Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 39, 24 September 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

ij LOKAHI IA MANAO.-AKA. B£ BOQ KAHī WALE īao .VO o ' y£LEKOXA; •• —Etrl St. Yimtn!. Ki Kahua Kaua Kaulana ma ka Lae Tarafaraga. ®NA aumoku Beritama malalp o ka liaku Nelekona, i kn maiama o inuu«n, M H. ISO6, ua kuu aku la ko iakou mao heleuma iloko o ke awa o Madelana ma ka mokupuni o Sadinm, a e uhi ana i nn j Uko ai e lawa ai no na mahina ekolu, me | k« wiiho aoa aku i na moku liiiii Aotive « | uie Seahorse, e kiai aku i oa aamoku kau.i ! hui iloko o ke Kaikuono o Toulana. M < k« i« 12 o lanuari, ioaa «n«i la keknhi lon» imlu i ka Haku Nelekr.na, e h*i mai an» i keia m«u olelo: "0 na auoooku Farani lioko o ke awn o Ttulini, ke ohi nei lakou he mau tausani o na koa kaua nina, ma ke kauoha a Napolieoa. He heluna nui o na noho iio kaua a me na pu kaupoohiwi i hooukaia iluna o na aumoku Farani. 1 ka la mehinei, ua hiki mai iloko o keia awa na aumoku Paniolo malalo o Adimarala Garav>na, mai ke awa mai o Kadita. Ua lono wale ia ae, o ka la 17, a i ole, o ka ia 1S o mahina, e haairSrai na aomoku kaua hui ia Toulana, me ka huna ia o ko lakou awa e holo aku ai. Ma ka noonoo wale aku no, o na kahaka* o Aikupiia ko likou wahi e holo aku ai." No ka ioaa ana mai o keia ieta ia Nelekona e hai mai im i ki iono no na aumoku kaua hui, nolaila, hoololi ae ia oia i kona ioanao holo aku i ke awa o Malata. Haawi tku )a oii i ke kauoha i kona mau aumoku, e awiwl lakou i ka hooili ana i na iako ai. i leaa ai he manawa no iakou e ku hou ai ma ko iakoo kulana mia iwiho o Touiani. Ma kt ahiahi o ka ii 18, ua hiki mai la i ke lwt o Madelana na moku Inlii hoomakakiu, i hai mai la ia Neiekoaa i ka mea hou, ua paki nai na aumoku kaua hui iwaho o Toulioa ma ke kakahiaka o ua la aia. Ma ka ōioa waie aoa aku i ka ihu o lakou e hoo*ho ana, ua manao waie ia, o na kahakai o Aigupita ko iakou awa mua e hiki aka a>. 0 keia lono i hiki mai ai maiuoa o kem »io moko, pahola aa ia ia iwaena o na inoku ne ka pihoihoi noi, no ka mea, ua ma* oao walt ia, e hoouka ana ke Kaua i keia P«. i i ole, i ke kakahiaka nui o ka ia apopo. lloko o keia ahiahi, e puhi «na ka makanī me ka ikaika iauoa ole, a koakea hot ka noaoa me na aie e kufikipibio ana« ma k» ho*a 6 o ua ahiahi nei, haawi ae ia ka Ha. fco Kelekooa i ke kaaoha i kona mau »umoku, a haaieie aka ia lakou i ke awa o M*delioa no ke kowa o na mokupuni liilii. 0 keia pepa kuhikuhi m*iain iho nei. oia pipa inoa o oa aumoku kaua hui i puka »i mii kt awa mai o TouiaQa, o na aa* «w>ka Firaoi miiilo o kt aiakai ana a Adi(oaiaia Viieiitta, iooi aumoko P«nioieThoi Qiialo o ke aiakai ana a Adimaraia Gara* Na Aomoiu Kaiu Faiani. B«ct«taurt—Vie«*Adimaraia P. C J, Btpi. iilt. Viitaaa; Kapeoa Jtan

