Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 50, 14 December 1878 — Na Leta mai Maikonisia mai. [ARTICLE]

Na Leta mai Maikonisia mai.

Tapiteuea, Aug. 27, 1878. Kev. H. H. Paleka, Aloha oe :— la makou i haalele aku ai ia Honolulu, ke kulanakauhale alii o ko Hawaii Pae Aina, a holo mai no ka moana kai lipoiipo o Maikonisia, no na mile 2,000 a oi aku ka loihi, nana aku la i ka aina kulaiwi, hu ae la no ke aloha a pau ae la. la wa no, e lawe ana ka makani maikai ia makou a o ka Nunu aukai o ka moana, e hana ana oia i kan* hana, a hala kekahi mau la me ka makani maikai, ua loaa makou i ka pohu, a ua uuku mai kahi makani, a ua holo lohi īki makou, a i kekahi la mai, ua loaa hou i kahi makani maikai, a pela mai ka holo malie ana a hiki i ka la 24 o lune, 1878, ma ka j jiora 9 o ka po, ua ike ia ka mokupuni o | Nukunau a me ke ahi e a mai ana ia wa, ua hoohuliia ka moku me ka holo malie no ke ao ae,-a e hookokoke aku ī Beru kekahi mokupuni o ka Pae Aina o Kilipati, kahi e noho ai na kumu Samoa ; a ma ke kakahiaka ana ae o ka la 25 o lune, ua ike ia aku ka aina o Beru a me kona kahakai e nenee <vna mamua pono omakou, a hoohuliia ae la ka moku e holo i ka aoao komohana akau, aole i liuliu aku ka holo ana, holo mai la he wahi waa ekolu kanaka a hookokoke mai la, a hoopai ia ae la ka pea o ka moku, a o ka lai iho la no ia o ka moku, a pii inai Ia kekahi o #eia poe iluna me ka moena a me na hua niu opiopio; a ninau mai kekahi o keia poe kanaka, mai hea mai keia moku ? Pane aku la au, mai Oahu mai. He moku lawe kanaka anei keia ? I aku la au, aole, he inoku Inwe Baibala keia e lawe ana ī ka olelo a ke Akua i keia mau Pae Aina pouli; ae mai la, "ae," a ī mai la, e holo ana ihea ? I aku la no au, e holo ana i Tapiteuea, e kalewa ana n:ie īanei e kali iki ana i na kumu Samoa no na buke. I ka moku Hoku Ao e holo malie ana, holo nui mai la na waa a o ka waa i hiki mua mai, kena aku la ke Kapena e kii i na kumu Samoa e holo mai i ka moku, a makemake nui iho la au e holo iuka o keia aina e ike pono i ka hana a ka Haku malaila, a no ka uuku pono ole oia wahi waa, nolaila, aole au i ae aku e holo iuka. la wa e kalewa ana ka moku i o a ianei, a hiki mai la na kumu Samoa ma ka moku a halawai aioha pu, a lulu lima me ke aloha pumehana, olioli pu makou, a ninau aku la au, pehea ka hana a ko kakou Haku ma ko oukou kihapai ? A pane mai la, ke holo pono nei no ; a hai mai la, i ka nui o na hoahanau he IS2, a me ka huina nui o na kanaka o ka mokupuni o Beru he 1,959, a o ka nui o keia poe kumu Samoa he eha, ekolu nae e noho ana. a o ka ha aia ma San»oa, a ua hai mai nae lakou e hoi mai ana ma ka moku kuai aila niu, ua makaukau oia e hoi mai ma moku John Williams, aole nae hiki mai no ka ino o ka makani a ua hala ka moku. He wahi aina uuku wale no keia, eha nae kumu e ao ana malaila. Ma ke ahiahi ana, ua haalele makou ia Beru, a holo aku makou no ka mokupuni o Tapiteuea, ia makou e holo ana, loaa iho la ka moku i ka makani a me ka ua, aole nae i loihi iho, a o ka pau ae la no in o ka ua a me ka makani, a o ka holo aku Ia no ia ; i ke ao ana ae, ike aku la makou i ka aina o Tapiteuea e waiho mai ana mamua pono o makou, a ī ka nana ana aku, oia no ke poo o ka aina ma ka aoao hema, a o ka hapanui 0 ka aina e moe lapuu mai ana ia, ia wa au 1 nana aku ai a hu ae la ko'u aloha i ka ai- j na a ? u a me ka'u wahine a me ka'u mau j keiki i noho hoomanawanui ni i ka hana a j ka Haku i na makahiki ewalu i kaahope 'ku. J I ka rfena ana i ka aina, e ulu mai ana na j niu a me na hala, i iho la au iloko o'u iho, | he nui ka paha ka ua ma Tapiteuea nei, ke j ulii nei na niu a me na hala ; eia makou ma J ke kua o ka aina e holo nei,*»rie kuu ake'ku , e ike i ko'u home i noho ai a me ka'u wahine, a ma ka aui ana o ka la, hiki aku la ma ke poo ma ka akau o ka ainn, a hoomaka e holo ae ma ke alo o ka Hina, ike mua ia 'ku la ka Maneaba, oia kekahi hale nui e koko- j ke ana ma ko'u wahi i noho ai, a me na ; waapa ekolu e holo mai ana, elua waapa no na haole kuai aila, a o ke kolu o ko H. B. i Nalimu waapa no īa ; a hiki mai la o Nali-, mu ī ka īnoku, a halawai aloha pu iho la j makou me ke aloha pumehana, a ninau aku la au, pehea oukou. oluolu anei, nawaliwaii paha ? 1 mai la kela, oluolu maikai ko ma-: kou ola, a pela io no i ka nana aku, inomo-! na maikai ke kino. A ninau hou aku la no i au, pehea ka hana a ka Haku ma ko olua kihapai ? Hai mai la, ke holo nono nei no na ! hana a ka Haku ma ko maua kihapai. A pehea na hoahanau, ke kupaa nei no anei j ma ka pono i keia wa ? Ae mai la kela, ae, ke kupaa nei kekahi poe, a he poeuuku wa- j le no i he!e aku. a hoi hou mai no; a olioli' iho la kuu naau i kuu loheana e kupaa ana ; na hoahanau ma ka pono, aole i loihi aku j kela kamailio ana, a o ka hoohuli ae la no; ia o ka moku no ka poeleele, no ka mea, e j kokoke aku ana e kapoo iho ka la, ua ma-1 kemake ke Kapena e loaa kahi kupono e ku ' ai o ka moku a hiki i ke ao ana. Un holo | iki ka moku a loaa kahi kupono, a ua kuu , ia ka heleuma o ka moku, a ma ke kakahi-! aka ana ae oia ka la 27 o lune, ua holo aku j ka moku a hiki i kahi e ku mau ai.'a hoolei! ia kona heleuma ; aole i liuliu iho, a hiki j mai la ka waapa o na haole kuai aila niu, a mai ia laua mai i lohe mai ai au i kekahi j mau mea hou o ka aina o Tapiteuea nei. ! ia makou nae e kamailio nei, ke hoomakau-; kau mai nei ka malamamoku a me na luina j o ka moku i na ukana no ka holo aku iuaa, j ia wa no, kahea mai la ke Kapena o ka mo-; ku ia'u e holo makou iuka. O ka hora 11 i keia o kē awakea, a hiki aku la ma ko ? u j wahi i ka hora 4 o ke ahiahi ; he lohi loa keia holo ana o ka waapa, no ke kaumaha i na papa na kua o ka hale, ia makou i j hiki aku ai ma ka aeone o ko'u wahi, ua pi- j ha pono mai la o uka i na kanaka, na kane, a me na wahine a me na keiki pu, aloha 'ku i au ia lakou, a aloha mai la lakou ia'u, a lele koke aku la au e ike i kuu Moeone a me kuu home hoi. He hula no ma ka aina i na wa i hala aku, wahi o *H. B. Nalimu, a pela mai no na haole kuai aila niu ia'u, a pane mai kekahi poe ia'u, he hula no ma Tapiteuea nei, i aku la au i ka mea i kamailio mai ia'u, ua loaa io aku la ka lakou no ka iula ana iho nei; a o kekahi poe ke i ae nei, he hoka īho koe o ua poe hula nei, ua , hoi mai nei o Kapu. He oiaio no, ua pau j ka hula i keia wa a'u e kakau nei i keia paiapala ia oe. No na hana ma Tapiteuea nei.—l ka ma- ! lama o lulai 13, 1878, ua malamaia ka ahaaioa a ka Haku, a ua hookomo ia i ka Ekalesia he 10 hoahanau, 9 kane, 1 wahine a

