Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 33, 15 August 1885 — Page 1

Page PDF (1.85 MB)

This text was transcribed by:  Ululani Victor
This work is dedicated to:  Samuel M. Kamakau

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

BUKE XXIV, HELU 33.      HONOLULU, POAONO, AUGATE 15, 1885.       NA HELU A PAU, 2037.

 

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

 

W K. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

 

A KONA. (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

K@@@@@@A. Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

 

S B. DOLE.

LOIO, LOIO, LOIO.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma Alanui Kaahumanu.

 

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Ho@

Alanui Papu, Honolulu.

 

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA! ANA AINA!!

KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, kokoke la i ka Uwapo o Hooliliamanu.

 

 

C @ COLEMAN.

Amara a he mea hana Mekina

Kapili Kapuai hao lio.

A ME KA

Hana Kaa Lio ana, etc.,

Hale Hana ma Alanui Alii,

E kokoke la i ke Alanui Papu

 

 

J P. HANAAUMOE.

He loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na

Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

 

E G WALLER (WALA.)

Mea kuai io bipi ma Alanui Puowaina, ma ka @@@ i kapaia "Kawaiahao Market," malaila e @@@ ai na io bipi momona, a e hoolawa ia a ka makemake o na makamaka. 2006-@y.

 

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

E loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.  2001-tf.

 

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI

Keena Hana me Hon. E. Preston (loio Pelekane) ma Alanui Kaahumanu, Honolulu!

 

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA: Helu 8 alanui Kaahumanu-tf.

 

 

RICHARD E. BICKERTON.

(PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa. tf.

 

 

W A. KINI.

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.  tf.

 

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahele a Unuhi-olelo ma ka olelo Paku me ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi e @@@ i na Palapala Kuai a Hoolimalima a pela aku mawaena o na Pake a me na kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke ana i ka uwapo o Haaliliamanu.  2010-ty

 

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kukulu hale na ano a pau, a me na me ae pono a pau no ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papu. tf.

 

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Kona.

KEENA HANA: Ma ke Keena Wai o Honolulu. tf.

 

 

S H. MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

HALE HANA: Helu 11 alanui Nuuanu.

 

 

M THOMPSON, [KAMIKANA]

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

Keena hana maluna o ka Hale Pohaku o Kamapela, (Campbell's Block,) Rumi helu 8 me 9.  Puka komo e huli pono la i ke Alanui Kalepa, Honolulu.

 

 

Ua hooneeia ae ke pai a me na mea a pau e pili ana no ka pepa ma ka hale pai mua iho nei o Laiana.

 

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki.

Ke keiki alii o ke aupuni o Itali

Ka Olali o ka Waoakua o Arabia.

Ka Naita nana i ku@kaa na lua huna o na Powa.

 

OIAI ka olali opio e kau aheahe ana i ka lewa, aole no hoi i liu iho, ua hoea aku la laua ma ka puka o ka hale ahi, a lele iho la oia ilalo, pii aku la a komo aku la ma ka rumi no ka hooluolu ana, me ka wikiwiki ole aku e ike i kana wahine e waiho la ma ko laua rumi moe me ke kaumaha.  Aole i liuliu, puka mai la ka Ui Pua Rose ma ka rumi e hoomaha ana-e kana kane, me kona manao ole hoi ua hoea mai kana kane.  I kona ike ana mai i kana kane, lele mai la oia a honi mai la ma na papalina nohenohea o kana aloha, a kulu iho la kona mau waimaka.  A liuliu iki, ua pane aku la o Kahanuopaineki: He aha ke ano o kou kulana i keia wa, he oluolu maikai paha, aole paha?  I ka lohe ana o ka Ui Pua Rose i ka ninau a kana kane, ua pane mai la oia me ka malie: E kuu Haku alii, i keia hora, ua oluolu loa ia au i ka ike ana aku i kou mau onohi maka, a me kou mau helehelena, nolaila, i keia wa aohe o'u pilikia i koe; o ko'u pilikia i kii ia aku nei oe, ua manao au, e hanau ana paha au, a oia kuu mea i manao ai e hiki mai oe mamua o ko'u wa e hanau ai; a oia ke kumu o ko'u hoouna ana aku ia Kono Giliko e kii aku ia oe e hoi mai.

