Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 12, 21 March 1885 — Page 1

Page PDF (1.89 MB)

This text was transcribed by:  L. A. Marchildon
This work is dedicated to:  Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !!

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 12.      HONOLULU, POAONO, MARAKI 21, 1885.       NA HELU A PAU, 2016.

 

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

A ROSA. (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

S B DOLE.

LOIO, LOIO, LOIO.

He luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma Ala@ Kaahumanu

tf.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai LakoHoo

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA !  ANA AINA!!

KEENA HANA:  Aia ma alanui Moi, kokokeke loa i ka Uwapo o Hooliliamana,    tf

 

C C. COLEMAN.

Amara a he mea hana Mekina

Kapili Kapuai hao lio.

A ME KA

Hana Kaa Lio ana, etc.,

Hale Hana ma Alanui Alii,

@5 tf   E kokoke la i ke Alanui Papu

 

J P. HANAAUMOE.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na @a Hoomalu a Apana o keia Aupuni

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

E G. WALLER (WALA.)

Mea kuai io bipi ma Alanui Puowaina, ma ka hale i kapaia "Kawaiahao Market," malaila e @ ai na io bipi momona, a e hoolawa ia a ka makemake o na makamaka.            20006-ty.

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohaia Akau, Hawaii.         2001-tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.

Keena Hana me Hon. E. Preston (loio Peekane) ma Alanui Kaahunanu, Honolulu)

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Aohu

Aupuni o Oahu

KEENA HANA: Helu  8 alanui Kaahumanu

tf.

 

RICHARD F. BICKERTON,

(PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa.

tf.

 

C BREWER & CO. (BORUA M@

            Ua makemake ia ka poe me ILI KAO MALOO  a me na ILI BIBI, a pela hoi me na ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai i ko lakou mau ILI me makou, a e haawi no makou i ke KUMUKUAI KIEKIE LOA o ka kakou Makeke.          tf

 

 

W A. KINI.

LOIO, LOIO, LOIO.

            KEENA HANA         Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.         tf

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

H@ Makele a Unuhi-olelo ma ka olelo Pake me ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi i hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima a pela aku mawaena o na Pake a me na kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Hoi, ma kaki @ kokoke nua i ka @poo @liliamanu

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kukuia hale o na ano a pau, a me na me @e pono a pau no ka hale.

            Kihi Alanui Moiwahine me Papu.       tf.

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Kona.

            KEENA HANA: Ma ke Keena W@ Honolulu.        tf

 

S H. MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

HALE HANA: Helu 11 aianui Nuuanu.

 

JNO. M. KEALOHA.

LUNA Hoolalo Palapala Kepa Paokana no ka apana o Kawaihau, Kauai.  He Agena no ka Hoolalo ana i na Palapala no ka apana o Kuwaihau, Kuai.  He Komisina Palena Aina no ka apana o Kawaihau, Kauai, a he Luna Hooko Mare no ka Pae Aina holookoa.

1163-1yr.

 

HE MOOLELO KAAO NO

Ka-Mahina

Malamalama

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puricalia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

 

(Kakauie no ke KUOKOA.)

O KA inoa o keia naita pilikua kauka, oia no o Kauka Lo, a he kauka akamai oia no ka hoala ana i ka poe i mauleule a palapu hoi iloko o ke kaua, a ua hiki i kana wahi omole laau wai ola ke hoola i ka poe i loaa na palapu iloko o ka hapalua hora, a o ka poe i mauleule iloko o ka imo ana a ka maka, a aole hoi he olelo ana no ka poe i make, no ka mea, aole he kanaka i hiki ke hoola i kekahi mai ka make mai, koe wale no ka mea i ike oleia.

            Ma keia wahi e na makamaka, i ninau aku ai ka pilikua i ke koa opio, he mau wahi eha anei ma keia kaua ana?  Ina he mau eha kou, eia ka laau e ola ai iloko o ka manawa pokole loa.  Hoole aku la ke koa opio, me ka olelo ana aku, O hele, a hai aku i na mahele o na pilikua i koe, e haawi pio mai lakou a pau malalo o'u a me ko lakou alii, a i ole pela, e luku aku no au ia lakou a pau me ka make weliweli e like me ko lakou mau mua e waiho mokaki mai la ke hoole mai lakou i keia kauoha.

