Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 38, 17 September 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

IM LOKAUI KA MAXAO,-AKA, UK ItOQ KAHI WALE 1110 .YO O ' yt'l.KKO\A.' " -Eari St. Vi;u\nt. i

Ke Kahoa Kaua KaUlana ma ka Lak Tahaparaca. •. . • i

> [l na poe heluhelu.—l ka helu hope o j Nelekonn i na pule i hala, aole paha oukou j i poina no na mea i hanoia wlloko o ka Ha-1 lr u nn H.\ku rra Enelani me keknhi let.i | mniu a ka Haku Meia o Ladana, ina ui | holo i» o Nelekona i ka \va i pukn aku ai o ! Adimarala Mons. Touche Treville iwa- j ho o ke Kaikuono o Toulana. 0 ka Nele- j kona pane e pili ana no ua Adimarala I», malaila kakou e hoomaki ai i keia \va ] ME\ e ikem ui k« oiui*» (» nu u»ei» i hanaia e kela Aditnarala Fnrnni, no kona oielo ana, ua alualu aku oia i ka Haku Nelrkona a me kona mau aumoku iwaho o Toulana, hoouna mai la ka Haku Mem o Ladana ia Kapena Layman, inaluna o ka moku kialua holo Raven, e lawe i kem lela nmau i ka Haku Nelekona ma ke Kaiwaenahonou. lloko o na la eonn o keia hooiho ana, hui aku la ka inoku kialua ine ka Hnku Nelekona, e knlewa ana he 70 mile a oi i»vaho o na kahakai o Toulana, a iloko o ke!a wjhi, haawiia aku ia ka leta a ka ilaku Meia o Ladana i ua Neiekoaa nei. He mea haohao no kela a me keia ka ike •na i na nunao ninau e like me keia ke ano, h'' mea aole i hanaia a i ike ole ia hoi, pela k« Haku Neiekona i pahaohao ai no na olelu a keia Adimara)a Farani, me he mea la. he mueuhane waie no keia nana. a ua ike wile aku no Ja hoi oia iaia maloko o kek.?hi hihio. Ma kahi e oleio ana, ua aiualu ia om e keia Adiraarala Farani iwaho o ke kaiku» 0 Tuuiana, hc mea kahaha loa ia i kona &»'iuo ina ua ike keia Adiraarala Farani i kona hāe Adimar«b mawaho ae o na kahakii o Toulana. Mai kona hialele ana ia ani a hiki iioko o ua la ala, o ka piha *na ia o na mahina he 14 o ka Haku Nelei me kona mau aumoku. e kaiewa ana he 70 mile iwaho o na kahakai o Toulana, ao!e nae oia i ike iki i kekaOi mokukaua P»r4oi, t i ole, ike iihi w-iie aku no Ih hoi i k« hae Adimaraia o Mons. La Touche Tre?d e. 0 keia let« ninau a ka Hale o na H*kg rae na hoike a ua Adimaraia Farani ! a, na keia mea i hoopii ae i kona inaina tne «ela o ka manao, no ka poiolei ote o kana mau hoike ana nona iho, no ka «ie«. e m*aaoio ia mai auan*t oia e na A'ipuni o Kuropi, ua hana 10 no oia i keia mau hana *>ob» Nolaiia, i mea e pokole ai keia J wau hana, hoouna aku la ka Haku NeleWo--1 ka Buke Holomoku o kona maa aua»o« kau* i ka Hako Meia o Lad *na. e hoike *aa i ka Latitu a me ka Lomiu o wa poepoe hooua, k«hi i kalewa hoomau ai o kona mau aamoku lioko o hookahi makahiki me eiua ia «Ucs». me ke kakau inoa pu ia e na K*p*« aa t p*u o * u( noko, e hoike ana ] Ukou i ka oiaio ma ka hoohiki ao-». aoie ioa j iakou i ike i kela Adimarala F«rani iwaho j ® na palena o Touiaoa. 0 keia ieta malalo iho nei, o ka leta ia a u » N»ltkoua a«i i kakau ai na ka Haku