me 7 keiki i bapetizoia, a eha poe i mare ia. la'mau la mai, aole au i ao kula, aole no hoi he han'a e ae a'u ia mau la, ua noho hamau no au me ka noonoo nui i ka'u hana e hana aku ai, no ka mea, i kuu nana ana i ka luakini 1 hiolo ia e ka makani ikaika mai ke komohana, a me ka halekula pu no hoi i hoohioloia, he mea eha ia no kuu puuwai, a ua lilo ia mau mea elua i mea nui ia'u, a e hiamoe ole ai hoi o ko'u po ; i kuu noonoo ana a me kuu ninaiuaku i ke Akua no keia hana nui a'u e hana ai, ua loaa ia'u keia j manao, e hele mua au e halaWai a e launa | pu me na kanaka o ka aina nei kahi a'u e noho nei. A i kuu hele ana iho nei e launa pu a e kamailio me lakou, no ke kukulu hou ana i ko ke Akua Betela, i mai lalakou ia'u me ka leo aloha, e hele mai oe a e noho luna mai no makou, a e hana makou a e kukulu hou i ko ke Akua Luakini mai kali oe; ae, aole au e kali, ua makemake au e kukulu ia ko ke Akua hale. A ke hana nei lakou i ka laau no ka Luakini a mahope aku ko ka halekula, a mahope aku e kukulu ae ! ai au i ko'u wahi pupupu hale. j Kaapuni ana 1 ka aina o Tapiteuea.—Ma I ka la 22 o lulai, 1878, ua kaapuni iho nei au i ka aina, owau a me H. B. Nalimu a me qa hoahanau, a me ka poe makemake he nui wale. I Uuu nana ana, ua momona kn aina i-keia wa. Ua helu hou iho nei au i na kanaka i l?eia makahiki, a ua loaa ka heluna pau o na kanaka 4,538. I na makahiki mua he 6,000, a i keia wa ke emi nei, ke holo,nui nei i Samoa" a me Fiji, a ke holo aku nei i Oahu, ua oi aku ka makemake e holo aku i Oahu. Ke olioli nui nei au no kuu ike aku i keia wa, e hele nui mai ana lakou e hoopiha i ko ke Akua hale ) na la Sabati a me na auina Ia o ka Poakelu. Ina mai ke Akua mai keia, ua oi loa kuu pono a me kuu pomaikai ke loaa he mau uhane hou i keia makahiki. 1 kuu nana aku i keia wa, mai ke Akua mai no keia hana, aole no ke kanaka, a e makepono ana nei luhi o kuu ; moe poo ana no keia lahui. Ke ao Kula nei i keia wa.—O na kumu | kamaaina no, o na haumana no a maua i I ao ai, oia no keia e ao nei, a o ka nui o na j haumana he 65 me na kumu ekolu. E kuu i makua, Ue noi aUu nei au ia oe a me ka | ekalesia a puu mai o a o e pule i ke Akua • no keia lahui. E aloha ia oe a me kou ) ekalesisfa me na ekalesia a pau. Me kuu j aloha nui no. W. B. Kapu. 'i Butaritari, lulai 31, 1878. ' Rev. Bingham a me Bingham wahine a j me kē kamalei a kakou. E aloha nui mau ! loa oukou. ! Ua hiki mai nei o Hoku Ao i ka la 28 o . ilulai nei. A e holo ana i keia la i ka Pae j Aina o Makala. I Ua loaa mai na leta a oukou a pau ia ma- j kou, a me ka leta nui o ka Papa Hawaii.! Ua īke i na manao a pau. Ua olioli ma ka- j hi mea, a ua kaumaha ma kahi mea. No ka hana a ka Haku ma na Kihapai o ; Kilibati.