I hana ino ai i ua kai la?”

            O ka lua.-He naaupo loa ka poe nana e kapa lalau i keia iuoa, a olelo ae o “Kawekiu o Lunalilo I., a nui wale aku.

            Na oukou e hoike pololei mai no’u, ma keia wahi, e hoonani pu aku hoi i ko ka Ilamuku hoohilahila ana iaia iho.  Eia ka ninau, Ua oiaio anei, ua kau ia penei, “Kawekiu o Lunalilo 1?”  Ua ike anei oukou, “Lunalilo 1?” pela kuu hoopuka mua ana ma ke mele o “Hanau Kapaipai?”  Ina ike iho oukou, aole 1 mahope o ia inoa, alaila, mai uwa aku oukou, o hilahila io auanei ka ilamuku o ka Moi, a hoole hanohano ae oukou i ke akea, “Aole au i hewa iho i ke ‘lii.”

            Pane alua.- E ike mai oukou a pau, he naauao kiekie ka inoa hookahi (aole he poe nana i kapa lalau) nana i hookomo i ka “O” mawaena o na inoa elua, penei, “Kawekiu o Lunalilo.”  O ka O mawaena, oia ka hua kilohana nani, ka hao makeneti nana i kuhikuhi i ka iwihilo o kuu makemake, e hapai ana i ke mele inoa o ua Lani la iluna, penei:

            1 “Kawekiu o Lunalilo.  2 Kawekiu o Lunaliloae.  3 Kawekiu o Lunaliloloa” ua like no i kuu makemake, ina he “I” mawaena o ua mau inoa la.  E na kini aloha o na moku o Kalani, e nana pu ae oukou i kahi o na inoa elua o ke’lii i manumanu iho la i ka hua “O” poepoe hoole “Wohi.”  Aole!  Aole e loaa keia i ka hokahoka inu wai-kai, “he mao.ia ai, he maona ia ko oukou e ka noa,” ua oukou e hooholo ae i ka awakea.  Owai ko maua mea i naaupo loa?  O ka mea i ike ole i ka waiwai o ka hua “O,” kapa hewa i ka poepoe he loihi.

            “I lalau ka malihini i ka naaupo loa,

            I ka ninau ole mai-e-Auhea ke ala?”

            O ke kolu-Aole i alii keia kaikamahine ma kona ano iho, aia iho la ma ka inoa ke kiekie.”

            Pane.-Mamuli o ka hoolaha ana mai nei a ka Ilamuku, e ui ana, e pahaohao ana, “Wohi la ma owai?  Pehea ka pii ana, a meuei ka iho ana,” pela kakou e na makaainana i ike pu ae la, ua makehewa kuu hooikaika ana a pau no ua lalani pali la; eia ka mea nui loa la o “hanau a hua, hua, hua,” i minamina nui, a me he pohaku daimana la, a poina ae la ka hiapo a Likelike ma laua o His Ex. A. S. Cleghorn (Ake), keia hiapo kiekie ole mai ka puhaka alii mai.

            “Aloha wale ia opio e hoole ia nei,

            E o’u paha ka wauke o i opiopio.”

“Naupo i ka welu hala,” a mea a mea’ku.

“O ke kino ka i maloeloe,’  “     “

“He oi na ke kanaka nui,”   “     “

“E i ae no e leo ole, ua leo ole iho la,” a pela aku.

            Pane.-He minamina nui au i ka naku poeleele o ke mele a ua Ilamuku nei, e pule anaana ana ke ano, aka, no kona kia ana aku i ka makani, alaila, e pau ana na iole a me na elelu i ka pohe-make i ka alaala.

            Eia mai ka oiaio-I ka hoopalau ana o na kaikuahine o ka Moi, i ka laua mau kane, i hea oianei?  e hiamoe ana anei o you?  O ka wa pono ia e ninau ai, “Wohi anei o His Ex. J. O. Dominis?”  A ae ia mai paha, alaila, apono aku o ia la, alaila, mare keia mau alii, ua like pu ae la na kiekie; a pela no i ka wa o His Ex. A. S. Cleghorn ma, oiai laua e kaawale ana.  Olioli nui kakou i ka Ilamuku e ui, e pahaohao ana ia mau la, mamua o ko lakou la mare ia ana.  Pehea?  Owai o oukou mai Hawaii a Niihau i ike, a i iohe hoi, ua hanaia keia mau ninau mamua o ko lakou la mare ana?  Hanau i na Ole 4, eia ka i ka hiapo a Likelike e ku ai ka liki, ka ninau ka hehi oiaia i ka lalani Moi a pau ilalo.  Owai ka kakou e hoohilahila pono ai?  Kahaha, “O ka mea eli i ka lua, haule oia ilaila a make.”

