Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 19, 12 May 1883 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kakulu Alameida |
| This work is dedicated to: | Kaleihiwahiwa |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXII, HELU 19. POAONO, MEI 12, 1883 NA HELU A PAU 1119
NA HOOLAHA KAMAU.
MAIKAI KA HOI
KA PAPA,
A ME
NA LAAU O KOU HALE.
NOHEA LA?
@ @ H@N@ KAHI @
WAILA MA.
@ @ bo hoi ia la ohi ka lo o ka laau o
Mak@@ao ka ua mea hoi o ka nani.
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
Na Pono Kukulu Hale
O na @no no a Pau.
MA K@ KIHI O NA ALANUI
Papa me Moiwahine,
Honolulu.
@@@@ me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
Na Laau, Na Laau,
NA KUA.
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI, PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE.
PENA
O NA ANO A PAU,
@@ Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate,
Na Lako o kela a me keia
Ano.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI.
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila.
PAAKAI HELU I,
O
KAKAAKO ME PUULOA.
No ke @ala Kuike e loaa no na mea a pau i @@@@ @o ia no ke Kumukuai Emi Loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no me ka hooko pololeila. E kipa nui ilaila i ike @ oiaio. 905 tf.
NA HOOLAHA KUMAU.
PAPA! PAPA!
-NO-
ALLEN & ROBINSON
UA WEHE AE NO MAUA
PA KUAI PAPA,
MA
PA KUAI PAPA,
MA
Ka Uwapo o Pakaka.
Na Papa Ulaula o na ano a pau,
Na Papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na pili hale Keokeo,
Na Pepa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na Pena a me na Aila Pena!
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani Puka Aniani,
Na Pani Pukla a me
Na Olepelepe.
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
E kuaiia ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI O
LEWERS & COOKE,
(O LUI MA)
Ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.
E loo ai na
PAPA NOU AIKI.
O kela a me keia ano.
Na Pani Puka, Na puka Aniani, Na Olepelepe,
Na Pou, No )—a, Na Papa Hele, Na Papu
Ku, A me na Papa Moe nui loa.
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.
Na Pepa Hoonani, Na pena o na Wai e pau,
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami
Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami
o na ano a pau, Na Aila Pena, o
kela me keia ano Na Aila Hoomaloo,
he lehulehu wale,
Na Aila e ae o na
ano a pau.
NA WAI VANIKI
-A ME NA-
WAI HOOHINUHINU NANI!
O NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono in a Makamaka a
pau, ua makaukau keia mau Makamaka
o oukou e hoolawa aku ma
na mea a pau e pli ana
ma ka laua oihane
-NO KA-
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena o
Laua a me ka Mea Kuai.
E Hele Mai! E na Makamaka!!
A e lawa no hoi ko oukou makemake
Me ka oluolu a me ka maikai.
NA WAIWAI HOU LOA
O NA ANO A PAU.
E LOAA NO MA NA HALEKUAI O
WALAKAHAUKI MA!
MA ALANUI
Papu, Moi a me Moiwahine
OIA HOI:
Na Noho Lio hou
loa o na ano a pau,
Na Palule Keokeo,
Huluhulu, o na ano
a pau, Na Pio
Ahinahina Pele-
kane hou loa o na
ano a pau. Na
Pena Kukaepele
Na Kepa Bulu. Na
Lele o na Wahine o
na ano a pau. Na
Pahu Aila Maku
maikai loa. Na Silika, Pahoehoe, e
na ano a pau. Kihei o na ano a pau.
HAINAKA LAU NUNUI SILIKA O NA ANO
A PAU.
He nui aku no ikoe, he piha pono na
Kaluna o ka pepe, ina e kuai pau ia aku nei.