; Formidabie—Kear-Adim*rala P. R M. £. Domanoir le Pelley; Kipena Jetn Mane LeteJ!ier. N'epiune—Kocnodofl Esprit Tranqoi{le 1 Maistrii. ' Anoihil—Komo<loa Julien Mane CosI mao Kerjalieo. j Indo«puble—Kapena Jean Joseph Hubert. Mont-Blanc—Kapena Guileaamt J Noel La Viliegris. ; Swifture—Kapena C. £. h ! Hospitaiier | Villemadrin. AtUs—Kapena Pierre Nicolas Kollaod. intrepide—Kapena Leonore Deperonne. Scipion—Kapena Chas. Berreoger. Berwide—Kapena Jean Giiies PiihoiCaroas. O n« aumoka kaaa Farani Ihlii īki iho (trigates), oia keia maiaio iho nei: Coraelie, Honenae, incorruptible, Rhin. Sirene, Themis, Uranie, Furat, Naiade. Na Aumoeu Kaua Paniolo. Argonarta—Adiinarala Don Frederico ra?ina; Kear-Adimaraia Don Aūtonio Escino, San-Kafaei—Komodoa Don Fran, Montez. Firme—Kapena Don Rafael Villavi- | eeneio. | Terrible—Kapena Don Fran. Mondragon. j Amenea— " Don Darrac. £si>ana— 41 Don Monioa. Ke hui pau ia ka nai o na a ;moku kaaa hui, alaiia, h« 17 mau aumoku ikaika no ke kahoa kaua, me ke kokua ia e na moku liiUi 9, kue oku i na aumoka o ka Haku Nelekona e pani ana i ke Kowa e na mnkupuni liilii, a oia keia malalo )ho nei: Na Aumoku Kaua Bkritanu. Victory—Vice-Adimirala Haku Neiekona, K. B (hae keokeo); Rear* Adimaraia Geo. Morray, (hae bolu); Kapena Thos. M, Haki. Royal Sovereign—Rear~Adiraarala Sir R. H. Bickerton, Bart., (hae u!a« ula); Kapena J. Stuan. Canopus—Kapena John Conn. Superb— Richard G. Keats. Aehilie— ,k Hon. Robert Stoflord. ISwifture— •* Mark Robinson. Belleisle— " Wm. Hargood. Conqueror.— •• lsrael Pellew. Tigre— Benj. Hailoweli. Leviathan— •« Henry Wm. Bayntun. Na moku iiilii Seahorse a me Active. Ma ke kakahinka o ka ia 19, ua haalele aku la na aumoku i ke awa oTou* lana. me na koa kuikawa he 3600 malalo o Kenela Lauriston. Ma ka hora 5 o ke ahiahi o ua la aia, kaalo ae is lakou mawaho iki ae o ka Lae Sipeta. I ka po ana iho loaa iho ia ua maa aumoku kaua hui nei i ka inakani ino e pa ana, a no ka hiki ole ia ia» kou ke hoomau mai ma ka hooiho ana, nolaiia, ma ka la 19 ae, komo ae la lakou ma ke Kowa o Poiacross ma ka bora 4 o ke ahiahi. U« manao na Adiraarala o na aumoku kaua hui, aoie iakou e holo aku mawaho o ka mokupuni o Sadmia ? no ka mea, ua lohe lakou, aia iwaho o Toulana ke kulana o ka Haku Nelekona kahi i hoolulu ai, nolaila, hooholo iho la ua mau Adimarala nei, e komo aku ma ke kowa o na mokupuni Sadinia, Sisiiia a me Italia. 0 keia manisi ana o keia maa Adimaral» pela, oa kuhihewa ioa iau« i ke kulana o ka Haka Nelekona, eia oia mamua aka nei o ko iakou alahele kahi i ku aka ai, me ke kali ana e hooko aku i ka iia o kona mau iini me ka makaukau. Ua komo aku la na aumoku Beritanis mawaena o ke kowa ona mokapum o Biche a w* S«dioia, a no ke ano ololi loa o keia kowa, u» kauoha ae ia ka Haku Neiekon* i kona mau aumoku, e holo pakahi lakou ma keia kowa, a e hahai hoi keia a me keia moku i kona alahale ponoi im o kekahi kukui la i kau n mahope o na moku. O keia j aiaheie a lakou i kemo aku ai, ioie paha be | aiakai kiekie no kekahi mau aumoku e hīki ! ke aa aku e komo ma keia kowa i k« po, j koe wale ibo no ka Haku Nelekona a me I kona mao aumoku iloko o kona moolelo. Oiai na aumoku e hoopii malie nei imua o ka «nakani ioo e puhi ana, ma ka hor* 8, ' hooana aku ia ka Haku Nelekona i ka moi ku holo SeahorM, e holo me ka awiwi a poai a puni ae i ka Lae hema o ka ; mokupaai o Sadinia, mt ka oaoa wale