Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 43, 25 October 1884 — Page 1

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Kuulei Rezentes
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

PUKE XXIII, HELU 43.

MA HOOLAHA KUMAU.

--------------------------------------------------

MAIKAI KA HOI KA PAPA

--------------A ME---------------

A LAAU O KOU HALE

--------------NOHEA LA ?-----------------

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MA !

----------

@@ AKU NO HOI IA LA, OHI KA IO O

@@ LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA O

KA LANI.

 

NA PAPA ! NA PAPA !

----------------A ME---------------

NA PONO KUKULU HALE.

 

O na Ano no a Pau.

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI

Papa me Moiwahine,

HONOLULU.

@ @@@ e @@@ ai e like me ka makemake no ke

 

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA ! PAPA ! PAPA !

NA PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIIA,

NA PAPA KEPA,

PAPA HOLE KEOKEO,

PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Laau, Na Laau,

NA KUA,

NA KAOLA,

NA AAHO,

NA MOLINA,

NA PEAPEA.

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA.

 

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE.

 

PENA

O NA ANO A PAU,

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate.

 

NA LOKO O KELA A ME KEIA

ANO.

 

NA AMI PUKA HALE,

NA AMI PUKA PA,

ANIANI.

 

PEPA HALEA ME MA LIHALIHA.

E loaa  no malaila.

 

PAAKAI HELU I,

---O---

KAKAAKO ME PUULOA.

 

No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i

a@@@ ae la no ke Kumukuai Emi Loa. O na

kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no

@ kaka hooko pololeila.    pa nui laila Ike

@@@@@.                  905 tf. i

 

KE KUAI HOEMI NUI

 

A WAIPAHE O NA

 

Waieai Aiwaiwa

-----------O-----------

CHAS. J. FISHEL

-------

EIA LA

 

NA PAPALE BIVA HOU LOA,

PAPALE WAHINE KAE HULU-

HULU O NA ANO A PAU LOA,

NA LIHILIHI HOU E  HAA AI NA

 

PIHAPIHA, A E HAO AE AI OE

LINOHAU LUA I NA KALAKOA

HOU LOA A HEHEE OLE IHO,

A I NA @INIHAMA HOU IHO OE E

 

LILO AI OE I KA WAI A E

KU AI KAENA NA IWA HOO

HEHELO O UA KAONA NEI KE

KUAI MAI I NA HULUMANU HOU.

 

E loaa no ma ka halakuai o

 

Chas. J. Fishel.

 

NA PAPALE PAHUA LAIKI, O

NA ANO A PAU

 

Na kakini hou a me na

MEA LIILII E AE E PANIO AI NA

LEDE ME NA KEONIMANA.

------------

 

Na Waiwai hou o ka hoea ana mai nei no

no keia Halekuai.

------------

 

Na Paikini hope loa hoi o ka loaa ana

mai nei no mai Europa mai o na lihilihi

kuuwelu hou loa, a i kupono loa hoi no

keia mau wahi.

 

NA KAMAA HAAHAA O NA LEDE

O NA ANO A PAU.

 

Na lihilihi puka aniani nani hou loa, he

waipahe na auhau no ka I-a.

 

Ua loaa mai nei iloko o keia mau la koke

i o nei he @@@ paa lole o na keiki, oia ke ku-

ka, lole wawae, puliki, a e kuaila aku ana no

 

Hapalua Dala

Wale no o ka Paa hookahi. Heaha ia ia !

-----------

Na lole Lilina hou loa

MA KA HALEKUAI EMI O

 

CHAS. J. FISHEL.

-----------

Ina oukou e makemake e ike i ka oiaio, a e

kulike ai hoi me ko oukou mau iini, e ku ae

no a maloeloe a hele pololei mai no io'u nei a

hooiaio no oukou iho, oiai ke kuai aku nei ei i

na waiwai a pau me ka emi loa i ike ole ia ma

kekahi mau wehi a ae o keia aina. E naue mai

 

-----MA KA HALEKUAI O-----

Chas. J. Fishel.