 

Ia laua nei no e kamailio ana, kani ke ana ka bele o ka aina ahiahi, a hele aku la lakou no ka rumi aina, a malaila ke alii opio kahi i hai pau aku ai i kana mau olelo a pau e pili ana i ka lakou huakai pii kuahiwi.  I ka lohe ana o ka Moi o Rusia ua paa pio ka powa ka ulana o kona aupuni, ua olioli loa oia; no ka mea, mamua, ua noho oia a me kona aupuni me ke kaumaha; a i keia manawa, e hoomaka ana oia e hoonoho i kona mau kanaka ma na ululaau, e malama ai i ka maluhia o ka poe e hele ana ma ke kuahiwi, oia ka olelo hope a ua Moi nei o Rusia.  I ka hala ana o na pule elua o keia noho nanea ana o na mea a pau, ua ikeia aku la ke ano e o na ao o ka lani, e pani haku makuma iho ana maluna o ke aupuni o Rusia.  I ka hiki ana i ka hora 12 o ke awakea o ka la hope o ka lua o ka pule ua uhi paa pu ia ke aupuni o Rusia me ka ohu a me ka noe, a e kulu pakakahi iho ana hoi na paka ua, a e nu ana hoi ka hekili, e olapa ana ka uwila, o na ululaau hoi e hoopuni ia ana e ka ua koko.

 

Oiai keia mau haawina ano e e pahola nei maluna o ke aupuni o Rusia, me ka hoopuni pu ia ana hoi o ke kulanakauhale, ua nui ka nune o na mea a pau, malia paha he hoailona paha keia na ke Akua e kau mai ai i kona inaina maluna o ka honua; a ua nui ke pioloke o na kanaka a pau mai o a o o ka aina.  O keia no hoi ka wa i uhi paa iho ai ka noe i ke kulanakauhale, a i ka uhi ana mai o ka po maluna o ka honua, ua kualilii mai la keia mau haawina, a mao ae la no hoi ka noe.  Ike ia na hoku o ka lani, ka malamalama konane o ka mahina, a ua ahu wale na kuahiwi, na puu na awawa.  A i ka puka ana mai o ka la i ke kakahiaka, ua hoomaka hou mai la na haawina ano e elike me ko ka la i hala.  Ua hoomau ka uhi paa ana o keia mau haawina ano e maluna o ke aupuni o Rusia a hiki i ka piha ana o ka mahina me na pule keu elua, a i ke kolu o ka pule, ua hoomaka mai la na elelo manamana o ke ahi e @, kui mai la ka hekili, ne-i ke olai, ua ka ua koko, halana ia ke kulanakauhale e ka wai.

 

I ka piha ana o na pule hou ekolu o ke kui ana o ka hekili, ua pili pu ke kulanakauhale a ua nui ka pilikia o na kanaka.  I ka hapa hope o ka lua o ka mahina, ua oi pa-umi aku ka ikaika o ka anapu ana o ka uwila a me ke kui ana o ka hekili i ko na la i hala.  I ka la hope o ua mahina nei, ua oi aku ka ikaika o ka uwila, e lalapa holo ana maluna o ka honua, maluna hoi o ke kulanakauhale.  I ka hiki ana i ka hora 12 o ke awakea, ua hanau mai la ka Ui Pua Rose i ka hua o ko laua mau puhaka.  I ka hemo ana mai o ua keiki nei, o ka wa no ia o na elelo manamana o ka uwila he 52 i komo aku ai a ma ka rumi kahi hoi e waiho ana o ka malihini, a lalama hele aku la maluna o ke kino o ke keiki, a na ua mau alelo la he 52 i hoomaemae i ke kino o ke keiki a me ke ohi ana i ka piko; a i ka maemae ana o ke keiki, ua kui hou iho la ka hekili no 25 manawa me ka ikaika, a o keia mau hekili, na lakou i wawahi i na puka aniani o ka hale alii, a i hoohanee i na hale o na kanaka, a ua nui hoi na ola i poino ma keia mau hekili.  I ka maemae pono o ia keiki nei, ua hoonohoia aku la kekahi mau kiai.   Eia nae ka mea haohao loa, e ike mau ia ana na elelo manamana o ka uwila e lalapa ana maluna o ke kino o ke keiki i ke ao a me ka po; a ma ia rumi no hoi, aole he malamalama o ke kukui, aka he malamalama o ka uwila.