            I ke kuu ana iho o ka leo o ka naita opio, ia wa no i nalo koke aku ai ka pilikua me ke kauoha a ua eueu nei.  Ku iho la ke koa opio ma ia wahi e kali ana no ka hoea aku o kana elele, a iaia i huli ae ai mahope ona, ike aku la oia i ka waiho mokaki mai o na enemi, a e pae ana ma kona mau pepeiao na leo hanehane o ke kumakena mai ka poe i loaa na palapu mai kana pahikaua aku, nolaila, kokolo malie mai la na manao ehaeha o ke aloha me ka maeele a kikoni malie ae la i kona puuwai, komo aku la na hoomanao ana no na mea i hanaia maluna o kona mau makua me kona lahui e na lima pakaha wale o ka enemi puuwai eleele, a ia wa i kokolo hou mai ai ka wela o ke aloha mokumokuahua a punia ae la kona puuwai i ka walohia, a nalu iho la oia iloko ona, ina aole kekahi o oukou i komohewa i na palena aina o kuu makuakane, ina no paha aole he mea oukou nana e luku, e like me keia a'u i hana iho nei.

            Iaia no e nalu ana me ka noonoo nui no ka mea e hana hou aku ai, halulu ana kana elele a ku ana imua ona, a ninau aku la keia.  Pehea mai nei kau huakai?  Pane mai la kela, O na kauoha a pau mai a oe mai, ua hooko aku ke kauwa me ka holopono ole, ua hoi ke mai nei ke alii muumuu i kona manao, aole ka oia e haawi pio mai ana i kekahi o kona mau mahele naita i koe, a hiki i kona hui ana me oe ma ka oi o ka olua mau makakila, a me ka olelo pu ana mai e hoi mai au a hai aku ia oe, malia o kou lae ke oolea imua o kana poka ume e paa la ma kona apahu lima, alaila hoohoa aku imua ona.

            I ka lohe ana o ka naita opio i keia mau olelo a kona hoa paio, aole no oia i ano pihoihoi iho a daena ae hoi iaia iho, aka, ua ninau hou aku la oia i kana elele, pehea la ka loihi a hoea mai oia ianei?  Pane mai la kana elele, ua pane mai nei oia, iloko o ka hapalua hora mai nei oia, iloko o ka hapalua hora mai keia wa aku.  Aole no i liuliu, lohe aku la laua nei i ka halulu o na kapuai lio, a emoole no hoi, ju ana ua muumuu la me kona mau mahele naita, a kena koke ae la oia i ka hiku o na mahele e lele aku maluna o ke koa opio a e koli i kona io me ka oia o ka pahikaua.  Emoole, holo like mai la na naita o ua mahele la imua o ka kakou koa e ku nei me ka makaukau a hoao mai la ka laina naita mua e hahau mai iaia, aka, ua hoopahaohao loa ia aku ko lakou alakai ma o kona ike ana mai e mokaki ana ka laina mua ilalo o ka honua a i nele hoi me na poo, oiai, o keia luku ana aku a ke koa opio, ua like me ka pa ana a ka makani, a he wa pokole keia paio ana, me he la i ka hoomaopopo iho a ua alakai  nei, iloko o ka imo ana a ka maka.

            Komo loa aku la ke koa opio iloko o ka enaena o na mea kaua a kona enemi, e hoolei pau ana i kona ikaika, a e kuupau pu ana i kona ike ma ka lawelawe ana i na mea kaua, a o ka lanakila ma kona aoao ka pahu hopu o kona kaua ana.  Iloko o keia wa a ke koa e luku nei i na pilikua, ua lohe pu ia 'ku la ka leo hookikina o ke alii muumuu e wawalo ana, a e aaki ana kona mau ni ho i ka piha hoonaukiuki i kona mau alakai no ka holo wale, a no kona ike pu ana mai no hoi i ke koa opio e luku ana i kona mau koa me ka hala ole o na hauna pahi a ke akamai, a o ka pilikua ukali hoi o ke koa opio, ke ku mai la oia ma kahi e me ka makahehi i na hauna pahi a kona haku opio hou.