 

Kihi o alanui Papa me Hotele.      1190-ft.

 

------------------------------------------------

KA MOOLELO KAAO O

 

Kahanuopaineki.

Ke keiki alii o ke aupuni o @@@@@@

Ka Olali o na Waoakua o Arabia.

Ka Naita nana i kuekaa a lua

huna o na Powa.

 

KOMO aku la keia ioko o kekahi

rumi, e ku ana kekahi pakau

kau nui, a o kona kino holookoa he

daimana wale no. E kau ana maluna

o ua pakaukau nei kekahi pahikaua nui

me ke kau wai buke uuku e waiho pu

ana ma kahi hookahi. Aia ma ke kihi

hikina o ua rumi nei, e kau ana kekahi

kapa kila nani i hookinohinohiia me

na mea gula, dala, daimana, a e ikeia

aku no hoi ka anapa hulali mai o na

pohaku momi, e kuuwelu ana hoi na

ni maoli no. Iaia nei e nana pono loa

ana i ua kapa kila nei, ua haohao loa

ia keia, oiai e pii mau ana ka ula wena

o ke ahí, mailoko mai o au kapa nei.

 I keia manawa, ku iho la oia me ka

noonoo nui ana no keia mau mea; a he

manawa loihi ko ianei ku ana ma ia

kulana, komo mai la ka manao make-

make iloko on a no keia mau mea. La-

lau iho la keia i ka pahikaua a paa ma

kona lima, hapai ae la ia i ua pahi la

a ike iho la ia i na ki he i@ e kau ana

ma ke kumu, hauoli loa iho la keia.

Lalau aku la keia i kahi buke, a wehe

ae la heluhelu iho la, ike la keia i

na mea i kakauia, a penei :

Akahi--O ka mea a lalau ana i keia

@ahikaua a paa ma kona lima, he pale-

kaua ia nona, aole hoi he kupua ma ka

lewa, a ma ka honua, a hala loa aku i

na papaku o ka hohonu o ka moana,

e hiki ke hoopio i kona mana; aohe no

hoi he kupua maialo iho o ka malama-

laina o ka la e hiki ke hakoko me keia

pahikaua. E wehewehe iki ai i na

mea e pili ana i na ki o ua pahikaua la.

Ki ekahi--Ina e onou aku i ke ki mua

iloko, e oili aku no ka loa o ua pahika-

ua nei me kona nani piha. Ki elua.

Ina e pahu aku oe i ke ki elua, e lilo

no ka pahi i imu ahi nui enaena, a aole

hoi he kupua e pakele mai keia lua ahi

aka. Ki--ekolu.--Ina e pahu aku oe i

ke kolu o ke ki, e puka mai no ka uwi-

la, ka hekili, ka ua, ka makani a me ka

puahiohio, oia hoi na mana kupua o ia

ki. Ki-eha.--Ina e pahu aku i ke ki

eha, e maheleia no ka honua a okaoka

liilii, a e hooliloia no na mea kino ola

a pau i mea ole i kona mana. Ki eli-

ma.---Ina e pahu aku oe i ka lima o ke

ki, e hoea mai no na uhane lapu o ka

po, a me na moo kupua he mau @ausa-

ni me ka lakou mau mea kaua, a e ka

ua aku o lakou i ko lakou mau enemi.

Ki eono.--Ina e pahu aku i keia ki ilo

ko, e puka mai no auanei na muliwai

nui a me na wailele moopu ana, a o na

kupua a pau aole lakou e pakele mai

ko lakou alo aku. Ki ehiku--Ina e

pahu aku i ke ki ehiku, e hoea mai no

auanei he mau tausani o na naila kino

hoopahaohao kupua, i lako pono me na

mea kaua, a e kali mai ana hoi no ke

kauoha, a e hooko no lakou me ka ha-

kalia ole. Ki ewalu--Ina oe e pahu

aku i ke ki ewalu, e lilo no auanei na

wai paa o ka papaku o ka hohonu i

mea ole i ka mana o keia ki. Ki eiwa.

