Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 47, 19 November 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

l'A I.OKAM h l MAXAO, —A KA, lIK HOO KAĪĪI wale ino yo o • .\flkkoxj/" ~Karl S!. l'inc?nt. Kk Kahua Kaua Kaulana ma ka Lae TarAfalaga. #tAt Kēia hahwai monna malnna o ka moki» o ka Alihikaua Furam, e kuka nn:i uo ua meu e pili ana i nti oumoku, ku ae lu o Ailimnmla Vtlenuu ( iluna nu kekahi kitu o ke paknuknu. o hni mni !n om i kekahi manno ano nui, me ke kaenn ann iho'i kn ikaika o nn numoku malnlo ona, n penei kekahi hnpn o kana men i olelo ni: •'Aole he iknika nku i koe ma Europa nei," \v«hi a ua Vilenua nt»i, ''imnn e kiloi in kakou, ina aia kikou i Uei» hor; mn ka uoao o na aumoku Bent-inia o k.i Haku Nelekona Oko lakou ma<i nomoku e lawe nna i na pukuniahi a oi nku mnmua o ke 71. nole i piha ka 500 kannka o lunn o ia mau moku. Ok i hnpnnui o Inkou, he elua wale no makahiki o ko lakou holoholo ao moana ann, a »o!e no hoi i oi oku ko lakou koa inainua o nn koa o keio maii auinoku, a aole no hoi i oi ae ko lakou aloha oiaio i ko li«kou nina e like me knkou, oka mea nui wale no a'u e hai aku «i w oukou, e hooko ia na kauoha o keia pnpa kuhikuhi e n.i aumoku a me ua aliimoku, nlnila, ke kaena

mu4 ae nei au, onn numoku knu» b k aram aku «na kn 01 p»kela loa o ke kuulann ji p«ini o Europa, a he mea hiki ole hoi i ke koa a me ke «Umai o na Adimarala Rodene. a » v>!c o Nelekona paha; ke htle mai a \vawa« hi i ka ikaika o na aumoku malalo o ka hanoluno * ka'u nUkai ivna, M

Mahope iho o ka pau ana o na olelo hooUnaUna a AdimaraU Vilenun i oa aliimoku, ua haawi ne la lakou i na leo huro hauph, tne ka ikmka o ko Ukou manao e hui koke me na aumoku kaua Ber»t'una malalo o k-i Haku Nelekona. Haawi aku lu ua V r »lenua nei i ka kuhikuhi nna i hooniiiknukau mua ai i kona mau aiiimoku, a huli hoi aku la lakou i ko Ukou miu aumoku ponot, me na kauoh* a ka Alihikaua Nui, e holo polo lei iwaho o ka moana [i ke kulana a ka Haku Nelekona e kaiewa ana], me ka majama pono i ku Ukou mau laina kaua.

Ma keia wahi e na poe heluheiu. e w«iho kakou » na aumoku hui, eia ke h»iio uku nei e hui ine ka Olali nui o ka moana. ka mea aana i ki;»i*paa ke kapu o ke Kaiwaenahooaa, a e kamaiiio kakou i na moku hnom». kakīu i ko laua hai ana aku i ka lono i ka Haku .\eifkona, ua puka mai na aumoku kaua hui iwaho o Kadita. .

Ma ka ia 19 b Okatoba, H. 1805, «o« ki hora 9 t ke kakahiaka i ikeia aku at kekahi hae ano e e kau aoa ma k«* kia o na ®aku hoemakakiu, e hoike mai a«a u* hae ia, eia ae na aumoku kaua hui ua puk« m»i iwaho o lee awa o Kadita. O keia nuhou o ka ike ia ana aku o keia hae anu e, ua holo aka la ia iluna o oa aumoku me ka pihoihoi oui, me kr manao o oa poe a pan, ua kokoke loa iakou i keia wii i na enemi. O k« hooiaio aaa i keia hae hoiiiooa, aole i ki ia he pukuniahi no keia mea. O ke ano «naopopoole o keia hae hoailona i k« kolana o

