Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 42, 15 October 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA.-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA.-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

; i A'.l .V.l.\\»o,- AKA. lIK IWOKAH! WAI.K 1110 \0 O • .\F!.t:KO.YA.' " — Earl St. Viturtif.

Kk Kahoa Kaua Kaui.ana ma ka Lae Taraparaga. KA h«ki hou aua o ka Haku Neleko- »» i kona uina hanau, un hookoia la mea no ku inanuwa hope loa, inahope iho o koua hoomanawanui ana » ke ki»i kaulana o iw enemi iwaho o Toulana, a me ke nluaiu ioihi «na ia lakou ma ka moana Atelamka. 0 kein huakai imi a Nelekona i na numoku kaua hui a ine ke kiai paa ana hoi ia lakou iwaho o ke awa o Toulnna i»o n» makahiki elua, nole lon he Adimarala o Knelam i hana e hke me i* a hiki iloko o ke a ia, a me kona hoopakele ana i ke Pa nilaau o inia Komohana me ke kahe oie o Ke koko. i kona wa i lele aku ai iuka, a hehi hou kona mau kapuai wawae i ka lepo o Enelani, un knkau iho la oia i keia mnu ulelo mnloko o kana Kuke Hoomnnao penei: "I keia In, o ka piha ana m o na makahiki elua u me na mahina ekolu, mai ko*u ku mu\ ana mai i Enelani i ka makahiki 1803, mai ke knhua kaun mai o Kopennhegena, n inki hou i\u i Eneloni nei i keia inakahiki lSOō, m«i ke Kaiwaenahonua mai." Mul< hoi pololei aku la ua Nelekona nei i homp ma Malone, a hui aku la oia me nona ohann. kona mau kaikuaana a me na * uk :uhine. a hui aku ia me kana aioha Ema ii<miletona, a ua piha iakou i ka haujli ma /ui pu an», no kona kaawnlt ioihi ana • o na makahiki elua a oi. i kekahi la ae. ua hoio nku ia ua Neleko"i nei iloko o ke kuimakauhaie o Ladana, e hoike aku i ka Alihikaua Kiekie ka Haku Ihhama maloko o ke teena Kaua o Eneiam, i ka moolelo o kona mau aumoku o ke k ai paa ana iwaho o Ladana. Ma kana huakai hele iioko o Toulana, ua hui aku ia oia mt kona Haku mua. o a hoi ka Haku $t. Vmcent f u> nui ko iaua hauoli ma ka hui ana he aio a he aio. O kona mau hoaloha e ae, ke Duke o Kaieiana, o Mr. Da*!sekona, a me na hoa Adimaraia e ae, u* hui pu ae ia lakou iloko o ka hauoli me ke aloha no iakou iho. He mau la loihi iki mai inahope mai o U 'oanawa, ua loaa mai la na paiapala hooraaikai a na kanaka kalepa a me kekahi poe e ae o inia Komohana, ma o ko lakou Lunahoomalu ia Sir K Neave, Bart., i hoouna flrai i ke kulanakauhale o Lad«na oia o ka Haku Meia ia, no na haoa koa a me ka wiwo ole « ka Haku Nelekona, i kona wa i aluilu ti i na aumoku kaua hui i ka moana Atelamka, a me kona *i«i p a a»a hoi > ka maluhia a me ka pooo o loia Komohnoa. Nolaila, o keia mau paiapala hoomaikai a na kanaka kalepa o lnia, ua heluheluia la mau mea iloko o na hclaw*i nui, a ua hoopukaia hol īloko o na nupepa o Ladana. 0 keia mau la pokole o ua Nelekona nei ma Enelani, aole he ojau mea aoo nui i H»na ia. ik», o ke kili wale aku no i ka moku hoomakikiu i ka hoi mai i EoeUoi, e ha» t ka mea hou no na aumoku kaua hu>, ina u«