Eia hou ae a hoea ma ii keia mau la
iho he Lako Waiwai hou loa o na ano
a pau, a he lako hou loa i wae pono
ia e J.T. WATERHUSE, Jr., ma
Enelani, a he mau waiwai hoi i kupono
loa no ko kakou mau kaiaulu. Nolaila,
e eleu mai e na makamaka a
me na ho’loha e hoonuu i keie mau
lako waiwai hou loa. 1076 @@
KA MOOLELO O NA LA
-O NA-
ADIMARALA BERITANIA
OIA HOI MA KAHI OLELO ANA.
Na Liona Au-moana
O ENELANI.
KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERETANIA, --A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &C., &C.
Kahi Rula maikai kahiko,
Nana i hoolawa main a kuhikuhi,
Na ka mea Oi O KA IKAIKA,--
Nana e Noho Alii ka Moana.
A owai la ka mea hiki kea a mai?
OWAI LA?
--Makia o na Aumoku Beritania.
I na tusani poe heluhelu o ka
NUPEPA KUOKOA,-- Aloha oukou: I keia helu, ua hiki mai kakou i ka wa e hooko ia ai o ka iini no keia moolelo i hai ia aku no kekahi Manawa loihi i hala ae nei, oia hoi na moolelo hoouka kaua o Enelani ma na moana kai hohonu akea o kea o nei, --ka mea hoi i olelo ia iloko o keia mau la e hele nei, ina he mea hikii ke Akamai o ke kanaka ke hana ia, e ninini i ka wai o ke Kaiwaenahonua me ka moana Atelanika a maloo kona mau papaku moana, alaila, o ke kanka i heluhelu in a moolelo kaua moana o ko enelani mau aumoku,--e ku no auanei oia me ke kahaha nui ma kae o keia mau moana wai akea, a e ike aku no auanei oia in a moku i nahaha iloko o ke kaua a piholo, e waiho mokaki mai ana ma ka papaku o ka moana, ma o a maanei o kona wahi eku ana, a e manao no auanei oia, aole oia i ka moana kahi i ku ai, aia oia i ka ululaau kahi ia hoopuniia ai e na lala laau, oia hoi na kia o keia mau moku e waiho ana; e kau ana no na i-a maluna o ko lakou mau kia; e waiho ana no na pukuniahi a me na kanaka ma o a maanei o ka oneki, me ko lakou mau kino ua hele a oolea, a he iwi wale no hoi ko kekahi, --ua koho wale ia aku ka nui o na moku i piholo i ka moana a me na ola i poino, aole i emi mai malalo o umi tausani moku, a maluna aku hoi o umi miliona na kino e waiho nei iloko o ka papaku o keia mau moana wai akea. O keia mau make mainoino a puanuanu hoi o ka moana e hai ia aku nei imua ou e ka mea heluhelu, oia hoi ka poi i minamina ole iho i ko lakou ola no ka make, e hoomanao oe, oia na “Liona Au-moana o Enelani i paumaele i ke Koko o ka Wiwo Ole, - a haulehia iloko o ka Inaina o ka Enemi maluna o ke kulana Koa a me ke Keonimanam, “ no lakou kela mau tausani o na aumoku a me na miliona iwi e waiho la i ka hohonu o ka moana, oia ko lakou mau home luakupapau. Ua laweia mai keia moolelo kaulani mai ka Buke Moolelo aua MKoana Eono mai o Enelani e pili ana no ke ola a me na la o na Adimarala Bertania, no kekahi mau makahiki loihi i hala ae nei, i hoololiloli a hooponopono hou ia e Dr. John Campbell; a ua monaoiam, o kei nei wale no ka Buke Moolelo lalani pololei e pili ana i ke ola a me na kaua o na Adimarala Beritania. Aia iloko o kei moolelo e puka aku nei, ua hoopukaia no ka moolelo o ka Haku nalekona a me kana mau kaua, aka, aole kakou e kuawili hou aku ana i kekahi hapa o kona moolelo. He mea hewa ole no paha ke hoopuka iki ia aku ka ino o ua Nelekona la ma kahi e pili ana i kekahi mau Admarala e ae, i mea hoohalikelike na kona mau poe heluhelu, o mea ke kanaka koa, a o mea ke kanaka hohe wale. No ka mea, he nui paha o kahi poe, ua lohe wale no ma kea no lono kuhihewa, a me na inoa pahaohao maopopo ole. Nolaila, e hoopuka ia aku a kaan moolelo piha kaua o kela a me keia Adimarala i hahai mahoe o na meheu o ka mahalo ia e like me ka Haku Nelekona, mamua aku o kona au a mahope mai hoi o kona make ana. I ka wa e pau ai o ka moolelo o kekahi Admarala, e kau aku ana ma ke poo o ko kakou kolamu heluhelu ka inoa o ka mea non aka moolelo. T. P. S. ]
KE KULANA O ENELANI.
