Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 34, 20 August 1881 — Page 1

Page PDF (1.54 MB)

This text was transcribed by:  David Käwika Eyre
This work is dedicated to:  Dedicated to my beloved Hawaiian 6 pua at Kamehameha 2010, 2011, 2012. Me ke aloha palena 'ole.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

BUKE XX. HELU 34 POAONO. AUGATE 20, 1881.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUIIA

 

NA OLELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakkau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50; no hookahi mahina, he $2.00.

NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like ma $1.00 no 10 lalani.

HOOLAHA MAU: E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha makua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.

          E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.

E hoouna pololei mai i na let i ka Nupepa Kuokoa.

 

KA HELE MAKAIKAI ANA I

KA

AINA O NA PARAO.

 

KAKAU IA NO KA POMAIKAI O KA POE

HELU 8.

Ka Aie o ke Alii o Aigupita

O kekahi o na mea ino loa a i nui ai ka hookauwa kuapaa ma Aigupita, oia no ko ke Alii aie ana i na aupuni o waho.

O ke alii mua iho nei o Aigupita i hoopauia, oia o Isamaela, ua nui loa kona aie; e like me ka nui o kona aie pele i nui ai ka hookaumana ia o na makaainana; e mamua o kona hoopauia ana o kona noho alii ana, ua pii mahuahua aku kona aie a hiki i ka umi miliona kala, a ua ili aku keia poino maluna o ke aupuni.

O kekahi mea hemahema, oia keia, aole he Kau Ahaolelo malaila, aole hoi he mau Lunamakaainana nana e hooponopono a e nana ina ua pono keia hana a ke alii.  He Aha Kukamalu kana a he mau Kuhina, aka nae, he poe hoopilimeaai wale keia malalo o ke alu; no laila, i ka wa a ke alii e aie dala ai, aole he mana o keia mau Kuhina a me na lala o ka Aha Kukamalu e keakea aku.

O ke alii nae o Aigupita, ua oi aku kona maikai mamua o ke Suletana o Tureke; a na ia aupuni kekahi i hookau mai maluna e ke aupuni o Aigupita e uku aku i ekolu a i eha miliona dala i ka makahiki hookahi.  Mamua iki iho nei, ua aie aku ke aupuni o Tureke he 900,000,000 dala, a ua lawe oia i keia mau dala a hoolilo aku no ka hana ana i mau mokukaua a me ka hoolako ana i na mea kaua, ka hana ana i na papu me ke Kowa o ka Bosaforasa; a ua holiloia kekahi no ka hana ana i mau hale alii nani no ke Suletana, a o ke koena, ua huna ke Suletana a me kekahi mau luna aupuni, a ma ia hana ana, ua lilo ia i mea e poino ai ka lahui a me ke aupuni, a ua hookauia ka auhau koikoi maluna o na makaainana.

O ke alii o Aigupita, ua hoolilo aku oia he kanalima miliona dala no ka eli ana i ke alawai eli o Sueza, a o keia mau dala i hooliloia, aole i loaa he pomaikai nui ia Aigupita mamua o na aupuni o Europa.  A i ke au e noho alii ana ke alii mua i pau iho nei, he nui na alawai eli ana i hoolilo hewahewa ai i ke dala, a o kekahi alawai eli, ua like no kona mau lilo me na hoolilo i hooliloia no ka Puali o Sueza.

Mamuli nae o keia mau hoolilo ana, aole oia mau hoolilo ana ao ka pomaikai o ka lehulehu a me ke aupuni; aka, ina he mahiko ka ua alii nei, a ua pilikia nae i ka wai a me ke alanui, alaila. e kii ana oia he puu dala mai ka waihona mai o ke aupuni, a hoolilo aku no kona pomaikai iho; a ma ia mau hana a ua alii nei, ua komo aku ke aupuni iloko o ka aie a me ka pilikia.