Meia o Ladaoa, oo aa mea e pili ana ia Mons. La Touche Trevitle, ua nlaala aku oia iaia iwaho o be kaikaono o Toulans, a e heiuheiuia keia leta penei: "Mokukaua Lanakiia, raa ka ; 4t Moant, Aug. 9, 1804. J u Ua manaolana mao au i oa wa a paa no Mons. La Toacbe Trerille," wahi a ua : iekooa nei maliko o keia lets, (< e puka mai oia mai ioko mai o kona punana ma Toulana. O ka moolelo haakei a kela Adimarai3 Farani i kamaiiio ai no'u, aoie ia he mea | na'u e maiiani aku ai ma ko'u hapa iho, , aka, i mea e hoopauia ai ke kuhihewa o na Atlīraarala ma ke Keena Kaua o Enelani a j me ki Hale o na Haku, e aho au e hooona Uiku i ka Buke Holomoka o ko'a mau aamoj ku* Ina o ko'u ano ia i keia wa ua hoio au ; me ka maka'u no kona paka ana mai, aole ; nu i hooholo mua me ka aeana, e kuemi mai i hookahi kapuai o ko'u wawae ihope : ma kahi ana e puka mai ai no ka pono o na aupuni kaua moana a pau o ke ao hoiookoa nei. A ina ua manaoio kekahi- kaaaka Pej lekane e iike me a'u ke ano no keia mau ho- - ike a ua Adimarala Farani la, owau ponoi i nei, ke huii ae nei au i ko'u mau hoa'ioha a kamailio aku, he mea pono ia iakou ke hoo- ; pii aku ia'u t ke Keena Kaua, aole au i ku- | pono no ke alakai ana i keia mau aumoku ! inalaio o'u. Aka, o keia i«ta hoike a Adj* marala Mons. La Touche Treviile e pili ana | no'u no ka hohe wale, ke malama nei au ia | mau olelo īioko o kuu puuwai, a ina oia e loaa ia'u iioko o ke kahua kahua, aoie loa au e ike iaia; a j oie au e hana ine ia, oiaiia, e hanai hou no au i kana mau oleio ma kona waha, i uku hoopai no na Adimaraia Farani a pau, no ka haakei hookiekie a me ka hoopunipuni oiaio. { { 'Hakd Nelekona." O keia leta hou malaio iho nei, o ka leta elua ia a ua Neiekona nei i paiapala aku ai | na Adimarala Earl St. Vincent maloko o ka H ileona Haku, e pili ana no nona iho a | me kela Adimaraia Farani, a penei kana .pa,.J i iipaia ana aku: j | u Ao!e ao i maoao e kakaa aku ia oe e kuu | Haku aloha, wahi a ua Nelekona nei, "no na mea e pili ana ia Mons. La Touche Treviile, no ko'u hohe wale, aka, no ko'u ike j iho, ua kamaaina oe ma keia mau kahakai,! nolaila, ua kakau au i keia mau iaina pokole, a nau no ia e kaana iho e iike me kou makemnke. ' U ke kuiana kaua iwaho o Toulana, he kulana piakiki ia ke kii aku i na enemi, a i me ka nui hewahewa o na koko e hookahe ia, n iloko o ia mauawa pu, aole no keia o ua aumoku kupono e hiki ke kii aku a hoouka i ke kaua. Ua ike no oe, ina au e komo ana iloko o Touiana a hooaki i ke kaua, a ina e auhne ani na enemi, alaiia, e pakele ana no ua Adimaraia Farani ia, ne ka mea, aia no oia iloko o ka punana kahi i noho ai, a aole no hoi au i manao, he