ni aumoku, ma ke kauoha a ka Haku NeieWoa, ui p;i aka la ka Lutancla huki hae Pasro a me Kapena Haki iiuna o ke kia-vra-ena, a nana aku !a laui, oole nae e hiki ke hoomiopopo ia ke aoo o keia hae hoailona ano o f no ka mea, ua aneine 15 miie ke kaaw.ile o na.aumoku msi na moku hoomakakiu mai. Mahope iho oka haia ana oka hora hookahi me ka hapa, ua iohe koiiuliu la nku !a ke kani a»a o ka pukuniahi hooīaio, ua puka 10 mai na enemi mai ko lakou awa mai, nolaiia, iloko o keia manawa pokole, ua haawi koke ae Ia ua Nelekona nei i ke kauoha i na aumoku, a hooiho poielei aku ia lakou no ke Kowa o Gibaraieta me kekahi makani maikai e pa ana. 0 keia holo ana o ka Haku Neiekoni i ke Kowa o Gibaraleta, e holo ana oia me ki awiwi nui i hiki e oia iiaiia, o komo auanei ua poe aumoku nei iioko o ke Kaiwaenahonua. 0 kona makemake oka hiki e iiaiia, a mai l;ti!a mai huii hou mai ihope i kahi a na enemi e holo aku ana. 1 ka manawa i uhi mai ai o ka po maiuna o na aumoku, ua haawi hou ae ia ua Nelekona nei i ke kauoha i na moku hoio Mars, Orion, Beiisaiio, Leviana, Beriropanio a me kn Poiepimasa, e ho!o iakou mamua ona aumoku, me ka lawe ana i kekahi ipukukui nui mahope o iakou, a o ka heiuna nui hoi 0 na aumoku mahope, e hahai aku iakou mahope o kela mau aumoku e iawe la i na kukui. lloko o ua po nei a hiki i ke ao ana, ma kn hora 5 o ke kakahiaka nui o ka ia 20, ike inamao ia aku U ke Kowa o Gibaraieta mamon o ka ihu o na aumoku, a aoie nae i ike ia nku he mau hoaiiona non» eoemi, noioiin, he hooiaio ioa ana iho la ia, aole i komo na aumoku hui iloko o ke-Kowa. Ma keia wnhi, haawi hou ae ia ka Haku Neiekona i ke kauoha i kona mau aumoku, a hoopii iihi aina aku ia lakou me ke kia ana i ke Komohana-Akau. Ma ka hora 7 ponoio ua kakahiaka nei, ike ia faku ia ka inoku kialua Fibe, e kau mni ana i kekahi hae honilona, aia na enemi ke hoopii ia i ka Akau. Mu ka hora 12 o ke awakea, kauoha hou ae U ka Haku Nelekona i kona mau aumoku, a hooiho hou aku ia lakou me ka awiwi nui 1 ke Komohana Hema, he 150 miie mai kf» nwa mai o Kadita. Mn ke hor » 5 ponoi o ua ahiahi nei, ikeia nku la ka lua o ka moku hoomakakiu Eul t lisa, Kapena Blackwooel e hooiana ana i ka Akau, me ke kau ana mai i kekain hae hoailona, aia na enemi mainua pono o lakou- Nolaila, o keia iono a ka moleu kiaiua i hni mai ai ua kr. kok- loa iakou ma ka oo.io o na enemi, kau aku ln ua Neiekona nei i kana hae hoailona ia Kapena Blackwood. e ukaii aku oia i ke alaheie a na enomi e holo ia lioko o ua po nei. Ika manawa i uhi mai ai oka po, mahope īki iho o ka hora 8, hui mai Ia ine na nunioku ke kolu ona moku hoomnkakiu Niada t n hni mai ia oia ika mea hou, eia mamua o lakou he 30 pahi mile a' oi, he 33 iniu aumoku kaua hui, ke hoie nei ika Hikina-Akau. O keia ionoJ hai ia mai i «a Neiekona nei ua kokoke ioa lakou, haawi koke ne ia oia i ke kauoha i na aumoku a hoolaoa iho ia lakou ma ke koena o ua po nei a hiki i ka hora 4 o k« wanaao, a iioko oia manawa i hoopii poiolei aku na aumoku Berit»nia i ka Akau, a ma ka hora 6 ponoi o ke kakahiaka nui o ka la 21 o Okuoha, ike ia aku ia ka Lae kauiana o Tnrafrtraiaga mamua pono ona aumoku e oni ana iioko o ke kai, kahi hoi i haulehia ai ko knkou pukonakona, me na aumoku kaua hui o Farani a me Sepania e nee hele malie mai ana i ka moaoa me he uiuiaau la, a mawaena o 10 a rae 12 mile he kaawaie o na aoao eiua i keia manawa.