O kekahi mau dala, ua hoolilo ia me ka malama ana i na pualikoa a he ekolu paha miliona dala i haawiia aku i ke aupuni o Tureke mamuli o ke ano hookaumaha wale, a he nui na dala ana i hoouna aku ai i Tureke no ke kokua ana no ka hoomana Mahomeda, a o keia mau dala ana i hoolilo ai me ka imi ole i pomaikai no kona aupuni a no kona mau makaainana, a iloko no nae o keia mau hoolilo ana, ke aie aku nei no oia i na mana o waho me kona imi ole i wahi e hoi mai ai kona mau lilo ma na holilo ana, a e like me ka nui o na hoolilo ana pela no hoi ka nui o kona mau aie ana, a ua hiki mai ka manawa e hiki ole ai iaia ke hookaa, a e ae hou ole ia mai ai e aie hou aku oia i na dala, a o ka hopena i hili mai maluna ona, ua laweia ka nohoalii mai iaia aku.

A ua hoouna mai na aupuni ana i aie ai he mau Komisina e hoomalu ana i kona mau aina, a o ua alii ‘la ua lilo oia he alii banekarupa, a o na loaa a pau o kona mau aina ponoi, ua laweia ae kona mau loaa a me na mea a pau e loaa mai ana, a o keia mau hopena i ili mai maluna ona, o na hua keia o kona hoomaunauna wale, a ua paniia kona wahi e kana keiki.  Aka, o na aie a me ka ukupanee o na kala a ke alii mua i aie ai, ke lawe nei ke aupuni a auamo pu, a malolo o ka hoomalu ana a na aupuni nui ke ku nei o Aigupita me he aupuni ‘la aia ia hai ka mana hoomalu.

A o ke aupuni o Tureke, ua ane like ko laua kulana me ke aupuni o Aigupita, a he mea keia e hoike mai ana i ka poino o ka aie ana i ko waho; a he mea no hoi e hoike mai ana ia Hawaii nei i ka hopena poino o ka aie, nolaila, “u’oki ka aie miliona.” E na Lunamaainana o ke Kau o 1882, e hooikaika oukou e kinai i ka aie miliona, a e kokua na @ ia oukou ma ka oukou hooikaika ana.

No Aigupita Kahiko

Ua nui ko’u kamailio ana no Aigupita o keia manawa, na mea hoi a’u i ike pono ai ma ka’u huakai makaikai ma ua mau aina la, aka, e hoike aku au i na mea kaulana a na kanaka kahiko i hana ai.

He nui no na mea i hele aku e makaikai i na mea kaulana a ke au kahiko i kukulu ai; a o kekahi o keia mau mea kupanaha ua kukuluia he eha tausani makahiki i hala aku nei, a ke ku nei no keia mau mea kupanaha i mea makaikai na ka honua holookoa, a’u hoi i ike maka ai.

O ka mua o na mea a’u e hoike aku ai i ka poe e heluhelu ana i keia moolelo o ka’u kuakai makaikai i ka aina hikina, oia no ka Puremida [pyramids], kekahi o ne mea kupanaha loa i hanaia e ka ikaika o ke kanaka, a o kekahi o na mea kahiko loa i hanaia e na lima o ka poe kahiko o Aigupita.

O na puremida, ua kokoke no lakau i ke kulanakauhale o Cairo.  A i kekahi kakahiaka, ua holo aku la makou ma luna o na hoki ma kekahi alanui i uhiia e na laau Zebeka, he laau i ane like ma ka ohai, hiki aku la makou ma kekahi wahi uapo hou i hoomoe ia mai kahi aoao o ka muliwai Naile a hiki i kahi aoao.  I ka wa o makou i kau ai ma kela aoao, ua hoikeia mai la ka hale alii kahi e malama ia ai na keiki a ke alii mua iho nei o Aigupita.  He wahi alanui e moe ana ma ka aoao o keia hale alii, a ma ia wahi alanui makou i holo aku ai; o keia alanui ua kipapa ia me na pohaku, a ma na aoao o keia alanui, e ulu ana na laau hua, e laa na kumu niu, na kumu waina a me kekahi mau laau e ae, a o na aina papu e waiho uliuli ana, he nani ke nana aku, oiai e ulu ana na hua ai a me na laiki nui.  He elima mile me ka hapa mai ka muliwai Naile mai, kahi i ku ai o na puremida.