hiki i keia mau aumoku ke kaua aku i na batari kaua n Toulnna ma na wahi kiekie no ka mana wa eiua. Ehaeha ko'u manao a me ka mai 0 ka naau, no ka oleio oiaio ole a ua keommana maikai ia, ua hoio ka au me ko'u mau auinoku. i kona wa i puka mai ai iwaho o Toui»ua. He mea pono ole no'u ka hana nn.i pei», no ka pono a me ka hanohano o n* mooieio kaua moaoa o ke ao nei, a aoie no hoi i hiki aku ko'u mau la o ke oia ana iio ka hohe wale. Nolaila, he hookahi waie no a'u mea e hoike aku i ka Haie o oa Ha* ku, o na aumoku kaua Beritania ma ke Kaiwaen«hooua malalo o'u i keia la, aia iakou ma ke kulana o ka papa ekahi o na ano a pau. Maikai na aumoku me ka makau- j kau, hoo ohe pono ia na kauoha, miikai ko | iakou uiau nanaina, a maikai pu no hoi ke ■ oia o na koa. 9 ka mea nui waie no i koe ( e kali aku ai, «ia la a hea puka mai o MonB j L i Touche Treville iwaho net o ka moana; | a ina oia e paka io mai a hui pu au me ia, i aiaiia, e hooko no auanei au i ka hanohano S no ke Alii ka Moi, a o ka maluhia no ko'u ! aini a me a'a iho. j "Haku Nelekona." | O keia mau leta elua a ka Haku Neleko-1 na. hoouna hou aku la oia i ka moku kialua ; K«ven e lawe i kana mau palapala a me ka j 1 Buke Hoiomoku o kooa m«u aumoku, a i k» manawa i hikl aku ai o keii maa mea i Enelani. u» helohelaia keia maa palapala īioko o ka Hale o na Haku, a ua hooiaio ia hoi kahi i ku ai ka Haka Neiekona Uoko o ; na malanu he 14. O kc koianakauhale o ! Ladana, ua hoomalamalaaiA ia e na kukui, | a e kai huakai ana hoi na koa ma na alanui j me ka haaoii, me ka inoa o keia Adimarala ! Farani e hoino ioa ia ana, O na kanaka koikoi o ke kolanakauhale, j | hui ae la kela a me keia, a koho iho ia na ka | Haku Me» o Ladaoa • pahoia aku ina hooI maikai o ke kulanakauhaie i ka Hako Nel«. kona, 00 kona kupaa ma kahi i haawiia aku | ai o ka kaaoha iait. O keia n«u hoomai* l ka;, hoouaa hou ia aku I» k»k«hi moku e ia>

we i keia mau palapala hoomaikai imaa o ka Hako Neiekooa. I ka hiki ana aku o keia moku me na p«iapala hoomaikai * ke koianikauhaie o Ladana, ua heluheiuia keia mau mea imua o na mea a piu. Ai ka pau ana o keia mau ieta, kakau hou tho U ua Neiekona nei ) keia ieta, p hoomaikai aku ana i ke kulanakauhaie me keia mau huaolelo ma!aio iho nei penei: '•Iloko o keii id i ioaa mai ai ia'u na hoohanohano ana a ke kuianakauhaie o Laiiana, e hoomaikai mai ana ia'u, na'u e aiakai nei na aumoku Beritanu iwaho o Toulana* He mea no paha i nua miu iloko o keia la, aole he kanaka hookahi e oU nei e iaa na hoohiwahiwa a na hoa'loha o Ladana a maiuna wale iho no o'u. Aka, he mea hiiahiia nui loa hoi na'u k«t loaa ana mai o na hoomaikai e like me keia, ina ua hana io au, a i oie, haawi aku i kekahi kauoha no ka iOhe waie e iike me kana mau hoike; a he mea no hoi no'u e eha ai o ka