—No Tabiteuea. Ua lohe iho nei \ au i kahi mau haumana a Kapu ma, u* ; pau loa i ka hoi hope na A ke ! 'noke la ka i ka inu rama, a me ka hula, a j me na hewa e ae he nui wale. No Nono- 1 uti. Ua lohe mai nei au, aia no he kumu 1 kamaaina, ke noke la no ka ī ke ao, i kanaka. Aole kumu no ka pae aina o Hawaii mai. | No Abemama, ud lohe iho nei a.u, ke ho-1 ! lo nei na hana maikai malaila, makemake j kanaka a me ke Alii i ke ao. Pela mai ka i leta a Mose Nukanoaro ia'u, a me kahi poe J e ae. 1 j No Maiana. Oia ke kihapai paakiki loa, ja awahua, a poupou noho—nio, a ī ole kaai kumu haka. Makena kaua, makena inu |rama, a pela aku. Ua loaa mai nei ia'u ka I leta a ®ono a pela io no, elua mau mea i ; •hookomo ia i ka ekalesia. Ua hai mai nein j oia, aole oia e paupauaho ana a holo malu jaku. j No Tarawa. Oia ke kihapai waiakua ! loa, ike ole i keia mea o ke aloha. Ua lohe ! mai au mamua, ua pepehi hoomainoino ia kahi poe s a ua koalaala la i ke ahi enaena. i I keia mau la mai nei, mamua ae o ka hikiana mni nei o Hoku Ao. Ua lohe mai j nei au ma ka leta a D. Leleo. Ua pepehi hoomainoino hou ia mai nei kahi poe kana- ' ka a he wahine kekahi iwaena oia pepehi : kanaka ana. Eia ka mea manaonao, ua okioki liihi ia ko lakou mau kino, a o ka j wahine, ua kaha ia ka opu i ka pahi, a e 1 oni mai ana ke keiki iloko o ka opu o ua ! wahine nei. Auwe ! e hiolo lua e na wai- : maka e ka poe puni aloha. ; E pau ana paha keia hana waiakua, ma ; kela aina. no ka mea, lohe mai nei au ■ aia ka malalo- o ka malu o ka pae aina Hajwaiiko lakou noho ana. Pela ko'u lohe ; lauahea wale mai nei. j No Marakei. Ua holo na hana maikai ' malaila. Ua loaa mai nei ia'u ka leta a D. i Kanoho. Ua hai mai nei oia, eiua haneri a j oi ae, na hoahanau ma ia ekalesia. Ua hoi ' hope no kahi poe, a ua hai mai no. Ua waikanaka kela aina, i keia mau la. E , mau ana paha ia waikauaka, aole paha ? o ! ke Akua ka mea ike ma kana mau hana a i pau. j No Apaiang. Auwe ! ua holo loa na ! hana maikai malaila, makemake kanaka, a 1 me na'lii i ka pono o ka Haku. Uapihamau na halawai ī n* kanaka. : A ua kukulu ia he puali koa nui, ma ia 'aina, aole pakele iki ka poe hana hewa ma ; ia aina. Ua hoopii ia lakou. Na D. Leleo, e hai pau aku ia oukou, o . ka muhee, aole oia e haalele ana i kana haj na mau, o ka holo imua, a i hope. A pela j nc kahi poe hoahanau. No ke kihapai nei oia o Butaritari nei.— O Butaritari nei ke kihapai i oi loa aku ka jlahilahiame ke opeapea o na wahi hoaliianau oleha mai la na wahi maka a ike mai .Ia holo aku la. Ua like me ka lau-maia ko I lakou mau naau he hikiwawe ke pohaehae. | O ka poe i kapae ia no na hewa, aole j mihi iki mai. i Paipai nui au ia lakou e hoi hou mai i ka pono, aole mea kau a pi mai ka ihu. Aole nae o'u manao paupauaho ae e haalele i ka hana no ko lakou apiki, a me ko lakou hoi hope ino ana. He nui na kumu o ka hoi hope ana. Eia ka mua, he mea ole ka misionari, aole loaa ko kakou waiwai. Eia ka lua, he poe make wale no na misionari, elike no me kakou ka make ana. Eia ke kolu, aole pau ka makemake i ka . aoao kahiko a pela aku. Aole o makou kanalua iki no ko lakou hoi hope ana, & hikii ka wa e hoopau ia mai ai e oukou. O ka manao o kahi po«

