Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 20, 19 May 1877 — Ka Hoike ana Komisina Boiala o ke Aupuni. [ARTICLE]

Ka Hoike ana Komisina Boiala o ke Aupuni.

1 Hamjlsca. ! I ka la 27 o F*fi>?niari ? ua hek ke Ko- ] ; mi«ina ma ke awA?ra o Waipio. a aa ma-; kaikai i na wahi auo nui oia wahi. Ua • iawa j)0Q0 keia awawa i ka wai mai kooa ] l mau inapuna jk>qol iho. He mea haohao i i ko uiakou wa maiaila, ka maloo o ka; i. waiiele o Hiilawe. He Jiui kahi e hoouiu j ! ia ai o ke kaio ma keia awawa, e hoola-« • wa ana i ua apanao Hamakua, Waiinea, i : a rae Koiiala no hoi kekahū a rae he ia | he nui na pomaikai e loaa ana i ka jK>e i i e noho aua ma keia awawa mamuli o ka • maikai o ka aina. He mau eka maikai • no hoi kekahi maanei no ke kanu ko a ; \ me lee kanu kofe ana. No ke ku ioa 0 na { pali ma kela a me keia aoao o ke awawa, ; he mau mouo kai manao ia he mea ku- | pono e hoolako ia no na waa-naln, a oia hoi ke ala maika no ka lawe ia ana o na waiwai mai ka aina aku a na moku nana e lawe aku a kahi e hoolilo ia ai. He ano maikai iki no ke alanni a na holoholona e lawe ai i na ukana, aka, he loa ke ala a he uui aku hoi ka lilo no ka lawe ana a ke awa kupono aku e hiki ai ke hooili ia ma na moku. Ma ka aoao hemahikina o ke awawa 0 Waipio, aia hoi kekahi awa i kapaia 0 Honokaape, he.hookahi mile ke kaawale malaila aiu: i kekahi manawa malaila e hooili ia ai na mea hoouna ma na moku, aka, oiai aole i oi aku ke kokoke maniua ae 0 ke awa pae o Waipio ponoi iho a me ke kupono niamua o ko na waa-nalu, nolaila aole keKomisina i manao he pomaikai ka hana ia ana 0 kekahi aianui- a hiki aku i ke awa o Honokaape. Ua nana ia ke awa pae o Honomalino, a aole he hana i manao ia e pomaikai ai keia awa e oi ai ka pono mamua o ko keia wa, aia wale no me ka uui 0 ka lilo e hiki ai. He kupono, ma ka ike o ke Komisina, ka aina o Waikoekoe, e waiho nei ia S. Parker, no kekahi mahiko nui a 110 na mea ulu e ae i ike ia ka ulu ma na aina kau iluna, (aina kiekie); he momona ka lepo a he maikai ka moe ana. Ma kekahi mau wahi inawaena 0 Waipio a me Waikoekoe, hekupono no ka aina no ke kanu ko a me ke kanu ana i na wea ulu e ae. Ua makaikaiia ke awa pae 0 Kaihumoku, a aole i ike ia ma na ano a pau i hoomaopopoia i keia wa, ke kupono 0 ka hoolilo ana i ke dala no laila, aka, iaa paha e kukuluia ana kekahi mahiko ma kahi e kokoke mai ana ia awa, e lilo ana no ia awa pae i wahi kupono no ka hoopae ana i na ukana mama i ka malie. He apuupuu a he aa kaaoao makai 0 ka aina o Kapulena, aka ma ka aoao hoi mauka o ke alanui he mau haneri eka kupono no kekahi o keia aina no ke kanu ko a me ke kanu kofe aua. Ma kona ano maoli iho, me he 'la 0 ke awa pae 0 Honokaia ka oi o na awa pae no ke kukulu ana i pale kai, oiai, he mau akoakoa kekahi e waiho la i ka ili kai, kupouo 110 ke kukulu ana iho i ka pale kai, a ma ka hoopahu ana i kekahi mau akoakoa a kaawale aku, ua lilo keia wahi i awa kupono no na waapa e jiae ai, aka, no ka loihi o kahi e loaa mai ai 0 ua pono e kukulu ai i ka pale kai, he nui loa ka lilo no ia hana, nolaila ua manao ia ua lawa no ka aiua o Honokaia i ke awa o Honokaa. He aina kipapali o Honokaia, aka he kupono no nae uo ke kanu ko ana. He hiki ke hooulu ia ma na awawa lulu o keia aina ke koiV, ka alani a me na laau huaai e ae i kamaaina maanei. Ua olelo ia mai he knpono o Kawela 1 wahi pae, aka he wahi lae pohaku wale no e holo ana i ke kai, a aole hoi he lulu i na makani. O Houokaa kahi e ku nei ka wiliko a Messrs. Siemsen Marsden, a malaiU e ulu nei na ko maikai, e hoike ana i na mea biki ke hanaia maloko o ia apana, malalo o ke alakai kupono. O ka nele i ka wai na hemahema o keia w;i* hi, aka nae, no ka ooho man o ka ua, aole he poino o keia apaua i ka maloo a nele wai. He kamahao ka nele loa 0 keia wahi i na mapana a me na kaha* wai. He hiki no nae keia hemahema ke hoolawaia ma ke kukuiu ia ana o na lua wai hookio a me na punawai eii ma na awawa, e like me ko Mr. Hinds ma K,ohaU. He mea nae keia i pili i ka hooikaika a me ka hoomauawanni ana, a he mea kupono no hoi i ke kanaka ke hoolako uona iho. Aka, ke mauao uei ke Komiaioa, 110 kupono e imiia ka* hi e loaa ai ka wai no keia apana, a na ke aupuni e uko na lilo, i mau ai » i pili ai me ke aupuni ka ioana o ka hooha* na ana aku i ka wai, ke loaa, e like me ke kupono no ke kokua aua i na hana ma ia apana. Aia mahope pono iho o ka mahiko o Honokaa, kekiihi apaua aiua nui, he 10,-

