Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVIII, Number 44, 1 November 1879 — Page 2

Page PDF (1.72 MB)

This text was transcribed by:  Malialani Cabaniss
This work is dedicated to:  Hawaiinuiakea School of Hawaiian Knowledge

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

MA KE KAUOHA.

            E Haul@@@@@@@@@@@@@ ma ka la @@@@@@@ Novemaba 17, e @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@                       SAL. G. WILDER.

                        Kuhina Ka@@@@

Keena K@@@@ Okatoba @@, @@@@               @@@ @@

OIHANA WAI.

            O na mea a pau i @@ ke @@@ HOOPULU MEA KANU, ke hai ia aku nei @@@@@@@@ 7 @@@ a i ka hora 6 kakahiaka.  Ua kapu @@ ia ka @@@@ @@ hapu ana  O na mea e hoolohe ole ana i @@@ kauoha.  e pani @@ no ka lakou mau puipu wai me ka@@@ hou ole ia aku o ka @@@@

                                    R LISHMAN, Luna o ka Oihana Wai

            Honolulu, Oct 2@ 187@        @36 3t

            Ua hookohuia o @@ W Wilcox a me A W Na@@@ i kela la i mau K@@@@ @@@@ a me na P@@@ Wai no ka Apana @ Puna, maka@@@ Ka@@ F@@@ @@@@ Papa i keia manawa     S W Wilcox, De Ke@@@@ a me A W Ma@@@

                        SAM ʻ L G. WILDER, Kuhina K@@@@

            Keena @@@@@@@ Oct 13, 187@           @@@ @@

E HOOLOHE

            Ke kauoha ia aku nei ko makou poe Luna a pau, e hooili koke mai i na koena dala o ko lakou poe lawe pepa o ka hapa hope o keia makahiki 1879, i ole ai e hihia a huikau ka hana ana no ka makahiki hou e hiki mai ana.

            E hoolohe i keia a e hooko pololei e pono ai.

E Nana i Keia.

            I ka poe lawe KUOKOA ma Hilo, Puna a me Kau i Hawaii.

            E holo ana ko makou Elele, oia o SAM ʻ L KAAIKAULA, no na apana i hoike ia maluna ma keia pule ae.  No ia mea ke kau leo mua aku nei makou i na makamaka lawe pepa a me na Luna o ia mau apana, eia ka wa kupono e hoomakaukau i na wahi koena i koe o ka Nupepa KUOKOA no keia makahiki a e waiho iho ma ka lima o na Sam ue l Kaaikaula nei.

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUIIA.

No ka Makahiki, $2.  Eono Mahina, $1.  Dala Kuike ka Rula.

POAONO, NOVEMABA 1, 1879.

            Eia mawaena o ko kakou mau kanawai e ku nei, he kanawai e kukulu ana i elua mau Papa Ola--he Papa Ola Haole a he Papa Ola Hawaii, wahi a ka olelo--a ke manao nei makou e lawe mai i keia la a kamailio pokole ma kekahi mau mea e pili ana i ua mau Papa Ola nei, a makou i manao ai he mea pono ka waiho ana aku i kekahi mau hoakaka ana imua o ka lahui.  O keia mea he Papa Ola, he mea maikai ia no ka lahui kanaka, a ke hooko pono ia na kanawai o Hawaii nei e pili ana i keia oihana, aole no paha e nele ana ka loaa ana o na pomaikai ola kino ia kakou.

            Mai ka hooholo ia ana o ke kanawai e kukulu ana i ka Papa Ola Hawaii a hiki mai i keia la, aole o makou hoomanao ae i kekahi mea i hana ia e ia Papa i ike ia ʻ i kekahi wahi pomaikai iki, a me he la ma ko makou hoomanao ae, aole loa no a lakou wahi mea i hana iki,--koe nae ka haawi ana i na laikini lapaau mawaena o kekahi poe o kakou, a ke ike mau nei ko kakou i ka hopena o ia mau mea, aole loa he pomaikai, aka, o na hopena o na hana epa, hoopunipuni a hoomanamana oia kai loaa mai i ka lahui.

            No keia mau mea, ua ulu mai he ninau iloko o makou, aole anei he mea pono e hoolilo ia keia mau Papa Ola a i elua malalo o ka malama ana a kekahi poe kupono?  Aole anei he mea pono e wae hou ia i mau Luna Papa Ola maikai a kupono, a e haawi ia i ko lakou malama ana ka hooko ana i ka makemake o ka kanawai e pili ana i ke ola o ka lehulehu?  Ke manao nei makou he mea pono ka hooponopono ia ana o keia lala nui o ke aupuni, a e kapae ae i ka poe hana pono ole a minamina ole hoi i ke ola o kanaka.

            E hoohalike ia no hoi me ka hana ia ana o ka oihana loio ma Hawaii nei, hookahi wale no wahi e kii ai i ka laikini loio mai Hawaii a Kauai, aia wale no imua o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, a pela no hoi na kahuna lapaau--mai na haole a i na Hawaii, i hookahi no wahi o lakou e kii ai i ko lakou mau laikini.

            O keia kekahi o na mea nui mawaena o na aupuni naauao--ke ola o ka lehulehu--a he mea pono e nana, a e nooo kuio ia keia mea, me ka hookapakahi ole ae i na hookoia ana o na hopena no ke ola o kakou a pau.  O ka poe i aloha ole i ka lahui a i manao nui ole i ke ola o ka lehulehu, aole loa o lakou kuleana ma ia kulana.  Pehea la ko oukou manao e ka lehulehu no keia mea?