 

O na alii a me na makaainnana, ua nui ko lakou kamailio ana no ka mea e pili ana no ua keiki nei; a mahope iho, ua kukala akea aku la ka Moi o Rusia i kona mau alii, a me na makaainana, e hele mai e hookupu i ke keiki a Kahanuopaineki.  I ka lohe ana o na makaainana, ua hele mai ia lakou mai kela a keia pea o ka aina me ka lakou mau makana he nui o kela a me keia ano, a lawe aku la a haawi ma ka lima o na komite, a he elua pule o keia hookupu ana, a ua hiki aku la no hoi ka waiwai io i ka elua haneri teriliona dala a o keia mau waiwai, ua haawi ia ma ka lima o na kuhina o ka Moi, a na lakou hoi e hoopukapuka aku.

 

A o ke keiki hoi, eia no oia ke waiho nei me ka maikai, a me ka maluhia.  Ua pau paha ko kakou kakahele wale ana no na mea e pili ana i ke keiki a me na mea e ae, oiai ke poina loa aku nei paha na hoomanao ana no na makua o ke alii opio, a he mea pono hoi i ka mea kakau moolelo e hoike aku i ka poe heluhelu, i na mea e pili ana i ka lakou huakai.

 

I ka noho ana aku o ka Moi Kono Giliko, a i ke kakahiaka ana ae, ua kauoha aku la ka makuakane o ka olali opio, e hoopaa loa ia na puka o ka lua huna, a e hana ia a nalowale ka hookuina o na pohaku.  I ka makaukau ana o keia mau mea, ua huli hoi aku la ka huakai no ke kulanakauhale alii o Rusia.  He eha la ko lakou hele ana iloko o ka ululaau, ua hiki aku la lakou ma kahi e kokoke ana i ke kulanakauhale, a malaila lakou kahi i hoomaha ai a hiki wale i ke kakahiaka nui, ua hoomaka aku la lakou nei e iho no ka hale alii me ka lakou mau pio.  A i ka hiki ana aku o ua mau mahele naita nei i ke kulanakauhale, a ike mai la hoi na kanaka ia lakou nei a me na pio, ua ike ia aku ko lakou puka ana mai a hahai aku la mahope o ka huakai, e ake ana e ike i ka powa nana i hookau aku i ka weli a puni o Rusia.

 

I ka nana ana aku o na mea a pau, ua ike aku la lakou i ua mau kanaka la a he ku i ka weliweli ko laua mau helehelena.  Ua ninau leo nui aku la na kanaka i na naita lanakila, O ua poe pio nei nae paha keia?  ua kunou like mai la na naita, a huli hele aku la no ka hale alii.  I ka hiki ana aku o na mahele naita ma ka puka o ka pa alii, ua wehe hamama ia mai la na puka pa o ka hale alii, a ua komo like aku la lakou nei a ku ana ma ka nanai o ka hale alii, a ku laina like ae la lakou.  Aole i liuliu, ua puka mai la ke alii opio a me na alii wahine, a ku mai la imua o kona mau naita a pane mai la : E ko'u mau naita wiwo ole, ua nui ko'u mahalo no oukou a pau, aka, ua kaumaha loa au ma kahi mea, oia hoi keia, O ko kakou mau hoa paio i kii aku nei, o ka makuakane ponoi no ia a me ke kaikuaana o ko'u makuahine, nolaila, ua nui ke kaumaha o ko'u naau no keia mau hana a kakou i hana aku nei maluna o kona makuakane a me kona kaikuaana, nolaila, he mea hiki ia'u ke noonoo pono i na mea a pau, a e kaana pu hoi i ka pono kaulike mawaena o kakou a me na pio.  Nolaila, e hoihoi aku i na pio ma ka pap@ helu ekahi o Rusia nei a e malama ia lakou.  E haawi i na ai maikai a me na mea maikai a pau, i mea e hoomama ia ai ko laua mau kaumaha; a o oukou hoi e ha@ hoi aku oukou ma ko oukou mau papa.  A ina e makemake oukou i kekahi mau mea a oukou e makemake ai, e hele mai imua o'u mamua o ka napoo ana o ka la.  I ke k@@ ana iho o keia mau olelo a ke alii opio, ua ku mai la kona makuakane a pane mai la: E na naita o ke alii opio, ua lohe ae nei kakou i ka manao o kuu keiki no ke kaumaha o kona naau no kona hoopai ana i ka ino maluna @ ko'u koko.  Ae, he pono no ia ma o ko'u koko a he kumakena ole, alaila ua hoapono no au i keia mau olelo; o ko'u manao, e li ia laua, a i ole e oki ia ko laua mau poo ma ka oi o ke koi kaua.