Ina e pahu aku oe i ke ki eiwa, e hoike

mai no ia i na mea i lawe aihueia e na

kupua, a e hoike pu mai no hoi ia i ka-

hi i huna ia ai ina i ka lewa a i ka ho-

nua paha, a na kona mana no e kii a

hoike mai imua o kena haku. Ki umi

Ina e pahu ae i ka umi o na ki, e puka

mai no ka ipu uwila a hemo mai no

kona mau alelo manamana he 52, a na

keia mau alelo e ha@@ i kona mau ene-

mi a lilo lakou i mea ole, a he puulehu

ka nanaina. Ki umikumamakahi.-- Ina

e pahu ae i keia ki, e puka mai no ke-

kahi muliwai o ka make a in a e haule

kekahi mau kulu wai iluna o na kupua

a mau kino ola paha, e lillo no lakou i

mea ole, a e hoi hou aku no lakou ilo

ko o ka pahi. Ki umikumamalua.--Ina

e pahu ae oe i keia ki, e puka mai no

ka Nunui Polepa me kona mau kokua

he lehulehu wale, a e paa ana oia i ka-

na pahikaua nui, he pukaua nui e noho

mana ana maluna o ka lua ahi o Hilela.

Oia iho la na hoikeike ana no na mea

e pili ana i na ki o keia pahikaua. A

o ke kapa kila hoi, o ka mea e komo i

keia kapa, aole he enemi nana e hoo-

pio i ka mana o keia kapa.

Huli hou ae la ka kakou koa ma ke-

kahi aoao a heluhelu iho la me keia

mau huaolelo : A i makemake oe e

loaa ka lio o Lo Paina Hueio, e hele

pololei oe imua a puka aku oe mawaho

o keia lua nana, loaa aku ia oe kekahi

wahi ponaha poepoe, me kekahi lua wai.

A aia ma ka aoao hikina o ua lua wai

la, e waiho ana he mau iwi popopo no

kekahi holoholona, a mai hoohewahe-

wa oe a manao iho oe he iwi no kekahi

mea e, aka, oia no na iwi o ua lio mana

la. E kii aku i ka wai o ka punawai, a

lawe mai a ninini iho maluna o au @@@

iwi popopo la, a e ike koke no oe i ke

kahi lio nani kamahao, a e kapa aku

oe i kona inoa o Lo Paina Huelo, ua

makaukau oia i na mea a pau a ia oe

kau iho, e hooko koke no ia i kou ma-

kemake.

I ka pau ana o ka ianei heluhelu

ana. huli hou no keia oia kekahi aoao

a heluhelu iho la : A i makemake oe

i na mea pau, e wehe ae oe i ke k@@

kolu i hoopa@ia'i o ka buke, e puka mai

no auanei na eepa he 12, a ninau mai i

you make make, a e load no i ka mana-

wa pokole. Hoomaopopo iho la keia i

na mea a pau i hoike ia maloko o ka

buke. Lalau aku la keia i ke kapa kila

a puolo ae la a paa hookomo iho la ho-

ko o kana wahi paiki ili; hookomo iho

la i ka pahikaua ma kona puhaka; a la-

we ae la hoi kahi buke a hookomo pu

iho me ke kapa kila. Huli aku la keia

hele no ke ala e hiki aku ai i kahi o ka

lio mana. I-ko ianei hiki ana aku i ua

wahi ponaha nei, ike aku la keia i ke-

kahi punawai; hele huli aku la keia ma

ke kihi hikina, a loaa aku la na iwi o

ka lio-me ka hulu a-i, a me ka huelo.

Kii aku la keia i ka wai o ka lua, a la-

we mai la iloko o kona papale kila, a

ninini iho la maluna o ka puu iwi.