No ka Oihana Makai.

            O keia oihana, oia kekahi o na oihana maikai, maluhia a hanohano o ke aupuni ke malama pono ia kona mau hooko ia ana.  Ke uhai kekahi mea i ke kanawai o ka aina, he mana ko ka makai e hopu aku iaia ma ke ano he lawehala, a he kuleana kona e kahea i ka lehulehu e kokua iaia ma ka hooko ana i kana ana malama maluhia; a o makou nei ke loaa i na wa a pau ua makaukau e kokua i keia oihana ma ke kinai ana i na hana hewa.  Aka, ke kue loa nei makou, e ke hoike akea aku nei hoi i ko makou manao, aole loa he pono, aole he kuleana a aole loa he mana o kekahi makai e kui a pepehi aku i kekahi lawehala me ke kulakulai ana a me ka hoopuka ana i na huaolelo pelapela i piha me ka inaina.  Aole loa i ae ia keia hana, a he kue maoli ana ia i ke kanawai @@@ ka makai e ku ana.  Pela makou e hoihewa loa nei i na hana ino a ku i ka hoomainoino a kekahi makai o keia kaona nona ka inoa o Mokuahi i kona hopu ana i kekahi wahine ma alanui Emma i ke awakea Poaha iho nei.  O kana huaolelo mua loa i ka lawehala he olelo ino loa, he mea e hilahila ia ai e na makai o na aina e, a mahope mai la ke kuikui ana a me ka onoonou ana i ke alanui, a aneane e waiho olohelohe ke kino o keia wahine imua o ka lehulehu.  He kanaka kino nui a puipui keia, he ikaika, aka, ua hana ino oia me ka lima ikaika ana i keia kino wahine, ka mea i oleloia ka aoao palupalu o ke kane.  Ua hewa io no paha keia wahine, a e like me ka makou i hai ae nei, e loaa mau ana makou e kokua i ke kinai ana i ka hewa, aka, aole loi makau e hoohaahaa a e uhai hoi i ke kanawai ma ka ae ana aku e kokua i ka Mokuahi mau hana pono ola, a me he la, e apono mai ana no paha ka lehulehu i keia mau olelo a makou.  Aole ka lehulehu e ahewa iki i ka hooko ana o ka makai i kana mau hana me ka pono, no ka mea, he maluhia ia nolakou aka, ke hoomaka ia nae e hoomainoino ia kekahi mea me ka manao ua ae ke kanawai i ka makai e hana ino wale i ka lawehala, alaila, he mana ko ka lehulehu, ka poe nona na dala e uku ia nei ua makai la, e ala mai a e ninau.  "Ma ke kanawai hea i haawiia ia Mokuahi ka makai o ke aupuni e hoomainoino wale i ka lawehala?"  Aole loa i ae ia keia hana ana, a ua kue oia i na rula o kana oihana a me ke kanawai o ka aina.  Ua lawe mai makou i keia mau mea i ike ia ai e ka lehulehu a me na Luna Aupuni; a i hiki ai ia makou ke hakilo aku ma keia hope i ka hopena.

NU HOU KULOKO.

            Iloko o keia mau la ke pahola nei ka mai fiva maluna o na kanaka o keia kaona.

            Iloko o keia mau la ke kaiehu nei kahi kaaahi o ke aupuni ma ke kauo ana i na ukana kaumaha ma na alanui o keia taona.  Hele huhu.

            Ma ke kuai kudala ia ana iho nei o na mea paahana pai o ke aupuni e waiho nei maluna o ka Hale Leta, ma ka Poaono i hala.  ua lilo ia Mr. Robert Grieve no na dala kuike he 1,875.

            HOLO HOU.--Ma keia Poalua iho nei, ua holo aku ka Likelike no kona mau awa mau ma ka Hikina me ka manao mua ole ia e hoopau ia ana kona mau hemahema i keia pule.  nolaila ua hapa mai na ohua i kau aku nei.

            HOONANEA.--Ma ke ahiahi Poakolu iho nei, ua hookuu ae na keiki puhi ahe o ke aupuni i ka lakou mau mea kani a me na leo mele waha ma Ema Kuea, a ua hoonanea ia ka lehulehu i luakaha ae malaila.  Malaial pu ae no hoi na "Puali Prince's Own" kahi i hookahakaha ʻ i.

            Iloko o na mahina he umi i hala ʻ e nei.  ua pae mai ma ko kakou mau kapakai nei, he 4,776 na kanaka o na aina e, a he 3,155 o lakou.  he poe Pake, alaila, ua koe iho he 1,621 mai na aupuni e ae a pau.  Iloko o ia manawa hookahi, ua holo aku he 772 o na kanaka o na aina e, a he 86 wale no o lakou he poe Pake.

            Ua loaa mai he leta ia makou e mahalo nui mai ana i ka moolelo o ka olali o ke kai i na au i hala, oia hoi o Viskauna Nelesona.  E hooikaika no makou e hoolawa aku i na iini o na makamaka.

            I ke ahiahi Poalua i hala iho nei, ua puiwa ae la ka lio kaa o ke alii Likelike ma ke alanui Moiwahine, a haule aku la oia i ka honua.  Ua minamina makou no keia ulia, aka, ke hauoli nei i ka hai ae, aole poino he wahi maui wale no ma kona lima.