manao, ioa ua puka ae oia rae kona mau aumoku a huli o!e aku au iaia. Iloko o keia manawa ioihi a'u e kali nei nona, aole i iohe ia ina ua puka ae oia me kona mau aumoku iwaho o Toulana. Aoie ioa e hiki iuia ke puka aku mai loko aku nei o ke Kaiwaenahonua no kekahi awa e ae, ua hakahaka kahi ona e puka ai, a puka ole iho in no oia no ka hakahaka ana. Ua ike no paha oe ike ano mau o ka'u alakai ana, a he mei hewa oie no hoi no'u ke hai mua aku i* oe —o na numoku, na aiiimoku a me na koa malalo o ka'u alakai an l , aoie ioa e hiki i kekahi ona | enemi ke hele mai a hoao e hoino i ka inoa • 0 keia mau aumoku, e laa na koa puuwai 1 wiwo o!e e like me keia, a o na aumoku hoi ! eku makaukau nei īnawa a pau. Ao na j kokua aloha hoi a Rear Adimaml»j Bicker- ; ton, Campbe!i, a (ne Cockrane, aole no hoi e ! hiki ia'u ke poina no ka iakou mau hana j oluoiu. Ua kaana iike makoo ika iuhi a ; me ka inea o na ino o ka moana no na ma- | hioa he 14, a ua makaukau mau hoi e paie j *im i.nauie o ta hoo« i iii kaua. Noiaiia, e kuu Haku aioha, aole e hiki ia'u ke ku kaawale ae mai m hoomai- ' kai ana a ke kuianakaahaie o Ladan<\ ma o'u waie lu nn, ke ole au e mai ; me kou mau hoa'loha.'' 0 keia ae la ka Nelekona pano hoomaikai ! 1 ke kuianakauhale o no na mea a j kela Adirnar.ita Farani, »ulelo kuhihewa ai, I a no kann m u hana ino a me ka honpuni- ; puni, he man puie poko!» mahope mai o i4 j manawa. make iho la o Mons. La Touche ; Treville, a kamaiiio iho la na nupepi o Pa- i risa, no kona maiuhiluhi mau i ka pii iluna 0 kekahi puu hoaiiona ma ka Lae Sipeta, oia ke kumu i make ai. Oka inoa o keia Adimarala, ua kaulnna ioa kana oleio wahahee iioko o ka mooieio o ka Haku Neleko- ! na, no kona aluaiu ana aku i na aumoku | Beritania iwaho o ke kaikuono o Touiana. ! fto ka hakahaka ana o kela wahi, hookohu ; hou mai la o Napoliona ia Vice~Adimaraia | P, Ch. J. B. S. Viienua, he Aiihikaua Kie- < ! kie no na aunioku Faram iioko o Touiona. ! Ma keia wahi. ua pau ae la ko kakou ka- I maiiio ana no keia .nau mea, a e kamailio j aku kakou no na mea i koe, oia hoi ka hoo- I maka ana o ka uluaoa kaua mawaena o j Enelani a me Sepama, a e ho'omanuo hoi S ko makou poe heluhelu; o na aumoku kaua | hui keia » hauiehia at ka Haku Nelekona j ma ka Lae o Tarufjraga. j 0 na aumoku Beritania malaio o Adimarala Kokeraoa ma na kahakai o Sepania, ioaa iho ia na moku Paniolo eha e lawe ana i na lako Kaua mai na kahakai mai o Amerika, a no ko iakou iawe ana i na iako kaua no na aumok-; Farani, nolaila, o keia m«iu j nioku eha i ioaa ai i keia Adiraarala, hao ia | lbo U e keia Adimarala Kokerana na lako I kaua a pau o luna, a hookuum aku ta na ( moku iloko o ke awa o Kadita. \ 1 ka wa i hiki aku ai o keia mau moka iloko o ke awa o Sepania, a hai aku i keia lono no na mea i hana