Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 51, 23 December 1882 — KA MOOLELO O Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana O ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana O ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868.

MOKUNA XXXV. KE KII A ME KA MEA l I'OINO —HE MANAOLANA NO KE OLA HOU —HAUOLI ka Maki Kiu —llalawai mena piI.IKIA HOU —Ka Makai Kiu ma ka home —He mau mf.a KUPAIANAHA e PILI ANA I KA KAKOU HIWAHIWA — Hf. nuhou hoolele hauli —Ka waHINE MAKE E ANAPA ANA ME NA MOMI—HAAWI PIO KA MULIWAI I KE KINO make —He mau mea KUPANAHA OIAIO. Ia wa hoike ia aku la ke kii imua 0 na maka o ka mea pupule. laia hoi i ike aku ai hooho ae la oia me ka leo nui a lele aku la e hopu me ka hoao ana e hemo aku oia mai na iima nana oia e paa ana. Aka, uwai loa aku la ka Makai Kiu mai iaia aku, ia wa pii loa ae la kona inaina, a hopu aku la oia i ka ai o ka Makai Kiu a hooniaka iho la e umi iaia' aka, lele e aku la nae ke kauka a me kahi kanaka lawaia a hoopakele ae la iaia. Ia wa h ae la ka Makai Kiu i ke kii, a hoike aku la i kekahi kii okoa. Me ka inaina nui haehae ae la oia i ua kii la, a hehihehi iho la maiuna ona apana. No kekahi manawa loihi ko ka wahine a me kana kane ka hoomalimali ana iaia a hiki i kona noho malie ana. Mahot)e iho o kona noho m«&lie ana, ninau aku la ke kauka: He kii anei kela no kekahi mea ana i ike ai mamua ? Ae. He hoahanau pilikino nona ? He kii keia no kekahi wahine opio a keia keonimana i manao ai e niare ma ka la ona i loohia ai me keia eha. Pehea i loaa ai iaia keia eha ? He ninau kena e hiki ole ai i kek;\hi mea ke pane aku, aka, ma ke koho aku ua hoeha ia oia e ka enemi. Kulou iho la ke kauka ilalo a ea ae la a ninau hou aku la: Ua kupono loa kena mea au i hoao ae nei. He wahi manaolana iki ko'u e ola hou ana no ko hoaloha, aia wale no nae a lawe ia oia i Nu loka, i hiki ai ke lapaau pono ia oia. Ua hiki loa ke lawe ia oia i ke kulanakauhale, wahi a ka Makai Kiu me ka hauoli. Mahope iho o ko laua kamailio ana no kekahi manawa, j>eahi mai la kahi kanaka lawaia ia Onila Maka e heleaku e hui pu me ia mawaho o ka hale. i Nolaila, oka hopena o keia, ua lawe 'ia aku !a o Hale Keleneka i Nu loka ma ka moku hookahi a ke kauka a me ka Makai Kiu i holo mai ai. Mahope iho o na hooponopono ana, ua kono ia aku la o Kela ka wahine a kahi kanaka lawaia e hele pu ma ke ano wahine kiai a hiki i ka wa e oluolu kupono ai oia. lloko o keia wa, ua manao nui loa iho la ke kauka no ka mea i loohia i ka pilikia, me ka lana no hoi o kona manao aole e hakalia ana kona ola iaia. la lakou i hiki aku ai ma Nu loka, lawe loa ia aku la ka mea mai & hiki i ka haukipiia, a waiho ia aku la malalo 0 na malama akahele ana a na kiai He oiaio, iloko o na hana nui a pau, ua lilo ke dala i mea waiwai nana e kokua i na pilikia he nui wale, aka he mea kupanaha nae, oiai aia malalo iho o ka 1300 dala wale iho no ka uku o ka Makai Kiu o ka makahiki; eia nae, i ka nana aku aole i emi iho kona waihona mamuli o ka nui o kana mau hoolilo no ko hai mau pomaikai, a me kona miu lilo pemoi iho no hoi kekahl Ma ka la mahope mai o ka laweia ana o Hale Keleneka tka haukipih, e noho ana ka Makai Km maloko okona rumi me kona poia kope imua o kona ak\ a laweia mai la imua ona ka nupepa kakahiaka i piha me na mea hou. O kahi a ka Makai Kiu e noho ana aia no ia maloko o kekahi botek nui, a he kiekie hoi ka uku o ka nohoana ma« loko o kona mau nmii, m nae aole oia 1 hopo no k mea, oiai 0 ka oluohi a me ka lawa jx>no o ka makemake oia wak ro kana i nukemake ai