            Ua lohe mai makou no ke kuai ia ana mai nei o ka wiliko nui o Halawa mai kona mau ona mua a i na Dr. Tisdale me Thompson.

            Ulia Poino.--Ma ke ahiahi Poaono i hala, ua puiwa ae la na lio kauo kaa o J.H. Coney mai kona wahi noho mai, a ua holo pukaka mai la laua a hookui i ka hale kuai o Tregloan ma ke kihi o na alanui Papu me Hotele, a hookahi o keia mau lio i make loa, a ua poino pu ke kaa.

            Mau Kula Beritania hou.--Ua hoala ae nei o Miss. Julian Welles i kula Beretania kuokoa ma Kipahulu, Maui a ua hooko ia ka makemake o na makua mea keiki oia apana malalo o kana lawelawe ana.  A o T K Kawaiaea hoi he kula aupuni ma ia wahi no.  Hoaku i mua.

            Mai Arika mai.--Ma ke ku ana mai a ka moku kialua Hawaii Giovanni Apiani i ka la 26 iho nei, maluna mai ona he 1200 lbs iwi kohola a me 3000 lbs aivore, he mau dia, na ili bea me na ili alopeke.  Ma ona la i lohe ia mai ai e ku mai ana ka moku kiapa Pacific mai ia kahua hookahi mai no.  a ua manao ia ma ona la e loaa mai ai na lono oia wahi.

            O ka la 16 ae nei o Novemaba, oia ka la hanau o ka Moi, a ua kauoha ia nae e malama ia ma ka Poakahi aku, no ka haule ana ma ke Sabati.  Aohe a makou mau hana nui i lohe e malama ia ana ma keia kulanakauhale, aka, ono ʻ i paha o ulu ae ma keia hope aku.  Ua hai ia mai nae makou, e malama ia ana he mau hana lealea heihei waapa, a me na mea e ae malalo o Puuloa, ma ka hoala maoli ana o na ʻ lii.  Aole no e nele ana ka uluaoa aku o ka lehulehu ilaila, koe nae paha ka poe ilihune o na makaainana o ka Moi, aole paha e hiki, aia a koele wawae maoli ke aloha Alii.

            Ua ulu ae he an@@ haunaele ma Haiku, Maui, mawaena o na Pake hana, a ua hopu ia a lawe ia mai la e Lehua i Honolulu nei, no ka hookolokolo ana ia lakou.

            Ua hooholo ia mai nei he kuikahi ano nui mawaena o ka Moi Malietoa, o ke aupuni o Samoa a me ka mea hanohano A.H. Gordon, ma ka aoao o ke Alii ka Moiwahine o Beritania Nui.

            Ua lehulehu na hale hoomana pake ma keia kulanakauhale a me na wahi e ae, oia hoi na hale Joss, he mau kii ka lakou a ua hoomana aku lakou ia mau kii.  Ua olelo ia, aia ma Kaneohe ae nei kekahi o keia ano hale.  a he kii laau kupaianaha ka lakou, nona ke kumukuai he 300 dala.  He oiaio, ke holomua nei kakaou ma ka hoopae ana mai i na pegana!

            Ua loaa mai he leta ia makou mai a C.K.P. Koiahi o Kohala, e hai mai ana i ka hui ana o ka poe mahiko o ia wahi ma ka la 17 iho nei a hooholo e koho i ka ona miliona i Lunamakaainana no lakou i keia kau ae.  Ua hooholo no hoi lakou e uku i eiwi dala no ka malama o ka poe hana.  Ua hai mai no hoi oia no ka uhai ia o ka la Sabati ma ka wili o Kaluanui e ka poe nana malaila, a me kekahi mau mea e ae.  E mahalo ia oia no kona hoomanao mai.

            Oiai ua lohe ia ua hooholo o E.K. Lilikalani, R. Hoapili Baker, a me John Rees i ko lakou manao e holo balota Lunamakainana no keia apana, nolaila, ua waiho ia mai he mau ninau ia lakou e kekahi poe makaainana, maluna o ko makou pakaukau, penei: "1. Pehea la e waiwai ai ka lahui Hawaii?  2, E hoonoa ia anei ka rama?  3. O keaha la na kanawai hoololi o keia kau ahaolelo ae e hiki mai ana a me na kanawai e hana hou ai?  4. He pono anei ke hooponopono hou ia na Papa Ola aupuni?  5. E hoololi ia anei na kula Hawaii i kula ma ka olelo Beritania?  6, E wehe ia anei ka 10 keneta auhau o ka a-i kala ilio?  7 He pono anei ke pae nui mai na pake me na wahine ole?"  Maanei ke haawi aku nei makou i na olelo paipai i ka poe manao holo balota a pau e hoakaka i na ano o keia mau ninau.