boi hou «e iakou iioko o Toulaoa. Oua mau aumoka kaut hui !a, ut pakeie m«i lakou mai oa aomoku mai oka H«ku NeieLona, a ua hui nae iakou me AdtmaraU : Str Kobata Calder, me na aumoku kaoa he ! 15, a ua hooukaia ke kaua ma ke ano ahi* 'ahi m« oa kahakai o Ferola, a i ka maniwa i uhi mai ai o ka po, ua nalo*va!e na aoao , eloa iioko o k& noe, a i ke ao ana ae o ka p n i ffilti, i j?f"" ** y - ia ®k|fkaua i hoou?Jifliaawsena |o keia Adimfra|a a me na enobii, ya ikaika ! ; {oa ia mawaew ona aoao ajjp latve pio ia inai v o*fMr e'ne'mi, a ua ' pakeīe aku lakou a hoi hou i ke Kaikuono o Tou!sq9. O kana kaua ana, lawe loa ia mai la ta lono a hiki i Enelani no na mea i hanaia e kela Adimaraia, nolaila, o ke kulanakauhale o Ladana, oa hoomalamaiamaia e na kukui o na ano a pau, a e kai huakai ana na puaiikoa ma na alanui me ka hauoii, ! me ka inoa o Sir Robata Calder, e kukalaia | ana ma ka waha o na mea a pau | Oka iini mau ana oka Haku Nelekona e l hui oia me na aumoku kaua hui, aole nae | oia i hui iki me iakou, a o keia lono hoi i | lawe ia mai, ua hoouka'o Adimaraia Koba- | tn me na aumoku hui, he mea haohao loa ia I i koni manao, pehea la ka oia i hui ole ai |me lakou ma kahi kokoke i ke Kowa Pele- ! kane. Oka oana ia ana o kela wnhi kaua 1 j uuku e na aiakai kiekie o me ka poe naau ! ino, he mea ia no ka Haku Nelekona e la* we hou mai ai i kana kaua knulana i hoouka .ii mn Kopenahagena. oia kaua, ua hooikaika ka Haku Neiekoua e loaa na makana no na kon o kona mau aumoku i hoouka ai ma ia la weliweii, aka, o na hoa nae o ka Hale o na Haku, un heoleia kana mau noi. Nolaiia, o keia kaua i hooukaia eua Adimarala la, ua nana ia u mea a ua ioaa nn hoomaikaiia e ke kulanakauhale o Lada*

nn, a ma ia kumu, kakau aku nei ua Nelekona nei i kekahi leta i kona hoa'loha Kapena Frementle ma ke ano hoohalikelike, a penei kana palapala ai)a aku: "Ua manaoio au me ka hauoh o ka manao, no ka lanakila i lona ia Adimamia Sir Robata; a me ko'u iohe ana i ka leo o ka lahuikanaka e ake ana e ioaa ka maluhia ma | ka moana, a noiaila ko'u wahi kaumaha iki. i Owai la o na Adimarala koa loa o Enelani i nei i alakai i kena m<iu aumoku iloko o k-i lanakila nui, no ka hooko ana i ka makemnke o ke Aupuni o Beritania Nui ? Un heouka like kakou i ke kaua, a ua ike pu no knkou i ke ano o ia mea. Eia me a'u na (auinoku o ka wiwo ole, oia ko'u mau hoa- ; 'loha, aka, owai ka mea hiki ke olelo mai, i henhn ka hua e loaa mai ana inai ioko mai o ke kahua kaua o ke koko ? Ua hana ka Haku Nelekona ī kana hana a oi mamui o na mea i makemake ia. Ua hoouka no au i keia mea weliweh he kaua, a pela pu no hoi me ua hoa'loha la ou Sir Robata. Owai la ka mea hiki ke oleio mai, ua oi ae kekahi | mamua o kekahi? O ko'u iini mau. e kup*a