Iloko o ke au kahiko loaa hiki no i kei mau la e nee nei, ua olelo pinepine ae ko Enelani mau kanaka koa i keia mau huaolelo-
“O ka NAAUAO, oia ka Mana a me ka Maluhia, “-a noloko mai o keia mea hookah he Naauao, i hookumu ai lakou i ke koa a me ka wiwo ole o ka mana a me ka maluhia, a oia na kanaka nona keia moolelo a kakou e heluhelu nei, oia hoi ke olelo ae, -“Ua piha ko lakouo mau umauma i kea hi lalapa o ka hookah koko. Aole o lakou wale, aka, o ka lakou mau keiki a me na moopuna, ua hahai aku lakou mahope o na meheu o ka makuakane, o ka moopuna hoi mahope o ke kupunakane; me ka manao wale ia, o na tausani opio o Enelani iloko o ia mau la, ua lohe no paha lakou i ka leo o ke Duke o Welinetona ma ke kahua kaua o Watalu, a me ka Haku Nelekona hoi ma ka Lae Tarafalaga, e olelo mai ana i ua mau tausani opio nei, “Ua hooikaika ae nei maua e loaa ka lanakilo ma ke kahu kaua, a ua loaa, a eia ka oukou e hana ai, e hahai ma ia kulana a na oukou e pale aku na enemi e pakaha mai ana i ko kakou aina.”
O ka naauao o ua poe kanaka la iloko o ia manawa, e pii mau an aka ike he mau makahiki in a wa a pau, oia hoi ke hooiaio ia, e pii mau an aka ikaika o na aumoku kaua ma ka moana. Ua loaa ke kapu, ua loaa ka waa, ua loaa ka waapa, ua ku ke kia, ua loaa ke kiakahi, a mahope mai o ia manawa, o ka pii mau no o ka naauao, ua kapili ia na moku nui me na kia, a ua kau ia na pukuniahi e like me ka hiki i ka moku ke lawe, a ua hiki hoi o Enelani ke olelo ae, ua makaukau mau ko’u mau Papu Lana Laau no ke kaua in a wa a pau, mamuli o keia makia i hookumu ia e ua poe koa hyena la no ko lakou mau aumoku:
Kahi Rula maikai kahiko,
Nana i hoolawa main a kuhikuhi,
Na ka mea Oi o ka Ikaika,-
Nana e Noho Aliika Moana,
A owai la ka mea hiki @e aa mai?
Owai la?
O keia wahi makia, oia kahi Rula kahiko i hiipoi ia e ua poe kao nei a kakou, a ua lilo hoi keia mau olelo i ka hua no ko lakou kulana e ku ai i lako kaua no na hora o ka popilikia, a i inoa hoi no ka hoomanao mau loa ia e na olali o ua mau moana akea la, kahihoi e hiki ai na hoomanao ana, iloko o na ale huhu hanupanupa o ke Kaiwaenahonua a me ka moana Atelanka, aia ilaila ka Haku Nelekona kahi i paio ai iloko o ka lanakila;-o kana mau aikane a me na hoa’aloha, no lakou keia moolelo a kakou e heluhelu nei, oia hoi ka Haku Kokerana, Kolinawuda, St. Vincent, Exmouth, ka mea hookah i kappa ia iloko o keia au ka Haku Nelekona Elua, a me kekahi poe Adimarala e ae.