            Hele aku la kekahi wahi kanaka hookahuna imua o kekahi mai i keia mau la aku nei, a olelo aku la, "aohe ou mai, he wahi mea wale no a pau ae, aia nae ka pau a uku mai oe i umi dala, alaila, iloko o na la he umi oe e ku ai a hele."  Pane mai la ka mai, "eiwa wale no a ʻ u wahi dala, a eia mai."  "Kahaha!  aole auanei e pono, aia no a pau loa, no ka mea, he umi la ola ko mai, a he la no he dala hookahi, pela aku ana a lawe na dala he umi."  Hoomanawanui aku la ka mea mai a aie aku la ia hai i wahi dala e hoolaw iho ai.  a haawi aku la i ua kahuna nei, a hoopaa iho la ke kupakako makaaniani a ua kahuna nei i hele pu aku ai.  Haawi o ua o epa ma i ka laau, he opuu mai-a a me kekahi mau mea e ae.  Halawale na la he umi o ka hoopunipuni ana aohe ola.  "He umi la hou i koe," wahi no a ua epa nei.  Halawale hou ia mau la, aohe no he pohala, aka nawaliwali loa iho la.  Pau ka manaoio o ua mai nei, a koi aku e hoihoi ia mai na umi dala, hoole mai la o epa.  Hoopii aku la ka mai imua o ka ahahookolokolo e hoihoi ia mai kana mau dala.  Kukala ae la kahi kahuna imua o ke akea; "ua olelo mai ke akua ia ʻ u i ka po nei, aole au e hoopai ia!"  I kekahi kakahiaka ae, ua hoopai ia iho la oia he kanakolu dala!  a mai paa paha i Kawa, e ole no kana kakauolelo me ka makaaniani, nana i uku na dala hoopii.  Epa nui keia, a mai puni i na hana a me na olelo a keia ano eepa o Halawale ka manawa.

            I ka huli ana o ka pewa a kaalo ke au o ka po Poalua iho nei a anenae e wehekaiao, maloko o keia kulanakauhale, ua oluolu mai la i ka lokomaikai o ke Akua ka apo ana mai i ke aho hope loa o John Kanipoaokalani Meek, ke keiki a John Meek opio me ke kakaualii Kepookalani, ka moopuna hoi a Kapena Keoni Miki, ua hala e lakou a pau.  Ua loaa ia oia i ka mai ma ke poo i ke ahiahi Sabati, a he elua no la a hala aku la.  Ua hanau ia oia ma Honolulu nei i ka mahine o Ianuari o ka M.H. 1848, a o ka piha ana keia o na makahiki he 31 me na mahina oi.  He keiki oia i kamaaina nui ia ma keia kulanakauhale.

            --Ma ka Poaha aku, ua make emoole iho la no hoi o John Kamalii Moe, ke keiki Hawaii Ponoi kaulana ma ka hana piula ma alanui Hotele.  He fiva kona mai, a ua nui ka minamina ia nonano kona kuonoono a mikiala ma ka oihana i paa i kona mau lima.  He nui ae no kekahi poe e hele nei, me he la o ka mai no mamua o ka make mai no mahope.

            --I ke kakahiaka nui hora 2, o ka Poalima iho nei, ua lawe aku la ke Akua i ke aho o John Lewis Rees, ke keiki muli a ko makou hoa ʻ loha J.L. Reez, o ka hale humu buke.

                        Aloha wale ka poe i

                        "Hala aku la ke aho ka lama,

                        Haalele iho la i ka hale kino wailua,

                        Elua hana nui a loko e noho nei-e,

                        O ka u me ka minamina walohia-a,

                        Aloha ino-e; aloha wale!

Mau mea Hou o ka Makani Wehelaukukui.

            I ka "Hokuloa" hiki kakahiaka KA NUPEPA KUOKOA.  Aloha oe:--

            E oluolu oe a me kou mau hokele noeau.  e hopu kuwili iho i keia mau wahi hunahuna mea hou.

HE HANA HOOMAINOINO.

            Ma ka la 6 o Oct. nei, ua make kekahi kanaka o Mr. Kahio kona inoa, ma Kulihai kahi i make ai kahi e pili pu la me Honokea, ua lawe ia mai kona kino make mailaila mai a hiki ma Honokaia ma ka hale o Mr. Kamaunu, me he ʻ la ua 1-2 mile paha a oi ka @o@ o kahi i lawe ia mai ai, ai ole ua mile no paha.  Aka nae hoi, i ka puka ana mai nae o ua kanaka make nei ilaila me kona mau kaoo oolea i lawe ʻ a mai ai, aole nae i hookomo ia iloko o ka hale, eia ke kumu, ua kapu ia ka ka hale e kekahi kanaka "hope kahuna lapaau" o Opu kona inoa.  Nolaila ma kela keakea ana ua lawe ia aku la ua mea make nei malalo o kekahi Kumualani e waiho ai, ilaila kahi i waiho ai ia la a po a ao ae a po a ao hou ae Poakolu ia, kanuia aku la ia la.  Ua piha ka 2 la a 2 po o ka waiho ia ana o keia kupapau iwaho, i ka la me ka makani a nalo aku la me ka hana hoomainoino ia e kena aha la.  Nolaila, he hana ku keia i hiki ai i na lima kakauha o ke kanawai ke hopu iho.  Aka nae aole paha he Kaiko.  Nolaila e "Hawaii ponoi."  eia ke kalokalo ia oukou:--"E ike ia kakou Hawaii e aloha o lilo auanei i ka ilio a eo kakou, aia ma ka huelo ke konini."

