Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 39, 26 September 1885 — Page 3

Page PDF (2.04 MB)

This text was transcribed by:  Elizabeth Boisvert
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

            P@@THOS G. THRUM ma ka Ilakepa@@ @@ @@p@pa @@@@ @@@@ kaa@. I il@pua p@@@, ma na k@hio Alan@ M@wa@@e me Nuuanu.

            E h@@na muai mai na Olelo Hoolaha ma ke Koona Hoponop@@ ma@ua @e o ha @@@a @@ ke awalea o na Poaha a pau. A@ @ k@ @@@@ na @@@, Hoalaha ke kuea @@@ @@@@ o ha @@a i kokoa malona. E k@@@ p@@@@, ana mah@ i h@@ n@la mai @@@.

            E hoaii mai i na koa a pau a me k@@@ha a @@ ka oku peua ia KA NUPEPA KUOKOA na H@o@@@. Ina e lo@@ p@@o ole aku k@@@ @@@@ kuna poe lawe, e hai mai me ka hak@l@ @@@@@@a Keena.

            O ka @ko a keia pepa e haawi ai i kona paluna, he omi ken@la no ke dala, k@@ ka @@@@@ Kona, Oahu, a me kekahi mau apona e@ kahu nui o ka lehi i ka halihali ana i ka p@a, maia mau apana, e ho@a ka oko l@na.

 

KELA ME KELA.

            I ke kakahikaka o ka Poalua iho nei o keia pule, ua ku mai ma ko kakou awa nu ka moku kaua I@alia Chrstopher Columbus, mai Iapana mai.

            Ua lohe wale ia mai e hookuku ana i keia ia ma Makiki, ka hui kinipopo Hawaii me ka hui o Kanaka Mare. E eieu e na Hawaii, o hopu i ka hielo.

            E halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni Oahu, ma Kaumaka p@@ ke hi@@aku i ka la 10 Oct. M. H. 1835, hora 10 a.m. E hele mai na hoa me ka makaukau i na Haawina.

            E haikolelo ana o Major Danes ma Kaumakapili i ke ahiahi o ka la apopo, hora 7 malalo o ka unahi ana a Rev. H. H. Paleka. E hele ae e na makamaka e hoolohe i keia malihini naauao.

            Ua kaawi aku ka hui o Ota ma, i ka lakou makana nani, i ka hui kinipopo Oceanica, no ke kaa ana aku o ka hanohano o ka moho o ka M. K. 1885 ia lakou. He laau pai popo i hanaia mai na ano laau Hawaii mai ehiku, a ua hanaia me ka noeau, a he panio maoli no.

            Ma ka Poono iho nei, Sept. 12, ua hoohuiia ae e E. Kekoa ma ka ben@a mare o Albert Kualii me Miss Agnett Alapai, no Papaikou, Hilo, laua, a mala@a laua kahi i hipuuia ai. He mau wahi kauna ka i kipa ae malaila. Ke lohe wale ia mai nei he maikai ko laua noho ana.

            Ma ka wanaao la Saba@i i hala i hoea mai ai ka mokuahi Lilinoe mai Kapalakiko mai me kona mau pono enekini mahu hou, iloko o na la holo he ewalu me na hora keu. Ma keia huakai mai nei ona, ua haki kekahi o kona mau epaepa, a ua kauia iho nei i ka lele no ka hana hou ana i ua epaepa la.

            Ma ka po Poaha nei, ua hala loa aku ka hahai ana a ka puali Kuini Ponoi i ka enemi a hiki mawaho pono o ka hale inu rama o Kimo Doda, a ua hu aku hoi ka puali Prince's Own i Huehue. Aole nae he lono i loaa mai no ko lakou lanakila, aka nae ua puiwa na home e kokoke ana.

            Ma ka po o ka Poaha nei, ma ka H@ele Hawaii, ua haawi ae ka Bana Aupuni i na kani houhene ana imua o na alii o ka moku kaua Italia Chritofo Columbo e ku nei mu ko kakou awa. Ua nui na mele Italia i puhiia mai a ua hoike mai no hoi na malihini i ko lakou hauoli ma ko lakou paipai ana Ua lehulehu no hoi na kamaaina puni mele i akoakoa pu ae ilaila.

            Ua haawi hookahakaha kou ae na puali koa ma ka po Poakolu nei, a ua ku no i ka mikioi ka lakou mau paikau ana, he koa maopopo io no lakou, a ua pomaikai loa ke aupuni Hawaii i keia daialiona koa wiwo ole. Ua nui na poe makaikai i akoakoa ae malaila. O ka Bana Aupuni kekahi i hiki ae ma ke kahua. A mai oi loa aku paha ka hiehie o keia hookahakaha ana, ina i huhu ole o Lonomoku, a huna ia ae kekahi aoao o Mahina a nihomole ako, ua mio no.

            LEO PAIPAI. – I kuu mau hoa kuwili o ka nupepa KUOKOA, a hoa hoinainau o na mooleo. Aloha oukou:

            A no ko'u ike ana, ke aneane aku nei kakou e komo aku i na malama hope o ka makahiki, oia o Ok. Nov. Dec. nolaila, ke noi nei au i ko oukou oluolu, e hookaa koke mai oukou i ke hoena me ke kaulua ole. O keia hapa, he hapa pohihihi i na luna ke huli aku, nolaila, ke makaala nei ko oukou luna me ka wiwo ole, o ku anei i ka nuku oioi o ke a'u. Aole i pili keia ika poe hookaa pau mai ma ko'u lima, a i ka hope o ka Luna Hoopuka.