O KAISARA. oia ka mua i hoakoakoa ae in a kanaka ma keia mea he puali kaua ma ka moana. Ua oleloia maloko o keia moolelo, aole no oia i lawa loa ma na hiki mua o keia ano, na aumoku waa pelelelu ma ka moana, oiai, ua loaa mua in a Romana ke alanui e hiki ai in a koa ke lawe ia ma ka moana, ua paa mua na waa hamama i ka hana ia, a e noho ana na aupuni o Europa o ia au iloko o ke kaua kipikipi. Mamuli o ke komo ana o na Veneti, oia ka lahuikanaka o Gaula i ke kaua me na Romana, ua kokua aku la o Kaisara i keia poe me na tausani koa, a he mau haneri o na waa peleleu, a i ko lakou wa i hoouka ai i ke kaua, ua auhee iho la na kanaka o Gaula, a ua liku ia hoi na kona o Kaisara i hele mai ai mai Pelekane mai, a pekele aku la he heluna uuku loa o lakou mai keia kaua aku. Nolaila, huli hoi aku la o Kaisara a hiki i Enelani, a kukala ae la oia i kekahi olelo kuahaua, e komo kona mau mahele anina i ke kaua me na Romana. Mahope mai o ia manawa, aole oia i hoouka i ke kaua ma ka moana, ua hoouka ma ka aina, a o kana olelo kaulana,-
Vinicula Dare Oceano ,-Nana e kau ke kaulahao ma ka moana.
Ua lawa kakou no na hikeike hiki mua ana o keia ano, a no keia helu ae hoi-ka Adimarala Powa kaulana o Enelani, oia hoi ka Haku Kokerana.
(Aole i pau.)
Puiwa kekahi kaa Kikane hali ukana o Papa ii ka Poalua nei ma ke alanui Maunakea, a haule aku la kona kalaiwa kaa, a pii ia aku la kona kino e ka huila o ke kaa. Ua nui no kona eha:
Ua loaa he laikini kuai rama ia Kamuela Nolena.
KA MOOLELO
PILIPO KEKOA
Ka Makai Kiu Ilikini
AMERIKA HUIPUIA!
-A O KA-
NANE HUNA O KA 1776
MOKUNA VII.
HE HANA WELIWELI MA KE AUMOE MALOKO O KA ULULAAU.
Ia wa no hihio ae la ka poka ma ke poo o Beramile.
E moe iho wahi a ka Ilikini i pane ae ai i kana ilio, aka, nunulu ae la nae ua ilio la me ka huhu.
Ua makemake au ia oe e Nero i keia wa a wehe ae la oia i kona kaulahao e paa ana.
Ia wa no i hemo ae ai ua kokolo koke aku la ka ihu o ua iliola ilalo, a nalo aku la iloko o ka poeleele.
Eia ka make ke hele nei iowaena o ka po, wahi a ka Ilikini. E oluolu oe e hoi aku i ka hale.
Aole, wahi o Beramile i pane aku ai.
Ua aa anei oe e noho ia ne?
Kea a nei au e hahai aku mahoe Oli.
Aole, aole loa oe e hahai mai ia’u
Alaila, e noho no au maanei.
E pee iho oe iloko o ka nahelehele me ka makaalo. Ua loko no nae oe me ka pu?
Ae.
Ina oe e ike aku i kekahi mea, a i pane ole mai oia ia oe, alaila; e kuhea ae oe ia’u.
Ae, wahi Beramile, a kolo hele aku la ka Makai Kiu ma kahi a ka ilio i nalo aku ai.
A oiai hoi, ua hala e aku ka ilio mamua, aka, mamuli o ka nee awiwi ana a ka Ilikini, ua kokoe aku la oia mahope ona a lohe aku la i kona leo e nunulu ana.
Na keia leo nunulu i hoike mai ua loaa iaia he meheu.