            He hapalua hora keia kaua ana o na aoao a elua, ua pau iho la na naita o ia mahele i ke ahu a lala kukui ilalo o ka honua, a ke nee aku nei ke koa opio o ka mahele i ke alii muumuu e noho alakai ana.  I keia wa, ke kaulona pono nei ke alii muumuu i ke kahua kaua a iaia e kilohi pono ana i kona mau naita a liuliu iki, ike aku la oia he elua wale no mea e ku aku ana ma ke kahua kaua, a hoomaopopo iho la ke alii muumuu ua pau kona mau koa i ka lukuia, nolaila, pii ino ae la kona inaina, a hoolale koke ae la ua alii la i koapuali naita e holo aku me ka hakalia ole a e kaili ae i ke ola o ka opio puuwai ahi o Inia, nona ka hanohano o ke kahua paio, nolaila, ua hooko koke ae la ka mahele naita i ke kauoha a ko lakou alii a holo aku la me ka puahi nui.

            Ike mai la ke koa opio i keia mahele naita e holo aku ana i o laua, nolaila, hoomakaukau koke iho la oia iaia iho, a hoolale pu aku la no hoi i kona wahi ukali e ku makaukau no ka hui pu ana me na enemi.  Emoole, halulu ana na enemi imua o laua, a hoolei pau mai la na naita o ka laina mua he kanalima i ka lakou mau elele make a pau me ka ikaika, aka, ua lilo ae la ia mau mea a pau i wai auau no ka olali o Inia, a ua like kona lele ana aku imua o ua poe la he kanalima me ka anapu ana a ka uwila, a hahau aku la i na poo o ua poe la a lele ana i kahi e, a me ka eleu nui oia i lele hou aku ai iwaena o ke aluka o na naita a hoomaka aku la oia e luku me he makani la.

            I ke alii muumuu i ike mai ai i ke koa opio iwaena o kona mau naita nunui e ulupa ana me ka maka o kana pahikaua me ka hala ole o kekahi hauna pahi, ua holo koke mai la oia me kana pahikaua i hoopaaia ma kona apahu lima me na ki ekolu.  He mau sekona wale no ia a ke alii muumuu i holo aku ai a pili aku la mahope o ka naita opio, a hapai ae la i kana pahi ma ke kipoohiwi o ua eueu la me ka manao o ka hauna pahi no ia e make ai.  Hoomaka iho la ka pahi e haule iluna o ke koa opio me ka ikaika, oiai keia e luku ana i na naita me ka ike ole ae i keia mau mea e hanaia nei nona mahope ona, a na ka hu o ka makani ma na pepeiao ka mea nana i hoohuli ae i ko na mau maka i hope a ike ae la i ka haule iho o ka maka o ka pahikaua a ke alii muumuu maluna ona, nolaila, ua alo koke ae la oia me ka eleu nui, a hala ae la ka hauna pahi a ua alii la i manao ai e make ka kakou naita.  No ka hala ana o keia hauna pahi a ke alii he me haohao loa ia iaia, oiai ua kokoke loa ia hauna pahi e lawe ae i kona poo.  Huli mai la ka naita opio a pane mai la i ke alii, Auhea oe e ke 'lii poo manamana i hoohokaia me kau hauna pahi palaualelo, e hele aku ana au e luku i ou poe naita a pau a lawe pio aku au ia oe i mea hoikeike i ko ke ao holookoa.

            Huli hou aku la ke koa opio a luku aku la i ke koena o na pilikua me ka nana ole mai i ke alii muumuu, oiai kana pahi e niniu mau ana me he ena makani la, a o kana koi hoi e koele mau ana ma kela a me keia iwi poo o na pilikua, a he wa ia no ka lanakila e papahi ia ana e ke koa opio, oiai kela aoao e kuemi hope ana.  A no ke ahulau loa o ka make ma ka aoao o na naita, nolaila, ua hoomaka aku la ke koena iho o na naita he elua haneri i ke auhee a ku ana imua o ko lakou alii a pane aku la iaia e hoopau i ke kaua a e haawi pio aku, oiai ke ahulau la ko kakou mau kanaka i pau i ka lukuia e ka ikaika o kela naita opio me he ahi la ka lalapa i kekahi puu opala i maloo a nona hoi na lima oolea i like me ka lua mimilo e ale ana i na mea ola apau e kokoke aku ana iaia, a o ka make ma ko kakou aoao, ua like no ia me na pakaua e loku ana i ka wa o ka hooilo.