I ka hiki ana aku o makou i na puremida, o ka puremida nui, oia no ka Puremida o Ghizeh; he nui no na puremida e ae, aka, o ka oi keia o ka nui a me ke kahiko o kona kukulu ia ana; ua like paha kona kiekie ma ka puu o Puowina, a ua uhi aku keia puremida he umikumakolu eka, oia hoi, he 750 kapuai huinalike; he 481 kapuai kona kiekie, a ua kukuluia oia mai na pohaku oolea a ano melemele, a ua laweia mai keia mau pohaku he umi mile mai kela aoao mai o ka muliwai Naile, a ua hoopaaia keia mau pohaku me kekahi puna ano e.  a he kupanaha maoli no ka ikaika a me ke akamai o na kanaka o ke au kahiko.

                                                Aole i pau

 

KA WELI O HILO

Ai Hamuhamu ke Ahi Pele i na Lehua a me ka Papa Pahoehoe o Mokaulele—U-u ina paapaina ka leo o Pele i ka Ulu Hala o Upeloa—Ohuohu Puuhonu a me Kanahele o Upeloa i na Makaikai—Hoohahana o Pele i ke Taona—Kokoke o Pele e luu i ka wai o Waiolama a e holapu hoi i na Anae o Waiakea—Hoao Kanaka e keakea i ke alahele o Pele—Haiolelo ke Kahu Aupuni ma ka Luakini o Haili.

 

“Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii” e, ke aniani kilohi hoi a m@ nei; Aloha oe.

E oluolu mai kou kiekie e hoaiai ae ai i na hana a Pele, ka wahine ai honua e hoohahana mai la ma ke kua o ke taona nani o Hilo ke kula manu lai i Haili, i iki mai ai kou mau kini makamaka e noho mai la mai ka la puka i Haehae a ka welona i Lehua.

Ma ke ahiahi o ka Poalua, la 2 o Augate, i kau aku ai au me ka oneki o Likelike no Kauakanilehua o Hilo, a no ka makaikai ana i ke kahua Ahi Pele.  A oiai hoi au e hiaai ana no ka ike aku ia Pele, ua laki loa ia hoi au no ko’u komo ana aku ma ka huakai a ke Kahu Aupuni no ia alahele hookahi, a no ka ike hoi i na makaainana o Hawaii; a ua hoopiha ia ka manawa ma ka Likelike me na himeni hoonanea a na keiki o ka Puali Puhi Ohe o ke Aupuni, a me na leo hone o na ohe keleawe, ua paholaia na kapakai me na mele hooni puuwai a ua puali la, me ia wale no ka ukali ana a hehi wale na wawae i ke one o Hanakahi.

Ma ka Poalima la 5, hele aku la au a me Rev. J S Kalana, J H Kaumialii, E P Hosai, e ike i na hana hookalakupua a ua eueu nei ma ka @ ahi e naku hele ae la ma ka uluhala o Upeloa, e hoea ae ai i Kulanakamau, a i ku’u mau hoa e uhai a holo ana no ka ike aku ia Pele, ua hiki aku la makou iluna o kekahi ahua mauka iho o ka home noho o S Kipi e pili ‘la i Upeloa, ia wa, kaohi aku la au i ka manao uilani o ko’u mau hoa e ku iki iho hoi makou a nana pono i ke kulana o ke ahi, a ua oluolu ia i ku’u mau hoa.