 

Ka Moolelo Kaao Nani!

o

TONERIKA!

KA

Anela o Mekiko.

 

Ka mea i oleloia, ka Hokuwelowelo o na mauna Anede, a o ka mua loa hoi o ka mea nana i haaheo i ka leiahi me ke kalaunu o ke keiki alii Be@ala.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu no ke Kuokoa.

 

I ka pau ana o ka ia nei mau olelo, ua olelo mai la ua poe elemakule nei e kii i kana wahine a me ke keiki e nana pono i ke ano o ke keiki.  A no keia olelo maikai, ua ae koke aku la keia ia manao me ka pihoihoi nui no na pomaikai e ili mai ai maluna o kana keiki me kana wahine, ina he kaikamahine io.  Iaia nei e makaukau ana no ka hoi, ua pane mai la ka luahine.  Ano e hele pu mai oe me a'u ma kahi o ka pa lio, ae koke aku la keia no ka hele ana me ia, a ia laua i hiki aku ai malaila, ua kahea koke aku la ua luahine nei i ka inoa o kekahi lio hulu ulaula maikai.  I ka lohe ana o ua lio nei i kona inoa, ua holo koke mai la oia a hiki imua o ka luahine a ku malie iho la no kekahi manawa, a makaukau keia keia no ke kau ana ae maluna o ua lio nei, ua haaweiia ka manao hope loa me na olelo hoohauoli a huli hoi aku la keia iloko o na ululaau.  Iaia i hiki pono aku ai ma ko laua home, aia kana wahine e hii mai ana i ka laua kaikamahine me na manao kaumaha no ke kane; no ka mea, aole i maopopo iaia ke ola o kana kane; aka, i kona ike ana mai nae i @ hiona hauoli o kana kane, ua pau koke ae la na manao kaumahana, a hoalii iho la ka pomaikai maluna o kana wahine.  A mahope iho o na olelo ana, ua hai aku la ua kane nei i kana mea i ike ai a me na olelo kauoha mai a na elemakule me ka luahine iaia mai ka mua a ka hope.

 

A lohe kana wahine i na mea a pau a kana kane i hai mai ai, ua ae koke oia me ke kaulua ole no ko laua noho ana.  Ia laua nei i haalele iho ai i ko laua hale ponoi, ua hele pololei aku la laua nei a hiki i kahi o ua poe elemakule nei, a i ko laua hiki ana aku me ke keiki, ua lalau koke mai la ka luahine i ke keiki ma kona lima a nana pono iho la i kona mau ano a pau, ua piha loa ia na helehelena o ka luahine i ka hauoli nui a pela pu no hoi me na elemakule.  A ma ke ano kilokilo o ka luahine i nana iho ai i na ouli a me na hiohiona o ke kaikamahine, ua ikeia kona kulana ma na la e hiki mai ana he pua oia no ka wekiu a he oi kelakela oia no kona mau la, a mamuli oia ano ua kapaia iho ka inoa o ua kaikamahine nei o Tonerika.  A o keia iho la ke alanui i hiki aku ai keia moolelo ia Tonerika, a ma keia wahi e huli aku ai na olelo nona a me kekahi mau mea e hoea mai ana ma na helu ma keia mua aku, aole oia he kaikamahine no ka ohana alii o ka poe Ilikini a pela no hoi oia i nele ai aole ona koko alii iloko o ka lahui o ka poe Paniolo oia hoi ka lahui o Mekiko; aka, @a ke au o ka manawa e hoike mai i kona kulana me ka mea nana i kapa mua aku i kona inoa panai he Anela, a ke ike iho oe e ka mea heluhelu i ke ano o kona mau makua no ka papa ekolu ia o na Ilikini.  Nolaila, ma keia wahi e hoomaka kakou i ka olelo ana no Tonerika.