            Owau no. D. KAHALEHUHI.

            Ua hoi mai ka moku kuna Waiehu, mai kana huakai i hoounaia aku nei i ka mokupuni o Nihoa. I ka wa i hiki aku ka moku kuna i ka mokupuni, ua lele aku la iuka he 30 poe ohua Hawaii, a ua moe lakou iluna o ka mokupuni no hookahi po. A o ke ahi i haaleleia aku ai e a ana, e ka poe makaikai ma maa aku nei, aole no i nui loa kahi i holapuia, he ao eka paha a ana iho la kona huhu, a aole hoi elike me ka mea i manao ia ai, i ka wa i hoi mai ai ka poe makaikai mua. A aia no na loulu ke ulu ala no me ka maikai aole hoi i hoopoino ia aku. A ua lawe pu mai nei no hoi ke kapena Kibilini i ka lepo o ua mokupuni manu nei, no ka nana ana ina paha he waiwai kahi o loaa mai ana mai ia mokupuni mai, elike me na aina lepo manu, aka ua kanalua ke kapena no ka like o Nihoa me ke ano o ia poe mokupuni lepo manu.

            Ke wawa hou ia mai nei ka hoiapu ana o ua poe piko pau i ka iole nei@ ua kemeia na kauhale, ua aihueia @@ lole, ke dala, a me na waiwaie ae i pa aku i ko lakou lima. E nana pono e na makamaka i na home.

            Ua loaa mai he lono, no kekahi pep@hi kanaka i hanaia ma Hakalau, Hawaii. Ma ka la Sabaii aku nei i hala ua ala ae la kekahi hakaka mawaena o kekahi kanaka me kana wahine a pepe hi aku la ia, oiai hoi ua pau lakou i ka ona. A i ka wa hoi a ka makuakane o ka wahine i ike aku ai i ka pepehua o kana kaikamahine, lele aku la ia e uwao ae, a ia manawa ua ili mai la ka inaina o ka hunona maluna ona. A kii aku la ua hunona lima koko nei i kekahi pauku laau a hahau aku la i ke poo o kona makuahonowai a hu ka lolo, a make aku la ia. Ua oleleia, ua ona loa ua hunona nei i kona wa i hana ai i kei mea weliweli, a i kona wa no hoi i ninau ia aku ai ma kekahi la ae, ua hai mai la ia i kona ike ole no ka mea ana i hana ai. Ua laweia aku la ia ma ka halepaahao ma Hilo, a e lawe loa ia mai ana paha i Honolulu nei maluna mai o Kinau i ka la apopo. No ka loaa pono ole ana mai ka moolelo pololei, nolaila aole i loaa na inoa.

            Aia ma Kahua, Hilo, kekahi kauka o Gaberiela kona inoa. Oiai oia e noho ana ma ke ano he pelekikena no ka hoomanu Molemona, ua loaa iaia he mana hiki ke hoola i ka poe i loohia i ka nawaliwali me ka laau lapaau ole, elike me ka hapa nui o na kauka a me na kahuna Hawaii. Ua hiki loa iaia ke ike me kona mau maka i ke kumu e make ai ka mea mai e hele aku ana iniua ona. A eia kekahi mai ana i lapaau ai. O Mila (K) no ia wahi hoo kahi no, lapaau iho la o Gaberiela iaia, a ike iho la ia, a olelo aku la ia Mila, "aole oe i make i ka mea e aka, make no oe ia Kamauna (k)" no ia wahi hookahi no. A no keia hoike ana o Gabariela, ua ulu ae na manao kuee ino mawaena o Mila me Kamauna. A ua mau no nae kona mahiki ana i na uhane ino mailuna aku o Mila, aka, aohe ike ia o ke ola, oiai ua loihi loa ka lapaau ana, hilahila maoli keia hana. E nana i keia hana o ke au po.

 

NA ANOAI O HAWI.

            Pua ka uahi i ka mohio i ke keiki Ceogi Kaomea. Ua hoala ae nei oia he hale inu kope. Ke hoonua nei kekahi poe malaila, no ka loaa kekahi o ke kokoolua oia hoi ke kiaha Geini hoonoenoe, kau aku kela ko'u e ka puu, a haule iho no i na bola poi me na io pipi kolekole, auheka wale ana oe. Ua hooponopono ia iho nei na loaa o keia mau mahina e ka laua mau kupakalo e Hume laua me Mailou, a ua ike laua ke nee malie nei.

            Ma keia wahi no he nui na kanaka puhi opiuma. Ke nana aku he ku i ka launa ole ko lakou mau ano, a ke nana aku no hoi i ka lakou mau hana i ka wa e puhi ole ai he popoki nawaliwali maopopo. Ina hoi e ha'uha'u ana he keu aku a ka eleu. Ma ka olelo mai no hoi a kekahi mau mea puhi opiuma, i ka mea e kakau nei oia o Kaaihue Kahaipo me Kekuewa. Ina ka e nele ana ka opiuma ia lakou, e nui ana ka ka eha o kahi pauku kino, he hupe nui mai ka hope, he hope maikai no. O keia mau inoa e kau ae la maluna, he mau kino puipui ko laua i ka wa aole i hookokoke ka ipupaka loihi ma ko laua mau lehelehe, aka, i keia manawa ua haulehia i ka luaahi o Gehena, aloha no.

