Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 4, 27 January 1883 — KA MOOLELO o Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868. [ARTICLE]

KA MOOLELO o Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868.

MOKUNA XLI.

"E PULE OE MAMUA O KOU MAKE ANA" —Kl KA Hapa. Iliklvi—He OLA kamahao —Ke a'o ana ia Keaka —Ke kumu o ko Keaka hiki ana ILAILA —LoaA I KA MAKAI KIU HE PALAPALA MAI KE KAUKA MAI —HEAHA KAU MEA HOU E KE KAUKA ?— Halawai ka Maki Kiu me ka haIXA NANA I HOOMAEELE I KONA PUUWAI —HE HOIKE KAMAHAO. No kekahi manawa, ua noho malie ( iho la ua Hapa Ilikini la a mahope ! iho pane mai la oia: Ua ninau mai no oe ia'u i kena ninau mamua, a ua hoole aku au ia oe, aole au i ike ia hana. Ua hai hoopunipuni mai oe ia'u. Aole au i hana pela. Ua pau au me oe, aohe o'u manawa i koe au e hoapaapa mai nei, nolaila, e pule oe mamua o kou make ana, a o kela kio wai lepo ljou lua kupapau, nolaila, e kukuli iho oe ilalo i keia wa a j kaukau aku imua o na lani no kou ho-! ra hope loa ma keia ao, a me kau mau hana karaima, mamua o ka iho ana aku o kou kino lapuwale iloko o ka make | mau loa. j Iloko o keia wa, ua mahie ae la ka apoapo ana a kona oili, a iloko hoi oia. j mau minute pokole e noonoo ana oia 1 kana mea e hana aku ai. No ka mea, aole oia i ake e ku wale aku no imua o kekahi malihini me ka hoao ole e hoopakele iaia iho. halawai pu ai me ia i kekahi mau la aku mamua iloko o ka hale pili waiwai. Nolaila, me ka hikiwawe loa, unuhi ae la oia i kekahi pu panapana i makaukau mua mailoko ae o kona pakeke a ki aku la imua pono o ke alo o ke kanaka i hoano e iaia iho. Me kona manao e haule aku ana oia ilalo, aka, ike aku la no nae oia i ka malihini e ku mai ana no imua ona. Ua manao o Keaka e ki hou aku, aka, kanalua iho la nae oia mahope o kona lohe ana aku i kekahi leo i ka pane ana mai: 0 kau hana hope loa keia, e ka puuwai eleel ! Ina oe e hoao hou i kena hana au, alaila, e make koke auanei oe.

No keia kanalua ana oka Hapa Ilikini, ua hookuu wale aku oia i ka wa kuj)ono ana e lawe aku ai i ke ola o kona hoa, no ka mea, ua lele mai la ka malihini a hahau mai la i kona pulima a haule aku la kana pu ilalo o ka honua. Na'u e malama keia j3u panapana i keia wa ! wahi a ka malihini, a kuiou iho la i ka pu. He wahi paahana kuj)ono ole keia ilokoo kou mau lima. Kahaha ! he kanaka paha oe, a i ole he akua j>aha, no ka mea, he pale poka oiaio maoli no oe, wahi a Keaka i puana ae ai me ka inaina nui. He oiaio he pale poka wau. Nolaila ano, e hai mai oe i ka oiaio ? O ka oiaio ka'u i hai aku nei ia oe, no ka mea, aole au i ike i kekahi mea no ke kaikamahine au i ninau mai nei. Aole anei i loaa mai ia oe kekahi palaj>ala i kakauia perfti: wahi a ka malihini, a hoike aku la oia i na mea a jpau oloko o ua palapala la ana i lalau ai iloko oka hale inu rama. . [ E hoomaojx)jx> ko makou poe heluhelu, o ka palaj>ala no keia i hoikeia ma na helu i hala, ia Onila Maka e nana ana i ka nupepa me na maka aniani kujmnaha, nona ka inoa o "Kaume", maloko o ka hale inu nuna.] Aole loa au i ike ia leta, wahi a Keaka. Aole no hoi i loaa mai ia'u kekahi leta mai ia lonakana wahine mal Ia Onila Maka e ku ana me kona mau aahu malalo o ka inoa o Mareka Kulani, aole loa oia i pane aku. No ka mea, aole loa e hiki iaia ke hoomaopopo iho i keia hoole paakiki loa oka Hapa-Ilikini malalo o keia mau hana hooweliweli ana a pau loa. No kekahi manawa, ua manao iho la oia he mea okoa aku ka mea a ka wahine i hoolimalima ai e lawelawe i kana mau hana; aka, i ka wa a Keaka i hoole aku ai, aole loa i loaa aku iaia keka- j hi palapala, ua manaoio iho la ka Ma-! kai Kiu i na 01010 a pau a ka Hapa-, Ilikini he wahahee wale na ! A mahope ih» pane aku la oiae Ua manao iho nei au e lawe i kou ola, aka, he pakaha wale aku no ia i ka waiwai a ka mea li-kanaka; o hele, a ina { kaua e halawai ana ma keia mua aku, | alaila, o kou hopena ia ! j Iloko oia wa, ua maopopo ole iho la ka Keaka mea e hana aku ai I Oiai, eia oia iloko o ke kulana a kaj pilikia a jne ka nele, e iike mekamea i hoike mua ia ae nei, a mamuli hoi o ka make ole ana o kahi luahine iaia, nolaila, aole loa e hiki iaia ke manao ae i e loaa mai ana iaia he uiau dah mai ia ! lonakana wahine mai