 

NA LA OPIO O TONERIKA A ME KONA KULANA, A ME KA PII MALIE ANA AE O KONA NANI E LIKE ME KA PUKA ANA O KA LA.

(Ua ike aela oe e ka mea heluhelu i ka mea nona keia moolelo.  Aia oia me kona mau makua ke noho pu la me ka poe no lakou na lua huna waiwai nui malalo o na awawa o na pali kuhoho laumania, kahi a kona mau makua i moeuhane mua ole ai.  Aia he mau ulia o na pomaikai e halawai mai ana me lakou na laki o ia mau la i ike ole ia he mau manao o ka hauoli ke hoea mai ana imua o lakou.  Nolaila, ano e nanea ae kakou i na la opio o Tonerika.)

 

I ka manawa a ka luahine Satone i lawe aku ai i kona lokomaikai e kaana pu me ia i na lawelawe ana me na makua na laua ke kaikamahine ka mea nona keia nanea; me he mea la, aia kona mau manao a pau o kona puuwai me ka hialaai nui ma una o Tonerika, a he mea nana i sila paa iloko o kona umauma e pailani pu aku i na lawelawe ana me na makua.  A ma ia kumu, ua puana ae oia i kana huaolelo paa me he mea la, o ka huaolelo hookahi maoli no ia i pane ae ai.  Oiai ke kaikamahine e omo malie ana i ka waiu o kona mama, a me ka hikilele nui o kona leo i poha ae ai me ka maopopo, me ka weli ana o kona mau maka, oiai kona mau la e iho aku ana ma kela aoao o ka poepoe honua.  E ka mea a'u e manao nui nei, aia e hoea mai ana kou kulana me he lalapa ana na ka ula o ke ahi e hoomalamalama ana i keia mau pali nui, aole pelu ko'u mau kuli a powehiwehi ko'u mau kii onohi; alaila, e halawai no au me ka mea a'u e koho honua nei.  Iaia e olelo nei, ua haule pu aku la me kona mau waimaka e like me ka mea mau i na la opio o ka hanai ana i na keiki me ke akahele, pela no keia Tonerika i pii malie ae ai me kona nani e like me ka hookuku ana mai o na ao opua ma ka lewa, a e hiki ai i ka poe ike kilokilo ke koho aku i ko lakou mau ano a me na haawina e hiki mai ana.

 

I ka piha ana o na makahiki ekolu ia Tonerika.  Aia hoi ua hanau mai la he keiki kane mahope ona, a ua lilo aku la hoi keia wahi keiki i na elemakule ka hoomoamoa ana; nolaila, ua hoolawa like ia lakou i na keiki ma ka lawelawe ana, alaila, he mau kahuhanai paha ko lakou olelo ana ia Hawaii nei.  A na keia mau elemakule i kapa iho i ka inoa o keia wahi keiki o Tonelele a ua ikeia no hoi na ouli o keia keiki he kulana eueu aku kona ma ia mua aku e hiki mai ana.  I ka wa e hanai ia ana keia mau keiki, ua imi ae la no hoi na elemakule i mea e oi loa aku ai ka punahele o ka laua hanai mamua o kona kaikuahine.  Nolaila, i ka manawa i hanau mai ai keia Tonelele mai ka puhaka mai o ko laua makuahine, ua hele aku la kekahi o na elemakule e nana i ka pa lio, iaia i hiki aku ai ma kahi o ka pa lio, ua ike koke aku la ua elemakule nei i kekahi lio wahine e hanau mai ana i ke keiki lio, iaia e ku ana malaila no kekahi mau minute, ua hemo pono mai la ua keiki lio nei me ke ola maikai.  I ka manawa e onioni ae ana ua keiki lio nei a ku ae la iluna, ua hoomaopopo aku la ka elemakule i ke ano a pau he hulu kona e like me ko ka lole paina ka eleele puni, aia hoi ma kona umauma he kiko keokeo nui poepoe, a ma kona lae kekahi pohaka nui poepoe me he Mahina piha la; a no keia mea ua lawe mai la ua elemakule nei i keia lio i milimili na ka laua hanai a hiki i ka hale a malaila kahi i malama ia ai me na ao kupono ana a hiki wale i ka manawa i nui ai o Tonelele a nui pu no hoi me keia wahi lio, a nana no hoi i kapa aku i ka inoa o kona lio o Tomepeso ma ka olelo Paniolo, a ma ka olelo Ilikini ma kona hapa hope, he manu Aito ma olelo Hawaii.