no maluna o ko'u mau man&o ponoi iho, mamun o ka hooiohe ana aku i na kuhikuhi huhewa i kekahi poe ma o ae a maanei mai." O ka manawa o ka Haku Nelekona i keia wa, ua pm kona manawa noho ma ke ano ; aiakai ana i na aumoku ma ka moana. Ua | nui ka hanohano i ioaa iaia, a aia hoi oia j ma ke kulana kiekie loa he Aiihikaua no na j aumoku BeriUma, aka, ua makemake loa oia i i kem wa, e hookelakeia hou ae i kana mau ; hann koa mamua o na Adimarala e ae, noj iai.a ua noi hou iku ia oia ī ke Aupuni o | Enelani, e ae hou mai iaia i hookahi alakai |ana i koe i kona mau aumoku, aiaila oia noho i ka aina me ka holo ole i ka moana. | O na haliwai lehulehu a na kanaka o ke , kulanakiuhale o Ladana, e noi ana lakou i ; ka H»ku Nelekoni e lawe bou ae oia i kē j kulana alakai i na aumoku ma ke Kniwai emhonua, oia kekihi kumu nui nana e ho- : onioni mai ana ī kona manao, i hookahi ana \ huakai ilakai i koe i na aumoku, «laiia, - honpiu oia i kona manao hoio i ki moana. | i kekihi ia am i hui ai me ka Haku Bai haui», ua hoike aku oia i na mea a pau e t pili ina no n« lumoku Beritinia i me na I aumoku kaua hui iloko o Toulana; ka hewa o na Kuhina i na mei i hooholoia e pili ana fi ka pono o lte Kaiwaenahoaua; keano ame . ni loli o ka manawa o na aumoku o Euro- .! I». kue mii i ke Aupuoi o Enelani. O ken j miu men ini i hoike mai ai imui ona. ma> hope iki mii o ia manawi, ua hele makaikai iku la laui iloko o ni Keeoi Kaua, ■ ; hoohiki ioa iku ia iioko o ka Halemai o | Uarin*w»ka. j Noho tho ia ui Nelikoka nei me ka oha- ! oa iloko- o keia mau U pokole ma Enelam, | a mi i.ii 2a hope loa o km mahim o Aogite, : ku mii la i Enelani o Kipeni Biaek«rood» miluna o ka moku hoomakikiu Euryalus. [ me ka mea hou o na aumoku kiua hui iloko o ke awt o Tottltoa. Oiai oii m* ke I alahele no ke kuiamkauhale o Lidsna, ua : kipa mm ae la oii ma Mitona Oia ka hora 5 o ke kikihukanui, a he mea miu hoi ia } Nelekoiaa ke ala ana i ka wa kakahiaka ioa,

a e holoholo mau ana oia mawaho oka i3nai 0 ka hale a hiki i ka wa e malaeoaiama loa ai. fka manawa » komo aku ai o Kapena Bisckwood ma ka puka pa, oa ike koke mai ; la ua Nelekona nei i kona wa e pii aku ana, [nolaila, huli koke mai I» oia i ke Kapena a ; pane mai la i keia mau o'elo: "Aloha kakahiaka oe e Kapena Biack- ! wood," wahi a ua Nelekooa nei, « ua manao |au, mai nei oe i ka mea hou o na Farani a me Sepania,a i keia ; manawMiku paha, e linakila ana au malu,na o lawo." Pii mahe aku la ke Kapena a lulu iima iho la (aua. mo ka hai ana aku i ka ike hou ia ana o na aumoku kaua hui iloko o ke awa o Toulana. I ka lohe ana o ua Nelekona nei i keia mau hoike a ke Kapena, komo koke aku la oie iloko o ka rurni moe, a hai aUu la īa Ema Hamiletona a me kana kaikamahine hanai a me ka punahele, e haalele ana oia i ko lakou home i keia la no ke Kaiwaenahonua. Ua nui kona