0 keia iho la kekahi o na mea nana i hookahaha i ka naau o keh a me keia, oiai o kona mau lilo a paa ana e hooli--3o aku ai, aia wale no Li mailoko aku o kona uku makahiki pono?. oiai ua hoole aku oia i ka lawe ana ,mai i ka uku manawaka wale a Pakekima iain Ma ke kakahiaka ana e""noho ana ma loko o kona rumi e noonoo ana ob no kana hana. ' A iaia hoi i hoomaope;jo iho ai, ike iho la oia ua loaa iaia ke kanaka i nalowale kupanalia ai, aka, ua nalowale aku la nae ka wahine. Ma kona hoao ana a pau e loaa o Manona Adeline, aole loa i hooko ia kona iini. Aohe e hiki iaia ke hoomaopopo iho, ihea la e loaa ai iaia he lono e pili ana nona. Nolaila o ka makamua loa ia o kona hoohohoka ia ana iloko o kona ola ana. No ia mea, kaumaha iho la oia, a i kela a me keia la ua m maoio loa oia ua •pepehi maoli ia no ua kaikamahine la. Oiai i ka wa i loa3 a ? vU ai o Hale Keleneka, ua hooiaio ia mai, ua hoao ia oia e pepehi a make, nolaiia, aole loa lakou e kanalua iki i ka lawe pu ana i ke ola o ke kaikamahine, oia iho la kona manao paa. ua mak? oia. laia e noho ana peh» me ka noonoo ana no ia mea, namunamu ae la oia. E kali iki hou au, a ina au e ike hou aku ana i kekahi mea, alaila, e iho aku no au maluna o kekaKi poe me ka lima ikaika. A ina ua make io kela kaikamahine, alaila e kau ia no ka hoopai kiekie a ke kanawai maluna o kona poe nana oia i pepehi. laia e namunamu ana i keia mau huaolelo, alawa ae la oia i ka nupepa e waiho ana maJkona aoae*; a iloko oia sekona lele ino ae la oia iluna, a haikea koae la kona mau hele^lena. ! V* • - . - No lea mea, ua ike aku la kona mau maka i. kekahi mau lalani hoolele hauli j)enei: <4 he mea huna weliweli." "HAAWI PIO KA MULIWAI I KE KINO | MAKE." Loaa kf kino make o kekalu wahine 1 opio i kakahiaka me na aahu tiam\ e anapa ana hoi me na momi ! I HEAHA KEIA ? HE ALOHA ANEI 1 HAALELE IA ? Mahope iho o ka ike ana o ka Makai Kiu i keia mau lalani, hikaka hele ae la oia maloko o kona rumi no kekahi manawa, no ka mea, he nuhou kaumaha kana i ike aku la. Nolaila, noho iho la oia ilaio a heluhelu iho la i na mea a pau e pili ana no keia make. Ma kona ike mua ana i keia mau lalani, hoomao[)opo iho la oia o ke kaikamahine no ia ana e huli nei. Aole makou e hoike aku ana i na mea a pau i hoikeia e na nupepa no ke kino i make, aka; e hoike aku ana makou i na mea ano nui wale no. 1 ka wa a kekahi kanaka kiai uwapo i hele aku ai i ka uwapo, ike aku la oia i kekahi mea e lana ana iloko o ka muliwai. 0 ka wa ana i ike aku ai, oia no ka wa kakahiaka ioa, i kona ike mua ana aku, aole oia i hoomaopopo aku i kona ano. - Aka, i ka wa i ao loa ae ai, ike aku la oia he kino make, a i ka nana pono ia ana iho, ike ia iho la he' kino make no kekahi kaikamahine. Ia wa kii ia aku la he mau kokua a hoopaa ia iho la ke kino me kekahi kaula loihi i ka pou. Malaila kahi i lana ai no kekahi wa, a hiki i ka wa i hiki mai ai ka aha Koronero, a e haka pono ana hoi ka maka o na makaikai a pau maluna o ke kino make manaonao, 1 ka wa i hiki mai ai o ka aha Kon> | nero, ha{\ai ia ae la kino a luka o ka uwapo, a ike ia iho