 

Iloko o ko Tonelele mau la opiopio, ua lilo nui kona manawa ma ke ao ana i kona lio me ka holo pono o kana mau hana, a ua hiki iaia ke hana i kona makemake, ua like no ia me na lio keaka i ikeia ma Honolulu.  Aia no hoi iloko o keia manawa, ua ike mai la o Tonerika i na hana a kona wahi pokii, a ke hoolei pau aku nei hoi na kilohi ana a kona pokii kaikunane i na hiohiona nani o kona kaikuahine.  A mamuli o keia ano, ua kupu ae la na manao iloko o Tonelele na kona kaikuahine e kau mua kona lio nani, oiai ko laua mau la ke pii ae la na olino o ko laua mau ano e like me ka alohi ana o ka malamalama o ka la.  Nolaila, ua olelo hou aku la o Tonelele i kona mau kahuhanai elemakule e imi hou i hookahi lio i koe, a ua ko kona makemake no ia mea lawe hou ia mai kekahi lio keokeo maikai.  Hoomaka aku la keia e ao e like me ka lio mua, a ua like kona eleu a me na hana a pau a ka lio eleele, mahope iho o kona ao ana i ua lio nei ua ulu ae la kona manao e hoike aku imua o kona kaikuahine a me kona kahuhanai luahine me na makua o laua pela no hoi me na elemakule, e hoao oia e kau maluna o ka lio keokeo a e hoomaka e holo maloko o na ululaau me na pali.  A no ia mea, ua holo pono ae la ia manao iloko o lakou a pau, aia hoi kahea aku la oia i kona lio keokeo e hele mai a ku imua o kona alo; a no ka manawa pokole ua pelu iho la kona mau wawae ilalo o ka honua me he kanaka la, a e hoolohe ana hoi i na olelo a pau a Tonelele, a no keia manawa i lawe mai ai kona makuakane i na lako lio a pau a hookau iho maluna o ua lio keokeo nei.  Aia hoi iloko o keia wa i hele aku ai o keia wa i hele aku ai o Tonelele a hiki ma kekahi kumu laau, pii ae la oia iluna a kahea mai la i ua lio keokeo nei e holo pololei aku malalo o ka laau ana e kau nei.

 

 

HE MOOLELO NO KA NAITA

ALA-HUNA

KA WELI, A O KA POWA HOI, O KA ULULAAU ELEELE.

 

He Nanea i piha me na Hooipo ana a ke Aloha, a o na mea Kupaianaha a Hoopahaohao hoi i hanaia, a me na hana Weliweli i ikeia ma ia au Hookala Makakila.

 

Ma ia mau ululaau anoano,

I a olapa ae ai na ahi uwila

He kani me ka nakeke ana o na pahi

O! Ua meha.  E hoolono.

He naita!  He powa!  Ka weli!

 

A E moe ana hoi ma ka wawae o ka ui o ke kakela Denakadofa. kekahi ilio nui; o kona hoapili mau ia i na wa a pau, a he kauwa hoolohe pono loa i kona haku wahine.  He kino nunui a kulana o ka ikaika ko ua ilio nei, a ua kapa aku kona kahu iaia, o Felita.  Ua hilinai aku o Elika maluna o Felita me he mau tausani koa kiai la nona.

 

Ma keia manawa a kakou e ike nei i keia mau kaikamahine me ka ilio, e noho ana mamua pono o ka puka o ka hale o ke kanaka uhai holoholona, o ka hiki ana iho no ia o ke kaikamahine o ke kakela Denakadofa.  A mahope o ko laua ike aloha ana, elike me ka mea i maa mau ia laua, ua hoopuka koke aku la o Elina i ke kaikamahine o ke kakela; "Heaha hoi kona mea i hele ole mai nei?" me ke apo pu ana aku o na lima o Elina ma ka a-i o kona haoaloha Elika; "Aole o'u wahi manao iki he hiki ia oe ke hele mai, me kona hele pu ole mai."