pioloke ana ilokoo keia mau minute pokole, kauoha koke aku la oia e hoomakaukau koke ia mai kona kaa e holo ai iloko o Ladana, hele aku la oia e ike i kom kaikuaana Wiliama, a pau ko laua ike ana, kau aku la ua Nelekona nei me ! kana kaikamahine punahele maluna o ke | kaa, a haawi aku la ua Nelekona nei i kona ! aloha hope loa ia Ema Hamiletona, oiai o»a i ma keia huakai ī ke kulanakauhale o La- j dana. Ma keia wahi o ko kakou moolelo e na | i poe heluhelu, ua hiki mai kakou i kahi e hooko ia ai o ka makemake no ke kahua kaua o Tarafalaga, a e hoomanao hoi ko makou poe heluhelu, oka haalele ana keia a ua Nelekona nei, haulehia ai oia iloko o i ka lanakila nui- Mamua nne o kona haalele ana ia Enehni no kana huakai kiai īwaho o Toulana, ua hana mua oia ī koaa palapala hooilina o kona mau waiwai a pau, e haawi ana i kona ohana a me ka poe ilihune, aka, o keia mau mea, nolo au i hoike aku maloko o ko kakou moolelo, a hiki 1 kona wa e haulehia ai, alaila hoike aku. O ke aloha o ka ohana a me ka wahine, he mea nui loa ia imua oka Haku Nelekona, aka, o ka leo o k;i lahui e kahen ana i loaa ka maluhia, huli ae la oia i ka moana a nana aku ia i na ale kupikipikio, a kahea aku la e hke me ka leo kupinn. aia iloko olaila kahi o ka maluhH a me ka hanohano, nia a hookaheia ke koko, alaila, loaa auanei u t maluhia ln: a ko hoi k<i leo o ka lahuikanaka; a loaa hoi ka n» luhia, alail», noho iloko oka hnnohano a me ke kaulana pookela, ke kanaka nana i hooko ia mau kau oha. He mea ua olelo ia e kekahi poe, he kanaka hoomaloka ka o Nelekona i ke Akua, aka, iloko hoi o keia manawa, ke olelo nei ; keia m>u Buke Moolelo, mamua o ka haalw. j le ana o ua Nelekooa nei i kona home ma i Matona, ua kakau iho oia i keia puie maluna o kekahi pepa keokeo, me kona lima ka j kau ponoi, a ua manaoia, o keia puie ana i kakau ai, he mau huapule ia a ke kan*ka : manaoio i ke Akua. e noi ana me ka naau | haahaa imua Ona, e malama kiai mai iaia | ma kana huakai hele imua o na enemi, a : penei oia i pule aku ai ia lehova e na Kaun: | '<E Oluolu anei i ke Akua Kiekie o na j Lani, e kokua mai ia'u ma ka'u huakal i ka ! moana, i hooko ia ai na itni ana a ko'u au-1 puni maluna iho o'u. Ina he mea oluolu ia i oe e ka Mea Muna Loa, ka malama kiai ana | mai ia'u a hiki i ko'u hehi hou ai ko'u ! mau kapuai ī kuu aina hanau, ke hoomaikai i aku nei au me ka eehia maUlo o ka paepae ! kapu o Kou Noho Alii. A ina hoi, he mea | oluolu ia Oe ka hoopokole ana mai i ko'u i mau la muiuna o ka i!i o ka honua, ke ku-, nou aku nei ka Haku Neiekona me ka haa- j haa, me ke noi ana aku ia Oe e ka Makua ' e hoapakele ae i na poe a pau n'u i aloha ai, i oiai au i waiho iho ai ia lakon mahope nei,! me ka hoomaikai mau loa ia hoi o Kou inoa. 1 Amene ! Amene !!" Haalele aku la ui Nelekona nei i kona home aloha, a holo pololei aku la i ke