Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 21, 26 May 1877 — KE KAI HOEE WELIWELI! NA KINO OLA I MAKE NA POINO ULIA MA HILO! Na Palapala Lehulehu i ke Kuokoa. [ARTICLE]

KE KAI HOEE WELIWELI!

NA KINO OLA I MAKE

NA POINO ULIA MA HILO!

Na Palapala Lehulehu i ke Kuokoa.

He Leta mai kekahi makamaka Pake mai ! He mea e ka lele o ka hauli a me ka puiwa i ka laweia ana mai o ka lono kaumaha, i ke kakahiaka Sabati iho nei, ua makaikai ae la ke "Kai Hoee" a me ke "Kai Mimiki" i ke kulanakauhale o Hilo, ma ka la 10 o Mei, a ua waiho iho i na ukana a ke kaumaha a me ka hoehaeha puuwai. Ma ka palapala malalo iho, i kakauia e kekahi makamaka Pake o Hilo, a ua hoounaia mai i ke Kuhina Waiwai, e ike ia ana ua ulia poino a me na hana ano e a ke Akua Mana Loa, me ka Apana o Hilo. E heluheluia keia leta me ka walohia paumako : Kaupakuea, Mei 14, 1877 Aloha oe a nui loa : I loko o keia mau la, ke hoike mai nei ke Akua i kona mana nui, ma ka hoouna ana mai i na hoailona nui weliweli, e ike aku ai ke kanaka a hoomanao iho i kona uuku i loko o ka poho lima o iehova ke Akua, ka mea nana i hana na mea a pau. I loko o na la i hala hope ae nei, ua lohe ia aku ka pau ana o ka hale puhi ko o Kohala i ke ahiĘ» a he mau la pokole no mahope koke iho, pau iho la na hale wili ko o Kaupakuea a me Papaikou i ke ahi, a ma ka la hoi i hala ae nei, (la 10 o Mei 1877) ua hoouna hou mai la ke Akua i kekahi mea nui weliweli, e ike ia aku ai e na maka o kanaka. I ke kakahiaka nui o ia la, mamua iki iho o ke kani ana o ka hola 5 aia hoi, hiki mai la ke Kai Mimiki. Ma ka olelo a kekahi poe kahiko, aohe ka he kai hoeenui i ike ia mahope mai o ke kai mimiki i ka wa ia Keaweikekahialii me Kanae, akahi wale no ka o ike ia. Ma ke kakahiaka nui o ka Poaha, la 10 o mei, loheia aku la na leo uwa o na kanaka, ma na wahi a pau e pili ana ma na kapakahakai mai o a o o ke kulanakauhale o Hilo nei. A mahope koke iho no, ike ia aku la ka emi ana o ke kai, mai ka 200 a hiki i ka 300 kapuai paha mai ka lihi kai aku. A ike iho la na kanaka he kai mimiki, a o ka hoomaka iho la no ia o na kanaka e holo. Ua loaa kekahi poe i ke kai, a ua make kekahi poe, aka, no ke aloha no paha o ke Akua i kana mea i hana ai, ua pau ke kai me ka uuku o na ola i poino. O Waiakea kai komo pono i loko o keia pilikia, no ka mea, ma hope iho o ka pau o ka ke Akua hana kupanaha, ai nana ia'ku ka hana, aohe wahi hale hookahi e ku ana ma Waiakea, he neo ia la - ua pau i ka laweia e ke kai iuka loa, a ua nahaha a okaoka liilii, koe wale no ka hale halawai, ua lawe ia aku no nae ia hale a waiho ia aku la i loko o ka ululaau me ka pilikia ole ; he