A ia makou e lena nei i ka ike hoolele o ko makou mau maka, ua maopopo ia makou ke kulana mai ke ahi iuka lilo o Laumania, a i ke ahi hoi imua o ko makou alo.

Eia na hiona i hoomaopopo ia e makou, o ke ahi pele iuka o Laumania ina ia he ahi e iho ana i kai nei ma ke kaha pololei, alaila, e pulumi okoa ia ana o Piihonua, Waianuenue, ke kahawai o Wailuku a me kekahi hapa o ke kulanakauhale e pili ‘la i ke alanui Waianuenue, a o Kaipalaoa no ka @, aka nae, ke hai aku nei au he mamao loa keia ahi mai ke kulanakauhale aku, aia no iuka i ka wao laau kahi i kulakulai ai i na ohia a ma na laau Koa, aia paha maluna aku o 6 mile ka mamao mai ke taona aku.  E waiho ko’u kamailio ana no keia mana ahi e naku hele ana i kanahele.

A ke hai aku nei au, no ke ahi i pahola mai ai ia Kukuinui a pau ai kahi home o Keoni Holo i ka alapoho ia e Pele, oia hoi ke ahi e hoale awai nei ma ka @ ma Puna iho o Puuhonu a me Hala@ Hill, a e hookaheawai nei i ka ulu lehua nenee o Mokaulele a me na hala o Upeloa.  O keia ke ahi i hahana loa mai i ke kulanakauhale, a i manao ia e poholo pu ana o Kukuoau ma e nee paa pu mai ana ka hele ana a ke ahi.  He elua mana ahi e iho nei i kai.  Ka mua, ke iho nei ma ke kahawai o Alanaio, a o ka pahu hopu o keia mana, o Waiolama.

Ia’u i haalele aku ai ia Hilo no Honolulu, aia ka makamua ma Puna  aku o Puuhonu, he nee malie loa ka iho ana, ua koho @ i ka mamao o keia mana ahi mai ke alanui Kukuau e hele la i Kau a hiki i ua pele la, he 1 mile a oi, ua ano pio nae, aka aia no ke ahi iloko o ka pahoehoe.

A o ka lua hoi o ka mana ahi, aia ia ke kahe la ma ka mana kokoke loa i @ a me Kalepolepo, o keia ka mana i kokoke loa i kai, me he mea la, ma ka hoomaopopo ana i ka mamao o keia ahi, he hapalua mile wale no a hiki i ke alanui e hele la i Kau, a me ka Mill o Waiakea, o keia ka pele e pau ai o Waiakea a me kahi mau wahi e ae.

E hoomanao nae e na hoa, o ka mana mua a’u i hoakaka ai a hiki i ka mana elua, o ka mamao mawaena o laua, ma ko’u maopopo ana, ua piha ka 1 mile a oi, ke nee hele nei keia mau mana i kai me he mea la e hoopuni ana ia Kukuau a me kekahi mau wahi e ae, he mea maopopo, ina e hoomau mai ana ka nee ana o Pele ma kela mau wahi kahawai, e piha ana ke kahawai a e pahola aku ana ma o a maanei o ka aina, a o ka pilikia loa ana no hoi ia o ke kulanakauhale; a ina hoi e nee paa pu mai ana kela kahua palahalaha mai ka mana mua, a i ka lua, ea, aohe nao ai i ka papa-a, alaila e lilo no o Hilo Taona i @ pahoehoe no Pele.  Aka, o ke Akua ka mea i ike i Kana hana.  O keia ae la na wehewehe no ke kulana o ke ahi, a he @ i ka weliweli ke nana aku i na hana a ka pele.  Hoi mai nae au no Honolulu ua maalili iki ke ahi, a pehea aku la i keia wa. 