Aka, iloko no nae oia wa pokole, ua poha mai la ka leo o ka u a hihio ae la na poka i ka lewa.
Unuhi ae la ua Ilikini la i kana pu a nee aku la imua me ka awiwi.
Iaia e nee nei hiki mai la oia imua o kekahi pa pohaku.
A aia hoi kana ilio e moe ana iloko o ka nahelehekle loloa he 50 kapuai ka mamao mai ua pa pohaku la.
Ia wa no hele aoao aku la ua Ilikini la ma kahi e hiki aku ai i kahi o kana ilio e moe ana.
Iloko oia manawa ike aku la oia i kekahi mau kanaka iloko o ka pouli o ka po.
Ia wa, ku iho la oia, aka, no ka pouli maoli, ua kokoke loa oia me ua poe la ana i ike aku ai, a no koi a nei kokoke loa ua ike ia mai la oia.
I kona wa i ike ia mai ai, ua hoopuka ae la kekahi o lakou in a huaolelo ino, a lele like mai la maluna oia nei.
E ku aku, wahi a ka Makai Kiu.
Aole nae lakou i ku aku, aka, ua ki mai la iaia ne ii ka pu.
No ia mea, aole e hiki iaia ke ku wale aku no.
Nolaila, ua ki aku la no hoi keia i ka pu.
A iloko oia wa, ua lele ae la kekahi o na kanaka ekolu i ka lewa me ka uwa ana a haule iho la ilalo a make loa.
No ka mea, ua ku aku la oia ma kona puuwai i ka poka a ka Ilikini.
I ka wa i ike mai ai o na kanaka i koe iho i ka haule ana o ko lakou hoa ua holo aku la laua me ka haalele iho iaia.
Ua hiki loa i ua Ilikini la ke lawe pio ia lakou a pau,. aka aole nae oia i manao o ka wa kupno ia.
Me ka malie, kukuli iho la oia ma ka aoao o ke kana i ku aku ia iaia a kalele iho la kona lima maluna o kona puuwai, a ike iho la oia, ua hala kona mau la.
Unuhi ae la ua Ilikini la i kana ipu kukui a hoolele iho la i ka malamalama maluna o kona mau helehelena.
A mahope iho pane ae la oia.
Aole au i ike i keia mau helhelna mamua.
Alaila, huli iho la oia ia loko o ka lole o ua mea la i make.
Aole nae he mea i loaa aku iaia ma kona kino nana e hoike mai i kona ano a me kona nau hoa.
Haalele iho la oia i ke kino make, a hoi hou aku la ihope me kana ilio ma kahi a Beramile e noho ana.
Heaha keia? wahi a Beramile.
E hahai mai ia’u.
Ia wa hahai aku la oia mahope o ua Ilikini la a hiki i ko laua hiki ana aku ma kahi o ke kino make e waiho ana, a ninau aku la iaia:
Ua ike anei oe i keia kanaka?
Aole loa au i ike i keia kanaka, wahi a Beramile.
Ua lawa, wahi a ka Makai Kiu. F. hele laua.
Owai keia kanaka? Nawai i pepeihi iaia?
Oia ka’u e hoao ne ii maopopo ia’u kona ano. Na’u i pepehi iaia.
No keaha?
A hoike aku la ka Makai Kiu in a mea a pau.
Noho malie iho la o Beramile no kekahi wa, a pane aku la:
A e aha aku ana oe ma ke kino?
E waiho iho no ke kino pela, a hiki i ka wa kupono alaila, na’u no e hooponopono.
Ia wa huli hoi aku la laua ma ka aoao o ke kiowai, a hele aku la ka Ilikini mamua a hopu aku la i ka hapa pulima e ku ana iloko o ke kiowai.
Iloko oia hora, holo ae la kea nu iloko o kona puuwai, iaia i ike aku ai i ka Ilikini e huli pono ana i kea no o ua pulima la malalo a ka malamalama o ka ipu kukui.