            Oia ka ke kai mimiki o Lahaina nei e hoike mai nei, a na ke Au e apono.  Kokua mai.  Minamina ino.

            O ka ha.-“O ka lawe maoli ana i ke mele o ka Aimoku, oia o Kalakaua.”

            E kuu mau tausani Loio, ke ike pu iho la kakou i ke kumu hoopii 4, oia ka lawe maoli ana i ke mele o ka Aimoku, oia o Kalakaua, a ka Ilamuku maikai i haku ponoi ai a paa, “ole wale,” hooili no ka Aimoku, oia mele kai lawe maoli ia a lilo no W L Moehonua, ke kanaka o Mauhaalelea.  Aia imua o oukou na nupepa mua elua, oia na Kumukanawai a oukou e hilinai ai, no ko oukou mau alakai pono ana, no kuu lawe mele ole; a ina pela, ia ia la aku na koina o ka Aha, oia keia, “Hoowahawahaia,” oia na koina.

            O ke mele i unuhi loea ia, mai na mele kahiko mai, a hooiliia aku maluna o ka hiapo a ka lalani e ku nei, he mea ia e lealea ai na makua, pela ko makou maa, eia iho nei i ke au o na Ilamuku Makinika, “No, no, no, no,”  “Ka mea kupanaha o ka moku o na’lii.”

            E kuu mau tausani Lunakanawai, e hooholo i ko oukou iho no keia kumu, i moakaka ae ka wai o keia nui.

                        “Ho iho i piha ia moku,

                          I hoi aila i Lahaina”

Ka mele o ka Aimoku oia o Kalakaua.

            E ui ae kakou imua a i hope, a ninau, “O ke mele hea o ka Aimoku a ka Ilamuku i haku ai, a i unuhi ai paha a hooili no ka Aimoku o keia wa e noho nei?  Ke haha aku nei au, aohe pa aku, ke hakilo aku nei, auhea he kohu.  Mai ke au o Kamehameha I., a papani aku ka puka o kona hale Aupuni ia Kalani Kapuaiwa Kamehameha V., i hiolani aku la i ka hiamoe kapu o lakon o Niolopua, pau ka ili ana o ke aupuni, na pilikino a me na mele inoa o lakou, na maopopo o Hawaii nei a puni.  I ke au o Lunalilo I., a me ko ka Aimoku o keia wa, he mau Au keia o ka “Ripubarita o Hawaii nei.  Maanei, e ku ai kakou a ninau, “Ehia mele i lilo ia Lunalilo I?  a ehia hoi i ka Aimoku o keia wa?  Mai pololei loa, ina na R. Keelikolani e hoohalahala na mele o lakou la a pau, no ka mea, oia ko lakou kaulana aina hope loa; pela ko’u ike.  Na ka poe naauao kiekie e kaana maopopo i keia, ina hooholo hoopilimeai ole, alaila, e waiho molaelae auanei o Hawaii nei o Hawaii nei a puni, no kuu hoike pono a pololei loa, na ka Aha Jure o na mele e hoike mai.  O na mele hea ka ka Ilamuku i haku ai a unuhiia paha, ka i lawe maoliia ae nei, no ka Aimoku, oia o Kalakaua?”

            “Kohu ole ka moku ee wale,

            Ka hoomoku hoomoku wale iho no”
            Aia ma ke mele i unuhiia, “O Hanau ka paipai Kalani,” aia ma ka pauku hope loa, e pili ana ia Maui, ua hooleia penei:  “Aole paha e pili aku o Maui.”

                        “Ua hemo kahili,

                         Ua kaawale kahili,

                         Ua mamao kahili,

                         Ua hihiu kahili.”