ia. nolaiia. o ke aupuni o hiiinai tho ia no oit ma ka ī īkaika o kona mau aumoku kaua, a hoohui; aku la i kooa mau aumoku me na aumoku 1 kaua Farani iloko o Toulina, me ke kukmia | pu ana mai i ke kaua » na aumoku Berita- \ nia. # | O keia mau lono i hiki aku ai imua o ka ) Haku Neiekona ua kokala kaua mai o Se_ j pania, he mau iono ano uui ia i ike ia, qo j ka mea» o*na mumoku fieritaoia malalo ona } 1 keia manav*», iole i kupono ko lakou ika* : ika e hiki ai ke ku aku imua o»a aumoku • e iike me kela ke ano. Ina e hoi like ae! an» keia mau o keia mau aupuni \ ; lioko o ke aw« hookahi, aiaila, aole o na | moku maiaio oka Haka Neiekon» naiu-! | moku e hiki ai ke hiiinai aku, ua hiki ia |a- j : kou ke malama ike Kaiwmenahonoa. No iko Nelekona ike iho i ke aeo o kona nmu ! 1 aumoku i keia manawa, nolaiU. kakao alio ] :!a o» i keia walii !eta i k« Alihikaua Kie- \ kie oa Enelani, penei: \ °0a ak«ra wale atu no au,*' wahi aua \ Nelekoaa nei, -aka, ike e aku ia nae aa t he %

wahi moeahi&e Ke hani nei au i oa ksooha a ke a ke boobaoa hoo mai nei na ia*a miu wahi aamoka auku loa i kupon|'«Ji no ke ku!ai ana aku i na enero>, a inaiĀlo ta o na kumu hea makou e hiki ai ke aku i keia kulana? Aole au e oioaa r <?3*ku ia oe, akt, o ko'u mau aliimoku • ,' v *dole* o ko'a mau hoa'loha ame t&: ho*^;&a oaau olaolu. O keia maa poe ke.ki o'ili a me ka eleu no ka takou mau hana, \ti piha ko'u puuwai i ka hoomanao ia lakou." Laweia aku tsei keia mau iooo a hiki i Enelnni,ua kukst& kaua mai o Sepania, me ka hoohui pu an* aku i kona mau aumoku ene na mokukaurFarani, nolaila, o ViceAdimarala Sir ioha Qrde, oia ka Aditnarala nana e kiai ana ;.e Kowa Peiekane, hoouna mai la ka Alihikiua Kiekie laia me na aumoku ikaika eoio, e holo aku i ke Kaiwaenahonua me ka hikiwawe, no ka hoopuipui :iiit aku ina auVaoku o ka Haku Neiekona imua o na aumeko kaua hui. O na Hale Akaolelo o Enelani, hui mau iho ia lakou iloioo na la a pau, me ka noo(ioo ana i ke ku||u e paa ai ke Kaiwaenahonua malalo onfv,kona mau Panaliau a me na kahakal o Enelani, He mea ua hoomaopopo inua ia o Napoiiona i hoala hou ai i koiu k; Hi, oia no kona hiki ole ana i Enelani inalu.\a o keia uwauo pakui ana i hana ai ma Bo Bhb, a o ke aupuni hoi 0 Sepaoia, ua hele ianakila mai nn puali kaaa F trani iloko o xb lakou mau kulanakauhale, nolaiia. ua Sepania e haawi aku i na kokua e iike m « ka hiki, a i pio na aumoku Beritenia, alaib,- ua loaa he manawa no Napoliona a rne k'Ona mau puali kaua e holo aku ai a hehiln i kona mau aeone. O EuTopa hoiookoa, nnho iho ia mau aupum ilo* ko o na hoomd*&ukau kaua pale. Aohe he met,hana e ae a Eneiani e hana ai, aka, o ka n mau wnle no i na manawa a p>u ne kona tnau kahakai, a o kona mau aumoku me na panalaau, hilinai aku nei ke aupun? 