Aole i liuliu iho, ike aku la keia i

kekahi kino lio, e waiho mai ana. Ia

wa ua hoopuiwa ia mai la keia i keia lio

ano e, a ua poina no hoi keia no na

mea i kuhikuhi ia ma ke buke. Oni-

oni ae la ua lio nei, a na ka haa au ae

la kona kino, a me he imo anna la na

ka maka, lele ae la oia iluna a @ ana

imua o ka kakou koa; ia manawa hoo-

maka mai la kona mau wawae mua e

helu i ka lepo, ike aku la keia i na ha-

a a ua lio la. Hehihehi iho la kona

wawae mua akau, a au like ke kani ana

o kona wawae i hehi iho ai me na pu

he elua tausani i kiia iloko o ke seko

na pokele. Ike iho la keia ua ola ko-

na lio, kii aku la keia i ka wai ola ma

kahi ana i kii mua ai, ukukuhi iho la i

kana omole a piha; huli hoi aku la keia

a ma kahi o ka lio e ku ana, ike aku

la ia ua makaukau na pono a pau o ka

lio, a i hakalia wale no i ka kakou koa.

Ia wa poha mai la kekahi leo i ka i

ana mai : Eia au ua makaukau, a e

kali aku ana wau o kou kau mai malu-

ka o kuu kua nei. I ko ianei lohe ana

i keia mau huaolelo, o ko ianei hele

aku la no ia a kau aku la maluna o ua

lio nei; hoohuli ae la keia i ka lio ma

ke ala e hiki aku ai i ka puka, aole no

hoi i emo ku ana laua nei i ka puka a

hemo aku la mawaho. Ku iho la ua

lio nei, a holo mai la kekahi wahi ahe-

ahe makani, lohe aku keia i kekahi leo

hanehane i ka pane ana mai : E ke

koa opio, e kahea aku ina ka inoa o

Lameka ka Nui, e paa ka puka. Ia

wa hoomaka aku la keia e kahea me

ka leo nui : E Lameka ka Nui, e paa

ka puka. Emoole, ua hookoia keia

leo. Huli aku la laua ni hele ma ke

ala hele ana i hele mai ai, a e imi ana

no kona mau ukali e hele la mamua.

Ia laua e hele nei, ua ninau iho la o

Kahanuopaineki i kona lio : E make

make ana au e tuna ia oe, a pehea la

auanei oe e nalo ai ? Pane ae la ia :

Ina oe e makemake ana e huna ia'u, e

wehe ae oe i na kui elua e paa la ma

waho o ka buke, a ina e hemo ia mau

kui ia oe, e ike no oe aole au ma kou

alo, aia au iloko o ka buke, a o ko'u

aupuni no ia; nolaila mai hoohemahe-

ma i kahi buke, e malama loa o lilo ia

hai. Aole no hoi i liu wale ko laua

hele ana, halulu ana keia mahope o na

ukali, a ike mai la lakou he lio nani ko

ko lakou haku alii opio, a e hahai ana

no hoi kona lio mua mahope ona.

Haawi aku la keia i kona lio mua i

kahi aikane, a o kona wahi lio hoi, ho-

okuuia aku la ia nana no e hahai ma-

hope o lakou nei. Eia kahi mea apiki

loa, ina e makemake ka kakou koa e

hoihoi i ka lio mana iloko o ka buke, a

huli aku a nana i ua lio nei, alaila e

wehe ae i ke kui helu ekahi, aia malai-

la he wehi aniani, a maloko o ua ania-

ni la e ike ia aku ai ke aupuni o ua lio

la. E haalele kakou i ke kamailio ana

no na mea mana a ka kakou koa, a e

huli ae kakou a nana aku i ka huakai e

hele nei.