            Aia ma Honokaia, Hamakua nei, ua poni ia i hope ma ka "Oihana Kahuna Lapaau" o Mr. Opu k, e kekahi wahine o Mrs. Kahaleaahu kona inoa.  Eia ke ano o ka haa ana, pupu ia keia mau mea.  1.  Ka uala.  2.  Ka mala.  3.  Ka huamoa.  4.  Ka ihu o ka puaa, me kahi mea eae no, a me ke apu awa pu hoi kekahi a makaukau keia mau mea, pule aku la ua wahine nei imua o Opu, a penei ka pule ana:--"Ke poni aku nei au ia oe e Opu ma ka inoa o ke Akua kahikolu kiekie loa, a ma ka inoa o na Anela kokua i ka ʻ u Oihana Kahuna, ke haawi aku nei au i ka mana a pau maluna ou e Opu, a o ka lanakila wale no ma ka Oihana hoola ka ʻ u e haawi aku nei ia oe a mau loa aku.  Amene ."  Alaila haawi ia aku la ka apu awa.  Inu aku la o Opu, me ke kaukau mua ana no nae a ua wahine nei mamua o ka ai ana, penei:--"E inu oe o Opu i keia Apuawa a e ai pu aku i ka io i hoomakaukau ia no keia Oihana kahuna Lapaau."  alaila olelo ae la ua wahine nei i ka lehulehu o loko e ka hale.  Ua noa, e ai ku, a ai hele ka lehulehu, a pela iho la ke ano o na mea i lawelawe ia.

HE KI PU OIAIO.

            Aia ma Hamakua nei, ua ki pu ia kekahi kanaka e na lima menemene ole o kona haku hana a komo aku la ka poka iloko o ka uha, a ke lawelawe nei paha na lima loea o ke kauka malaila, no ka hoopau ana aku i ka pilikia o ka mea i poino.  O ke kumu o keia, no ka wai hoomalule kino no.  A ma ka lono mai, ua waiho ia keia karaima no ke Kau Iure ma Waimea, iloko o Nov. e hiki mai ana.

LAWELAWE OOLEA NA PAKE.

            Aia ma ke awawa kaulana o Waipio; kahi hoi a na kalo i ulu nui ai, ma keia wa hoi, ke hao mai la na Pake me ko lakou ikaika nui ma ka mahi ana i ka lakou ai kamaaina he raiki.  A ke nana aku i ka hana a keia poe, me he ahi la e a ana i ka aina panoa ua paa mau ia lakou na wa a pau i ka hana ana i ka raiki i kela a me keia la, a ua holopani ia ae la kahi a na lio e hele aku ai, ua mahi ia ae la no e lakou ʻla, a ina e olelo ia aku no ke keakea i ke ala, a eia mai ka lakou olelo.  "Chooner mer kanakoi la," wahi a ka pake.

            He ma-u wahi hunahuna mea hou ia o Kuaaina nei.   Kou oiaio.

                        THOMAS S.K. NAKANELUA JR.

            Kapulena School, Hamakua, Oct. 15 1879.

            Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai ma ka hana o ka waiwai o B. LULANA o Honolulu i make, ma ke keena imua o ka Lunakanawai McCully.  Kauoha e hoolaha i ke noi e apono i na papa hoike, hookuu ana a e mahele i ka waiwai.  Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a me ka papa hoike a Wm. Keaweamahi a me Kepa w na lunahooponopono o ka waiwai o B. Lulana i make, e noi ana e apono ia na hoolilo he $45, a e hoike ana o na mea i loaa mai iaia he $9, a e noi ana e naan a apono ia kela mau mea, a e kauoha ia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.  Ua kauoha la o ka Poakolu ka la 3 o Dekemaba 1879, ma ka hora 10 o kakahiaka imua o ua Lunakanawai la, ma ke keena ma ka hale hookolokolo ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na papa hoike i o eloia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu ina he kumu io ko lakou e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo ia.  A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e pai ia maloo o ka Nupepa Kuokoa he nupepa i pai a hoolaha ia ma Honolulu i ekolu pule mamua ae o ka manawa i oleloia no ka hoolohe ana.

            Kakau ia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina i keia la 30 o Okatoba 1879.    LAWRENCE MCCULLY, Lunakanawai o ka Aha Kiekie.  A. Rosa, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.  Ikea: no 1 935 3t

HOOLAHA A NA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI O JAMES MAKEE.

            O na mea nona na inoa malalo, ua koho pono ia i mau lunahooponopono no ka waiwai o James Makee i make, ke hoolaha aku nei i ka poe a pau i kuleana i ua waiwai la e waiho koke mai i na mea nona na inoa malalo iho, me na hooiaio kupono, o hoole loa ia.

            P. NORTON MAKEE

            WILLIAM O. SMITH

            A.J. CARTWRIGHT.

Honolulu, Oct. 27,  1879.       935 3t

Bipi Hana a Bipi Pepehi no ke Kuai.

            Ma ka la 13 o Novemaba 1879, e kuai aku ana o W.H. Bailey maloko o kona pa pipi ma Makawao, Maui, he kanaono mau Bipi hana maikai loa.  No elima la mahope mai, e kuai aku ana oia ma Wailukum Maui, he mau pipi hana maikai, he mau pipi pepehi momona, a mau pipi waiu maikai.   WILLIAM H. BAILEY.

            Wailuku, Maui, Oct. 24, 1879.           933 2t

OLELO HOOLAHA

            O ka aina e waiho ana ma Waikiki waena i kapaia kona inoa o KANEWAI, ke papa ia aku nei na kanaka a pau na wahine a me na keiki, aole e ako i ka luau, aole e haha i ka oopu a me na mea a pau e pili ana ma Kanewai.  E hoopii ia ma ke kanawai ke hoolohe ole lakou.

                        METUSALA MAHUKA.