O ke ano o ka hooiho ana mai o na au« moku kaua hui, ua like ia rae na mahele "piii ekoiu, ma Walaina hookahi, » ua ia hoi iakou iloko o na maheie nui eltraa, a okc alakai nana e alakai ana i keia mau maheie, aole o Viienua a i oie o Gararina paha » «a * kaa i ko iau» mau hise Aiihika. ua no keia raau aumoku. E hoomaapopo ko makou poe heiuhehi i ka he.uua nuī o na aoao elua,—o ko nn aumoku kaua hut, he 33 mau aumoku k«uc» ikaika o ka laina hookahi, a he ehiku mau moku malaio iho f a ua piha ko lnkou heluna i ke 40 mokukaua. O na aumoku Beritama nmlnlo o nt kauoha a ka Haku Nelekona he 27 moku ikaika o

ka iama hookahi rae na moku liiiii eha, t ua piha ka heluna ikaika īke 31. O keia mao ouiuoWu i hai ia ae la, e hui aka ana lakou he alo a he *!o iloko o na hora pokole wale no t a © piha auanei ka heluna ikaika o na aoao a elua I ke KANintKUKCMAMACAHi mau moku i kaoa i ka manawa hookahi, a hookahe hei ike koko iloko o keu la kaolaoa nui wale, — u Ke Eahua Kaua Nui hookahi a me ka ikaika i hooukaia malalo iho o ka Maiamaiama o ka La."

E ka mea heiuheiu. (Ja pau ae ia ko kakou kamailio loihi e pili ana no n-i aamoku, a e kamaiiio kakoa i keia manawa oo ke !raua i hooukaia mawaena o na aoao elaa a

me k*3 Neiekona mau hana immua o kona hauiehia ani. Iloko o keia mau po elui, aoie ki Haku Neiekona i hooiuolu iki iata iho ma kona wahi moe e iike no me kana mau hana mau ina wa i hola ae. Oka enemi e kokoke ana m» kona aoao, ua iike me he ipo aloha ia nana. 0 kona iim mau ani ame kana moeuhane mau no na aumoku hui, ua hiki mai ka wa nona e hooko ai i kana mau hana, oia hoi, ma ke kakahiaka nui o ua ia 'ia, ua iawe aku la o Kapena Hoki i ka iono iaia Huko o kona keeni, a hai aku ia, ua hiki keikeia aku na aumoku kaua hui mai ko lakou oneki aku, u lioko o ia maniwa, ua naio aku ia oia no ki maniwa pokoie maioko o keena komo kapa a pii aku U hoi o Kapena Haki iluna o ka oneki, a i ka haia ana o na cninute pokole,- pii inai ia ua Neiekona nei īluna o ka oneki, me ka uiumahiehie o kona mau heieheiena imua o kona mau aiiimoku, a aia hoi ma ka aoao hema o kona kuka. e kau ana na Hoku Aiii eha o ka Hanohano ma kona umauma, huii ae ia ua Neiekona nei i kona mau hoa'ioha a pane ae ia i keia mau olelo: "0 ka la 21 o Okatob/i, oia ko kakou la."

O keia mau oieio a ua Nelekina nei, o koni hoike mua loa ana iho la ia i na hiohiona o ka manawa e kau mai nna maiuna ona, mumua o ko iakou hui ana aku me na enemi. He mei hiki oie t keia ame keia mea heluhelu ke hoomaopopo i ke ano io o kela mau huaolelo, —"0 ka la 21 o Okatobt, oia kona i>i hauoii iloko o na ia i koe o kona ola ana." O Kapena Haki n me na ukali, nmau aku a ninau mni, he haia ke ano o keia muu oieio a ko lakou Haku i kamaiiio aku ai. No ka nui o na nune ana mawaeni o iakou, hoohoio iho la iakou ma o Kapena Haki la, e noi aku i kona oluoiu e hai mai, heaha la ke ano o keia mau huaoielo. O ke ano mau o ua Nelekona nei i keia manawa, ke ano |pii mahuahua ae nei kona ano hi-o ana mft o a m«anei, no ke ano kokoke ioa ana mai ona aumoku kaua hui i kona kuiana.. Ma ke aoi a Ka v penaHaki i ua Nelekonn nei, e hai mai oia i ks ano o kela mau huaolelo a ine ke kumu o kona kamaiiio ana peia, no ka mea, ua maa o Knpena Haki, iloko o na kahua kaua nui a iaua i hele like ni' aole oia i lohe i kekahi o na olelo ano pahauhao e l;ke inekeia. O keia mau oielo i ninau ia aku unua ona, huli ae ia ua Nelekona nei e like me kona ano oiuolu mau imua o kona ma i hoi'ioha. a pane mai la me ka leo nahenahe, mo ki hai ana i kan.-i mea i manao ni no J<a 11 21 o Okatoba, penei:

"O ko'u makuakane hanai Kapena Suckling," wahi a ua Nelekona nei, «'ua hoouka oia i kekahi kaua me na aumoku eiwa o Denemaka ma ke Kai Akau, ma ka la 21 o Okatoba, 1759. O kona hoouka ana i kela kaua a lanakila oia maiuna o na enemi iioko o ia ia, ua manao au, e n > hoi au kana keui hanai i ke kaua me ni aumoku hui i keia ia 21 o Okatoba % 1805."