ana ! aka iloko o ke Kaikoooo o St. Ptetro oo na . aumoku kaaa hui, a ioa aole oia e ike i ke- ; kahi hoailona no iakoa, e hu(i hei m i i ke- . ia kowa me ka awiwi aai i ka ia apopo, i | kekahi la a«, oia ka ia 20. aoie oo lakoa i ; kaa ako maiana o keia mokupuoi, e laa keia ino aai o ka moana me oa aie e uhi ana enalaoa o ka ooeki, a he mea paakiki hoi ne n» aumoka kaaa noie like me keia ke aoe ka hoopiipii aoa imoa o ka makani, ooUila ma ka hota 4 o ke ahiahī o oa la ala. ho» aoa hoa aka U ka Haini NM» l ke kia--4 laa hoie Activ», ihoopii aka oU a pnka »a

lana o ke kowa, roalia o ike waie ako oia i oa aumoko kaua hui, a e h'iii hoi raai i keia kowa i ke kakahiaka o ka ]a apopo, Iloko o ua po nei a ao, mai ia ia a po, ua nui : ka ioo o ks moaoa, a e puhi aoa ka makaai | i ka mokapuoi S.S.W,, a i kekahi manawa, e ioli ani ka makani mamua pono mai o na ' aamoku i ke S.W Ma ka hora 10 o ke kakahiaka o ka ia 22, hiki mai la ka moku kialua Seaborse, a < hai mai ia i ka mea hou ua aiualu ia oia e ' kekahi moku Far<ini mawaho iki ae o ke ' Kaikuooo o Pula. A no ka nui o ks ino, a ī me ka paa o ki moani i ka noe, ua nalowale kahi ana i ike ai i na aun.oku kaea hui, ma i lia paha, ua komo aku iloko o ke Kaikuono 0 Kagarmri. O keia iono i hiki <nai unua o ka Haku | Nelekona, aole he manawa e hookauiua ai J no kona hui ana me lakou. No'aila, hoouna | hou aku la ua Nelekona nei i na moku kia- ; iua elua Seahorie a me Active, e holo hou | iaua i ua kaikuono ia o Kagariari, a e nana i hou aku i na aumoku kaua hui. lloko o ua | ia nei, haawi ae ia ka Haku Nelekona i ke : kauoha i kona mau aumoku, a hooiho aku ! i<i lakou no ua kaikuono ia. Ma ke ahiahi o ka ia 23, kaiewa ae ia na i moku kiaiua hoomakakiu iwaho o ke kaiku» I ono o Kagariari, a aoie nae he mau hoailona | no na aumoku kaua hui i ike ia aku. 0 ke Kanikeia Beritania e noho ana i ua kuianakauhaie i<i, hoouna mai !n oia i kekahi leta malu i keia muu moku, a ehai mai ana oia, un haaiele iho na enemi ī ke kaikuono i ka po nei, a he mea hiki ole ke hoomaopopo ia | ko lakou aiahele i holo aku ai. Nolaila, no i ka nalowale honua ana o na aumoku kaua ; hui, huii hoi mai ia na moku kialua eiua, a i baa mni la ka Haku Neiekona a me na au(ooku e hooiho aku ana ma ka mokupuni uuku o Serpentine, me ka hai ana aka i ka mea hou, ua nalowale na aumoku hui, a ua maopapo ole hoi ko lakou aiaheie.i holo aku ai. O keia lono hou i hai ia mai ia Nelekona i aole i ike ia na enemi, ua hoino loa iho ia ; oia iaia iho e like me ka hiki iaia ke hoino. i lloko o keia mau la a me na po eliina, aole ) i loaa laia kekahi manawa hooluolu ma ko- ! na wahi moe. Iloko o ka ino a me ka makani o keia mau !a, e loaa no ia oe ka Ha- ' ku Nelekona e holoholo ana (oaiuna o ka j oneki i ka hora 12 o aumoe. No ka hi- | ki o!e iaia ke koho ae i alahele hou no kona ; ."nau aumoku, noiaiia, hooholo iho U oia i | kona manao, e hoi oia ma ka aoao hema o | Sadinia e kalewa ai, a iloko hoi o ua la ala, hoouna hou »ku ia no oia i ku moku kialua Seaborse e holo i ke kulaoakauhaie o Napela, a e ninau aku ina ua ike ia na