            He nane huna keia na ka mea nana i unuhi, he mau maka no ko ka lehulehu e ike ana, oia na kula popolo a lakou nei; a o na kaona o na mele, he mea kaulai ole ia i ke akea, no ka poiu o ke alo alii wale no.  I ka Ilamuku ae nei hoi o keia mau la, ke ike pu ae nei hoi kakou, “O hemo kahili kuhao i ka pohu,” ua mele la a ia nei i hooili ai no ka Aimoku me ke kohu ole, a na ka Aha Kiekie paha a debolo i hooholo iho nei pela, e oi ka noho, a hooholo iho i ka oukou koho,

                        “O aa moku kila ole,

                         Ke holo pahua nei,”

He nui na mea like i koe, na oukou ia e hoolawa aku.

            O ka lima-“He ano ku i ka hehi i ka Moi e noho nei ma ka noho alii.”  Owai o Hawaii nei a pau e lealea e pane i keia kumu awahua?  Aole o ka aina nei, a me a’u pu no e kamailio aku la, no ka mea, ua hoike mai kana olelo ana, no Pogutala mai keia Ilamaku, aole oia i ike i ka hoomaka ana o keia au powehiwehi ole.

                        “Ua pau ae la no au,

                         Me ia wale aku no ia.”

            O ke ono-E hoopau ana au i keia ma ka ninau ana, “Mahea i lilo ai o (W L M) i kupuna no Kaiulani?”

            Pane aono-Mai luhi loa kakou i ka hoike ia Ilamuku, i ko kakou mookuauhau kupuna, ina o ia mau ko ke Alii Opio kiekie iloko o ka laina, aka, i kona hookae kiekie ana mai i ke kiekie o na Lani opio la, (a Ake) alaila, e loaa koke iho auanei maua o ke alii Simona K. Kaai, e nae ana, a me makou no a pau e nonoho iho la he paapu wale.

                        “He awaawa Ahuna,

                         Ko’u hoa la.”

            Manao hoakaka imua o oukou a pau me ka minamina nui, ina ua hanaia keia mawaena o’u a me ka Ilamuku, e like me na aina malamalama a pau o ka honua, ina ma ke kakau leta mai, loaa koke mai la no au e noho ana i ka lai o Hauola, alaila, ua pau maikai me ke kuhalahala ole, aole nae i manao ka naauao pela, aka, kuu ae nei kela i ke akea, i hoike pau mai ai oia imua o ua lehulehu, i ka piha o kona naauao haakei, a nuku laula mai la ia’u.  A ma ia haua ana, ua hoomakapo mai kona naauao nui ole wale iaia-aia ma ka hookae kiekie ana mai nei i ke keiki hiapo a ka hanauna Moi e ku nei, oia ka uhi paapu loa ana o kona naauao kiekie, i haakei hele aku la i “naaupo, po iho, po loa;” aole i maopopo mua oia, o keia hoohaahaa kiekie ana.  Oia “Kona,” ko ka Ilamuku hehi “oiaio, ilalo oiaio,” i ka Moi iluna o ka Noho alii, a hiki i ko lakou muli loa, “oiaio keia,” hehi i ka Moi oiaio, hehi ia hanauna oiaio, hehi i ka hiapo oiaio,” a ninau pono iho, “Auhea ka Ilamuku W C Parke?  e hopu i e hopu koke ia keia kipi! kipi!! kipi nui maopopo!!!  E hana i kau hana, a mai hoohalike ia oe me kela Ilamuku eli lua liilii ma na huina alanui mana o ke kulanakauhale, a huna i kana mau mea ino wale, kue i ka Papa Ola.  He mau hoike hoopuka ole ia keia, aole hoi e hihi, aia a kaulai ae iwaho, alaila pono.  “Maeele wau.”

            Pela ananei e ike pu iho ai, aole ma ka unuhi ana o ke mele lapuwale, e hehiia ai ka Moi ilalo, aka, na keia Ilamuku o hea mai nei la, i hehi ku iho la ua lalani alii la ilalo, ilalo iho, ilalo loa, nana e hoohaahaa ilalo imua o ko keia au a pau.

            E Kalani, eia iho ke kipi o ko moku la o na alopeke liilii, na lakou e paopao i ka noho a pukapuka.