ekolu a eha [ ] kapuai paha ka mamao mai kona kahua mua i ku ai a hiki i kona kahua hou e ku nei. O kahi uapo o Wailoa, ua lawe loa ia i uka e ke kai, a waihoia aku la i loko o ka nahelehele, he hapaha mile paha ka mamao. O ka hale [ ] keia o Kapena Hopu o ke Kuna Puahi, ua hamu ia aku la ka hapa maluna, a pela no ko kekahi kanaka. Ma Waiakea, i ka wa e pii ana ke kai, ua holo na mea a pau me ka noonoo ole i ka lakou mau keiki liilii, "Haalele i ka hanu iki, Malama i ka hanu nui ; " a o kekahi poe, ua holo no me ka lawe pu ana i na keiki, a [ ] pakela ikaika hoi o ke kai ua kailiia aku no mai ka luna aku o na makua. O kekahi kanaka o Kaonehu kona inoa, ua holo aku oia me kana kaikamahine uuku ma kona lina, nona hoi na malama ewalu, aka, no ka ikaika o ke kai, liko aku la a nalowale laua. A i ka pau ana o ke kai, imiia a loaa aku me kekahi poe keiki liilii e ae, e waiho ana ma loko o kekahi kuono pohaku ; a o kekahi keiki, loaa aku e waiho ana ma ka pohaku nui i luna o ka umauma, a ua make loa. A o kekahi keiki a me kahi kaikamahine uuku i olelo mua ia ae nei, loaa aku e pumehana ana no na hoopu me kahi hanu uuku, a ua olelo ia i ke ahi a ola hou ae la. He elima kino mai i loaa a hiki i keia wa a'u e kakau ane nei, a he mau mea no koe aole i ike pono ia, ua make paha a ua holo loa paha i kuawihi i ka makua. Ina oe i Paukaa e nana aku ai, aole oe e ike aku e ku mai ana i hookahi hale ma Waiakea, a me he mea la no hoi, aole no i kukuluia ia wahi i kauhale. Mai Waiakea a hiki i Waiolama, hookahi wle no wahi hale i pakele loa, aole wahi i pilikia o ia hale, oia no hoi ka hale o Kalaka, ka haole [ ] i uka a i o Waiolama. A mai Waiolama mai a hiki i ke kihi o ke alanui e pii la a hiki i ka luakini o Haili, ua pau loa ia poe hale i ka poino; ua nahaha kekahi, ua hulihia kehi, a o kekahi hoi, ua lawe ia a kahi e loa waihoia e kapakahi ana. Ao kekahi pae hale he eono paha ka nui, ua lawe aku la ke kai a waihoia aku la i loko o ka loi kale a L Kaina i Hauna kahi e kuku nui la. A o ka hale hana piula o William Rose, ua laweia aku a waena konu o ke alanui, wa- [ ]ia iho la, me ka hoohuliia o ke alo i kai, a ina aole ka Halekuai Awa ina ua pau pu ua hale hana piula la i ka ai kalo i loko o ka loi a Kaina. O ka papohaku o ka uapo o kaipalaoa, ua lilo ia pono i mea ole ; a o kahi uapo wale no kai pakele. He elua hale ma kahi o Reed i lilo, he hookahi hale nui, a o kahi hale lole bipi. O na pili laau keia a me na papa o kela a a me keia ano, na au aku au mai. Makai o Waiakea, ma ke ana maoliia ana, mahope iho o ka pau ana o ka ke kai mau hana, ua ikeia, he 20 kapuai a oi ka hohonu o ke kai i ka pii ana. He kumu luia ma kahi o kanaka ma Waiakea, a ua ike ia ka nalowale loa ana i ke kai; a i ka maloo ana o ke kai, ua anaia ua kumu laau nei, a ua ike ia, he 20 kapuai me 2 iniha kona kiekie, a oia laau, ua nalowale pu i loko o ke kai. O ka hale waiho ukana o poonahoahoa, he mau pahu aila paha maloko kahi i wahi ai, ua lilo ia i mea ole ; a ua loaa aku kekahi mau pahu i loko o ka nahelehele hai i waiho ai; a o ka hale waiho ukana o Kilauea, aole ona wahi hoailona i koe, o kahi wale no i ku ai. I ka hoomaka ana o ka pii o ke kai, ua ike ia aku ke kupikipikio mai o ka moku okohola a me kahi moku kuna Mele Eleua. e ku ana i loko o ke awa ia manawa, ua lilo aku la i ka laweia e ke kai a ili iuka, i kahi e kokoke ana i ke one, a i ka hoi ana o ke kai, ua lilo hou ua mau moku nei i ka hukiia i waho loa, a e ole ka hookuu ana o laua i mau heleuma hou, ina la ua u holo iuka i ka lele-uwaki. O ka loko ia keia a R. A. Laimana i hana iho nei i kai o Waiakea, ua lilo ia he mea ole ; a i ka hele ana o kahi poe e huli i kekahi mau pono kino, loaa aku la ia lakou na ia o ka moana, e mokaki mai ana i ka nahelehele, oia na ulua nui, na hee, na amaama a pela aku. O ko makou Halekuai ma Hilo, aohe he poino i loaa, aka, o na hale e pili pu ana me ko makou, a e ku mai ana ma loko o na kapuai he 20, ua hanaha a kapahaki kekahi, a ua huli ke alo o kekahi i luna. Ma ko'u lohe mai, o ka nui o na hale i loohia i keia uha poino, aia mawaena o ke kanaha a me ke kanalima, a o ka hapanui o lakou, ua okaoka liilii. Eia kekahi mea kaumaha no kekahi hoa aloha o kakou a makamaka maikai o Hilo nei oia o ka Rev. J. H. Pahio, i ka pii ana o ke kai, ua haalele oia i kona wahi noho a ua hele ma Hilo no ka hana, a oiai oia ma Hilo me kona ohana, loaa iho la oia i ke kai, ua hoao oia e holo me kana keiki uuku ma ke kua, a mamua o ka loaa ana iaia o ka pakele, hina e aku la oia i ke kai a hina hou a ma hope hiki aku la ikahi maloo loa, waiho ke keikikane ana e amo ana i ke kua, huli hou imi i ka wahine me ke kaikamahine, no ka mea, i ka wa nana e holo ana, ua ike aku no oia i ka wahine mahope mai me ke kaikamahine i ka ai a i ke poi ia ana e ke kai a huli hou aku o Pahio e nana, aole ka wahine me ke kaikamahine, nolaila imi hou ai oia, aka ua loaa'ku no ka wahine me ke kaikamahine aole i poino, ua aloha no ke Akua i kona kauwa.