Na hana a ke kanaka imua o ka Pele.  –Iloko o keia au malamalama, he nui na kanaka i kapa aku ia Pele he Akua, a no ia mea ua hele aku kekahi poe ma na makana ia Pele, me ka i aku.  Eia ka Makana la, a e hoi no hoi oukou iuka; a haipule iho la hoi kahi mau kanaka imua o Pele me ka awa, omole rama, puaa maluna o kekahi punawai me ka mohai aku ia Pele, me ka nonoi ana aku ia Pele e hoopakele i ka punawai, a e hoi hou i kona wahi i hele mai ai.  Eia ka mea i i hanaia mai e Pele, pau ka puaa i ke ahi a Pele, ka awa, @, hoopiha ia iho la ka punawai me na ahua pohaku he nui, aole no hoi he hoi o Pele iuka, ke nee hele loa mai la o Pele i kai a he hapalua mile wale no ka mamao i koe.  Ua ike maka au i kekahi o keia mau hana a kanaka, kiekie no hoi ka apa ia oe e Hawaii iloko o keia au Kristiano.

Ke hoao nei ka Luna Nui o ka Mahiko o Waiakea e paku aku i ka pele, oiai he ahi pele e hele mai ana me ka enaena.  Ua ike maka au i ka hana a keia haole me kona mau paahana, a he mea kahaha loa ia’u me ka lehulehu ka ike ana i keia mea.  Ia’u i haalele aku ai ia Hilo, ua kahe mai ka pele a pili i ua pa nei, a ua hoopiha ae ka pele me na pohaku, a he 2 kapuai a oi i koe o ka pa, hanini ka pele maloko o ua pa nei, a pehea aku la i keia wa, ua lanakila paha o Luna Mahiko, a ua auhee paha o Pele?  E lohe no kakou mahope o na aoao lanakila o laua.  Kui no o Hawaii wale ka hoi ka apa, eia no ka hoi o kela noeau no kahi a papau pu ana i loko o ke kuhihewa.

No ka hahana loa mai o ka pele ma ke kua o na hale, ua pau e na opala, na ukana o kekahi poe i ka lawe i kahi e, a he noho wale iho no ka kahi poe i ka hale me ka nana aku i na hana a ka pele a me kona wahi e hele mai ai.

Ua eli ia iho la hoi a puni o waho o ka Halepaahao o Hilo, a ua hoopiha ia aku la me ka lepo a aneane e like ke kiekie o ka lepo i uhiia aku mawaho me ka pa, i ole e pau ka halepaahao i ka pele.  Ua lohe mai au, malalo o na kauoha a ka Makai Nui o Hawaii kela hana, aohe la hoi he malama o pau i ka iole, ua pono paha ia.

Elua mahele o na kanaka i ike nui ia ma ke kahua ahi pele.  Ka mua, aia mahope o Iehova ke Akua o.  Ka lua, aia mahope o Baala.  E ole ka o Pele. akaka ke kulana o kanaka.  Eia, nani ka nui o ko ke akua lokomaikai i kanaka!  Oiai ua pii aku ko ke kanaka hoonaukiuki imua o ke Akua.  Aka, he mea pono loa i ka Lahui Hawaii a mau kanaka hoi, ke nana a kilohi aku i ke au o ke kulanakauhale nani o Sodoma a me Gomola: iloko o ka wa pokole loa ua lilo laua i imu ahi enaena mamuli o ka paakiki a me ka hana hewa o kanaka imua o ke Akua.  Pehea la hoi o Hilo? Ma na anaina halawai o Haili, o ka hapa uuku o kanaka  @ kai hiki ae e hoomana i ke Akua, a o ka nui eia la ihea, i ahona i na keiki o ke Kula Hanai.

Aia maluna o ka puu o Puuhonu ke ku la he hale lole no ke ‘lii Keelikolani oia kahi maikai loa e ike ai i na hana a ka pele, o ka po oia ka wa maikai loa e ike ai, ua pii aku au me ko’u mau hoahele maluna o ua puu la, i ka po, a ua ike maka au i ka nani.