1 n* oka Haku Nelekona, ndna ke kiai ana i ke Kaiwaenahonua, ke panāiaau e inia a me na mokupuni o lnia Komohan» ma ka Mouna Atelanika, O keia nnn> \ h=»awiia aku ia Nelekona, aia iaia ke aue ka iilo •na panalaau o Enela» ni. aole ia he haaa uuku. Me he mea la, iloko o keia manawa, aole paha e hiki i ua Nelekona nei l.e k«i hoomau lea ma kahi hookahi e like me na la i hala, aka, he mea pono nona ka holo ana i o a ianei me ka makaala loa i kahi e puka ai o na aumoku kuia hul. 0 keia mau lono i pahola ae i na aumoku e hui ana na aumoku Sepania me na moku Farani iioko o Toulaca, akahi no a haawi ae kn Haku Nelekona i ke kauoha i na aumoku e haalele lakou i ke kulana mau, a e holo lakou iioko o ke awa o Malnt*i, e ohi i na loko ai i lawa ai lakou no na mahina ekolu. Ma ke kakahiaka nui, kahea ae la ua Neiekona nei i na Kapena o na aumoku, a i ko lakou akoakoa ana mai, hai aku ia oia i kekahi manao e pili ana no na lako ōi, penei: 1 O ka mea nui iioko o na puali kaua i lako rae na mea kaua, —oia no ke ola. Ua like oo ko oukou manao me ko'u, he mea maikai 00 ke ola o na koa ke hana aku na aliikoa me ka oluolu, m»n>ua o ke kauka ke lapaau Ika mai oke kanaka mai. Ina me keia nei ke ano o keia mau aumoku e ku ai ma keia kuian*, aohe he mau awa hoa'ioha e ioaa mai ai ko kakou mau iako ai, alaila, he mea pono no kakou e hooioii \ko kakou tE.au alahele ira kekahi mau wahi e ae, e iike pa* ha me keia mau alaheie. oia hoi o Tcuiana, V»lle Franche, Barcelona a me Kosas, alaila, holo ioa ae mai ia awa aku no Minoka, Sadinia a me Kosika, a i elua a ekolu maoawn e ku ai iioko o kekahi mau la, me ka hooona pu ana ako i kekahi moku ī ke awa hope (oa a kakou i haalele aku ai no ke akaakai, a'u hoi i maoao ai, «ia kekahi o na mea ai maikai loa oo oa koa, a o na »o hipa hoi, no ua koa mai. O na io bipi, oia no kekahi mea m%ikai h>s, aolo nae e hiki ia kakou ke manao aku e hiki ke loaa koke mai i& mau mea, a e ooi ka wai do na moko, a hiki mti hoi i ke kau oka hooilo, o ka waina, oia kekahi mea maikai ioa no kakou e inu ai. O keia mau mea a pan a'u i hai ae la, o ko u wahi ia o ka noho Ahhikana aoa ma keia kulana, o k« oana i ke ola ooaikai ona koa ame ka nui ona lako ai. Aka, o keia mau hana a Sepacitt i kukala raa\ oei 1 ke kaua, aole e loaa aoa ko kakou mau lako ai mai kekahi mai 9 kooa mau a#a, koe | wile iho no ko kakoa hoio aoa i na awa (0- ; ibi toa ma na kahakai 0 llalia a me kekahi ; mau wahi e ae, a o ko'u noho Ahhikaua au« no oukou, he kaiana p»oa loa ka hoi ko'u no o» liko *i. n Iloko 0 ua la aia i ha&ieie iho ai ka Haka ; Nelekona 1 kooa kohma kiai iwaho oke ; awa 0 Tou!ana no oa kahakai o leaiia, a o i na aomoku Paoiolo hoi iloko o ke awa o Kaj dit», haaleie aku la Ukou i aa awa oei 00 | ToQlana> malaio 0 ke aUkai ana a Adima* l rala Doo Fxederko Garatma. « Aoiiipau..