            Honolulu, Oahu, Nov. 1, 1879.          933 4t

HOOLAHA KUDALA A KA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

            Ma ka la 22 o Okatoba, ua hoomanaia ka mea nona ka inoa malalo iho, e ka mea hanohano Abr. Fornanader e kuai aku ma ke kudala akea i ka waiwai paa o Kanakahou.  Nolaila, i mea e ike ai na mea a pau, e kuai aku ana au ma ke kudala akea ma ke alo iho o ka hale hookolokolo ma Ulupalakua, Mau, ke hiki aku i ka Poaono la 29 o Nov 1879, ma ka hora 12 awakea.  i kela apana aina a pau o Kanakahou i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui helu 3688.  O ka ili 64 46-100 eka

            He kuike ke dala, a na ka mea nana e kuai mai na lilo o ka palapala kuai.

            M KEALOHA.

            Lunahooponopono Waiwai o Kanakahou.

Honolulu, Oct. 25, 1879.        933 4t

HOOLAHA A NA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

            E ike auanei na kanaka a pau, no ka mea, ma ka la 22 o Okatoba 1879, ua hoomanaia mai na mea nona na inoa malalo iho i mau lunahooponopono no ka waiwai o Kaaikaula w i make ma Kalawao, Molokai, nolaila, ke kauohaia aku nei ka poe a pau i aie ia Kaaikaula e hookaa mai, a o ka poe a ka mea make i aie aku ai, e waiho koke mai lakou i ko lako mau bila me na hooiaio kupono iloko o na mahine eono mai keia la aku, o hoole mau loa ia.

            S.W. KAPULE

            C. KAUHI.

            Na Lunahooponopono Waiwai o Kaaikaula w

Jno. W. Kalua, Loio no na L.H.

Wailuku, Oct. 25, 1879.          933 4t

OLELO HOOLAHA.

            Mai keia la a mau aku, aole oʻu kuleana e hooponopono aku i na hana a kekahi kanaka a mau kanaka paha e noho ana @@ kuu aina ma Palolo, aole no he mea e ae.

            CHARLES LONG.

Honolulu, Oct. 28, 1879.        933 3t

OLELO HOOLAHA.

            Ke hoolaha aku nei au, o ka la kapu o ke kai o Moolea, na ke Konohiki, oia ka UHU.         C.H. JUDD, Puuku o ka Moi.

Honolulu, Oct. 24, 1879.        933 @t

WATI, WATI, WATI, WATI!

HE EMI A ME KA MAKEPONO LOA

            He Waihona Nui o na Wati Waltham i hiki mai, A ke Kuai ia aku ana no ke Kumukuai Haahaa Loa i Emi iho malalo o ke Kumukuai o na Hale e ae a pau o keia Kulanakauhale a me na Kulanakauhale e ae a pau o keia Aupuni.

            Eia no hoi na Wati Gula me na Wati Dala o na Ano a pau.  Na Wati Nui me na Wati Liilii, no na Lede a me na Keonimana a me no Kamalii.  Owau wale no ka Agena no keia mau Wati no keia Aupuni.  He hiki iaʻu ke Kuai no ka Hapalua o na Kumukuai ma na Hale e ae.

            Mai Hele i na Hale e ae, kahi e apuhi ia mai ai oukou me na olelo pahee.

            E Ninau no na Wati Dala maikai a me na Wati Gula Nani Loa, i loaa ole ko lakou like ma keia mau Pae Moku o Hawaii nei.  E nana pono oukou i ka Inoa o ka Hui nana i Hana.  a i kuni ia maloko o keia mau Wati.

            E Kuai ia aku no ia oukou e na Kanaka Hawaii me ke emi loa i ike ole ia mamua

E NAUE MAI OUKOU I IKE MAKA.

EIA ME AʻU KO OUKOU MAU IINI KAHI I MALAMA AI.

E LOAA NO AU IA OUKOU MA KA HUINA O NA ALANUI PAPA ME KALEPA.

                                    M. MCINERNY.

            AGENA NO KEIA AUPUNI.

931 3m 943

HOOLAHA I NA POE AIE.

            Owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, mamuli o ka hoohia ia ana o Akuna 1 3 ke e ka mai nawaliwali ma ka manawa loihi, ka mea nona ka halekuai e ku nei ma Kahaluu Kona Akau, a ua lilo mai na halekuai ia iaʻu i keia manawa; nolaila, ke kauoha ia aku nei ka po@@ a pau i aie mai ma ua halekuai la a me na waiwai e ae a pau e pili ana i aila, e like me ka lio, pipi, kalo, baka, k@@ awa a pela aku, e uku koke mai i ko lakou mau aie ia Akua pake ka mea nana e malama nei na waiwai a pau ma ua halekuai ia iloko o na mahina elua mai keia la aku.  a i uku ole mai lakou iloko oia manawa, e hoopiiia no lakou ma ke kanawai.  Owau no

            GOO KIM.

Honolulu, Nov. 1, 1879.         933 4t

OLELO HOOLAHA.

            E manao ana o MR. CLAUS SPRECKLES o Kalepani, e hana i auwai nui ma ka mokupuni o Maui; no ka hookahekahe wai maluna o na mea kanu.  O ka mea a mau mea paha e makemake ana e eli i elima haneri kapuai a oi aku paha o keia auwai ma ka olelo aelike, a e uku ia aku no hoi no ka hana ma ka heluna o na kapuai kuhiia.  a i ole ia ma ka heluna o na kapuai loa o ka auwai i eliia; ke noi ia ʻku nei lakou e ninau ia H. Schussler ma Haiku, Maui, a i ole ia William G. Irwin & Co., ma Honolulu, a e loaa ia lakou na hoakaka kupono.