He like ka a ana me na kukui o kekahi kulanakauhale nui, like paha me Kaleponi, a me kau wahi e ae.  Malaila oe e ike aku ai i ke kahe awai mai o ka pele. a he kohu kani ana a ka pu ke kani o ka pele, me he mea la e ki poka ana, laukanaka no hoi na puu la i na makaikai a me ka nahele o Upeloa.

Ka haiolelo a ke Kahu Aupuni ma ka luakini o Haili.

Ma ka Poaono la 6 o Aug hola 4, ua akoakoa ae kekahi poe ma ka luakini o Haili e lohe i ka leo alii.  Wehe ia na hana me ka pule a Rev T Coana, a mahope ku mai ke Kiaaina Kekaulike o Hawaii a haawi mai la he mau olelo hoolana me ke noi pu mai i ke anaina, e lawe i na olelo a ke Alu a moni, oiai ua hele mai ne ke ‘Lii e ike ia oukou na makaainana, pau kana.

Ku mai la ke ‘Lii ke Kahu Aupuni  a heluhelu mai la i ka haiolelo i hoomakaukau ia ma ka palapala kakaulima, a iloko o ka haiolelo Alii, ua komo loa maila iloko o ko’u puuwai kekahi o Kana mau olelo, a he mea na’e i manao nui ai, he kahua ia mau olelo no ka Hooulu Lahui, a he ola no ka aina ke lawe ia ia mau olelo e na kanaka kiekie o ka aina a me na makaainana a malama a hana hoi oia keia:

“E noho iho ka lahui iloko o ka noho maemae ana, a me ka malama ohana.”

Oia ka makemake o ka Moi, a o ka Makia hoi o Kona Aupuni, o ka Hooulu Lahui.  Eia hou keia maiu mamala olelo a’u i @ nui ai mai ka leo alii mai, a he pomaikai no na kanaka o Hilo a me ko na wahi e ae a oia keia:

“Oia i ke ahi pele e kokoke loa mai nei i ke taona o Hile a he nui na mea i olelo ia a i lohe ia, ua pii nui aku na kanaka i na la Sabati a hana i kekahi mau mea pono ole, no laila, ke hai aku nei Au i na makaainana o ke Alii, mai hana oukou i na mea pono ole, e kue ana i ka maluhia o ka la Sabati.”

He nui aku na olelo waiwai, aka, o ka’u ae la keia.  Ua panai ia ka leo alii me kekahi mau olelo a G W Akao ma ka aoao o na makaainana, pau kana,

Ku mai ka Hon J M Kapena a kau mai la i kana mau olelo ilihia e kono mai ana i na makaainana e lawe i na olelo alii a kukuni paa i ka puuwai, a hoohele aku la i kekahi o kana mau olelo no ke kau ahaolelo e hiki mai ana, oiai oia kekahi o na kau ano nui, a no ka mea hoi, eia me ko Hilo nei poe he mau kanaka naauao, no laila, eia ka wa e noonoo’i, oiai ke ike ia ‘ku nei ke akaku o ua kau la, a e hoea mai ana ia me na hana ano nui, he nui aku kana, aka ua lawa ae la au i keia, a o ka pau ana ia o na hana.

A oiai ka Likelike kaapuni no Hawaii i ka pule i hala, ua kau hou mai la ke ‘Lii ke Kahu Aupuni me Kona mau ukali no ka hele ana e ike i Kona mau makaainana, ua lele ke Alii i Keauhou, Kona, e haiolelo ai, a i Hookena a me Mahukona, i Kohala e lele hou ai Oia e ike i Kona mau makaainana, e noho ana paha ilaila he mau la, a hele hou no Hamakua.

E kala mai e na makamaka ia’u, oiai aole kakou e ike ana he mau hakina olelo alii me keia moolelo ma Kona mau wahi hope i lele ai e haiolelo, no ke kumu, oia ka hoole ia ana o ka lele o na ohua iuka e na alii moku, aia wale no o @ i makemake ai.