Ua ike ia ke kai mimiki ma Kahaku i ka maloo ana a hiki i na wahi moku mawaho aku o ka hele waino kupaa o Onomea a i ka pii ana o ke kai ua pii a hiki i ke alanui aupuni. Ua lohe mai au ua ike ia ka maloo ana me ka pii ana o kekahi ma Hakalau aole nae he pilikia. Ma Hilo one wale no kahi i loaa ai ka poino. Ua puiwa wau, i ka wa e lawe [ ] kekahi hale e ke kai makai o Waiakea ua hooho aela kekahi poe no ka ike ia he mau mea mai kekahi o loko o ua hale 'la, a i ka wa i loaa aku ai me na kanaka elua a he wahine ua [ ] a i ka opala, aole e hiki ke oni ae. Ua wehe wikiwiki ia ae lakou, a ua nawaliwali loa aole nae i poino ke ola - O ka haole i kai o Waiakea o Parker ka inoa, ua kokoke loa kona hopena ma ka ike a ke kauka. Ua nui na eha i loaa iaia i ka wa i lolo ai kona hale a pela no kona ohana e noho pu ana, aka, aole lakou i pilikia loa e like me Parker. Ke kokua nei na poe o Hilo i ka pilikia ole i na poe i poino ma ka haawi ana i ka ai, ia, me ka lole a me na mea e pumehana ai ka noho'na o keia mau la, no ka mea ke ua nei o Hilo i keia mau la. He oiaio he weliweli na hana a ke AKua. Ma ke aloha nui. W. S. AKANA.