-----------------------------------------

I ko lakou hele ana a po ia la, ua

kokoke loa aku la lakou nei i ke awa

hoolulu o na aumoku kaua, a ua hoo-

manawanui loa aku la no lakou a hiki i

kai. o ka hora ewalu ia o ka po. Hiki

aku la lakou nei ma kahi o ka Alihika-

ua nui o ka makuakane o laua nei, ni

nau aku la na ukali o ka kakou eu, i

na koa kiai puka, aia la mahea ka Ali-

hikaua nui o Poo-hao, au hai ia mai la

aia no iloko o kona rumi kahi i hoona-

mea ai au kepa aku lakou nei e wehe

n'ai i ka puka, ua hooko ia mai la no

hoi keia leo kauoha, a hamama ae la ka

puka. Komo aku la lakou nei a hui

launa me ua kae'ae'a la o ke kai, a ua

hookipaia aku lakou nei me ka hano-

hano nui, a au puka mai la na lede a

ua hoolaunaia aku la laua nei a me na

ukali @ poai puni ana i ka kakou mau

eueu, me na lede o ua aekai nei i noho

mana ia e ko lakou nei Alihikaua nui o

Poo-hao, a iloko o na kukai olelo ana

me na hene akaaka, a ua hooliloia iho

la ia mau hora koliu o ke aumoe he wa

hauoli a lealea no lakou nei; a liuliu,

ua makaukau mai la na mea ai o kela a

me keia ana, haule aku la lakou nei

paina, e hoonuu ana i na mea ai ono, a

pau ko lakou paina ana. ua hoi aku la

lakou a pau ma ka rumi hookipa, a no-

oluana iho la a hiki i ka manawa i hoo-

hihi mai ai o Niolopua, au hoi aku la

lakou e hooluolu. I ke ao ana ae, o

ka manawa no iai ala ae ai ka kakou

koa a hemo aku la mawaho e hakilo

ana i ka nani o keia awa hoolili o na

aumoku kaua o kona makuakane, a ua

ike pu aku la no hoi keia i na aumoku

kaua ua pipipi loa a aole hoi e ike ia

aku ke kai mahope o lakou, no ka pili

loa o na moku.

I ke kokoke ana mai no ka aina ka-

kahiaka, ua hoi aku lakou nei paina e

hoopiha i ka lua o ka inaina. Pau ko

lakou paina ana, liuliu iho la lakou no

ka lakou huakai hele no Sepania. Ia

lakou i kau aku ai illuna o ko lakou

moku, ua makaukau loa na mea a pau,

ua holo aku la lakou nei; oaniani mai

la he wahi aheahe makani mai ke ku-

kulu hikina mai, a hiu ae la na pea o

ko lakou halelana, ekueku aku la ka

ihu o ua nene aukai nei. Kaa hope ae

la na aumoku kaua, ke hooiho nei ka

moku me he kaupu hooheno ale la o

ka moana. Hao mai la ke kapena i

kona ike holo moku, kapakahi kikipau

kela, he Taibusi ka makani he hooihoi-

ho.

"Tabibusi ka makani

Palanehe i ka ohuku ale,

Hooheno i ke kai holuholu

Hititii na Iwa i e anu"

I ka hiki pono ana i ka hora 12, ua

nalowale aku la ka aina, a huli aku la

ko lakou nei mau maka e nana i na ale

hanupanupa o ka moana, a he maikai

no hoi keia la aohe uhi opua i na paia

o ka Lani, he molale maikai ka helena

a ka eueu hookalakupua o Arabia. Ua

holo lakou a po ia la me ka maikai o

ka makani, pela no ia po a ao wale ana.

Ua holo pu no hoi lakou a pau me ko

lakou mau lio, a o ka kakou koa hoi,

aia kona lio iloko o kana buke kupua.

I ko lakou holo ana a hala he hoo

kahi pule, a ma kekahi la o ka lua o ka

pule ua ikeia aku la ke kuahiwi o Sepa-

nia. Ma ia la a po a ao, ku aku la la

kou nei ma kekahi aoao o Sepania, a

lele aku la lakou nei i uka o ka aina, a

he wahi kauhale uuku loa no hoi keia.

I ko lakou hiki ana aku i uka, au hele

loa aku la lakou a ma kekahi wahi ho

lele, a malaiila lakou kahi i noho ai, me

ke kauoha pu aku i ke kapena e kali

ka moku me ka makaukau

no ko lakou hoi ana mai, na ae aku la

ke kapena me ka olelo pu aku, aole au

e nee aku imua a hiki i ko oukou huli

hoi ana mai.