            Ma ko'u hoomaopopo aku no hoi ea e hoouna ia aku ana paha ua poe puhi opiuma nei o Piliwale, i Honolulu no keia mau la nui e nee aku nei, oia ka na moho kukini ma Kapiolani Paka. Aole io no e nele ka mama he ano maikai ka hoi na kino, ua hele kela a paloma.

            Ma keia wahi no he nui ka ona o na kanaka ma na ahiahi Poaono a me na la Sabati. Ua hoolilo ia ka la o ka Haku i la lealea, e hookani ana na pila, e nuku peu ana na kika, e ku'i ana no hoi kekahi poe, e hakaka ana no hoi ka poe haalei puupuu a ke nana aku hauhili ka mana, oia iho la na hana ma keia wahi ma na la Sabati. Kahi nae e hana ia ai o keia mau hana ma kahi o Alapia.             J.K. HOALIKU

 

LIMA MENEMENE OLE.

            Ma Honouliuli, S. Kona, Hawaii, a ma ka la 90 keia mahina, ua pepehiia kekahi wahi keiki uuku nona na makahiki elima e Waialae (k) ma ka hili ana i ka ha niu i ua wahi keiki nei, a ua eha loa ia; ua hai ka lima me ke kikala, i ka noke ia i ka hili i ka laau, e ua lima menemene ole nei, a aloha ole ae no hoi i ka olelo ae a ua wahi keiki nei: "Uoki ea! Uoki ea! Ua pau!" Aka, aole nae oia la hoopau ae, noke no kela i ka hili, e ole e hele mai ke kupunawahine, pau ai, ina la paha ua make keia wahi opio i keia puuwai eleele.

            O ke kumu i eha ai keia keiki ia Waialae puuwai eleele; ua hakaka ka puuwai eleele keiki meia keiki, a ua eha kela keiki a W puuwai eleele ia Samuela, a oia no paha ke kumu i noke ia ai a haihai na au. I ka hoi ana mai o ke kupunakane mai ka lawaia mai, pu ae la kona kai, a hoomakaukau oia e hele i ka luna kanawai, a e ole e mihi pau ai, ina paha ua noho aku ia i Kamai@@ai ka@@@@, o ia lahou nae ke@@ hoopau wale ae @ei, o ka ke aoponi koe.            M. KAUAIKI

 

KO MOLOKAI MAU HOOHENO.

            I ka la i o Sep@emaka nei, ua o ho ka Ahahui Imip@n@ Kanstiano o na mokopuni o Maui ina ka leakini o Kalu@aha, Molokai. I no@ @ luna@oo nalu ia e ka Rev. J. K. Himo a me ke kakauolelo ia e J. Kulaiiua o Lahaina. Eha mau A.H.O.I.P.K. o Molokai, me na Perosidena eha, a me na elele eha, hookani no elele A.H.O.I.P.K. mai ka mokupuni aku o Maui, hookahi no Hawae lauhue Kona.

            Ea i nawaliwali la na A.H.O.I.P.K. ma ka mokupuni o Maui. Pela paha hoi la. E ole na lunakahiko o na ekalesia o Kaluaaha a me Halawa, loaa na hoa kuka oia Aha. Na hoa mau, Rev. H. Manase, S. Paulo, C.M. Hai. Hookahi no hoike elele i laweia, ma ke noi a C. M. Hai, nana e lawe aku a hoike i ka Perosidena o ka A.H.O.I.P.K. o ka Paeaina; no ka mea, ua ikeia kekahi mau mea maikai maloko o kela hoike elele, mai ka A.H.O.I.P.K o Kaluaaha.

            Ua koho ka Aha ia C. Kahai i komite hoeueu no na Ahahui o na mokupuni o Maui, na kela a me keia Ahahui e kokua mai iaia no kona ola, a e hele ana oia i ka loa a me ka laula. Ua hoopau na hana o ia Ahahui ma ka hora 5 p.m. oia la no.

            No Kalaupapa me Kalawao. –Sept. 3, hora 4 a.m., ua kau aku la ke komite hoolaa o na luakini o kahi i hai ia maluna ae mai ke awa o Pukoo aku, ma ka mokuahi Mokolii. Eia na lala oia hana na Rev. A. Pali, H. Manase, S. Paulo. Na malihini makaikai J. K. Hihio, J. Kulailua, J.K. Kaiewe, a me S. K. Kamakahiki. Ua ike na malihini i na pali hauliuli o Koolau ma Molokai, e hoomaka ana mai Halawa aku a Wailau me Pelekunu, a no kekahi o keia mau wahi ka olelo kaulana. "Koki o Wailau, ke ala pii a ka opae," aole io no hoi o ka pali akana.

            I ka hora 9 a oi kani ana ke oeoe o Mokolii, kawewe ana ke kaulahao mamua, eia ka ua i ke awa o Kalaupapa. A nana aku la au iuka o ka aina, e haiamu mai ana na kanaka i ka uapo, kau iho la ma ka waapa no ka aina Walohia no ka naau i ka ike ana i na makamaka o kakou, e noho ana me ka pilikia ma kela panalaau. Ua makaukau na lio i na kamaaina, kau maluna o na lio no loko o Kalawao. Kipa iki ma ka hale hookipa o ka Papa Ola, a nana aku la he nani ka ike ana me he opua la o Waikolu i ka noho mai iloko o na pali.