            Aole no hoi ona lua ma ka ikaika a makou i ike aku nei, a nolaila, ua ahai e mai nei no makou i ko makou wahi ola imua ou, a oia keia e ku aku nei i hele a mauliawa no ka make, a o ka makou leo keia ia oe e ola kakou a pau ma ka haawi pio ana aku imua o kona ihiihi me ka haahaa.

            I ka lohe ana o ka muumuu i keia mau leo o kona puali naita, aole oia i maliu mai i kela mau leo kaumaha, a maanei e ike ai na makamaka i ke koa a me ka wiwo ole o ke alii muumuu, a pane aku la oia imua o kona mau koa.  E ka poe hohe wale, mai manao oukou na kona ikaika e kaohi mai i ko'u manao paio me ia, aole no hoi no ka nui ana o ka make ma ka aoao o ko'u mau naita he mea ia nana e hookuemi hope mai i ka uilani ana o ka'u pahi e waiho ae nei, a aole hoi ma kona ikaika e hiki ke hoopakiikii i kuu poka ume a e hookumumu mai hoi i ka @ o kuu koi kaua.  Ina ua hopo oukou, alaila, eia au a owau hookahi no ke ku aku imua ona, a nana ae oukou ina ua hiki iaia ke kulai i o'u mau apahu lima, a i ole pela, e ike no oukou i ka apahuia ae o kona poo e kuu pahi, a lawe aku au i mea hoikeike na ka Moi pilikua o ka waoakua o Sahara.  Ke ninau aku nei au ia oukou, ua aa hou anei oukou a pau e paio hou me ia?  Kali iho la lakou a liuliu, ae wale aku la no me na hiona o ka hopohopo, a makaukau hou ae la lakou no ka lua o ka manawa.

            Ike aku la lakou i ke koa opio nona ke kahua kaua e hele mai ana i kahi a lakou e ku ana, a ia wa no i holo ae ai ka maeele o ka weli a puni ko lakou kino, ku ae la lakou ma na laina me ka puapuahulu nui, a he hoailona hoi keia na ke koa opio e ike mai ai e hui hou ana oia me ka puali naita pilikua iloko o ka enaena o na mea kaua, nolaila, ua hoomakaukau iho la oia iaia no ka hui ana aku me lakou.  A iaia i hookokoke loa mai ai ma kahi o ua mau naita la e ku ana, lohe aku la oia i kekahi leo i ka pane ana mai me ke kalakala.  E ka naita malihini, e oluolu oe e haawi pio mai ia'u a me ko'u mau naita, a i ole pela, e ike ana no oe i ka waiho o kou kino he lepo no kuu lua huna nei.  Ia wa no i pane aku ai ka naita opio.  E ka naita kamahao, mai wikiwiki oe i kau olelo me he kikiao makani la, aole oe i ike i kona kino a me kona wahi e hele mai ai, pela oe e hoopuka nei me ka ike ole.  Ua paa kuu manao, e lawe pio aku ia oe i ko'u kakela a hala loa aku i na palena o Europa a puni no ka hoikeike ana i kou kino ano e imua o lakou, a e lilo oe i mea nuhou.

            E akahele e ka lapuwale, ma kau e olelo mai nei, wahi a ke alii muumuu, e ike ana oe i ka hopena o kau olelo, a e lohe ana oe i ka uina o ko lae i kuu poka ume ke hemo aku ia mai kona makalua aku, a e lele aku auanei ia i ke sekona hookahi a wawahi liilii i ko poo, a hu mai ka lolo, he aila hoopakika no kuu poka ume.  Ku ae la ua 'lii nei me na nanaina leleiona a ano haakei, a haka pono mai la maluna o kona enemi me na maka pukupuku.

            I ka lohe ana o ka kakou koa i keia mau olelo a ke alii muumuu, puni ae la kona kino i ka ula ohelohelo, hulili ae la kona mau maka, oni ae la na io paahana, a lele mai la oia imua o ke alii muumuu me ka pane ana mai E ka hoa paio, ina he naita lima okkoa oe i keia wa, ina ua ike koke oe aole kena mau olelo me oe i keia wa, e lawe koke ae no au ia mea mai kona waihona ae i ka imo ana a ka maka, a e ike mai auanei ou mau naita hohe wale i ke kapalili mai o ko wawae, a me ko poo e olokaa ia ana e ka makani.