Huli hoi aku la ke kapena no ka

moku, a o lakou nei hoi, haalele iho la

lakoua i ka ho@ele no ka ianei huakai

makaikai honua. Pane mai la ka ha-

ku mea ho@ele : E na kamahele ma-

kaikai honua, o ke ala a oukou e hele

aku la, he ala pohihihi loa ia, no ka

mea, aia mamua aku nei kahi hoolulu

o na powa, e noho alii ia ana e ka nai-

ta Makedonia, ka muli ponoi o ka nai-

ta Sila Huka, ka mea hoi e noho Moi

mai la no ke aupuni o Italia mamuli o

kona ikaika, a nolaila eia wale no ka

poo ia oukou, e hoi hou oukou a kau

aku ma ko oukou moku a e holo aku

no ke kulanakauhale alii. I ka loha

ana o ka kakou koa i na olelo ka-ua a

ka haku hotele, a ke'ake'a ana mai

aole make hele ma ke ala aina, ake e

hele ma ke ala moana, pane aku la ia

Ina he oiaio ka'u e lohe nei oia ke kai

------------------------------------------

kaina o ka powa Sila Huka. alaila he

makemake loa au e hui kino pu a ka-

mailio he alo a he alo, a ina he make-

make kona e ana pahikaua pu me a'u,

ua hiki no; o ko'u makemake loa nae e

hui pu me au posa la. Ia manawa

huli aku la lakou nei hele ma ke ala

kuahiwi; i ko lakou nei hele ma ke ala

kuahiwi; i ko lakou pii ana a hala na

la elua, hiki aku la lakou i ka hapalua

o ka ululaau, ia manawa i pane aku ai

ko lakou alakai opio : Ahea la hoi

kakou halewai me ke kaikaina o ka po

wa Sila Huka, ka mea e noho pakaha

wale la i kuu aupuni, ke aupuni hoi a

ko'u mau kunpuna e waiho moe oni ole

la, a ke kali mai la lakou ia'u o ka hiki

aku e kau aku i ka hoopai mainoino

maluna o ka mea pakaha wale i ko'u

aupuni.

I ka pau ana o keia mau olelo a ke

koa opio, ninau mau la kona mau ukali

in a paha nona ia aupuni, na pane aku

la o Kahanupaineki : Aole no'u, aka

no ko'u mau kupuna a kau mai i kana

keiki ko'u makuakane, a, aole hoi e ne

le ka hooilina ia mai maluna o ka mea

i hoopiha iaia iho me ke ahi o ka hopo

ole, i lohe hoi oukou i keia a malama.

Aole i pau pono ae keia inau kamailio

ana, au puiwa ae la lakou nei no keka

hi halulu ago like me ka halulu kapuai

lio. Lele like iho la lakou a pau ilalo,

a hoomalo pono ae la i na kaula opu o

ko lakou mau lio me ka awiwi, @ kau

hou ae la lakou nei a pili aku la me ka

malie, aloe hoi i liuliu, halawai mai la

lakou me kekahi may haneri o na po

wa; hele mai la ke alakai a pane kikoo

la mai la : E na aeahaukae maopopo

a komohewa i keia aupuni, ke aupuni i

noho mana ia e ka naita Makedonia,

ano, e haawi pio mai ia oukou iho ma

kona inoa, ka mea i kapaia he Hiena

no keia mau kuahiwi, a he Liona hoi

no na puu a me na awawa, a he olali

no na pali Eiwa, oia la i lohe oukou e na

ilio kawa-u, a o ka manawa keia no ou-

kou e lele iho ai a hele mai a kukuli

mai imua ona, a o ka mea e hoole ana

i keia leo kauoha, e inu koke aku no

ka wini oi o keia mau pahikaua a e ha

ehae liilii ia hoi kona io a hoi uhane

aku hoi oia i kona wahi i hele mai ai.