000 eka a oi iki *kn u eaiī isi mai paha oke nupiuū. Ile ain » glu« ihii kei.», » C4 hooiimaHioa niakeheWaii* hoi no ka banai hololiolona ana. a ina aole e hiki »oa ke loaa kabi e hiki ai ke hoopnn ia ka hoolimaHina aoa, he nei ka poiao e ili ana i keia apann. 0 ke avra pae o Honokaa, oia k;i oi i ike i;t iuh k» apaoa o Uamakua. Ke pīipai aku nei ke Komiaina, e kukuluia kekahi p*-ka» hio i hnnaia me ka puna eleele (concrete), ma ke awa pae. i palo no ke ala e hiki aku ai i ke kowe e ku la i keia wa, n e koku]u hou ia hoi kekahi kewe hiio ma kahi o ka hin e ku la t kupono r.o k-» hiu aaahe ewalu ton t ke kaeniaha, a e hana hon ia keknhi ala kaiiioe kopoooa hiki aku i ke ulanoi Au* poni ; a o keia ala inalaio o ka h;»na a ka mea ike e iilo i ka hana alanui, ka mea e loaa ai o ka pouiaikai i ka hapa* nui o na apana aina a paa o keia apana (Hamakua). Ma keia wahi, ho hiki ke hoopae ia na hao inekini kaumnha, he kakaikuhi ka wa hiki ole, a lawe ia ma na wahi a pau o keia apani», maluna 0 na kaa, a o na ukaua mama hoi, he hiki no ke hoop-m ia ma na aw<i pae e ae 1 hela ia ae uei maluna iloko o ka wa malie, a i ole ma kahi paha i mouo ia a hanaia ika uwea mai ka mouo a i ka ain«. Ua nana ia ke kupono o Mahiki a me Paauhau i mau awa pae. Ua ike ia he oui ka iilo 0 ka hoolilo ana ia Mahiki i awa pae, a 0 Paauhau, ua kupono no i keia wa no ka hoopae ana i ua ukana mama me ka hana hōu ole ia. lloko o ka apana o Hamakua, oPaauhau kekahi 0 na aina aole i kanaluaia ka maikai a kupono no ko kukulu aua ina inahiko elua. Mai Paauhau aku a hiki wale i Koholalele, ua awili ke ano 0 ka aiua, he maikai ina kekahi wahi, a he a-a ma kekahi. Aia mawaena o Kalopa a me Kaohe, kekahi mau aina uiulaau 0 ke anpuni e waiho wale nei aole i hoolimalimaia ; he 10,000 eka paha ka nui. Ua makeiuakeia e koe keia mau aina i ke Aupuni, a e hoomaluia mai na komohewa 0 kela me'keia «no. Aia lioi, he mau aina kupono kekahi ma Koholalele noke kanu ko ana. Malaila ua ike hou ia ke kupono o ke kukulu ia o kekalii amana hiu oiai he mau awawa nunui kekahi e alai ana i ke al'a e hiki pono ai na ukana ina ke awa pae o Honokaa. Ua īnanao ke Komisina, he kupono e īianaia kokahi kahua palahalaha me ka puna-paa eleelo maluna pono iho 0 ke a-a, he 15 a he 20 paha kapuai ke kiekie mai ka ilikai ae. a ma ia kahua e kukuluia ai ka amana hiu ukana, a mai ua kahua la e hoomoe ia aku kekahi ala hao, he 500 kapuai ka loa e holo kamoe ana a hiki aku i ka lihi-luna o ke ala-eli. (Aoīe ipau.)