 

"Kahaha!"  Pela o Elika i hooho ae ai, me kona kamailio liilii ana iho me ka luli pu ana o kona poo, me he la aia oia iloko o ke kaumaha nui.  "O ka'u ilio o Felita wale no ka mea a'u i ike ai he hoahele no'u, a'u hoi i hilinai ai.  Kuu Felita aloha!" wahi a Elika i hoopuka ae ai me kona kulou ana iho ma ka a-i o kana ilio aloha a honi iho la.  A ma ka lohe ana o Felita i ka hoopukaia ana o kona inoa, ua nana ae la oia iluna i na maka o kona haku me he la ua maopopo iaia na olelo a pau i kamailioia.  A kamailio hou iho la o Elika i kana ilio me ke apo hou ana iho ma kona a-i.  "Ina no hoi he aloha oiaio kou e kuu Felita aloha! alaila"

 

"E Elika!  Heaha ia?  Pehea hoi oe i kamailio ai pela?  He oiaio aole o Ilaneka"

 

"O Ilaneka!" i pane koke mai ai o Elika me ka hikiwawe, a me ke ano puiwa.  "O! he koa ia.  He manao paa kona, a he oiaio o na oiaio.  Mai manao oe pela no kekahi mea no Ilaneka vona Lidena.  Kuu Ilaneka aloha!  Aia no paha oia ke hele la ma-o, a maanei me ka manao kaumaha elike me a'u."

 

"E kuu aikane aloha e Elika," i pane aku ai o Elina me ke ano pihoihoi.  "Ea, ke hoomaka'uka'u mai nei oe ia'u.  He mea anei kekahi e pili ana no kela puuwai eleele, Sir Pasekala?"

 

"Ae e Elina -- auwe!  Oia;" wahi a Elika i pane aku ai.

 

"E Elika," a apo aku la o Elina ma ka ai o kana aikane aloha.  "He makemake hoi au e hai mai oe i na mea a pau ia'u.  Ua kamailio pinepine mai oe ia'u no ka Naita Pasekala Danawolefa, ka mea hoi au e makau mau nei.  Aole paha oe e kanalua i ka hahai ana mai ia'u."

 

"Aole.  Aole loa o'u makau i ka hahai ana aku ia oe.  O!  Ina wau i manao, aole e hiki ia'u ke hilinai maluna ou e Elina aloha, alaila aole e hiki ia'u ke ola ma keia noho ana.  E like na mea a pau imua o'u me ha kula waoakua la;" a noho mumule iho la ia no kekahi wa, a pane hou aku la.  "E hahai mua a hiki i ka hope; a ua manao au aole no e nele ana kou kokua ia'u."

 

"Ae, hookahi a'u mea nui e hai paa aku nei imua ou e Elika; E haawi no au i na kokua ana a pau e hiki ana ia'u."

 

"Ae, pela io no; ua ike no au e kokua mai ana no oe ia'u i na wa a pau e makemakeia ai, me ke kanalua ole, a e  hai aku au ia oe; no laila, e hoolohe pono oe, a e ike no hoi oe i na mea a pau e pili ana."

 