no ke akamai ole i ke ao ana, a me j ka hoohuli ana. Pela io no paha, eia nae . hoi o ke akamai o kanaka he mea ole ia, » wahi aka Baibala. Ua pau au maanei, na • Maka e hai ia oukou i kona kihapai. : Owau no o ko oukou wahi pokii. j J. W. Kanoa. . Tapiteuea, Aug. 1,1878. 5 Dr. C. M. Hyde, Aloha oe :— ' Ikeia la ke kakau nei au no kuu ike ana, 1 ua loaa ia'u he wa pono e hoike aku ai i na mea o ka aino kahi a'u e noho nei. I kuu haalele ana ia Honolulu, a holo mai no keia mau mokupuni. Ua ike mua ia ka mokupuniu Beru ma ka la 25 a ua kalewa ka moku, no ke Kali ana i na kumu Samoa, a hiki mai ua halawai aloha pu makou, a hai mai la lakou i ka nui o na kanaka o ka mokupuni o Beru, he 1,959, ao ka nui o na kumu Samoa e noho ana ma ia ainaekolu, a o ka ha aole i hiki mai, ua hiki mai paha i keia mau la m&i nei, a o ka nui o na hoahanau he 182, ao ka poe īmi he 300 pela mai lakou ia'u. E kamailio iki au maanei, no ko'u hiki ana ma ka mokupuni o Tapiteuea. la'u i hiki ai ma ko'u hale i noho mua ai, ua piha mai i na kanaka, me na maka hauoli ame ke aloha pumehana, aole nae au i loihi iho ke ku ana lohe aku la au i kekahi poe e

olelo ana "e hoka ana ka poe hula he pau ae koe i ka holo, ua hoi mai nei o Kapu, e hoopau kakou i ka hula ana mai no a hula hou, " a ma ia ahiahi no hoi nui mai la no ua poe nei, a ma ke kakahiaka ana ae, hiki mai ana he luna mai na Elemakiile mai, e kauoha mai ana ia'u e hele aku au i o iakou ia, aole nae au i pane aku, a hoi aku la ia luna, hiki hou mai ana no he luna, aole no au i ekemu aku, a i ke kolu o ka luna, o ka hiki ana mai, i aku la au, heaha kau o ka hele āna mai nei i o'u nei ? nawai oe i -kauoha aku nei e hele mai ? i mai la kela i hoouna mai nei na Elemakule ia'u e kii mai ia oe e hele oe e kamailio pu me lakou, ; i aku la au aole o'u makemake he luhi ko'u, j e hoi oe a'i aku aole e hele mai, a o ko la;kou hele mai la no ia, a kipaku ia aku la e kanaka okoa me ka i aku mai hele ! oukou e hooluhi iaia, e hoi oukou ma ko' ioukou wahi, a o ka hoi aku la no ia, akahi ; no a hiki mai nei i o'u nei, me na leo nahej nahe, me ka olelo mai, ua hula iho nei nae j makou, i aku la au ua loaa iho la paha ka ; oukou la, pomaikai iho la oukou, waiwai io j no, paa io ae nei ko oukou mau hale laau, j nani io iho la oukou,—a ku ae la lakou a j hoi aku la me ka olelo mai, aole e hula hou | aku, he oiaio paha aole paha, āole he hula I j i keia mau la. j ! E kuu makua hanai uhane oka olelo hoo- ! pomaikai aole au i hoopoina i ke Akua nou j a mē*na haumana o ke Kula Kahuna, a me jna ekalesia a pau mai Hawaii a Kauai, a ime na Kahunapule a pau, ame ka Lahui j kahi au e moe poo nei imua, a hiki aku i ke ! O-o loa ana, alaila, e kuu iho ai keia luhi j ana. | Owai Ia auanei ona haumana oke Kula i Kahunapule e aloha i keia mau uhane he lehulehu ? a e ku a e hele ae, e hoohaumana i waena o keia mau aina pouli. Ina paha e loaa i elua mau kumu hou no Tapitelua nei, no luna mai ia, aia no