A wehe ae la ia i ke komo mai ka manamana mai a hoike aku la ia Beramile me ka ninau aku:
Ke hoomaopopo mai la no oe i keia komo daimana?
Ae, wahi a Beramile.
No ko kaikamahine paha?
Ae.
Ke hoomaopopo pono nei oe no ko kaikamahine no?
Ae.
Ehia makahiki o ko kaikamahine?
He umikumamaiwa.
Ia wa, mino aka iki iho laka Ilikini a pane aku la:
Mai hopohopo oe i ka nana ana mai maluna o keia mea, aole keia o ka lima o ko kaikamahine.
Pehea i maopopo ai oe ia mea?
No ka mea, he lima keia no kekahi kaikamahiane (sic) nona na makahiki aole i oi aku mamua o ka 14.
Pehea i maopopo ai ia oe?
Mamuli o ko’u ike iho.
Alaila, he elua mea i pepehi ia? wahi a Beramile.
Aole i oki ia keia pulima mai kekahi kino ola mai. No ka mea, aole i kahe ke koko i ka wa i oki ia ai.
Heaha la kea no o keia mea, wahi a Beramile.
Eia kea no, wahi a ka Makai, eia kakou iwaena o na hana pohihihi loa.
(Aole i pau.)
NA HOAO PIWA.
HE PAPA HOIKE NO NA MAKAHIKI HE 30 I HALA, NO NA HANA I HOAOIA E LAWE I KE OLA O NA MOI O NA AUPUNI NUI.
Ma ka la 26 o Novemaba, 1848, ua hoaoia e pepehi ke Duke o Modena.
Ma ka la 21 o Iune, 1849, hoaoia ke ola o ka hooilina kalaunu o Perusia e pepehi.
Mei la 22, 1850, kiia i ka pu o Fere darida Uilama IV moi o Perusia, a ku kekahi o kona lima.
Iune la 28, 1851, hoaoia e pepehi ka moiwahine Victoria, e kekahi Iutanela o ka puali koa hui Beritania.
Sepatemabe la 24, 1852, loaa kekahi mikini hoopahu ma ke klanakauhale o Masela, Farani, a ua manaoia ma ua mikini la e make ai o Napoliona III.
Feberuari la 18, 1853, loaa he eha kukonukonu ma ke poo o ka Emepera Francis Iosepa o Auseturia, ma o ka hoaoia ana o kona ola e lawe e kekahi Tela.
Aperila la 16, 1853, hoaoia o Victor Emanuela e pepehi.
Iulai 5, 1853, hoao houia ke ola o Napoliona III e pepehi, oiai oia e hoomaka aku ana e komo ma ka puka o kekahi hale keaka.
Maraki 20, 1854, make ke Duke Fedinana Kale III mai kekahi lima powa i ike oleia.
Aperila 28, 1855, hoao hou ia ke ola o Napolion III e pepehi.
Aperila 28, 1856, ki ia i ka pu ka moiwahine Isabela o Sepania.
Augae 7, 1857, hoao houia no ke ola o Napoliona III e pepehi.
Ianuari 14, 1858, hoao hou ia o Napoliona III e pepehi no ka elima o ka manawa.
Iulai 14, 1861, elua manawa i ki ia ai ka Emepera Uilama o Germania i ka pu, a ua hala nae aole i ku.
Dekemaba 18, 1862, ki ia i ka pu ka Moiwahine Amelia o Helene-aole nae i ku.
Dekemaba 24, 1863, hoao houia ke ola o Napoliona e pepehi, no ka eono o ka manawa.
Aperila 14, 1866, hoao mua loa ia ke ola o ka Emepera o Rusia e k ii ka pu, a i ka ekolu o ka manawa i hoohaluaia ai o kona ola, ua make aku la ia.
I ka makahiki 1871, hoaoia ke ola o ka moi hou o Sepania e pepehi.
Makahiki 1872, make ka Peresidena o Peru i ki ia i ka pu.