aumoku hui ma ia awa; a o ka moku kialua Active hoi, hoouna aku ia no u* Neiekooa nei, e holo a e kalewa i 15 miie iwaho o Serpentina, malia o hui aku oia me kekahi moku e | holo ana, » e ninau aku ina oia u« ike i na | aumoku kaua hui. M« ke awakea o ka la 25, kau pono mii j la ka Lae o Kabonara ma Sadinia, tna ka | ihu o ke pmma he N.N.E. ka laina pololei 1 na aumoku. Ma ka !a 26, hniawai mai ia ka moku kiaiua Pbcebe, Kapena Hon. j Thomas Bladen Capel, a nana i hai mai, ua | ike oia i kekahi moku Farani ua īii iiuna o ; na kuaau, a ua aiuaiu ia mai oia e kekahi | o na moku kaua o Adimaraia V r ilenua, a ua > hoio pololei aku oia i ka mokopuni o Maga- ; delana. me kona manao, e hui ana oia me na aumoku o ka Haku Neiekona. A no ko lakou ioaa ole ana iaia ia wahi, nolaila, oa nalowale kona ike ana aku i ke aiahele o na j aumoku hui. (Ja hoouna ia na moku ma o a maanei o ! ka moana laula, aole nae he wahi lono i lo- ! he ia no na aumoku hui. Ma ka ia 29, ka« | lewa ae la ua Neiekona nei iwaho o Strom« j boli. a o ka a mii o na kukui lehalehu o ke ; kuianakauhale, kakau iho ia ua Neiekooa i nei i keia mau wahi lalaoi olelo miloko o kana Boke Hoomanao, penei: o ko'u mokoaloha Lanakila, ma ka hora 7 o ka po o ktt ia 29 o litiuart, ike ; aku ta au i ke ahi maiamaiama (kukui) o . Stromboli, e a ana me ka ikaika iloko o ka pouii o ka po, E», e hiki anei ia oe ke hai : mai i ke alahele o ko'u nraa enemi." He pule okoa keia noho ana o oa Neleko- | oa nei ma keia kuiana, aole oo he maa iono | i loho m no na enemi» ioa oa haalele lakou i keia mau mokupooi iiihi, aoiaiia, oa palua a pakolu kooa hoioo ana iaia wale iho no; ; ma ka ia 4 o Feberu»ri, maoao iho ia ka ; Haka Aielekooa, aa puk* na eoemi a holo i j na kahakai o Aigupita, alaila, ua oiaio oa ! lono i iohe w«!e i« mamaa aka, aoiaila, ma i ke kakahiaka o ua la nei, hooona aku U ki \ HakOi Neikkooa i ka mokakaaa Canopus, e ( hoio poloiei i oa kahakai o Aigupita, loki | mokeikaaa Tigre hoi. t ke koīanakaohaie o Alexißdrl» He maa ia pokoie mahope mai o ia mana* ; wa, hookokoke loa ako la ua Neiekoaa oei l tM oa kihal»i o Toulaoa, a ma ka ia 14 o ' loaa mai la na iono mai ka moku

kiaiua Seahca|e tsnt, aa hai mai ke Kani* keia Bentania ma Napela, ua hoi hou ae na aumoka kaaa hai iloko o Toulaoa no ka hana hou ana ina wahl i poino oko lakou mau aumoku. No lea mea, oiai lakou e hooiho maiie ana 1 ke kaikuooo o Liona, ua loaa iho la iako? ika ino oai ame ka makani ikaika e p&hi ana, ua hakihaki na kia, ua nahaehae m pea, a ua ili he elua moku Farani, a oohl?la, ma ka ia 22, ua huli hoi hou aku la iakou i Toalaoa. O keia mau lono i hai ia alku ia Nelekona, oa maka'u na aamoko kau| hai no ka noi o ka ino o ka moana, na keia mau mea i hookahaka ako i ko a naau, huii ae la oia a pane aka la i ko- ; na mau aliimoku i keia rnau olelo: •'AoIe no paha lakou i maa," wahi a ua ; Nelekona ne!