            Ia wa i lohe ai ka muumuu i na olelo hoonaukiuki a ka naita opio, ua loli koke ae la kona ano a lilo i hehena, a e ulupuni ana na manao makona iloko ona, oiai oia e ume ana i kana mau pono kaua me ka hiki pono ole no ka piha loa i ka huhu, a emoole, lele aku la oia imua o kona enemi, a hahau aku la me ka ikaika me kana pahikaua, a iaia e kakele pono ana i na hauna pahi maluna o ke koa ipio, ua lele ae la ua eueu nei o Inia ma ke kulana okoa a ku mai la ma ke ano hoohoka i ke alii muumuu, a me ka eleu no hoi ua alii la i lele hou ae ai ma kekahi kulana e, a haawi pau aku la i na ai a pau a Kaihooniuniu, ia kulai ka pi a me kulai ka poheo, aka, ua paa mai la no i na pale kaulana a ka eu, ia wehe ka pili'na me lwealewa de alelo, a aohe lihi launa aku o na hauna pahi i ke koa opio.

            Oiai ka muumuu e noke la i ka hahau a me ka pale ana i na hauna pahi a ka naita opio, a hala paha he hapaha hora, loheia aku la ka uina pu ana ae o ka pahi a ua muumuu nei, a lele ana kekahi apana i kahi e.  Kau mai la ua alii nei i kekahi hoailona i maa iwaena o na naita, a o ke ano o ia, e waiho na mea kaua mua a e paio me kekahi mea e ae, a i ka ike ana mai o ka naita opio i keia hoailona, ua hoopau ae la oia i ka hahau ana mai, a kali iho la oia i ka hahau ana mai, a kali iho la no ka hahai ia aku o na mea kaua hou.

            I ko laua kuene pono ana iho, pane mai la ka muumuu, auhea oe, ua nele au me ka pahikaua ole e hoomau aku ai i ka paio me oe, a nolaila, e hoao kaua ma na koi kaua.  Aohe hoi he olena ana a ke koa opio, he olo laika wale aku no kana, kunou ke poo, pau ka oe hana, pio ka oe lepo.

            He olapa ana na ke ahi, halakau ae la ka laua mau koi kaua, a uwila ae la ka paea o ka laua mau mea kila.  O ka manao nui iloko o ke alii muumuu oia no kona lanakila ma ia mea kaua hou maluna o kona hoa paio, a i ka hala ana o ka hapaha hora o keia kakele ana, loaa pono aku la ke koi kaua a ka muumuu i ka hauna koi a ka naita puuwai ahi, a lele ana ka apana i kahi e me ke koe aku o ke kumu i ka lima o ke alii muumuu ma kahi i hoopaaia me na ki ekolu.  No keia nele elua ana o ua muumuu la i na mea kaua, kauoha aku la oia i kona ukali e hoopaa mai i elua mau poka ma kona mau apahu lima me ka hikiwawe, a emoole no hoi ua paa ae la.  Me ka leo kalakala oia i pane ai i ke koa opio penei:

            E ka naita nana au i hoohoka ma na mea kaua, eia hou no au imua ou me a'u mau poka ume, a o ka mea hoi i nele ia oe, ianei ko akamai la e pahua ai, a ina e lilo kuu mau alihikaua i mea ole imua ou a haule pio paha ko laua mana, oia hoi kuu mau poka, alaila, e ae aku no au ia oe e lawe i kuu poo i mea hoikeike i ko ke ao holookoa, a e lilo hoi kuu kino i lepo no ka home a'u i luakaha ai no na manawa he nui loa i hala ae nei.  E hoolohe hou mai e ka puuwai i piha i ka makona, o keia no na alihikaua nana i luku i ko ke aupuni o Peresila, a i ulupa hoi i na powa puuwai eleele e nohoalii ana maluna o na ale ahiu o ka moana Iniana.  Kaukau iho la ua Moi muumuu nei i ua mau poka ume nei ana i ka pane ana iho penei:  E a'u mau keiki punahele e moe poli ana ma ka inoa ihiihi o ka Moi Do Palado, He mau kalahala olua no'u i na wa a pau a'u e hakoko ai me na enemi, a o na mea no hoi a'u i hilinai ai a pau kuu ola maluna o olua, he puuhonua a he oioina no na kapuai o kuu kupunakane kuakahi i ku ai me ka lanakila maluna o na enemi he miliona o na miliona, a hiki i kona haule ana i ka opu ana ole o ka make, ano, eia auanei paha ka enemi nana e ae i ko olua mau mana, a e hehiku i ko olua mau paia kapu i luakaha ai, e nana, a e lawe no i ke ola a lilo.