            CLAUS SPRECKLES, H. SCHUSSLER.

            888 tf

OLELO HOOLAHA.

            Ke papa ia nei na poe a pau, aole e kii wale i na wahie mauka o Waipio.  Aia a hele mua ia Sam.  K@@aha, a uku iaia i Elima Dala no ka piha ka@ alaila pono.

            A.F. JUDD.  Kahu no Kahalelaukoa.

Honolulu, Oct. 9, 1879.                      932-4t.

HOOLAHA I KA POE AIE.

WILLIAM JOSEPH RAWLINS, i make.

            O na mea a pau he kuleana kahi o lakou i ka waiwai o WILLIAM JOSEPH RAWLINS, no Palama, Honolulu, he hana kopa, i make, ina ua hoopaa ia ma ka moraki a ano e ae paha, ke kauoha iaʻku nei e waiho ae me ka hooiaio pu ia imua o Rev. A. Macintosh a me William B Barnes na lunahooponopono i hai ia ma ka hooilina o ka mea i make, ma ke keena o William B Barnes, na lunahooponopono i hai mua iaʻe la, helu 29 alanui Papu, maloko o ke kulanakauhale o Honolulu nei, maloko mai o eono mahina mai ka la e puka mua ai keia hoolaha, e hoole loa ia lakou.  A o ka poe a pau i aie ia waiwai e uku koke mai me ka hakalia ole.

            EDWARD PRESTON, Loio no na Lunahooponopono.

Kakauia i keia la 3 o Okatoba, 189.                @ 11 4t

MAKENA WAIWAI HOU!

AIA IHEA?

AIA NO HOI MA KAHI O

GOO KIM!

MA ALANUI NUUANU.

Hewa no hoi ka Maka ke Nana aku a Emi no hoi ke Kumukuai!

            O na Kalakoa hapa Lilina halua lau.  Kalakoa polu o na waihooluu like ole.  Na Makalena keokeo, ulaula, uliuli, huluhipa a aeae maikai o kela a me keia ano: na Hainaka K@lika maikai loa o na waihooluu like ole, nunui a @@@@ na Palule o na kane me na Kamalii o na ano hou loa: na Mamalu o na lede kae weluwelu a me na kama@@@ na Kuka.  Na Wawae Manoanoa, na Palule L@@@a, na Palule Huluhulu manoanoa no ke kumukuai waiolu loa na Lole Kamalii, na Kamaa Kane, wahine a me Kamalii, no ke kumukuai emi loa.  Na Kihe, Ki@ika Pake, Kihei Moe, i @@ Moe, na Wa@@@@ me na Kaula Gula, na Wati Dala me na Kaula Dala, a me na Kaula WAti o na ano a pau; na mea hoonani o na lede, na Gula Pepeiao, i a Komo Lima Apo Lima.  Pina Omau.  Pina Papale a me na ano Lilina.  Na Holoku K@@@ @@@@ a me na hapa kilika o na wahine o na waihooluu like ole.  E kuai ia aku no lakou me ke kumukuai haahaa e oluolu loa.

            He nui aku no na waiwai i koe aole i @@ pau ia aku, aka, na oukou e wae ke kipa mai ma koʻu halekuai ma alanui Nuuanu He mea mau ma na P@@@@ me na Poaono.  he kuai hoopaki ko ia mau la me ka manuahi, nolaila, auhea oukou, e naue mai a like i ka makepono.          934 3m

            Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua ko Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o NAHUINA k no Waialoa, Molokai i make.  Ua heluheluia @@@ waiho ia ka palapala noi a A. Kaneioa ma o kana keiki J. Hulu, e noi ana e hooponopono ia ka waiwai o Nahuina k no Waialua, Molokai i make, a e hooholo ia i na h@@@@ Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke p@@@ o ka Poaono oia ka la 13 o Novemaba 1879, ma ka hora 9 am ma ka hale hookolokolo ma ukkoo, Molokai, oia ka la a me kahi i konoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoike ia.

            ABR. FORNANDER, Lunakanawai Kaapuni Apana 3 H P A

Lahaina, Oct. 13, 1879.          933 3t

            Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o NAPOKA k LO Waialua, Molokai i make.  Ua heluhelu ia a na waihoia ka palapala noi a Kawaonahele k a me Kalua w, e noi ana e hoonohoia ia lana i lunahooponopono no ka waiwai o Napoka k no Waialua, Molokai i make  Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaono, oia ka la 13 o Novemaba 1879, ma ka hora 11 am ma ka hale hookolokolo ma Pukoo Molokai, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i na nonoi ia a me na mea kue ke hoike ia.

                        ABR. FORNANDER,

            Lunakanawai Kaapuni Apana 2 H P A.

Lahaina, Oct 13, 1879.           9@3 3t

Hoolaha Lunahooponopono.

            E ike na kanaka a pau, ua hoonohoia na mea nona na inoa malalo @ o nei i mau lunahooponopono waiwai no ka waiwai o Henry W Daniels i make, no Wailuku, Maui, e ka mea hanohano Abr. Fornander, Lunakanawai Kaapuni Apana 2 H P A Nolaila, o ka poe a pau a ka mea make i @@ ai, e hoika koke mai me na @@ a kupono ma Wailuku iloko o na maluna eono mai keia la aku, o hoole mau @@ ia, a o ka poe i aie i ka mea make e hookaa koke mai.