la he aahu nani kona, nolaila, ua lilo i mea kamailio nui ia ka make ana o keia wahme, Aka, ma keia manawa, ua manao ia iho la he wahine hanohano oia nokekahi ohana kiekie. No ka mea, o na aahu kumukuai kiekie, me na momi e alohi ana ma kona mau |)epeīao a me kona mau manamanalima. Aka, ua palahe a ua heleki hoi na helehelena me ka hiki ole loa ke maopopo iho, koe wik iho no na inomi a me na aahu. O keia iho la na mea a Onils Maka i heluhelu ai, noUila, malalo oia mea, iia kono ta mai ota e haakle iho i kona ai m

na kakahiaka me ka ai ole ix No ke kumu, mamuli o kona ike ana i ka loie a me na momi, nohih, ua hoike ia mai imna o ke ke kanaka hoomanawanui kekahi mea ano nul MOKUNA XXXVI. K\ MAKAI KIU ma KA HALE E WAIHOIAAI NA KINOMAKE—AOLE ILAIL.V— %A MOOLELO A KSXAHI HOALOKA**~: Iloko 0 KE KEENA o ka mea ha?ta PAHU KUPAPAU —Na KAUOHA KUPANAHA MAI KA MEA HEWA MAI —H\AWI HOU KA MAKAI KIU I KE DALA — Me KE KINO MAKE —He HOOPAANAAU ANO E —KE ANA IA ANA O KE KtN0 MAKE —Na KE AU 0 KA MANAWA E HOIKE MAI l KA HOPENA. Ia manawa, hele pololei aku la ka Makai Kiu a ka hale e waiho ia ai o na kino make. laia nae i hiki aku ai ilaila, ua kahaha loa oia i kona lohe ana mai aole i laweia aku ke kino ilaila. Aia i hea kahi i lawe ia aku nei ? wahi ana i ninau aku aL Ua lawe ia aku nei e na makamaka mai ka uwapo aku, maho|)e o ko lakou ike ana na lakou ua kino make la, a eia ae nei paha i kahi o ka mea hana pahu kupapau. He wahine hanohano ka ua mea make la, nolaila, e lilo ana i mea kamaiiio nui ia* Ua iohe anei oe i ka inoa o ua mea make la ? Aohe au i lohe; aka, ua lohe mai nei nae au mai -kekahi mai, o ka wahine ka i nalowale iho nei no kekahi manawa. Ia wa, huli ae la ka Makai Kiu ma kahi e. No ka mea, ua piha loa ia kona puuwai me ke kaumaha. Nolaiia, aohe ona kanalua i koe iloko ona o ua kaikamahine la no ia ana i ho|ao iho nei e imi no kekahi mau pule i aui hope aku la. Oiai, ua maopopo hoi iaia kona ui a me ka waipahe, ka paa o kona manao mahope o kana ipo i aloha ai kona puuwai opio, kona wiwo ole a me ka milolii o kana mau mapuna olelo e puapuai ( ana ma kona waha. j Aka ano, ua hoea mai la ka lono kau- | maha hoehaeha naau e hoike mai ana jua pili aku la kona mau lihilihi iloko o ka make, aua pau hoi ka ho!u nape ana a kona puuwai opio no ka wa pau ole. Nolaila, ma kona manao iho, ua lilo oia i ikoi na ko hai manao anunu a me !ka pakaha wale, a eia hoi lakou ke hauoli nei no ka holopono o ka lakou mau hana. Oiai keia mau noonoo e hakuikui ana ma kona puuwai, ua hulili ae la kona mau onohi maka, me ka lelele ikaika ana o kona hauli. Mainuli o keia nele ana ona, ua kono ia mai oia e heie aku a ke keena o ko lakou haku e ninau aku i ka mea hana pahu kupapau hea la i laweia aku ai ke kino make. Aka, hookahi nae mea kamaliao ma kana noonoo ana, oia hoi keia o ka hikiwawe o ka ike ana o ka poe na lakou ke kino make me ke kanalua ole iho, mamuli o ka helelei ana o na helehelena. Nolaila, me he mea la ua kali no keia poe o ka haawi pio mai o ka muliwai i ke kino make. Owai ka poe i maopopo i keia mea, aoha mea e ae, koe wale iho no ka poe nana ka hana. Ma keia wahi, ua ukali hou ia ka Makai Kiu e na ulia o ka [>omaikaL Aole ob i kaawale loa aku mai ke ke keena aku o na Makai Kiu, halawai mai la me ia kekahi o kona mau hoaloha. No ka mea, i kai oia i