            Ua noho ke anaina ma ka Luakini nani o Siloama, Kalawao, a ua lawelaweia na hana hoolaa. Pule pokole; Himeni 504. Heluhelu Baibala, Hagai, 2:1–9; a me ka Himeni 505. Ia J. K. Hihio. Ka Haiao, ia S. K. Kamakahiki; Hagai, 2: 9. Manao paipai i ke anaina, ia C. M. Hyde. Pule hoolaa, H. Manase. Himeni a pule hookuu, Rev. J. Hanaloa.

            Hookipaia e kekahi kamaaina, no na mea o ke kino, a ua oluolu ka houpo.

            Kau hou ma na lio no Kalaupapa. Ua akoakoa ke anaina ma keia Luakini, o Kanaana Hou ka inoa. Ua lawelawe ia na hana mua e ka Rev. A. Pali, elike me na hana ia Hihio. Na S. Paulo ka haiao, oia no ka haiao ma Siloama, Hagai, 2: 9. Pule hoolaa, ia Pali. Kekahi mau manao, ia Hyde. Himeni me pule hookuu, ia Hanaloa.

            He 661.00 ka nui o na dala a paa ka hale. He 1,000.00 a oi na dala a paa ka luakini o Siloama ma Kalawao. He mau luakini nani a maikai keia, o ko laua oi aku o Siloama.

            Pau na hana wa Kaulapapa, kau hou me ka oneki o Mokolii, ma ka hora 1 p.m. e huli hoi ana ka moku no Pukoo; a ma ke ano ahiahi, ku aku la; a malaila lele aku la o C. M. Hyde, me kona kamaaina oia o John Kikane.

            Haalele ka moku ia Pukoo no Lahaina. Mawaho ae o Kaanapali, moku ae la ke kaulahao e paa ai ka hoe i kekahi ale nui; hoholo pu aku la na ohua o hope me ka bela ma kekahi aoao o ka palekai. Lulu iho la ka moku no ka manawa, a me ka eleu nui o Kapena Alika i hana mai ai o ka paa ae la no ia. Hora 11 p.m. hiki aku la no Lahaina. He mahalo piha ia Kapena Alika, i kona oluolu ia makou i ka hoihoi ana mai.   [No kahi wa aku.]

            AEKAI O HAUOLA.

 

Hana ku i ka Aloha ole.

            E ka Nupepa KUOKOA, Aloha oe:–

            Ma ka la 80 keia mahina, ua kaiehu o N. N. Kaulike i nn apeu moena a me kekahi mau wahi pono e ae o ka hale. O na mea e noho nei iloko o ka hale, he mau keiki ponoi no nana aole na ka mea e aku. A pehea la ia i hana ai i keia hana ku ole i ke aloha? A he luna ekalesia ia no Helani nei.

            A malaila ka mea e kakau nei kahi i nanea ai. Ku maoii no i ka pilikia. Ua pahola ia ae he lono i na lala o ka Ahahui Opiopio Imi Pono Karistiano o Helani, ua lokani mai lakou e olelo ana. E kokua! E kokua!

            Ua haawi makana mai kekahi mau lala o ka Ahahui Opiopio ekolu moena a kekahi me ka uluna, elua a kekahi, hookahi a kekahi, a pela aku. Ua pii aku kekahi poe i ka lauhala, kumu no o ka lau noho ana i ke kahua o ka ha na.

            Ua lohe ia aku ka leo o kekahi keiki nona paha na makahiki malalo o ka umi Hookahi puuwai. Hookahi puuwai. Auwei Waloha ka leo o ke@ keiki Amai hono e na luua ekak@ia o na wahi a pau o ka Paeaina, e like me keia ke ano o ka hana, hana ku i ke aloha ole. Me ka mahalo.

G. L. K. KEAWEIKI JR.

Kahaluu, Kona, Sept. 17th, 1885.

 

Kuhihewa.

            Ua kuhihewa ka Elele ma kana hoolaha ana, "akahi no a ikeia o Hawaii hiamoe pana oia, a i ole ua naaupo maoli, a i ole he hoolaha kolohe i mea e puni ai kona poe heluhelu. E nana ia Haalilio a me Rikeke imua o ke aupuni o Amerika ma Wasinetona, a i ke alo alii no hoi o Enelani; o ke au ia o Kaukeaouli. E nana ia Mataio Kekuanaoa imua o ke alo alii o Beritania Nui; o ke au ia o Liholiho a komo i ke au o Kamehameha Ekolu. E nana ia Ema Kaleleonalani, me kona mau uka li Hoapili a me @kana wahine, imua o ke alo alii ihiihi o Victoria; o ke au ia o Kamehameha Elima. E nana ia Lota Kamehameha imua o na poe hanohano o Kaleponi a hiki wale aku i Keomolewa, o ka makahiki 1860 ia a i ole 1861 paha; o ke au ia o Iolani. He poe kiekie keia o ka aina i ku ma na kahua hanohano imua o ka poe kiekie o ko na aina e, i na au i hala.

            A pehea hoi na makaainana haahaa, "akahi no paha a ikeia," wahi a na olelo lalau a ka Elele. E nana ia Heneri Opukahaia imua o ko Amerika poe puuwai lokomaikai, e uwalo ana ka leo o kona puuwai no kona lahui ponoi, a hu mai la ke aloha o kela aoao, a holo kino mai la lakou e kokua; oia ke au o Kamehameha Akahi, a emoole hiki mai la ka poe nana i lawe mai ka lamaku o ka malamalama, loaa ka papa pai o ka Elele e ku iho ai a hoopuka i na olelo hoino. E nana ia Kekela me kona makana mai ka lima mai o Linekona. He oiaio aole i hiki kino o Kekela i Wasinetona, ua ku no oia ma kana hana a hiki i keia la. Aka, ua ike oia i ka leta a ka Peresidena, a ua panaiia aku kana leta a iloko o ka lima o ua Pereisidena lokomaikai la. He nui na hoike e ae, aka, ua lawa paha keia.