*' i na aie o ke Kaikuono o Liona. He wihi keia na kakou i hoopiipii ! mau imua o aie ame ka makani, iloko o ; hookahi a mej|iwakalua maiama, aole nae i , poino iki hē #ahi iaau ihu o ko kakou mau i aumoku." i Ma keia w|hi, ua hooloii ae ia ka Haku i Nelekona i ipna manao noho i keia mau j kai, a hoopuka hou aku la kona maa aumoi ku īwaho o ka moana, a iawe ae la oia i kona kulana mau he 70 mile iwaho o Toulana ma ka la 4 o Aperila. Ma ka la 5 ae, ua kakau aku ia ua Nelekona nei i kana mau hoike i ke Keenn Kaua o Enelani, no na mea e pili ana i ka halawoi ole ana me ina aumoku kaua hui, a oia keia maialo iho | nei: ; "Mokukaua Lanakiia, ma ka ) u Moana, Aperila 5, ISOS. ) ' O na lono ianahea i iawe ia mai imua o'u," wahi a' ua Nelekona nei, "ua haule hope ko'u manaolana ana e hui me na aumoku kaua hui i puka mai ioko mai o Touiana. Aoie he mau pihkia i loaa ia makou i keia manawa, aka, o m lono uuku i lohe ia mai no na enemi. ua manao au. he mea kupaianaha r*u ia kanaka ke hooko ia kona mau iini ja mnu lono maopopo oie. AoW kuh7adhi aku ini i kekahi ona koa o keia mau aumoku no lakou ka hewa a hui ole ai makou me n<\ aumoku hui, aka, maluna iho o'u na hewa a pau loa a me na ! hoino ia, inn ua pololei au aua hewa paha. | Nelekona." £ waiho kakou i ua Nelekona nei a me kona mau aumgku, ke ku hou nei no i kona kulina mua iwaho o Toulana, a e kamailio hou kakou no na aumoku kaua hui e hoomakoukau ia no ko lakou puka mai. Ua haawi ae la o Napoliona i ke kauoha i na kanaka kapiii moku o Touiani, e hana hou īa na moku Farani i poino me ka awiwi nui, a iloko o oa pule pokoie, ua makaukau hou na aumoku kaua no ka holo aku ma ko lakou alahēle mau. Oka lohe ana o Adimarali Viienua, ua hoi hou ae no ka Haku Nelekona i kona kulani mau īwaho o Touiana, nolaiia, ma ke ahiahi o ka la 5 o Ape--1 rila, haaleie hou aku la na aumoku kaua hui i ke Kaikuono o Touiana, a hoopuka mai la iwaho o ke awa, me ke kia ana i ko lakou ibu i ka hema, a o na moku iiiiii Beritania Seahorse a me Active e hoomakakia nei i ko lakou alahele, i ka manawa i uhi mai ai 0 ka po, ua pau ko laua ike ma aku i ke aiaheie o na aumoko kaua hui e hoio nei. Ma ke kakahiaka ae o kekahi la, hoopuka ae la kekahi moku Kukini mai kekahi o na mokapuni iulii mai, a i ka halawai ana me na aumoku hui, na keia moku Kukini i hai 'aku, ua ike oia ioa aumoku Beritania ma ka hema ako o ka mokupuni o Sadima i ka la mamua aku o nehinei. O keia iono i hai ia aku ia Adimirala Vilenua, ua hoololi ae ia oii i kona alahele holo i na kahakai o Aigupita, a hoio mai U Ukou i ke komohina e piii kokoke ani i na mokupani o Balaric. Ma ka la 6 ie, kaiewa ae U na aomoko hui iwaho o ke awa o Kategena ma Sepanii, no |ke kali ana i kekahi miu lomoku Pioiolo | iioko o ua awi ia, & ma ka hora 6 o ke ano | ahiihi o ka U 7, hoomakaukao ae ia na aa- . moko kaoa hui e haaieie iho i ke Kaiwaena* ; honai no ke Kowa o Gibililsti, me na kauj oha a Napoliona ina aumoku kaua hni, e | holo ioa aka ī ke Panaiaaa o Enelani mi 1 inia Komohana, malalo ae o Ameriki, a e | Uwe ae ī keia maa mokupuni malaio oka [ ikaik», &e ka manao pahi o Nipoliom, e | hauie hope loa aoa ka Haku Nelekona ma k«na hoakai» aka, i keia pule ae e ike la ai kaoa miu hini hookeUkeU i kooi wa i ao ma> ai i ke kai )oa oka moaaa Aleiaoika. Aok i pau.