                        “O Lele iho ia la – e Lono.”

            Imua o kuu mau tausani Loio a me na tausani Lunakanawai, nana i noonoo pono i keia mau kumu niu wai ole eono, i hua malili ae la i ka malama o Kaulua, a hookahi niu wai oloko, “o ka hehi i ka lalani alii a pau.”

            Ke haawi aku nei au i kuu mahalo piha i ka lehulehu, e lili pu mai nei i ka hoinoia o ka oukou makamaka i minamina ai, a mea poina wale ae nei hoi lakou nei.

            Ke hoike nei, aohe e hoohaahaa hou kuu pulima akau, e kakau no ka pupepa, ina e hoopuka kamalii hou ia mai kuu inoa e raibila ia.  Aka, e hookiekie hou ia ua pulima akau la maluna o na kanawai a me ke Kumukanawai.

            Ke ae maopopo mai nei oukou a pau, aole me a’u ka makemake e hehi i ka lalani alii a makou ilalo, ua hoike mai na Kea Hanohano Ekolu ma kuu umauma a me ka Lei A i, nolaila,

            “E pau ka olelo me ka luina, (sela)

            Kapena manuwa Beritania hoa olelo.”

            Me ka Luna Hooponopono a me na keiki hoonoho o ke Kuokoa kuu walua.

WILLIAM LUTHER MOEHONUA.

                                                                        I na Hono a Piilani.

            Lahaina, Mei 5, 1877.

 

Ke ola o ke Aupuni.

 

            Maluna o na lii a me na makaainana malaila ke ola o ke aupuni, i na e ulu maikai ko lakou ola ana, o ka ulu maikai noia o ke ola o ke aupuni, ina inoino ko lakou ola, o ka inoino no ia o ke ola aupuni, no ka mea, aole paha he aupuni ke nele keia mau mea elua.  I keia manawa e olelo paha kakou he mau alii a he mau makaainana hoi kakou maluna o Hawaii Pae Aina i keia mau la, a ke ole maikai nei hoi kakou a pau, alaila, ua pono paha ia kakou ke hookomo mai i nanau; penei.  Ke ola maikai nei auei ke aupuni i keia manawa?  Penei ka’u pane ma keia ninau o komo, “ke hano pau nei ke aupuni,” oia hoi ke emi iho nei kona ola.  O ka emi mau o kona mau alii, ke emi o ka lahui nona ponoi ka aina, a me ka pii mahuahua o na lio o ke aupuni, “he hanu pau ana ia o ke aupuni,” me he mea la ua kokoke i kona mau hora hope o ka pilikia.  Iloko o na makahiki eono mamua ae nei, ua kaamaha ke aupuni no ka nui o kona mau aie, a iloko hoi o na makahiki he kanalima mamua loa aenei, ua kaumaha uui ke aupuni no ka make wale o kona mau alii a me kona poe makaainana ponoi, ua kau mau keia ano kaumaha maluna o ke aupuni, a aole hoi he mau alii nou a me na makaaiuana i pani ia mau hakahaka nui o ke aupuni.  Ma keia emi mau o ka lahui, a pii mahuahua mau hoi na li’o aupuni i kela a me keia alua makahiki, he nawaliwali ku hohona keia i ikea maluna o ke aupuni, a me he mea la e kokoke aku ana oia e hanu i kona hanu hope loa o ka pilikia, me he kanaka m@i hano la i emi mau kona ola i na la a pau.  Me he mea la peia ka mea like no ke aupuni.

            Mai hea mai la na kumu i kau mau mai ai keia mau pilikia maluna o ke aupuni?  No ka pilikia i kau ia maluna o ke aupuni no ke emi mau o kona mau alii a me kona mau makaainana ponoi, aole a kakou olelo malaila, oiai aole kakou i ike i kona wahi i hele mai ai, aka no ka pii mahuahua mau ana o na lilo aupuni i kela a me keia ma n@wa iloko o kela a me keia alua makahiki; he pono ia kakou e lapaau ia mau kina o ko kakou aina me ua kalai manao ana, no ka mea, oia mau pilikia ua kakou ia e hana.