Poha aku la kekahi leo nui me hekili

la : E na ilio pololi o keia ululaau,

aole he mea hookahi o keia honua ho

lookoa nana e hoohaahaa mai i ko ma

kou kulana, aole oe, aole hoi i ko ou

cou Moi a me kona mau tausani naita,

e hiki ke hookuemi mai i keia mau ka

puai no ke ala e hiki au ai i ka pa alii

kahi hoi a ko manao i kau nui ai.

(Aole i pau.)

 

HE MOOLELO KAAO NO

KEAOMELEMELE.

 

KA PUA NANI IUIU O

Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me

Kuaihelani ; ka mea nana i uneune ia

Konahuanui a kaawale o Waolani

ka aina o ka poe eepa a pau i

noho ai.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana

Mose Manu, no ke Kuokea.

HELU 6

I KA wa a ka Mooninanea i lawe ae

ai i ke koko i puka ai ma ke poo

o Hina, a lilp ae la ia mea i kono kana

ka maoli, a o kona ano a pau ia wa he

kaikamahine oi loa aku o ka nani a me

ka ui a nolaila i lawe ai kona kupuna

ka Mooinanea a malama pono iaia a

ma ia ano ua kapu loa o Kealohilani,

aole e hiki kahi mea kino kanaka i ho

ohaumiaia kona kino maluna o ua aina

la, aole no hoi e hiki kahi mau kupua

malaila a me kekahi mau pilikia e ae e

hoopoino i kana hanai, a nolaila ua la

we ae ka Mooinanea i mau ao opua i

ka lewa a hoonoho aku ia lakou a pau i

mau kiai nana e nana a malama ia Ke-

hilani, a eia ko lakou mau inoa : Ka-

opuahikikakahiaka, Kaopuahikiahiahi,

Kaoupahikiaumoe, Kaopuakiei, Kaopu-

lani, Kapaeopua, Kalalaniopua, Kaopu

aikamakaokala, Kawelelauopua, Kaopu

aikamakaokala, Kawelelauopua. O keia

mau au opua i haiia ae la, o lakou na

kiai o ke kaikamahine alii o Kealohila

ni e hanai ia ana.

I ka ike ana o ka Mooinanea i keia

mau opua ua makaukau lakou a pau ua

hai aku oia i na olelo kauoha a me ke

kanawai paa maluna o lakou me ka

hooko pono i na mea  a pau i oleloia ia

lakou, a holopono ko ka Mooinanea

manao, alaila lawe hou aoia ia Kukeao

loa i kiai mamua pono o ka puka o ka

hale ohu o kana hanai a oia ka mana

-----------------------------------------

nui o ke kiai ana a ma o na la e hiki ai

na olelo a pau ke manao e hoouna ia

mai luna mai o Kealohilani a i Nuu

mealani a me Kuaihelani, a oia kona

mea i olelo ia ai he elele, a o Kaopuai

kamakaokala, oia ka opua iaia ka mana

nui e ike i na mea a pau loa ma kahi e

loa, ina he mau pilikia a mau poino e

ae paha e hiki mai ana maluna o ka ai

na i hoonohoia ai lakou i mau kiai, ala

ila na keia opua no e hoike aku i na

opua a pau malalo aku ona a ua kapa

hou ia kona inoa o Kaopuaola, a he

opua @@@, aia ma keia opua i oleloia i

lilo ai oia he opua kilokilo mai a ka

Mooinanea aku, a oia kekahi hana nui

a ka Mooinanea i ao ai i ua poe opua

nei me ka pauahoo ole.

A makaukau lakou ma keia hana ku

paianaha alaila ua haawi pau oia i ko

na ike a me kona mana nui i kana ha

nai Keaomelemele, oiai akahi wale no

anahululu ana i malama ai i kana hanai,

aia nae ua hikiwawe a emoole ka pii o

kona kino ka mua loa o ka hanau ana

ma ke ano he wahi puu koko ma ke

poo o kona makuahine o Hunawelelani.