nae ia ike Akua, ka mea i ike i na mea a pau. E haawi i ko'u aloha i kou ohana a pau, .ame na haumana oke Kula Kahunapule. j Owau no o kau keiki iloko o Kristo lesu. Me ke aloha nui. W B Kapu. : Jebwor, Jeluij, Maka Is. lulai 10, 1878. Kev. H. Binamu, Aloha oe E holo ana kekahi moku mai keia wahi aku no Samoa, a no ka oluolu ia ana mai e hoouna leta aku, nolaila, keia hapala ana : ma keia apana pepa no oukou. . Ua hoouna leta aku au maluna o kekani I moku i lawe kanaka mai mai ka pae aina + Gilibati no Honolulu, Capt.— I O ke kowa mawaena oia leta a me keia he like me na malama 4. Aole no he ano nui o na haawina o keia mau malama. O ka hoi wale ana mai no o ka ua mahope i o na malama maloo 4 a hoomaka hou mai e : uliuli iki ae na laau ao ka mea i maloo, jaole no o lakou kuleana pu me ke ola, ua ; honihom wahi ulu anoano aku nei makou i ; keia mau la aku nei, ake aneane mai nei ;no e pau, aole no ko makou wahi e noho ! nei a mai na pali Koolau mai. No kainaaina ame na malihini iho no o keia mau aina ke waiho nei no na manao kuee iwaena o lakou, na 'lii me na 'lii na 'lii ! me kanaka, kanaka hoi me na 'lii. Ua loaa mai nel ka lohe e holo mai ana ko Ebon iloko o keia malama, a ke liuliu j nei ko keia aoao. Iluna no ka ua hamama 1 e ke pulu o lalo nei. I Ke hele nei no ka makou mau hana imua i mawaena no nae ona mea keakea mai, a 'he hoi hope no kahi poe i kapa ia he mau j hoahanau, aia n» nae ma ka hewa pili kino, ! kahi i hio ai. Ama ko makou mau hana Jaloha ke hapai la no ka poe hilei. j Oihana Kalepa. Ke ku nei no keia oihana :ma keia pae aina, a pulelo aku i ke komo- . hana a pili aku i ka aina pua o Kina, aole jno i hemo ke kaula a na manao aumeume |ke huki aku nei no huki mai, a ke waiho iho ia ka pomaikai ī kamaaina. Ke holoholo nei he mokuahi no kekahi hui a oia no ka moku a'u i holo aku ai i ka ' pae aina hikina i ka welau mua o keia ma- ; kahiki. Ua launa leta mai no makou mai na paahana mai ma ka hikina, mai a Mr. S. W. j Kekuewa ma mai. He oluolu ke ola kino o laua ame ka iaua keiki. (Kaikamahine) a he ano kulana hakaka no ko kamaaina. j A pela mai no hoi ia Kev. S. P. Kaaia ma. jHe oluolu no na kino ahe holo no imua na hana ake ku la no na hoahanau ma ia 'ekalesia. Ua pau kahiko no nae kahi ai ja īa mau ui a i ahona i ka pua hala, ai ku- • pakupa o ka aina, a i ka wai, paha o ka niu huewai paa i ke ie. j No ka hiki pinepine ole ona moku ma jka aina o Mille, nolaila, aole ioaa nui mai jna lono. He hookahi wale no hiki ana mai o karlono mai a Mr. Nawaa ma mai, a o ka ehiku keia oka malama. Ahe oluolu no ke ola kino a ua nali aku i na hua ulu opio, • ao na hana pili uhane ke hele 'la no imua a pau keia ea ke kau aku nei ko makou mau maka i ka pua mai o na eheu o ka mai j nu aukai, me na pua oliwa, i ka lima, alaila, ;o makou iho ia. ■ j He oluolu ke ola kino o'u ame na keiki 'amaua. He nawahwali ka'u wahine ma i ke kino ikaika no ia nawaliwali i keia malama i pau ae nei a hiki i keia wa, aole nae i hoi he puiwa oka manao. Ke aloha aku i nei o Tamara ia olu* a me ka lehulehu a i pau. Owau no D. Kapali.