kulanakauhale o Ladana } a mamua o kona hiki ana ilaila, ua hoouna moa aku la oia i ke- < kahi elele, e holo loa aku i ke awa hoolulu ' molu o Poitsinouth, e hai aku ia Kapena Hakī, e hoomakaukao oia i ka mnkukaua Lanakila mamua o ka napoo ana o ka la, oi-; ai e h«aleie ana iakou īa Eneiani i keia ahi-; ahi. Oiai oia ma kona aiahele iioko o ke kuia* nakauhale, ua hui mai li tne ia kona mau hoa'loha he iehuiehu wale, ka Haku St.' Vincen!, ke Keiki Aiii ke Duke o Kalalela* na, a me kekahī mau poe e ne, e aoa ana lakou īaia e noho, aole hoi e holo i ka moana, aka, o kona manao paa ena i hookahi aoa huakai alakai i na aumoku, aoie no oia e noho, nolaila, o oa poe a pau e hahai ann ia> j ia t huli ae ia u» Nelekona oei a paoe aku la | ia Kapena Haki penei: "Ua loaa raai »a*u na hoohanohano ana he nui wnle mai ko kakou aupani mai, ua J lilo au be puoahele no na aumoku kaoa alii'

" o Bert&fita Noi a pela aku, mai loko mai o kahi i lakou nei e iui mai nei ia'u e noho, ke oiel*i aku nei iu ia oe, e heie aku imua, a e ho®io pololei i na kauoha a ka lahui." i kon* wa i komo aku ii iioko oke Keena Kiea, hui aku ia oia me ki Alihikaua Kiekie ka Haku Babam*, a hii aku ia oia iaia, oiiaalele ana oia ia aoi- nei ikeia ahiah'm ks Kaiwaenahonuk, no ka mea, ; ua hoi hsu ae na aumoku kaua hui iiokojg| i ko. rwsl! o Toulaca. Oka Alihikaua ; kie, ike mai i« 6ia i ke ano pupuahulu o ua īNelekoaa nei, a manao iho ia oia, ke hiki laia ka hookauiua nku i kn holo ana o ka 1 Haku Nelekoni, ina he inauao kona e hoio : oia i keli ia, o kana mau olelo e ano iike ;ana me ia, huli ae la uo Nelekona nei, a kuhi ak« la kona lima hēma i ua Aiihikaua ; nei ine.ka pane ana aku i keia mau oielo: 4 E jwno oe e kamailio akahele ma ke ano j ; naauao;*' wahi a ua Nelekona nei, '-he ma-; ;na hiki i ka Alihikaua Nui o na aumoku o | 'ka moin'a e like me a'u, ke kauoha aku i | mau pop.o kaua no kona mau aumokn e iike !me konl makemake iho. Aole au e olelo nui aku ia oe no'u iho, aka, he mea pono | nou a ms&'u, e lokahi ko kaua manao ma | ke kumu hookahi." | 0 keia mau olelo a Nelekona imua ona, i aole ia he mau huaolelo ku i ka maikai, aka, ; ua ike mau kakou i ko Nelekona ano. he j kanaka oia aoie e loli kona manao ma kana | mea i manao he pono a me ka pololei, a he j kuokoa loa no hoi oia ma kana mau hana ī na na wi a pau. No kn hoka ana oua Alihikaua nei i keia mau olelo a Nelekona, waiho koke mai la oia i ka papa inoa o na moku ame na koa im«a o Neiekona, ine konn manao, nana no e koho kona mau moku a me na koa me ka naau hookeekee, aka, ua biki no i ka Haku Neiekona ke ike aku i ke t*no o kana hana ana peln, nolaiia, huli hou ae In oia iinua o ka Aiihikaua a pane hou aku la i keia mau olelo: "E kuu Haku Bahnma," wahi a ua Neiekona ne% 4< e koho no oe ia oe iho, aiaiia, aole oe e koho hewa i kou mau aumoku." Aole i pai(..