1873, make ka Peresident o Bolivia, i ki ia no i ka pu.
1875m make ka Peresidena o Equadoa, malalo o na kumu hookahi me na Peresidena maluna ae.
1878, hoao hou ia ke ola o ka Emepera o Geremania e ki i ka pu. Iloko no oia makahiki, hoao hou ia no kona ola e pepehi no ka ekolu o ka manawa.
1882, hoao hou ia ke ola o ka Moiwahine Victoria e pepehi.
Iloko no o ia makahiki, make ka Peresidena Gafila o Amerika Huipuia i ki ia i ka pu.
PAKELE MA O KA MOE UHANA.
Ua pakele mai neike ola o kekahi haole mai make, ma ke kulanakauhale Masekuseta. Ua hele ua haole la e makaikai i kona pahu hau nui. Iaia nae ikomo aku ai iloko o ua pahu hau la, upa mai la ka puka o ua pahu la a paa iho la oia iloko. He pani puka ia aia mawaho aku ka hemo. Pilikia loa oia, aole wahi e hemo ai—kokoke lo aka make imua o kona mau maka. Uwa oia, kuikui, aka, he makehewa ia mau hana. Alaila, maanei kahi kupaianaha o ka moeuhane.
I ka po ana iho, moeuhane iho la kana keiki, ua ike aku oia i kona makuakane ua make oia, a e waiho ana kona kino make iloko o kekahi pahu hau. A ao, ala ae la ua keiki nei a noonoo no kana moeuhane. Hoao iho la oia e hoopau aku ia mau noonoo, aka, aole he hiki. Nolaila, hele hoomaauea aku la oia a wehe aku la i ka puka o ua pahu la, a he mea e kona puiwa ma kona ike ana aku i ke kono o kona makukane e waiho a make ana. Aole i lele kona hanu, aka, e kamau iki ana no. Ua pakele kona oia ma o ka moeuhane a ke keiki.
He pakele kupaianaha keia. Ua oleloia, ina i hala he mau minute mahope iho o ka loaa ana aku i kana keiki, ina ua make.
NA LIO KAULANA.
O Celer, ka inoa o ka lio o ka Emepera Verus o Roma; ua oleloia, o na hua alamona me ka uwaina ka ai e hanaiia ai, mai na pa dala me gula, a ua uhiia kona kino holookoa a puni me na lole aahu melemele kumukuai pii loa, a he rumi kona ua hookaawaleia maloko o ka pa alii.
O Initatu ka inoa o ka lio o ka Emepera Galigala o Roma. He punahele keia lio i ka Emepera. Ua hoohainauia oia i ka waina in a wa a pau—o kona wai ia e inu ai, a mai kekahi pakeke gula e hoohainuia ai oia.
O Bucepala, ka inoa o ka ilio o Alekanedero ka Nui. Aole he mea e ae e hiki ke kau maluna ona, o Alekanedero wale no. I kona wa e hoomaka aku ai e kau, e kukuli no oia ilalo.
O Bevis, ka ino o ka lio o ka Haku Mamiona. O kea no o ia huaolelo, he holo loa.
O Roan Babary ka inoa o ka lio o ka Moi Rikeke II. O White Surry ka inoa o ka lio o ka Moi Rikeke III.
Ekolu lunahooponopono nupepa o keia kulanakauhhle (sic) i hoopiiia no ka hoolaha ana maloko o ka lakou mau pepa in a manao ku i ka laipila. Na Hoahanau Kawaiuui me ka laua pepa, Grieve me Atkinson me ka laua pepa, Taramu me kana pepa.
Ua pepe in a huila o kekahi o na kaahali lepo o Kakaako, ka wawae o kekahi kanaka paahana o ua maukaa ia, o Kekapa kona inoa. Kukonukonu no ka eha i looa ma kona wawae.
He mau wahi koena Pukiki no koe o kai o Kakaako, ua pau nae ka hapanui i ke kepaia.