ka uwapo, a ua ike i ke kino. A eia kana mau oleio ia Onila Maka mahope iho o kona haawi ana aku i koua aloha: | Auhea oe, he wahi hana kupanaha j maoli keia i loaa mai nei! 0 ka mea hea kau e oielo mai nei ?i Oke kino make hoi i loaa mai nei i; keia kakahiaka nje na momi no iiuna o konakina A o ka mea kamahao loa, oka looa ole ana aku i kekahi o ka poe aihue noho muliwai, no ka mea, ina e kaa aku ana ia lakou, aole e koe ana kekahi wahī momi iluna o kona kino i ka wa i hapai ia ae ai iiuna o ka uwapo. Ua haikea na hekhelena o Oaila Maka i ket& wa, a hulili aela hoi kona maka Liia i ninau aku ai: Uaike pahaoeikekino? Ae ~

PeheA na ano o ua wahine ta ? Aohe e hiki ke hoomaopopo aku s kona ano, no ka mea, ua ioihi loa kona waiho ana iloko o ka muliwai He wahine opio nae paha. a i ole he wahine ua oo ? Aohe e hiki LVu ke hai aku, aka, ma ka manao o na koronero, he wahine opio. Ua lohe mai nei au ua ike u ka oia #181 mau pskoko? Ae. Owai kona inoa ? He wahine waiwai oia, a o Adc'nne kona inoa. * Kulana aku la ka Makai Kiu i kona lohe ana aku i keia pone, ua maojK)]X) no iaia e lohe ana oh i kona inoa, a iaia hoi i lohe ai, manao iho la oia, ua [>au ka pana ana a kona puuwaL He oiaio, 0 ka makamua loa keia o kona hopoho{X) ana iloko o kona mau la, e haulehia ai la oia ilalo o ka honua, mamuli o ka nawaliwali o na paahana o kona kino holookoa. Ilaila no nae paha oe i ka wa i kii mai ai na pilikoko i ke kino ? Ae. Pehea lakou i hiki koke ai ilaila ? Oia ka'u e haohao nei, no ka mea, ua lawelawe ia na hana me ka hikiwawe loa, a ua lawalawe no hoi lakou e like me k£kahi poe i makaukau mua no ka malama ana aku i ke kino make. Aole i hai aku ka Makai Kiu "oia maoli no ko lakou manao," no ka mea, ua mao}>ojX) mua no ia iakou ko lakou manao maolL A inai kona hoaloha nae hoi oia i lohe mai ai i kahi i lawe ia aku ai o ke kino, nolaila, hele pololei aku la oia ilaila. laia i hiki aku ai, noi aku la oia i ka mea hana pahu e hele e ike i ke kino, aka, hai mai laUae ka mea hana pahu, ua haawi la aku ke kauoha iaia aohe jmake ae aku I kekahi meaekomo e ike 1 ke kino make. Mai ia wai mai i loaa ai ia oe ia mau kauoha ? Mai ka ohana mai o ke kaikamahine i make. He makai au. Aole i pane aku ka mea hana pahu i keia ninau. Aohe anei ou lohe ? wahi a ka Makai Kiu. Ae. I hele niai nei au ia nei ma o ko'u ano he kauwa na ke aupuni. Aole e hiki ia'u ke hoole i na kauoha i hai ia mai ia'u. Ike iho la ka Makai Kiu aole keia mau kauoha he kauoha e pale aku ana i na makaikai mai ka ike ana i ke kino, aka, he kauoha e pale loa ana i na mea a pau no kekahi kumu, a o ua kumu la | ua niaopopo iaia. | Aole au e hoolohe aku ana i kau mau kauoha, no ka mea, i hoouna ia mai nei au ianei no keia hana, a aole i pili na kauoha a ka ohana o ua kaikamahine,ia maluna o'u. Aka t e hana no nae au e like me ke kauoha, wahi a ka mea hana pahu. •Pela ? ; Ae. Ke manao nei i»ha oe ke hooko nei oe i kau hana ea ? Ae. Alaila, e hooko hoi au i ka'u hana, wahi a ka Makai Kiu. Aole no au e keakea aku ana ia oe, no ka mea, he hana keia no kekahi poe okoa, oiai, ua noonoo na koronero a ua hooholo i ka lakou olelo, nolaila, ua hoihoi ia ae ke kino i na ohana, a aohe kuleana i koe o ke aupuni iloko o keia hana. Pela kou manao ? Ae. Alaila, e hopu aku ana au ia oe i ke'ia wa. Ia wa haikea koke ae la