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuokaa na I ua

 

I KE ao ana ae, a oiai ua pau ka aina kakahiaka, kauoha ia aku la na naita helu ekahi e akoakoa ae ma ke kahua mokomoko mamua o ke kani ana o ka hora ewalu.  Aole i hiki pono ae i ka manawa, ua piha pu ae la ke kahua kaua i na moho hoohakaka, a e ku ana hoi na hale lole he 55 o na puali naita helu ekahi o kela a me keia aupuni, a he poe hoi keia i kaena ae i ko lakou lanakila maluna o na eueu noho kuahiwi o Arabia ke hoea mai ka hora e hoike ia ai na moho hakaka, a ano hoi ua hiki mai ua la nei.  I ka makaukau pono ana o na naita a pau ma ko lakou mau hale lole ino, ua kali aku la o ka hiki mai o na Moi opio, a aole no hoi i upu iho, ike ia aku la na mau opio nei me ko laua mau ukali, a ua kahikoia hoi lakou me na kahiko o ka oihana, a o lakou hoi ka poe i kapaia "na kae'ae'a o na mauna hui, a o na umauma i lalapaia e ke ahi o ka wiwo ole.

            I ke komo ana mai o na Moi kane a me na Moi wahine e ukali ia ana hoi e na kaua lio he 500, a o ua alii opio nei hoi me kona mau ukali mai no hoi a noho iho la ma ko lakou mau noho i hookaawaleia.  I ke kuu ana iho o ka nae, ua ku mai la ka Moi a wehe mai la i kekahi haiolelo imua o ke anaina nui i hiki mai:  "Ia oukou e na alii nui o na aupuni a pau, a me ka poe maka hanohano i hiki mai, a me ko oukou mau naita belu ekahi o kela a me keia aupuni, ka poe hoi e kau nui nei e loaa na makana makamae mai ka lima aku o na alii opio, o ka mea e lanakila ana ma ke kahua kaua, oia auanei ka mea nana e papahi ka hanohano o ke kahua paio, a iaia no hoi e lilo ai na makana i hoomakaukauia, oia la i lohe oukou.  Ia wa i paiakuli ae ai ka lewa i na leo huro o ka olioli, a o na naita hoi, ke haulani mai nei lakou maluna o ko lakou mau lio.  Panai hou mai la ua Moi nei i kana haiolelo i ka i ana mai:  E a'u mau keiki wiwo ole, i nui ke aho a papahi i ka hanohano o ke kahua hoohakaka.  O ka oukou hakaka mua, oia ka hakaka me na pahikaua maluna o na lio, a kauohaia aku la e hoi kela a me keia puali i ko la kou mau hale lole iho, no ka hoomakaukau ana no ka hakaka.  No ka hapaha hora ka loihi, ua kani wawalo mai la ka pu a ka mea puhi pu, a i ke kuu ana iho, ua kauohaia aku la na naita o Italia he 19 me ko lakou alakai, a ina e hui pu ia lakou, ua like me 20, a ku mai la i ke kahua mokomoko me ka hanohano nui, a hookikahakaha ae la ma ke kahua.  O keia @o hoi na naita i kapaia "Na Liona o na ululaau a me na awawa o Italia."  I ke kani hou ana mai o ka pu a kuu iho, he hoopuiwa a kau no hoi ka weli i ka ike ana aku o ke anaina makaikai i na eueu o Arabia e puka mai ana mai ko lakou hale lole mai, oiai ua ku-i mua ka lono ma na kihi a pau o ka honua e hookaulana ana i ko lakou mau inoa  Ike pu ia aku la no hoi ka hulali olinolino mai o na makana hoohiwahiwa o ke kahua kaua a lakou i haheo ai i na hoouka kaua ana mamua aku.  Hele ae la lakou me ke ano lomaloma a hoihoi ole, a ke uwa mai nei ka Moi o Italia a me kona mau makaainana ia lakou nei ma ke ano hoohenehene.  E like ana no hoi ua Moi nei i kona mau nana e ku haaheo mai ana i ke kahua; a no ka kakou mau eueu hoi, ua puana ae la hoi ua Moi nei:  "Ka i no he ikaika na naita o keia aupuni, aohe keia o na ano a me na hiohiona e ike ia aku ai he koa a he wiwo ole, oia hoi ke ano e @ke la me ko'u mau naita e ku mai la i ke kahua.  O @ na ko'u mau liona e hookau aku i ka make mainoino maluna o kela mau naita o Arabia nei, a na ko'u mau naita hoi e papahi i na makana mai ko lakou haku mai."