            Kahaha, lalau loa na olelo a ka Elele! Ua haalele paha ka noonoo kana ka i kona puniu.

 

Sepania me Geremania.

            Ma na lono mua mai o na pule i hala, ua hoaiai mai ia mau lono i na nune ano kaua mawaena o Geremania me Sepania, me na hana e pili ana i ko Geremania lawe lima nui ana ae i na mokupuni Karolina, a ua hapa iho no paha na hooia loa ana i ka pono a pono ole o ia hana. Ma ka Alameda mai hoi o ka Poalua nei, ua hoike ae kekahi lono o ka la 50 keia mahina penei:

            Ua hoolele aku la ka moku kaua hao kila Sepania Aragona he heluna nui o na koa ma na mokupuni o Pelew, a ua kauoha pu ia aku ka Adimarala Sepania e lawe ae i na hoomalu ana i ka hapanui o na mokupuni o ka paemoku Karolina. O na mana o Geremania maluna o na wai e pili koke ana i ua paemoku la, ua pale loa ia aku ko lakou kau palena ana mai i na mana kauoha a keia Adimarala Sepania.

            O keia mau liuliu puapuahulu a Sepania, ua ala mai no ia mamuli o kekahi hana a Geremania penei: Ua hoea ae he lono ma Sepania e hoike ana, ua hoolele aku la kekahi moku kaua Geremania he huina nui o na koa ma ka mokupuni o Yap, a huki ae la i ka hae o ke aupuni Geremania. I ka wa o keia hana a ka moku kaua Geremania, aia pu malaila he elua mau moku kaua Sepania. Ua ike koke ia keia mau hana, a ia manawa i hoomakaukau koke ia ae ua mau moku kaua Sepania la e luai aku i na elele a ka make maluna o ka oneki o ka moku kaua Geremania malalo o na kauoha a na kapena a me na mana aupuni e hoomalu ana ma ia wahi; a oiai na koa o keia mau moku e ku makaukau ana a e kali pu ana no na kauoha, ua hiki mai la na uwalo a ka moku kaua Geremania e hoopau, ina o ka iho makawalu no ia o na poka a keia mau moku, a kau wahi apana ole i ka ilikai. I keia wa a kela mau moku e ku makaukau la iloko, eia hou no kekahi moku kaua Sepania ke hookomo aku nei i ke awa, a o ke kolu ia o na moku kaua Sepania malaila.

            Ua hoea loa aku keia mau lono a puni o Sepania, a ua lilo ia i mea hoala i na manao inaina wela o na makaainana Sepania. Ua hoopihaia ae na alanui o ke kulanakauhale poo aupuni Maderida me na kanaka e kuhea leo nui ana i ka ino@ o ka Emepera Williama o Geremania, ka hooilina alii, a me ke kuhikuhi puuone Bisimaka ma na inoa pelapela a pau, a e hoooho leo nui ana, "ka make no Bisimaka." Ua komoia ka hale noho o ka Elele Geremania ma ia wahi a hana ino ia na mea a pau o loko me ka hana ino pu ia o ua Elele la. A wahi a na makaainana: E pono e hooponopono ia keia hana me ka hopena o ke kaua.

            Ua hana imo pu ia kahi noho o ke Kanikela Geremania ma ke aio aili o Maderida e na kanaka. Ma ka po, ua kai huakai ae he 40,000 o na kanaka ma na alanui e hooho leo nui ana o ka hoalaala kaua. He 5,000 koa i hoomakaukauia no na kaueha kuikawa, a o ke ano nui o keia mau hana i hanaia, he hoike ana ia i ko Sepania hookaokoa ana mai i na pili launa aloha ana me ke aupuni o Geremania. Mamuli o keia mau hana, ua koi ae na mana o Kauno Benomar la, so Sepania Kuhina noho ma ke alo alii o Berelina, e pono e kau ia ka hoopai maluna o ke alakai nana i hoala na manao o na makaainana Sepania e hana ino a hoomewaewa aku i kona mau luna aupuni ma ke kulanakauhale o Maderida.

            O keia mau nune uluku i pahola ae a puni o Sepania, ua hoomalielie koke aku o Geremania ma ka olelo ana aku, aole i haawiia kekahi mana i ke Kapena o kela moku kaua Geremania e huki ae i ka hae o ke aupuni Geremania ma kahi e welo ana ka hae Sepania, a ua papa loa ia no hoi ua Kapena la i na hana o ia ano. A wahi hou ana, ua lana kona manao, e kapae loa ia na noonoo ana no ia mau mea mamua o ka lilo ana i kumu nui nana e alalai na noho aloha ana mawaena o na aupuni a elua. Ua apono pu mai oia i ko Sepania mana hooia nona ua mau mokupuni la. Ke anuu mua keia o ko Geremania mihi haahaa loa ana imua o kekahi mana nui o Europa mamuli o na hana a kela Kapena moku, a he hana hoi i kuluma ia Geremania ka lima nui wale ana. He mau lono no e hoike ana, ke nee papa ae nei ia ano hana a Geremania ma na paemoku o ka hema.

 

NA HUNAHUNA O NA AINA E.