            Ina he pilikia o ke aupuni ka pii mahuahua ana o kona mau lilo a oi nui aku mamua o kona mau loaa ponoi; alaila, pehea la e pau ai ia pilikia?  pehea hoi!  E hoakaka iki paha ma keia wahi, mamuli o ka hookomo ana i keia wahi ninau.  Heaha la ka pilikia o ka lahui ke mau aku na hoolilo mahuahua mau aua a ke aupuni, no kona mau lilo, i kela kau keia kau o ka Ahaolelo?  Eia paha, “e kau papaloa ana nei ka auhau maluna o na makaainana.”  Mai hea mai la keia auhau papaloa ana?  Mailoko mai no ia o keia.  “Ka pii mau ana o na lilo aupuni i kela kau keia kau.

            Ua hoomaka ia keia pi ikia e hoipu iho maluna o keia lahui i ka Ahaolelo hapaiho nei ma ko lakou hoao ana e auhau papalua i ka waiwai paa o kela a me keia kanaka aka, na kau no nae lakou i ka auhau e kau ana i ka hapalua o ka aohau mua, he mau hiohiona a mau ouli wale no nei o na pilikia, oia paha ka huakai o koa mahope mai, ae paha?  pela paha!! Aole paha!!! pela no.  Ua olelo ae nei kakou no ka pii mau ana o na lilo o ke aupuni i kela a me keia kau o ka Ahaolelo, oia ke kumu o ke kau mai o keia mau ao omamalu o ka pilikia ma’uua o ka lahui, pela io no.  Nawai la ka hewa ma keia mea?  no oukou no?  no ka mea, na oukou no i koho i na Lunamakaainana, a na lakou no i kau i ua Lunamakaainana, a na lakou no i kau i na kanawai e hoomahuahua ana i ka lilo o ke aupuni, a aole hoi i hana i mau kanawai e wene ia ae ai kekahi mau pilikia o oukou, “aole, ua hana no!  aka, ua hoole ia e ka Moi, pela paha!  aka, i ko’u aole?

            No ka hoopau ana i keia mau pilikia a kaumaha paha o ka lahui no keia mau lilo koikoi o ke aupuni, ma kona aie nui i hapalua miliona a oi aku, i mea e uku aku ai oia, i kona mau lilo nui ma kona mau hunahuna ponoi; a me na lilo nui launa ole i kona mau lima lawelawe.  Pehea e pau ai?  Eia paha e iho mai i lalo ua poo aupuni kiekie, a hui pu me oukou e noonoo pu e hoemi i na lilo o ke aupuni, e hoemi i ka uku o na poo aupuni, mai ke kiekie loa a i ka haahaa kupono, aia a hoemiia ia mau lilo alaila emi mai na pilikia o ka lahui

            No ka mea, ma na lilo lima lawelawe o ke Aupuni he 445, 000 dala ko ke aupuni lilo malaila, oia no ka mea ano like me ka hapalua o na loaa aupuni a pauy ke huiia na loaa mai waho mai a me ko loko nei o ka aina, i na makahiki elua, he nui hewahewa keia mau lilo, ua lilo kekahi o keia mau dala a makepono i ka nana aku, a o kekahi ua lilo manele, e like me ka lilo i na Lunakanawai o na Aha Hookolokolo a pau, ua lilo makepono ke dala ia lakou, mai na lunakanawai kiekie a i na lunakanawai o na aha apana, e like hoi me na lilo no ka Papa Hoonaanao no na kula, o kekahi mau lilo e ae, he manele ka lilo ana o ke dala ia lakou, he mea hoopoho wale, a me ka nana aku ua kiola waleia na dala i like me ka hapakolu i kau ia maluna o ko lakou mau uku makahiki.

            I mea e hoemi ia ai keia mau lilo manounou wale o ke aupuni.  E oluolu na mea a pau e lawelawe ana i ua Oihana aupuni a pau e hoemi i ko lakou uku, ai ole, alaila e like me ka make ana o ke Lahui nui, pela ka make ana o na makaainana i na kaumaha ma ia hope aku, aka ai aku nae na laepuni o ka Ahaolelo o 1878 ke hele mai nei malie ai aku paha ia lakou ka waiholoi e pau ai keia lepo o ke aupuni.