                        W H DANIELS

                        NANCY DANIELS

Wailuku, Oct. 24, 1879.          935 4t

            Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai, ma ka waiwai o Kao @@@@@@ Hamakua, Hawaii i make kauoha ole, imua o ka Lunakanawai Nui Harris.  Olelo ka noi a e hoolaha aku no ke noi ana mai e koho i lunahooponopono wa wai.  Ma ka helu@ @@@ me ka waiho ana mai o ka palapala noi a K@@@@@@@ op@@@ o Honolulu, Oahu, e hoike mai ana o Kao@mau@u @ Hamakua, Hawaii, ua make kauoha ole ma ----------ma ka @@ ------- o ----------1875, a e noi ana e haawiia ka palapala hookuli i lunahooponopono waiwai ia Ka@himau@u opio i ole@@@@@@ Ua kauoha ia o ka Poakahi ka la 10 o Novemaba 1879.  oia ka manawa e kohoia no ka hoolohe na i ua noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena hookolokolo o keia Aha ma Honolulu a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pali e hoike mai i ke kumu ina he kumu oia o ko lakou e ae ole ia ai ua noi la  A o keia olelo kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ka Nupepa Kuokoa he nupepa ma Honolulu

            Kakauia ma Honolulu ko Hawaii Pae Aina, Oct 14 1879

                        CHAS C HARRIS

            Ikea:    Lunakanawai Nui o ka Aha K@@@@

HOOLAHA A KA LUNA AUHAU,

O KA APANA O

HONOLULU, OAHU, 1879.

            Ke hoike ia aku nei ka lohe i ka poe a pau i ku i ka Auhau, e hoomaka ana ka mea @@@ ka @@@ malalo iho i ka ohi ana i na Auhau no keia makahiki ma kona Keena uhi Auhau ma Aliiolani Hale, i ka Poakolu, la 22 o Okatoba.  A i kulike ai me ka Pauku 303 o ke Kanawai Kivila, nolaila ke hoike ia aku nei i na mea a pau i ku i ka Auhau, e hookaa koke mai mamua ae o ka la 30 o Novemaba.

                        GEO. H. LUCE, Luna Ohi Auhau, Honolulu.

Keena Ohi Auhau, Honolulu, Oahu, Oct 29, 1879.   931 1m

            Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai ma ka hana o ka waiwai o R. K@@@ PENA ALINA o Waiawa, Ewa i make, ma ke keena imua o ka Lunakanawai Kiekie Harris Kauoha e hoolaha i ke noi e apono i na papa hoike, hookuu ana, a e mahele i ka waiwai.  Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a me ka papa hoike o Alina pake, lunahoopau pono waiwai o ka waiwai o R. Kaupena Alina no Waiawa, Ewa i make, e noi ana e apono ia na hoolilo he $150.69.  a e hoike ana o na mea i loaa mai iaia he $36.30, a e noi ana e nana a apono ia keia mau mea, a e kauohaia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano lunahooponopono.  Ua kauohaia o ka Poakahi ka la 17 o Novemaba 1879, ma ka hora 10 o kakahiaka imua o na Lunakanawai la, ma ke keena ma ka hale hookolokolo ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na papa hoike i oleloia, a o ka poe a pau i p@@ malaila e hele mai a e hoike i ke kumu ina he umu @@ ko lakou e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai a@@ hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i oleloia.  A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e paiia maloko o ka Nupepa Kuokoa he nupepa i pai a hoolaha ia ma Honolulu. I ekolu pule mamua ae o ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana

            Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, i keia la 13 o Okatoba 1879.    CHAS C. HARRIS, Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie

            Ikea: A. Rosa, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.    oc18 933 3t

            Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.  ma ka waiwai o KEKINI LUISA w no Mapulehu, Molokai i make.  Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a John N. Elai.  e noi ana e hoonoho ia i lunahooponopono no ka waiwai o Kekini Luisa w no Mapullehu, Molokai i make.  Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaono oia ka la 13 o Novemaba 1879, ma ka ora 10 am ka ma hale hookolokolo ma Pukoo, Molokai, oia ka la a me kahi i koho ia no ka hoolohe ana i na nonoi la a me na mea kue ke hoikeia.

                        ABR. FORNANDER.

            Lunakanawai Kaapuni Apana 2 H P A.

Lahaina, Oct. 13, 1879.          933 3t

            Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o KIHAPU k no Honolulu, Oahu i make.  Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a P@ohea k e noi ana e hoonohoia i lunahooponopono no ka waiwai o Kihapu k no Honolulu, Oahu i make.  Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaono oia ka la 13 o Novemaba 1879.  ma ka hora 1 pm ma ka hale hookolokolo ma Pukoo, Molokai, oia ka la a me kahi i koho ia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoike ia.

                        ABR. FORNANDER.

            Lunakanawai Kaapuni Apana 2 H P A

Lahaina, Oct 13, 1879.           @@@ 3t

            Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o KAAUPUA k a me KAWAELEALANUI k no Pelekuna, Molokai i make.  Ua heluheluia a ua waiho ia ka palapala noi a Konahao k e noi ana e hoonoho ia ia D. Alii k i lunahooponopono no ka waiwai o Kaopua k a me Kawaelealanui k no Pelekunu, Molokai i make  Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke pili o ka Poaono oia ka la 13 o Novemaba, 1879, ma ka hora 2 pm ma ka hale hookolokolo ma Pukoo, Molokai, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoike ia.

                        ABR. FORNANDER,

            Lunakanawai Kaapuni Apaa 2 H P A

Lahaina, Oct 13, 1879.           933 3t