            Ua hooukaia he haua mawaena o kekahi kenela Farani me kekahi pualikoa pake no na la ekolu, a ua kaa ka lana kila no na Farani me ka poino ole,

            O ka heihei waapa pukahi mawaena o Hanalana, Lee, me Ross, i Amerika ua lilo ka eo ia Hanalana. O na hoa heihei pu ona, mahope aku no laua kahi i noke ai i ka hookuikui ia laua iho no, a lilo aku la ke eo i ka inoa mua.

            O na hooponopono palena aina ma Afeganitana me Rusia, ua waiho aku la o Rusia i kana mau koina a pau e lilo ke alahele o Sulifika holookoa nona, a ua manaoia e hookoia ana kona iini. O na nune e ae mawaho e pili ana no ke kaua, ke ano hamau iki mai nei.

            Aia ma kekahi mau okana aina o Mekiko ke hookahua la he lehulehu o na ohana Moremona o ka mokuaina o Uta; ua loaa ia lakou he mau wahi kupono ma ke kuai a me ka hoolimalima, no na makahiki loihi i aneane e piha ka haneri, a ke nee papa mai la lakou no na kapakai komohana o Amerika.

            He elima tausani kanaka o Kuba ka i akoakoa ae i kekahi halawai ma Havana, a hooholo iho la e pale aku i na hana pakaha wale a Geremania, ma na mokupuni Karolina; ua malamaia he mau haiolelo a nui wale aku. Ua haawi ae kekahi kanaka waiwai o Havana he 500,000 dala kokua no ka hoolako ana i moku kaua.

            Ua koi aku nei ke aupuni o Sepania ia Geremania e unuhi koke aku i kona mau pualikoa mai kahi a lakou e paa la, a ua ae koke ia aku ua koi la. Ua hooia pu aku o Geremania i ko Sepania mana maluna o ua wahi la, oia hoi a kau mua ae kona hae mamua o kau hiki ana aku o ka moku kaua Geremania e kau ae i kona hae.

            He haunaele ka i ala ae mawaena o ka lahui Geremania me Czechs ma ka okana aina o Bohemia, a ua hoomauia ka haunaele me ka hoopioo pu ia o na mana aupuni o Auseturia. Ua manaoia e hele loa aku ana keia hana i ka laula loa, ke koi aku ke aupuni o Geremania i na poho ma ka poino i kau aku maluna o kona mau makaainana a me na waiwai ma ua haunaele la.

            O ka nui o na kanaka Farani i make ma keia kaua ana mai nei ona me na pake, he 15,000, a ma na haawina dala hoi £43,000,000; o ko na pake poino hoi, he 100,000 kanaka, me £38,000,000. Ua oi loa ko Farani lilo, aole ma o na haawina koa wale no, aka, ma na hoolilo e ae kekahi mawaho no ka hana ana i na papu, na wahi lapaau, a pela wale aku.

 

Ke Kuhua Mai Lepera ma Molokai.

            Ua hele au i Molokai e kokua i ka hoolaa ana i na luakini elua no ka poe lepera, Sept. 3, ma Kalawao kekahi, ma Kalaupapa kekahi. Ua kukulu maua ia na hale aupuni ma Kalawao ma ka M. H. `885, no ka mea ua pili ia wahi i ke kanawai, a malaua hoi ua pae ka paiai mai Pelekunu a me Wailau mai ma na waapa. Malaila ka hale kalepa, ka hale mai, ka hale hookipa, a me ka hale kauka o ke aupuni, ka luakini Katolika, ka luakini Euanelio, a me na hale noho ne nui wale. Aka nae, i keia wa ke pae nei na ukana mai ka mokuahi mai ma Kalaupapa. Malaila ua hanaia he uapo a me ka hale waihona o ke aupuni. Ua kukuluia ka hapa nui o na hale noho hou malaila. Eia hoi ka luakini Katolika, a me ka luakini Euanelio, mauna kahua kokoke kekahi i kekahi. Aia o @@her Damien i ka uapoe kokua ai i ka poe lepera hou e pae ana. Mai Kalaupapa mai a hiki i Kalawae, he alan@i maikai, he mau m@e ekolu paha ka loa. Mauka o ke ala ka mahina ai, no ua uala, waia, ko@ a pela aku. Makai oia ke kula hanai holoholona. Ua moi@@na ka maniania, a mo mona hei na @o 400 me na hipi 50, na waiwai o ka poe lepera e ai wale a@@ i ka manu. Mawaena konu o na kauhale, he pau, Kanukoo kona inoo, 300 kapuai pahu maluna o ka ili kai. Nol@@@ oi aku ka lulu o Kalaupapa. Ina puha kekahi hemahema o ke kahua, oia no ka ikaika o ka makani, e hoopilikia ai ma ka hooilo i ka poe mai. He 200 na hale noho a maikai ko lakou nanaina. Ua nani a kupono na luakini Euanelio elua. 20 kapuai ka laula, 40 kapuai ka loa. Ka huina pau o na lilo no ka luakini ma Kalawao $1179; no ko Kalaupapa $661. Ua hookaa ia $400 e ka poe lepera ma Kalaupapa. Ka aie i koe ma Kalawao oia no $60.