0 kela mau oielo aoo pahaohao a Nelekona i kamaiiio ai imua o kona mau hau'ioha, ua hai ae ia oia i ke ano o kana mea i ma« nao ai. He oiaio, iloko oka io 21 o Okn« toba, ua hoouki kona makuakane hanai i kekahi kaua me na .aumoku o Oenemaka, a j ianakila oia maluna o lakou. Molaiia, o | Nelekona hoi, hoohaiike aku nei oia i ua la j aia me keia ia ana e hele aku ei e kaua me i na aumoku hui, oia hoi ka la 21 o Okatoba. 1805, ae ianakiia paha auanei oia maium o | iakou; aka, na ke au o ka manawa e ho«ke maf ka hooko io ia ana o kana mau oieio, a j pela iho la hoi- i hoike mua ia ai maloko o,' keia mau buke mooielo ka ia 21 o Okatoba,

— 4, Na hiohiono o ka hauiehia ana o ka Haku Nelekona.".

O ka lua o na mea hani ano e hou a k* Haku Nelekona \ kona wa i pii mai ai iluna o ka oneki, oia keia maa Hoku Aiii e kau la ma kona umauma. He mea aole i hana ia uiamua aku e ua N'elekona nei, ke k*u ana o ia mau Hoku, alaila, hoouka oia i ke kau* me na enemi. O Kapena Hak» raa a me na ukali e akonkoa ana, kuka iho la iakou ma ka hookohu ana aku i kekahi o lakou» naoa e hele aku a noi i ka oluolo o rfa Haku Nelekona, e waiho oia i kela mau Hoku, a i oie, e huna ako i ka No ka mea, he mea mau ia no na aiakai kiekie ka hoike oie ana ia iakoa iho iioko o ke kahua kaua, ina paha ma ka aioa a i ole ms ka inoaua. Oa loheia mai mai ke Kanikela B«Tstania e noho aua ma ke aloahi o Maderida, oa loaa mai iiia kekah» )eta e piii ana oo na aumoko kioa hoi, oiai iakou i haalele aku ai » ke awa o Toof«na no ke Kaiwaenahooua, ua laweia mti he 6,000 koa Faraoi koikawa i waeia mai mai na pakaoa roai o Tooiaoa t a ua hoonooo iiiUi ia iluoa o na aomoko laua hui, a u» kaulaoa hoi iakou, he poe kipo poiolei, a o ka lakou haoa wale oo ke k\ toa oa aiakai kiekie o oa aomoku, a he (oea hiki ioa hoi ke ikeia ka Hako Neiekona e oa enemi. mamoli o kooa

kau aua i kona mau Hoka Aiii ma kona arnaaUßv Oialā kona mau ukali e eune ana no ko - . iakeu oīakau I keia mau Hoku, hooholo iho ia i3kou A ma o Mr. Scott ala, oia hol ka Ne!ekonasUfcauoselo, nana e heie aku a noi i kona oluq]u, e huna i keia mau Hoku ma kona uinauma. Noiaila, ku ae ia o Mr. Sco£? kejkm> o oa ukaii, a pane akn la i Uu N *%kona nei penei: <r E k*tu Haku," wihi a kona Kakauoleio, "aole aiei oe ī iohe no na mea e piii ana i na aumoku kaua hui, ua lawe mai iakou he heiuna fiui o na koa kuikawa mai Toulana mai ? A ua inanao makou,he mau hoaiiona keia mlu Hoku ma kou umauma e ikeia mai ai | na enemi?" Huii |ie la ua Neiekona nei īmua o iakou, a e iike|ho me kona ano mau, pane mai la oia i keia mau oie'.o ano nui: •'E o'o mau hoa'loha," wahi a ua Nelekona ne| 4 me ka paa ana o kona lima hema ma kona umauma, "iioko o ka hanohano o ke kahoa kaua i loaa ai ia'u keia mau mea," vtf*hi ana; u a iioko oka hanohano o ke kahuā kaua e make pu ai au me ia mau mea. n J 0 keia mau olelo ana i oleio aku ai i na hoa'ioha, he mea hiki ole ia ia lakou ke oielo hou mai ma kekahi ano e r.e, nolaiia, mai ioks mai o ia manawa, ua kau keia mau Hoku Alii ina ka umauma o ka Haku a hiki i kona haulehia ana iaa ka oneki o kona moku aloha i keia heiu ae. 1 mea e hoomaopopo ai ka iehulehu i ke ano oke kau ana o kona Hoku Aiii eha * ina kona umauma, me keia iho la ke kau ana o kona mau Hoku iloko o ua ia kaulana ia—Ka ia 21 o Okatoba, 1805. * i pau.