            Hele aku la no hoi ua mau hiena nei me ke ano lomaloma a ku mai la ma kekahi aoao, aole no hoi i u iho, kani pohapoha mai la ka leo o ka ole dala a ka haku puuku, a @keia aku la na naita o na aoao a elua e hookuoi pono iho ana i ko lakou kulana maluna o ko lakou mau lio.  Ike pu ia aku la no hoi na lio o ua mau hiena nei, e onioni ana ko lakou mau pepeiao, e kahilihili ana hoi ko lakou mau huelo a e hoike mai ana hoi ko lakou mau nanama i ka hoihoi me ke kaulona pono ana i na naita o Italia e ku mai ana ma kekahi aoao.  Aole i liuliu, ku mai la ka Moi o na mauna hui a helu mai la, a i ka piha ana o ka hiku, ua hoomaka ae la oia e o i kona kookoo gula, a o ka wa no ia i kuuau iho ai ua mau naita nei i ka holo o ko lakou mau lio, emoole, halawai ae la lakoa i kahi hookahi.  No ka ikaika loa o ka holo ana o na aoao a elua, ua hookui aku la ka lio o kekahi o ka kakou mau eueu me ke alakai o ka puali naita Italia, oiai ua alakai nei i hoolele pono mai ai i kona lio iwaena o na eueu, me ka manao e hoomoe mai i kana hauna pahi, aka, ua poho wale ia mau kuko ana, no ka mea, ma o keia hookui ana o laua me ka ikaika, ua kuwalawala aku la ua alakai nei me kona lio, a haule aku la ke kino o ua alakai nei i ka honua aohe oni, ua make loa; a o kona lio hoi, ma o keia kuwalawala ana, ua loaa aku la he elua mau naita o kona puali, a pau pu iho la lakou i ka waiho i ka ili honua aohe hanu, aohe pana, ua haalele mai la ka uhane i ke kino.  Ua pau lakou i ka make me ka pahikaua ole, a he mea hookahaha loa hoi keia i ke anaina makaikai, i ko lakou ike hou ana aku he poe naita Arabia wale no ke hookahakaha ae ana ma ke kahua hakaka.

            No keia lanakila hanohano i loaa i ka kakou mau eueu, oiai hoi na naita o Italia e waiho ana i ka honua he luahi na ka make, ua puia ae la ka lewa i na leo huro o ka hauoli mai waena mai o ka poe makaikai, a e panai pu mai ana no hoi me na hoohiluhilu.  A iloko o keia manawa i hookaawaleia aku ai na naita o Italia, i kaulana mamua he mau liona.  A no keia make weliweli i hookau ia maluna o lakou, ua komo aku la na manao mihi iloko o ka Moi no kana mau olelo haanui wale i kona mau naita, a me na olelo awahia hoi o ka hoino i na eu o na mauna hui.