            I ka wa kahiko aole maluhia ka aina e like me keia wa. Ua noho kaawale na kanaka ma ko lakou kauhale ponoi. Nolaila aole i hoolahaia na mai lele e like me ko keia wa maluhia. Mai Jan. 2, 1865, a hiki i keia la ua hoouna ia he mau 2900 poe lepera i Molokai. O Ahia ka mea lepera mua, i ikeia ma ka 1840. He mau 5000 poe lepera Hawaii paha ma keia mau makahiki kanaha. He 50 paha na haole i koho wale ia he poe lepera, 6 kamalii, a wahine, 40 a oi na kane. 142 ka poe lepera i noho ai ma Molokai iloko o ka makahiki mua. 760, oia no ka nui loa i ka wa hookahi. 172 i keia wa. Ua emi hope paha ka helu o na mai lepera i keia la, 1200 paha ma ka lahui holookoa, aka hoi he mea weliweli keia, hookahi maloko o kela a me keia kana kolu. Mailoko mai o 733 i ka wa hookahi, 468 na kane, 235 na wahine. Ua make 21 ma Molokai ma ka 1867-8, oia no ka helu uuku loa. Ka helu oi oia no 313 ma ka 18875-6. Mailoko mai o 142 i make ai, ua noho e malaila 122 i mau makahiki elua paha, ehiku paha, oia no 18 ka averika mahope o ka noho ana i makahiki hookahi, elua, a pela aku. Ua noho e 20 mawaena o 7 a me 13 mau makahiki malaila. Ke anu ina ka makamua o ka hooilo, oia no ka mea make nui ai; 40 ma ka mahina hookahi, 1884, ka averika no na mahina e ae 3 paha, 12 paha. I keia wa 14 na pake; 12 na haole e noho ana ma Molokai. Ke ake pau, a i ole paha ka hi, oia no ke kumu e make ai ka hapanui. Ke olelo nei o Dr. @tch. "I ka wa hookahi ma Kakaao 103 na mea mare, 6 na lua lepera, 63 na kane mare wale no, 34 na wahine mare walo no." He mai lele keia, aka hoi aole like me ka mai puupuu. He mai hanau keia, aole nae maluna o na keiki a pau loa. He 26 na kamalii o na makua lepera ma Molokai e noho pu ana. He 14 o na makahiki 6 a oi. 2 keiki lepera wale no. Aole i ikeia ka mai lepera mamua o ka wa o na niho hou. He mai haumia keia. Kona kumu nui oia n oka moe kolohe a kuikau. Ua hahau ke Akua i keia lahui i mea e noho maemae ai lakou. Ina pela ka hana, e hooemiia keia mai iloko o na makahiki 40 paha e like me kona pii iluna ana. Ina paha e hoopai ke Akua i ke kolu o ka hanauna, ka ha paha, no ka hewa o na makua, e hoikeia kona loko maikai ma ka emi hope o ka ikaika o keia mai. Ua hewa nui na wahine Hawaii ma ka hoowahawaha ana i ka oihana laa o ka makuawahine, ma ka malama ana i ko lakou mau keiki ponoi, e hoopau ana i ke aloha makua ma na kuko ino. Mai manao na kane aole pili keia hewa ia lakou iho. Ka hapanui o na mai lepera oia no na kane, ma ke ano palua paha. Ua hoopai pu ia lakou a oi.

            Ua maikai ka hana o ka ahaolelo ma ka hoolako ana i na mea e oluolu ai ka poe lepera. I keia wa ua hoomalu pono o Ambrose Hutchenson, ka luna nui, aole e like me ka luna e ae e ae wale ana i ka ona a me ku haunaele. Aole kupono ke hai lea aku i ka ino o ka hula a me ka moe kolohe o ka poe lepera i keia wa. He mau hana huna lakou a hilahila lao. Ua nui na mea ai a me na mea kokua i haawi wale ia e ke aupuni. He nui na lilo. No ka ai $30,000 no ka makahiki hookahi, $5,000 no na lole, $50,000 ka huina pau o na lilo. Mai ka 1865 a hiki 1884, na lilo o ke aupuni no kona poe mai lepera, $546,029.26. Ua maikai ka hale haukapila ma Kalawao. Ua akamai loa ke kauka haole. Aka nae na hoowahawahaia keia kokua ana, oiai ua paulele na kanaka i na kahuna naaupo a me ke kolohe. He hana naaupo ka noho huna a pilikia o ka poe lepera, oiai e hiki ana ia lakou ke noho Kuokoa me ka oluolu a me ke kuonoono me na makamaka he nui wale ma ke kahua mai le pera kaawale.      C. M. HYDE.

 

Waiwai anei, poho anei?

            E ke KUOKOA: –Aia no ma kou nau helu iho nei, ke kamailio ana o kekahi poe no ka "Hoike Kula Sabati" i keia mau hebedoma i hala ae nei, ma Makapala, Kohala Akau.

            He ino ka hana, wahi a kekahi, iwaena o na kamalii me na kanaka makua, @holo mai i ua hoike la. He inu rama ka, a na kekahi mau haumana, pela ka wawa, a ina oia wale no pomaikai na mea a pau. Aka, i kuu lohe i na makua minamina i ka pono, he nui na hana ino e aku, iwaena o na mea i holo mai ma ke ano hoike kula Sabati. Maluna o na moku kekahi a mauka no hoi paha kekahi.

            He mau hana hilahila ke hoike ia aku, a peh@ hoi e @ele ai ia mea, oiai a@a no ke huikau wale na kane, me @@ wahine, na kai@amehine a me keikikane me na makua ponoi he kakaikahi, nana ua mau kamalii la e malama? Aole anei keia he hana poho ino loa? I ka aoao pili i ka pono me ka hewa ia.