i No ka inea, ina he oiaio ka ka mali- ! hini i hai mai ai iaia, alaila, aole io no e ioaaa mai ana iaia ke kau wahi hapaumi. Ua manao ka malihmi, e hele aku ana oia e like me kana i kauoha aku ai. aka, ninau mai la ngie oia: Owai oe ? A peher.|hoi i maopopo ai ia oe keia mau ? Ina kaua e hui hou nha keia mua aku, alaila, e ike no i ko'u inaa; aka ano, ina jxiha he minamina oe i kou ola, alaila e hookaawale aku oe mai ia'u aku. Ua hilinai oe me ka manao ]>aa maluna o Ic>nakana wahine, aka, ma kekahi o keia mau la aku, e ike no auanei oe, ua Imlele mai oui ia oe. No ka mea, he paohana wale no j oe no kona mau makemake, a iloko hoi i 0 keia hora ke ake nei oia e kaawale aku oe mai iaia aku, a e hana māi no auanei oia ia oe e like ine kou lawe ana 1 ke ola makamae o Hale Keleneka.

I ka wa a Keaka i lohe aku ai i keia mau huaolelo hope loa, huli ae la oia a holo aku la e like me ka mama o ke dia. Ano, e na makamaka, ua haulehia hou na manaolana o ka Makai Kiu. He oiaio, ua haulehia kona mau ma- ■ naolana ma o lonakana wahine la, a ua haule pu hoi kona mau iini ana ma o ka Hapa-Ilikini la, mamuli o kona hoole paakiki. 0 na aahu ano e a Onila Maka i aahu ai, ua manao paa ia oia ka mea nana e kono aku ia lonākana wahine e hoike mai i na mea a pau. A he hana hoi nana i hoolala me ka ' noeau nui, no ka mea, aole loa i manao o lonakana wahine, he kino okoa ko loko oia mau aahu. ! No ka inea, o Mareka Kulani maoli j ka mea nona ka inoa ana i lawe mai ai iloko oia wa, ua kamaaina a ua lawelawe pu iloko o na hana karaima me lonakana wahine. iloko o kona mau la opiopio, a mamuli hoi o ka hoala hou ia ana mai oia mau hana weliweli kahiko, e maka'u ai la hoi oia. Aka, aole nae pela, oiai ua ili mai no ka makau a me ka hopohopo maluna ona, aka, aole nae i lawapono e hiki ai iaia.lce.hai mai a haaH'ii ka hana Jka-j i- e Ta^BaWe: : ' ?! ' ,^ No keia kumu, uapihoihoi loa iho lai loko o ka Makai Kiu. ' No ka mea, mamuli o ka hoole paakiki loa o Keaka Ilikini, me ka maka'u i ole i kana mau hooweliweli, nolaila, hopohopo iho la oia, malia ua hana io ia 110 kekahi j)ej)ehi kanaka. j Oiai, he mau kumu kupono loa keka-! hi ak a Makai Kiu i manaoio ai aole kela j o ke kino o Mariona Adeline i kanuia ai ia la. A he kino no ka mea okoa ka mea i kahikoia me na aahu mare o Mariona. j Nolaila, ua ala akahele mai la kona! noonoo no keia kino lwopunipuni me ka nalu iho iloko ona malia he kino okoa aku no kekahi i huna ia ma kahi e aku, aka, aole nae he mau hoailona nana i hooia mai i kona manao hope. A i na ua pololei kona manao hope, alaila, o ka loaa ana a me ka ikeia ana o kela kino iloko o ka muliwai i kahi koia me na lole nani e anaj>a ana me na daimana, he mau hana akamai a maalea ia, i wahi e hoohuai ole ia ai, a imi j)ono ia aku hoi kahi i hana ia ai 0 ka hewa. Ia wa, kamakamailio iho la oia iaia iho, a hele aku # la ahiki i ka puka e hiki aku ai i waho o ka ilinx Ma keia wahi, he mea kuj)ono ia makou ke hoike aku, ua ike mua no ka Makai Kiu ia Keaka Ilikini iloko o ka itina, oiai oia e kamailio pn ana me lonakana wahine. No kona ake nui no hoi e halawai pu me Keaka, kona kumu o ka hoi hou ana aku iloko o ka ilina, mahope iho o kona alakai ana aku i ka wahine i waho. , He elua la mahope mai o na mea i hoikeia ae la maluna hiki aku Ia ka Makai Kiu ma ke kulanakauhale o Nu loka. Ma kekahi la, iaia i hoi aku ai ma kona keena, loaa iho la iaia kekahi j)alapala mai ke kauka mai nana e lapaau ana ia Hale Keleneka; e kauoha mai ana e hele aku oia e ike i ua kanaka la. Me ka manao ho\x>hopo o ke kaumaha e hakuikui ana i kona puuwai, ku ae la oia a hele aku la me ka hoomanawanui e halawai me ke Kauka. Iloko o keia wa, ua manaoio iho la o Onila Maka, ua pepehi maoli ia no o Manona. Na keia manao hope ona i kono mai a i hoike mai hoi i kona noonoo ua haulehia ka manaolana a kona puuwai aloha no ke ola hou o Hale Keleneka. No ka mea, he elua pule i hala ae, mai ka la i laweia aku ai o Hale Keleneka a hiki i keia la, akahi no a loaa mai iaia he palapala mai kona mea mai nana e lapaau ana. Aka» maloko nae oia wahi leta, aohe he mau olelo hoolana, e hoihoi ai, a e mama ai hoi ka na-* au o ka hele ana aku i ke ala loa, e ike 1 ka mea i manao nui ia. 1 ka Makai Kiu e naue hele ana ma ke alanui, ua ala mai la na hoomanao ana iloko onaoio kana mau hana a me na mea i ulia mai maluna ona iaia e Lawelawe ana i keia hana iloleo o na malama pokole i hala aku la. Ina e loaa ana ia ? u he mau hoike kupono no ka make anao Maiiona, wahi ana i namunamu iho ai, alaila, e hopu koke aku no au i ka poe hana hewa, a haalele iho i keia aina. laia i hiki aku ai ma ka haie o ke