No kekahi manawa he liuliu loa ko laua noho ana me ke kamailio ole, a e haalulu ana hoi ka ui nohea o ke kakela a kamailio mai la me ka leo haalulu.  "Aia mawaena o Ilaneka vona Lidena a me a'u, he pili o ke ano hoahanau i kapaia, aka aole nae he wahi koko iki.  Oiai o kona makuahine, oia ko Sir Aka vona Morina kaikuahine; a o Sir Aka hoi, he makuakane ia no ko'u makuahine a he kupunakane hoi no'u, ma o ka mare ana hoi i ke kaikaina o ko'u kupunawahine.  Aka, ua aloha no ko'u makuakane a me ko'u makuahine ia Ilaneka, me he la mai loko ponoi aku o laua.  A he mea no hoi na kuu makuakane i makemake nui ai, e lilo no Ilaneka ka'u kane.  He eono wale no ona makahiki a make aku la kona mau makua, a lawe koke ia mai la oia e ka Naita Aka vona Morina; a aole no hoi i loihi loa mahope iho, ua make aku la ka Sir Naita Aka wahine; nolaila, ua hoihoi ia mai la oia i ke Kakela Denakadofa, a mai ia manawa mai a hiki i keia wa, ua lilo ia i home nona.  He aina waiwai nui no ko ka Naita Aka, a ua manao no hoi ia e hooili aku maluna o Ilaneka.  Nolaila ua manao loa ko'u makuakane, oia no ka'u kane, ke noho pono ia a hiki i ka wa kupono, no ka noi ana mai i ko'u lima.  Ua ike no hoi e Elina i ko maua aloha; he malie, elike me ka wai i ka la pohu.  Aka, he hohonu, he paa a he mau loa.  Aole no hoi maua i hoomaopopo loa i ko maua aloha kahi i kahi; aia wale no i ka wa a kekahi mea i komo ai a hoao ae la e momoku i ke kaula silika o ko maua aloha pili paa ana, akahi wale no wau a ike."

 

"E Elika!"

 

"Alia hoi oe e Elina!  Aole hoi i pau; e wehewehe hou aku ana au ia oe.  Mamua o ka hele ana o kuu makuakane ma kela huakai ana a o kona wa hope loa no hoi ia a make aku la ma ke kahua kaua.  Auwe!  Me he la e naha ae ana ko'u puuwai, ke noonoo ae au nona.  Kuu makuakane aloha, i haalele mai hoi ia'u a me ko'u makuahine!  Ae, mamua o kona haalele ana iho ia makou, ua hai mai oia i mua o maua o Ilaneka.  Hai mai la ia, ua ike no ko'u makuahine a me ka Naita Aka vona Morina i kona manao, a he mea pono hoi a lohe maua a hai mai la ia. 'Ina ma ka'u huakai e hele nei a i hoi ole mai au, alaiaila, ua makemake au ia olua e mare, ke hiki oe i ka 19 makahiki e kuu lei aloha.'  A ua ae like aku la no hoi maua imua ona.  O kona make ana, ua ike paha oe.  Ua haule a make loa oia ma Novi, no kekahi Tureke hoole akua i pepehi i ka wa e hahana ana ke kaua.  Ua kahea aku o Sigimune e hoi hope, aka ua hoomau aku la no oia i ka hele ana imua a hiki i ka waiho ana o kona mau iwi ma ke kahua kaua."

 

Ma keia wa, nana ae la kana ilio o Felita i na maka o kona haku, me he la he manao kaumaha kona no na mea e kamailio ia ana, a apo iho la kona haku ma ka a-i o kana ilio aloha, a honi iho la me ke kulu ana o kona mau waimaka ma kona mau papalina ohelohelo a hoomaka hou ae la oia i ka hai ana i kona moolelo: "Ma ia manawa kaumaha a makou e noho ana iloko o ke kanikau, o Ilaneka wale no ka mea nana e hoohauoli i ko makou noho ana, aole hoi o ka naita Aka he makua hoi ia.  A hala ae la ka makahiki, aia ka hapanui o ko Ilaneka manawa ma ke kula o Hidalbega, a mahope mai a i keia manawa hoi, aia oia maluna o kona waiwai ponoi kahi i hooponopono ai oiai ua nawaliwali loa ka naitoa Aka aka, he hele pinepine mai no oia e ike ia makou, ua manao loa no ko'u makuahine, a he keiki ponoi la nana; aka owau, ua haawi me ko'u manao a pau e lilo ia o ka'u kane.  Nolaila, aole no paha e loihi loa a e hiki mai no i ua manawa la e hooko ia ai ua manao la o kuu makuakane, a o maua pu no hoi.  Ua ike no hoi au he aloha o Ilaneka ia'u."

 

A eia hou i keia wa he ao pohihihi o ka ino, me na ouli o ka poina e hookokoke mai ana e uhi maluna, a hoopuehu liilii aku i na maawe o ke aloha, a e hoolilo i ko maua manaolana i mea ole.  He oi aku hoi ko'u makemake e lilo au ma kahi o ke kaikamahine a ka poe haahaa loa o Badena.