            Eia keia ma ka aoao dala. O ka nui o ka puu dala i kokoaia ma ke d@i@ maoli wahi a ke komite i kolakou hoike ana mai: He - - - $1440.50

Ma ka ai, 558 pai, - - - 558.00

Huina o ka loaa, $1998.50

            Aole nae i pau pono ilaila, wahi a ua komite nei, no ka mea, hoole kekahi poe nana na malihini i hookipa, aole o lakou makemake e uku ia, no ka mea, he hana keia no ka pono. Aole nae i haiia mai ka nui o ia kokua wale. A penei ka lilo:

            No na pipi he 14, - - $284.00

            " " puaa he 18, - - - 183.00

            " ka ia e he, - - - - 8.00

            " " lanai, - - - - 361.32

            " kela me keia, - - - - 498.60

            " ke kahu ai, - - - - 102.75

            Huina pai ai 558, - - - 558.00

            Koena ma ka lima, - - - -2.83

            Huina o ka lilo $1998.50

            He puu dala nui loa keia. No ko Kohala nei ua mau dala nei a pau, koe nae $100 no na wahi e mai.

            Malama ke ninau mai nei oe, aia la mahea na puu dala nui i lilo aku ai? Aia no iluna ua hoikeia aku, mamuli o ka hoike a ke komite. Nani ka nui o ka lilo, oiai he mea e ka uuku o kahi hua maikai i loaa mai ai nona. Pela ke kamailio ana o ka lehulehu.

            Aka, e nana hou mai i keia, aneane 700 malihini i holo mai no ka hoike kula Sabati.

            Ma na la hoike he pa 450 ka huina pau iloko o ka lanai, me ka maiuhia ole ma ka la mua.

            Ma ke Sabati nae, (o ka lua ia o ka la hoike,) ua heluia penei: O ka huina pau o ko Kohala nei iloko o ua lanai nei he 117, a o ka huina o na malihini iloko he 333. Mahea la ka nui o na malihini? Mahea hoi ka nui o na kamaaina? A heaha ia ke kuni@ i ho@@ mai ai ka lehulehu o na malihini? Owai ka mea akamai hiki laia ke hai mai?

            No ke aloha anei i ka oihana kula Sabati anei i holo mai ai oa mau mea la i haalele loa i ka hana? A @paha ia oukou e na mea heluhelu ka haina o ua ninau nei.

            Eia wale kahi i koe, o ka eu hou mai nei o ka ninau kumu maluna ae. Waiwai anei keia hana, poho anei? E noonoo kela me keia a maopopo ia ia la.         NINAU.

 

            Ma nehinei i komo mai ai he manuwa Beretania

 

JAMES DOWER.

            Oia hoi o Kimo Kapiolani, ka ona mua o ka mokuahi Kapiolani. Ua makau kau oia me na lako apau, no ka hana ana i na waapa, a me ka hana hou ana i na waapa naha. Ua makaukau oia me na Wae, na Umii, a me oa anana hookui e paa ai na waapa, a me na lako e ae no ke kapili ana i na waapa. E hele mai ma kona hale ma Manamana, Honolulu.

            2029-tf.

 

            HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI. Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia malalo o kehahi palpala moraki i hanaia mawaeni o BENI KEALOH, o ka aoao mua, a me ANIN & AHUNA ka aoao elua, ma ka la 80 Augate, M.H. 1994, i kakau kopeia ma ka buke 91, aoao 173, 174 & 175; e mamuli o ka uhaiia ana o na kumu aelike e kela moraki, nolaila, ke hoolahaia aku nei e hooko ana oia ia moraki, a ma ia hooko ana e kudala akea ana ia i ka aina i hoikeia ma in moraki, ma ka POAONO la 30 OKATOBA, ma Waialua, Oahu, ma ka hora 120 ia la, ma ka hale kuai o L. Ahuna.

            Aia ma kahi o S. N. Emerson olelo hoakeka no keia mea.

            ANIN & AHUNA.

            Mea Moraki mai.

            Penei ka aina e kudala ia ana: Oia aina e waibo la ma Paalaa, Waialua, Oahu, oia hoi ka hapalua i mahele ole ia o ka Palapala Sila Nui Helu 1484, a iloko o ia aina okoa he 3.34.100 eka, ma ka inoa o Enoka.

            2041-3@

 

            HOOLAHA HOOKAPU AINA. Ua papa loa ia ka hele wale ana o na holoholona o kela a me keia ano, a me ano kanaka a pau aole e hele wale, a lawe wale i na pono a pau mai luna aku o kuu mau aina o Ohiki & Puukala, e waiho nei ma N. Kona, Hawaii. O ka mea kue i keia, e hoopli no a@ e like me ke Kanawai, e lilo keia i Kar@ wai mai keia la aku a mau loa.

            P.M PAHUKULA

            2041-3@

 

            HOOLAHA AKEA: –Ke kaloa ia aku nei ka poe a pau he mau uwali ka lakou a me kekahi mau mea e ae paha i waiho aku ma ka hale hana wati o ka hui o

            "TONG HUNG & CO."

            Helu 40, Alanui Nuuanu.

            A i kapaia ma ka inoa "Hale Keoleo" e ku ae lakou ia mau mea mai keia la aku e puka aku nei ka hoolaha a hiki i ka la i o Okatoba o keia makahiki. A ke hooko ole ia keia, alaila, e kuai kudala ia aku ana ia mau mea no ko'u luhi. He e@i loa no hoi na mea kuai ma ko'u halekuai. "TONG HUNG & CO.

            Aug. 29, 1885.            2039-5t.