Maanei ke haalele nei au i ka inu ana o ka’u maka peni i ka wai poni o ka inika, oiai ua hehi ko’u mau kapuai i ke one o Kakuhihewa, a ke niniu poahi nei ka huila o ke kaa no ku’u home.

Me ka Lunahooponopono ke aloha, a me na keiki Ulele hua Kepau ka anoi.

Owau iho,

David Keaweamahi

Honolulu, Aug 15 1881

Hilo Augate 4, 1881

E ka Nupepa Kuokoa e.  Aloha oe:-

          Ma kou oluolu, e hoolaha aku i na hana a ke ahi ai honua ma ka apana o Hilo nei i keia mau la.

          Ua kupilikii makou e noho nei, ua kokoke loa ke ahi e holopapa ma kekahi aoao o kahi kulanakauhale a kaona hoi i aloha nui ia e na malihini o na aina e.

          Ma ka la 3 o keia malama, i ike maopopo ia aku ai ka holo ikaika ana o ke ahi, ua like me 300 kapuai i ka hola hookahi, oia ka nee mama ana i kai, oia kahi ma ka aoao hema, mai Puuhonu aku, oia kahi mauka o Kalepolepo, oia ke kolu o na loko i-a. 

          Eia ka mea kupanaha, ua hana aku la na haole mahiko o Kapunakea i pa nui, i mea e pale aku ai i ka ikaika o ka pele.  Hu ka aka.

          Ma ka la 2 iho nei i hoomaka ai ke ‘lii ka Mea Kiekie R Keelikolani i ka pii makaikai mauka o Poohonu; na na paahao oia i kauo maluna o ke kaa lio.  Ua hana ia ke alanui a maikai e ka Luna Alanui o Hilo nei, ua hanaia ke alanui a hiki i luna o ka puu o Puuhonu, hiki ke kaa malaila; aia maluna o ka puu o Puuhonu na hale lole, ke nana aku i na kukui, kohu balona ke kau mai maluna o ka puu.

          Ku ka paoa o na hana a ke ahi ai honua, ke pii a noho ma kahi o na hale lole o ke ‘lii, a nana aku oe i na hana a ke ahi, he nani okoa ia.  Ua kokoke ka pele ma Puuhonu, oia ke kolu o na puu o Halai.  O ka mea nana i alakai ka huakai a ke ‘lii Keelikolani, na Simona Kaai no ia.

          Ua hiki mai ke Kahu Aupuni ma keia la, me ke ‘Lii Pauahi, a me na hoa alii a pau me ka oluolu, a ua kali ka hoi aku a keia pule ae.  Ke liuliu nei e pii makaikai e ike i na hana a ke ahi.

          Me ke aloha no,

          J. S. Kalana

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

-A ME-

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA!

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka lo o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani

NA PAPA!  NA PAPA!

-A ME-

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU

 

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU ME MOIWAHINE

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

NO KE

KUMUKAHI MAKEPONO LOA

PAPA, PAPA, PAPA,

Na Papa Huluhulu.

Na Papa Manoanoa

Na Papa i kahiia

Na Papa Kepa

Papa Hole Keokeo

Papa Hole Ulaula

 

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua,

Na Kaola,

Na Aaho,

Na Molina

Na @

Pine Hulululu

          Pine i kahiia

NA Papa a me na Laau Ulaula

          Pili ulaula

          Pili Keokeo

          Pani Puka

                   Pani Puka Aniani

                   Ipuka Aniani

                   Puka Olepelepe

 

PENA O NA ANO A PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui

          Aila Pena

                   Aila Hoomaloo

                             Waniti, Pate.

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO

Na Ami Puka Hale

          Na Ami Puka P.

          ANIANI

Pepa Hale a me na Lihilihi

          E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU 1 O KAKAAKO me PUULOA

No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa.  O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no la me ka lawa pono.  E kipa mai ilaila i ike i ka oiaio.   906 tf