            Aole no i liu iho, kani hou mai la ka ole a ka haku puuku, emoole no noi, puka mai la na naita o Perusia, he poe no hoi i p@lehia ma na mea kaua, a aia hoi lakou malalo o ke alakai ana a ka Naita o ke Kea Ulaula, ka mea i kaulana a puni o Perusia.  I ka makaukau pono ana o ua mau moho la, ua kani mai la ka pu a ka haku puuku, a ia wa no i kuu pau iho ai ua mau moho nei i ka holo o ko lakou mau lio, a oiai hoi kela a me keia aoao e hoopololei ana i ka lakou mau maka wini oi o ka lakou mau pahikaua ma ka puuwai o kona enemi iho, ia wa i hoolele pono aku ai ka haku Makuisa i kona @o iwaena o na enemi, a pulumi aku la i kona mau enemi, a he mau minute pokole loa keia hoouka ana o @ kaua, ike hou ia aku la no na hiena o na ma@na hui e kikaha mai ana ma ke kahua me ka hanohano nui.  No keia lanakila hanohano i kaa mai ma ka aoao o ka kakou mau eueu no ka lua o ka manawa, ua hulo mai la ke anaina me ka hauoli; aka he mea nana e hoouilani i ka manao o ka Tiga Lisebona, ke kanaka i kaulana a puni o Potugala, a i kona wa e lohe ai i ka lilo o ka lanakila i ka kakou mau eueu, e loheia no ka u-i o kona mau niho no ka piha i ka inaina, a o kona makemake nui o ka hea koke ia mai o kona puali.  I ke kuu ana iho o keia mau leo hauwalaau, ua kani mai la ka ole, a o ka wa no hoi ia i oili mai ai ua Tiga Lisebona nei me kona mahele, a i ke ku ana mai ma ke kahua hakaka, oniu ae la ia i kana pahikaua no eha manawa, a ua loheia ka hu o ka makani no 30 iwilei ka mamao mai kana pahi mai, oiai oia e oniu ana.  Kani mai la ka pu a hoomaka iho la ka paio ana; me ka eleu nui ua Tiga Lisebona nei i hoolele mai ai i kona lio a uhau mai la i kana pahikaua maluna o ka haku Makuisa, aka mamua o ke ko ana o kona manao, ua palamimo aku la ua haku Makuisa nei me he popoki la, pahemo aku la ia ma kekahi aoao, a oiai hoi ua haku Makuisa la malalo pono ae o ua Tiga Lisebona nei pahu aku la oia i kana pahikaua ma ka poaeae akau, aia hoi, hehee iho la ua Lisebona nei mai kona lio iho, a haule aku la i ka honua  Ia wa hulohulo mai la ke anaina no keia lanakila hou i loaa i na eu o na mauna hui, a oiai hoi ke ulupa mai la kela mau naita o ua haku Makuisa nei i ke koena aku o na naita o Lisebona, a he manawa pokole loa keia hakaka ana, ua lilo na enemi i mea ole imua o ka kakou mau hiena.  Pii ae la na e-a hohono o ke koko o ka poe i pau i ka make, a e lana ana ma ke kahua kaua me he lokowai la.

            No keia mau hiohiona o ka weli i hoalii iho maluna o ke kahua mokomoko, oiai hoi na naita o na mauna hui e hookahakaha ae ana ma ke kahua me ka hiehie nui, he mea ia nana e hoohauoli ana i ke anaina, aka ua kau pu iho no hoi na haawe kaumaha maluna o ke anaina, iwaena o na hauoli ana no ka poe i hookaheia ko lakou mau koko ma ke kahua hoohakaka; a o ka oi aku nae o ke kaumaha iwaena o keia anaina nui, o na Moi nona keia mau puali naita, oiai e hooho mai ana lakou he akua keia mau naita nana e luku aku nei i ko lakou mau naita; aka, puana hou mai la lakou me ka leo nui:  "O e ke alii opio puuwai ahi o na mauna hui o Arabia nei, o ka make ana o ko makou mau naita ma ka lima o kou mau naita, he make hanohano ia i ka maka o ka pahikaua."

            No ka loaa mau o ka lanakila i ka kakou mau naita, ua pii mau ka nune a me ka namunamu liilii ana o na puali aku i koe, a e kali ana no hoi o ka hea ia mai.  Kani mai la ka ole a ka haku puuku, a emoole no hoi puka mai la na naita o Wale, me ka hiehie.  Ano, e o'u mau hoa hooipo o keia nanea, ma keia kaua ana e ike iho ai kakou i ka loihi o ka manawa i hoouka ia ke kaua mawaena o keia puali naita o Wale, a me na hiena o na mauna hui.  I ka oili ana mai o keia puali mai ko lakou hale lole mai me ka hanohano nui, huli ae la ke alakai oia hoi o Wolf, (ke ano o keia, no ka hanu mahope o kona mau enemi me he ilio hahai la, a he lua ole no hoi o kona ikaika)  Holo aku nei ua Wolf nei me kona mau naita a ku ana imua o ka Moi a pane aku la:  E ka Moi, e oluolu oe e ae mai ia makou me na laau ihe makou e hakaka ai, a me ia mau mea no hoi makou e hoao ai e paio me na eueu o kou aupuni nei.  (Aole i pau.)