kauka e noho mai ana oia ma kona keena hookipa. A aia hoi ma kona mau heleheiena na hoailona o ka mino aka* a he ano e hoi kana mau hana a pau imua o kana malihini. Ia wa, ike aku la na maka oka Makai Kiu he mea ano nui ka ke kaaka e hai aku ana iaia, nolaila, pohihihi iho la oia i kana mea e hana aku ai imua ona. He nuhou nae paha kekahi au e hai mai ai ia'u ? wahi a ka Makai Kiu i ninau aku ai i ke kauka. Ua makaukau anei oe e lohe no ke-! kahi mea kaumaha ? \s~ahi a ke kauka. Ia wa, haikea ae la na maka o ka Makai Kiu. Nolaila, ma ke ano o ka ninau a ke kauka hookahi no haina-oia keia, ua make ka mea i laweia aku e lapaau malalo o na lawelawe ana a ke kauka. Aka, aole i hoike mai ka Makai Kiu i kona ano pihoihol No ka mea, he hana mau ia na kona noonoo o ka waiho malie aku i na hana a pau a na lakou no e hoike mai i ka puana. | A mahope iho, pane malie aku la oia | i ka haina o ka ninau a ke kauka: j Ua makaukau au no na nuhou a pau au e hai inai ai ia'u. Heaha la ka waiwai e loaa mai ana i na e make ana ka mea a'u e lapaau nei ? wahi a ke kauka i ninau aku ai. Oiai ke puapuai mai nei na hoailona oka hololea o ka'u hana, nolaila, he pono nui e loaa mai ana i na e oluolu mai na Lani e lawe aku i ka hanu o ka mea au t e lapaau nei, i ole ai e hookaumaha wale ia mai ka poe ola, ma ke kiai ana aku iaia i ka po a me ke ao. Kahaha ! Ua kuhihewa au ua manao loa la oe no ka hoola hou ia mai o ko hoaloha e like me kona mau la mua? Ua makaukau au i na wa a pau no ka hopena o kau mau lawelawe ana, ina no ka make, ua hiki-a ina hoi no ke ola, ua pomaikai kaua. Auhea oe, aole i lawa ix>no ko'u ike no ka hai ana aku ia oe i ka hopena o ka mea i loohia me ka pilikia, aka, eia ae no nae kekahi keonimana ma kekahi aoao o keia nimi, hoike nolaila, e haawi mai ana oe ia'u i ka mahalo no ko'u lawelawe akahele ana maluna o kona kino walohia. I ua kauka nei i pane ae ai i keia mau huaolelo maluna ae, ku ae la oia a alakai aku la i ka Makai Kiu. Iloko hoi o keia wa, aole loa e hiki i ka Makai Kiu ke puana i kekahi mau huaolelo. Aka, haupu ae la nae oia me ka manao, iho aole e halawai mai ana oia me na nuhou kaumaha. No ka mea, ma ria helehelena a pau 0 ke kauka, ua hele oia a ulumahiehie, nolaila, he hana hoapaapa wale iho no ia na ke kauka. Ia laua i hiki aku ai iloko o ka rumi, aohe mea oloko, ia wa pane mai la ke kauka: Auwe ! Ua hala aku nei kuu makamaka iwaho; e hele ae au e oleio iaia e komo mai. Holoholo malie iho la ka Makai Kiu iloko o ka rumi no kekahi manawa, a lohe aku la oia i ke koele ana mai a kekahi kapuai wawae. Ia wa huli ae la oia e nana i ka mea 1 komo mai la, aka, īaia nae i huli pono ae ai, ua lele ae la kona hauli a naka ae la kona kino. Aole i pau.