na helehelena o ka mea hana pahu a pane mai la me ka piki i ka inaina: E hopu mai ana oe ia'u ? Ae. No ke aha ? No ko keakea i ka hana a ka makai, a malia no kekahi hana i oi aku mamua 0 keia. Peheaemaopepoai ia'uhemakaioe? Ia wa, hoike aku la ka Makai Kiu » kona pihL Na ka aha koronero nae paha oe i hoouna mai nei ? Aole na ka Ilamuku i haawi mai ko f u mana e heie mai ianeL Maanei mai, no ka mea, he akahek kx% kanaka i keia wa, neWa, aohe hoi o'u makemake e piiikia au. la wa, alakai ta aku la ka Makai Kiu 1 ka rumi mahope, a ike aku la oia i

kekahi ahua nui iluna o pakaukau, i uhiia kekohi lole manoanoa Hipii ae h oia i ka lole iluna a ike aku la oia i ke kino weiiweli e waiho mai ana, ta manawa huli ae la oia ma kahi e no ka manawa pokole Oiai, ua ike aku la oia, aole i wehe ia ae na aahu, aka o na momi nae, ua jxiu i ka lawe ia aku. ; Aohe ona helch<?!ona, o kā Uuoho hoi keia, ua |>au ika hde&i* a walhojiei»oi»tJiw»> waW roai la r*rle |XXS. ■' ''' " : " ■' , , Vchca '.i i ai i ka ohana u kino helehelena ole ? w*ahi a ka Mjk.ii Riu i ninau aku al Ma ka lole a me na nnnni' wahi a k.» mea hana {Kihu. Pela io no! wahi a ka Makai Kiu, a hele aku la oia e nana [\mo i ke kino. Heaha kou kuleana o ka nana ana i ke kino mahope iho o ka tke ana oka ohana oka mea make, na lakou no ke ia kaikamahine ? wahi a ka mea hana \n\ui i ninau aku al He jjrtanao no ko ? u, a o ko'u kuleana ia, aole o kou, nolaila, ina oe e waihu hookahi mai ana ia u iloko nei me ke kino no kekahi wa pokole. e hitiod» loa auanei au 1 kou ahonui. Aole loa au e ae. E ae mai oe. Aole loa. Alaila, he manao kou e keakea i ka imi ana aku a mao(x>po (K)no ina oia keia ea ? wahi a ka Makai i pane aku ai. He manao ko*u o ke keakea ana aku ia oe nokou lawe wale i ko'u kuleana; a aole loa au e haalele ana ia oe hooka hi iloko nei! Ia wjl nanao iho la ka A(akai Kiu ilo ko o kona pakeke a unolu ae ia i JtekHhi nota kanalima dala, a haawi akii la ka mea bana pahu kM akti; pdbea hoi oe i 'keia ? Ia wa, aku la na maka o ua inea hana pahu la t a ninau aku la: Pehea ka loihi o kou manawa e noho ai iloko nei ? I He umi minuie. | Aohe e j>ono e lohe kekahi mea ia nei iho nei oe. Alaila waiwai oe a me a'u ina e nalo ; ana keia hele ana mai nei o'u innei. | Alaila, haalele iho la ka mea hana pa hu ia loko o ka rumi. I ka wa i koe hookahi iho ai ka Mn kai Kiu, unuhi ae la oia i kekahi lipine " mai kona (>akeke ae a hoomaka ihoJae ana i ka loa o ke kino make. I Mahope iho oka pau ana o kana hana, mino aka iho la oia, a puana ae la i kekahi mau mapuna olelo: Ua lawa iho la au. E lonakana wahine, ano e hoomaka ana kaua e lawelawe pu i kekahi o na hana j>ohihihi loa me ka maalea nut i ike ole ia maniua, a owai la o kaua ka oi o ke akamai a me ka maalea. U, akahi no hoi a loaa ka hoa hoopapa he wahine, no ka mea, na ke ake waiwai kou akamai a me kou maalea e kono nei ia oe, a o ko'u hoi na ke eha i ka kono nei i ko'u noonoo e noii noweW i ka poe hana hewa, nolaila, aohe i like na alanui a ko kaua makemake e waiho nei, oiai, o kou no ke ake waiwai\ a o ko'u hoi no ke abha % ka raea moku hia ole i na waikahe he nui. Ia wa, haalele iho la ka Makai Kiu \ kahi a ke kino e waiho ana, a halawai aku la ob irte ka mea hana pahu ma ka nimi niawaho a ninau mai la iaia: Heaha aku la kau mea i ike ? [Aolei paui.)