O ko Keaomelemele ano a me kona

kulana he ihi kapu akua a he mana me

ka ike i na mea ma kahi e loa. Ma

keia mau ano a pau i hoolilo mua ai ka

Mooinanea i ka hooilina o keia mau

aina ekolu maluna o kana hanai a ma

ia ike a ka mea nona keia moolelo i ike

i ka wahine ia Poliahu, a lilo o Paliuli i

ke au a ka hewahewa, a oia ke kumu o

kona hiki ana i na paemoku o Hawaii.

Ma keia wahi o ko kakou moolelo, e

waiho i ka olelo ana no Keaomelemele

a mahope aku, a he mea hiki hoi ke

aui hou ae kakou a kamailio pokole no

Ku a me Hina, i ike ia ko laua manao

a me ka laua hana.

I ka manawa a ka Mooinanea i hoo

noho pono ai i na opua i mau kiai no

kana hanai, a me kona ao ana ia lakou

a ma ia hope iho, aia hoi puka ae la ia

iwaho a ike aku la oia  i kekahi ao nui

pololei ano melemele, a e kuku ana na

opua malalo pono e hoopuni ana ma

kona mau aoao a pau me he mau kino

kanaka maoli la ke ano ke nana aku, a

ma keia ike ana aku o Hina, au ilihiaia

oia me ka eehia nui  he mea ano e

loa keia i kona nana ana, a no keia mea

ua komo hou aku oia iloko o ka hale

me ka manao pihoihoi a hoala aku la i

kana kane ia Ku, a puoho ae la o Ku

me ke ano puiwa, a ninau aku la. He

aha keia au e hoala nei i ko'u hiamoe?

Olelo iho la o Hina, heaha mai ka hoi

kau, e puka aku paha oe iwaho la, a e

nana pono aku oe i kela ao e ku polo

lei mai la iluna a me kekahi mau opua

e nonoho iho la malalo pono, me he

mau kanaka la; a i ko Ku puka ana

aku iwaho he oiaio ua halawai mai la

kona iko me ka mea a kana wahine i

hoike aku ai iaia. Ma keia mea, au

hoomau aku laua i ka nana ana a hiki i

ka malamalama loa ana, a i keia wa a

na kukuna o ka la e halaoa ae ana me

kona olinolino aia hoi.

Ua loli ae la ke ano o ua ao nei a

lilo i ao ulaula, e hoopuni ana i na paia

o ka lani, aole no hoi i liuliu iho, loli

ae la ke ano o ua ao ulaula nei a he

manamana me he hee la ke ano, a me

he kahili la kekahi ano. Aia nae i keia

wa a Ku ma e nana nei, ua nui wale

na ano opua e kuku mai ana, a e hele

ino ana kekahi mau ao iloko o ka lewa,

a oia paha ka mea i oleloia ai e na alii.

"makani luna, ke hele ino nei ke ao;"

ua hoike ia keia mau mea a pau no na

la ekolu a me na po ekolu. Aia i ke

kolu o na la i ike aku ai o Ku ma i

kekahi aina iloko o ka lewa i hoopuniia

e na ao opua he nui wale, ua hoomau

aku la no o Ku ma i ka nana ana i au

aina la a hiki i ka po ana.  O ka po ia o

Mahealani, ka po e poepoe loe ai ka

mahina, oia ka po i lele aku ai ke aka

o ua aina nei a paa i ka mahina, a oia

ka mea i kapaia ai o kona ioa, "ke

Aliiwahine o ka malu," a o Kawaluna,

o Kanamee, a me Kahakaekaea kahi

mau inoa, a no ka hiki ole ia Ku a me

Hina ke hoomaopopo i ke ano keia

hana a a ao opua.

(Aole i pau.)

-------------------------------------

Ua mao iki ae nei na pakaua o Ku

@anihakoi i keia mau la, aka ke mau nei

no na ao hakumakuma.

Maloko o kekahi o a nupepa haole

o Kaleponi i ike ia iho ai, ua haalele

iho ka Loio Kuhina Paul Numana ia

Kapalakiko no Mekiko. He huakai

keia ana malaila no ka hoao ana ka e

loaa hou ona laina mokuahi mawaena

o ia aupuni me Hawaii nei.